Pagsusuri Sa Aloha 1t462s

RIVERA, TRICIA MAE I. III-4 BSE FILIPINO

PAGSUSURI SA “ALOHA” NI DEOGRACIAS A. ROSARIO

I.

Panimula Ayon sa Bibliya na ang Diyos ay walang itinatangi (Deuteronomio 10:17; Gawa 10:34; Roma 2:11; Efeso 6:9), at nararapat lamang na tayo ay wala ring itinatangi. Inilalarawan sa Santiago 2:4 ang sinuman na nagpapakita ng pagtatangi bilang ‘hukom na may masamang pagiisip,’ Nararapat lamang na mahalin natin ang ating kapwa gaya ng pagmamahal natin sa ating mga sarili (Santiago 2:8).

II.

Buod Umiikot ang kuwentong Aloha ni Deogracias Rosario sa pagitan ng Pilipino

(tagapagsalaysay)

at

Amerikano

(Dan

Merton),

at

ang

pagkukuwentuhan nilang pinasimulaan ng isang sipi mula sa The Ballad of the East and West ni Rudyard Kipling. Pumapanig ang Pilipino sa isinulat ni Kipling na hindi maaaring maglapit ang dalawang magkalayong kultura. Ang Amerikano naman, bilang isang aral at may karanasang naaangkop sa usapin, ay nagsimulang magkuwento tungkol sa pag-iibigan nila ni Noemi, isang Kanaka. Lahat ng pagsasalaysay sa kuwento ay ginawa ng Pilipino, kung kaya’t biased o may kinikilingan ang paraan ng paglalahad para sa atin na mga mambabasa. May kinikilingan ang pagkukuwento, dahil nakabase ang pagbabasa natin sa kuwento ni Dan Merton sa mata ng isang kalahi rin natin, ang tagapagsalaysay. Tulad ng lahat ng uri ng pagkukuwento, hindi ganoon kapersonal ang pagkakagamay ng tagapagsalaysay. Hindi niya ito personal na naranasan, at wala siya sa mismong lugar ng pangyayari. Kung kaya’y sa katauhan ng tagapagsalaysay, nagkakaroon ng isang simulacra, dahil sa pagkuwento niya, binibigyan lamang tayo ng mga imahen na base sa mga

ikinuwento naman sa kaniya ni Dan. Nawawala ang ‘liveness’ ng mga pangyayari, nababahiran ang realidad at kalikasan ng unang pagkuwento ni Noemi

sa

romansa nilang

mag-asawa, dahil

may kinikilingan ang

tagapagsalaysay na hindi maaari ang paglalapit na ito. Nagiging isang simulacra ang kuwento para sa atin na mga mambabasa dahil ipinapakita na lang ang mga mahahalagang pangyayari – nawawala na ang emosyon at maliliit na pangyayaring magdudulot sa kalaunang pag-iisang dibdib ni Dan at Noemi. Ang umusbong na lamang na mahalagang usapin ay ang pagsasabong ng mga kultura, at ang pananaig ng isa sa kabila ng banggaang ito. Labas naman sa pagkakaroon ng kinikilingan ng persona, naging integral rin sa kuwentong ito ang pagkakaroon ng kuwento sa loob ng isang kuwento dahil sa ganitong paraan, nagkakaroon ng panibagong mukha ang relasyon sa pagitan ng mananakop at sakop – sa madaling salita, isang bagong mukha ng paglalahad ng postkoloniyalismo. Sa pagbabanggaan ng mga kultura sa kuwentong ito, tulad nga ng nasabi, sa kalaunan mayroon at mayroong kulturang mananaig. Sa postkoloniyalismong pagbasa, mapapansin sa mga panitikan na nagbabago na ang kamalayan ng manunulat at tauhan ng kuwento, at mula rito, nagkakaroon na rin ng panitikan na self-conscious o malay sa kalikasan nito bilang isang panitikan. Isang halimbawa na rito ang maikling kuwento sa loob ng maikling kuwento. Ang usapan sa pagitan ng tagapagsalaysay at ni Dan, kahit na isinulat sa sariling mga salita ng persona, ay kakikitaan ng ilang katangiang postkolonyal. Kasama sa pagiging postkoloniyal nito ang pagkakaroon ng hybridity sa pagitan ng mga kultura, hindi lamang ng mga Pilipino, kundi pati na rin ng mga Amerikano at Kanaka (Dan at Noemi). Kumbaga, sa pagkuwento ng paghahalo ng dalawang kulturang ito, nailalahad sa Pilipinong tagapagsalaysay na mahirap ngunit posible ang “pagkikita ng Kanluran at Silangan.” Makikita rin sa Aloha ang pagsusuri ng mga identidad ng mga sakop na kultura, at ang pagiging malay nila sa

kalikasan ng kanilang uri: Pilipino, Amerikano, maging ang mga Kanaka. Sa Pilipino, bilang isang lahing kulong na sa pag-iisip na wala ng matayog na mararating ang kapuwa Pinoy; sa Amerikano, bilang may pag-iisip na sila ang mas nakatataas dahil sa kulay ng kanilang balat; at sa mga Kanaka, bilang mga kayumanggi at may sariling identidad na labas sa pagiging kolonya ng Amerika. Sa balangkas ng kuwento sa loob ng isang kuwento na mababasa sa Aloha, naglalaan ito ng espasyo para sa malayang pagpapalawig ng tunay na kahalagahan nito. Nagbubukas ito ng maraming posibilidad para sa interpretasyon. Isang pagbasang maaaring gawin, halimbawa, ay ang kuwento sa loob ng kuwento na nagsisilbing halimbawa para sa mga tauhan sa naratibo. Sa Aloha, makikita ito sa krisis ng paghahalo ng dalawang kultura, at kung paanong posible, di umano, ang pagkikita ng silangan at kanluran, ayon kay Dan Merton. Sa istruktura ring ito ng balangkas, partikular sa Aloha, pinahihintulutan ng manunulat ang kaniyang tagapagsalaysay na magkaroon ng opinyon o kritisismo tungkol sa ikinukuwento sa kaniya ng banyagang mamamahayag. Mula rito, naaaninag ang mga naghahalong perspektibo, at nagkakaroon ng palitan ng diskurso kahit papaano dahil sa paglitaw ng motibo at tunay na katangian ng mga tauhan sa kuwento. Mula naman sa mga tauhan ng kuwento, nakikita na rin natin ang kulturang ibig ipahiwatig ng mga kulturang nagbabanggaan sa kuwento man, o sa realidad. Sinusuri ng kuwento ang kaniyang sarili, ang kalikasan ng pagkukuwento at ang kalikasan ng isyu ng pagbabanggaan ng mga kultura sa kabuoan. Sa kuwentong Aloha, hindi lamang simpleng istilo ang pagkakaroon nito ng istrukturang kuwento sa loob ng isang kuwento, dahil tulad ng marami sa postkolonyal na panitikan, mayroon itong tinatagong motibo, o may nais itong isiwalat na isyu. Isang paraan ang istrukturang ito upang mahimay ang mga maaaring maganap sa pagitan ng isang kulturang malay sa pagiging nakatataas nito, kung ihahambing sa paraan kung paano ito nakikita ng isang hamak na Pilipinong walang tiwala sa kakayahan ng kaniyang lahi.

Masasabing mas bukas sa maraming posibilidad ang kulturang may tiwala sa kaniyang lahi, ano man ang estado nito sa lipunan. Kung wala ang paraan ng ito ng pagkukuwento, hindi natin makikita na posible ang paglalapit ng dalawang kultura. Gamit ang imahe ng banyagang gaya ni Dan Merton sa Aloha, nasusuri natin bilang mga mambabasa ang kamalian ng ating kultura, at nagkakaroon tayo ng kamalayan na may mananakop at may sakop, na may mas nakatataas, na posible ang lahat sa isang kulturang gamay ang kaniyang sariling kultura.

III.

Sangkap ng Maikling Kuwento 1. Tauhan Daniel Merton – ama ni Dan Merton; taliwas sa kagustuhan ng anak na mapangasawa ang isang Kanaka. Dan Merton – anak ni Daniel Merton; kapitan ng footballsa Unibersidad ng Southern California; anak ng milyonaryo sa Hollywood; ikinasal sa isang Kanaka na si Noemi Noemi – isang tunay na Kanaka; dalagang may mataas na pinag-aralan; pinakasalan ni Dan Merton. Ang Editor – kaibigan ng kaniyang ama na sumalubong sa kaniyang pagdating sa Honululu; editor ng pinakamalaganap na pahayagan sa Honolulu.

2. Tagpuan Waikiki Tavern sa Honolulu- isang primera klaseng bar sa 417 Nohonani St., Honolulu. Kilala sa mga puting baybay-dagat, nakabibighaning paglubog ng araw, at magarang otel at iba pang amenidad. Sentro ito ng gobyerno ng Hawaii noong 1450s.

Punahu School- paaralang pinagtapusan ni Noemi kung saan niya ito nakilala. Los Angeles- lugar kung saan naninirahan ang pamilyang Merton.

3. Banghay A. Simula Sinimulan sa kuwentuhan tungkol sa isang sipi mula sa The Ballad of the East and West ni Rudyard Kipling ng isang Pilipino at Amerikano na hindi maaring maglapit ang dalawang magkalayong kultura. MANIWALA KA sa

kadalubhasaan ni

Rudyard

Kipling! Hindi

ako

naniniwala sa kasabihan niyang: “Ang Silangan ay Silangan Ang Kanluran ay Kanluran; Magkapatid silang kambal, Magkalayo habang buhay.” Ayaw kong ipahalata sa kausap ko ang malaking pagkamangha sa pagpapasinungaling niya sa sumulat ng “The Ballad of East and West.”Noon ay magkaibayo kami sa isang mesa sa veranda ng Waikiki Tavern sa Honolulu at nakikipagpaalam sa “paglubog ng araw” sa bantog na pasigan ng Waikiki. Tig-isa kaming tasa ng mainit na kapeng Haba na isinasalit namin ang paghigop sa pagtanaw sa malalapad na dalig sa ibabaw ng malalaking alon.

B. Saglit na Kakintalan

Pagkakaroon ng magkaibang paniniwala ni Dan Merton at ng Tagapagsalaysay tungkol sa kasabihang sinabi ni Rudyard Kipling.

“Ako ay may ibang paniwala, kaibigan,” ang sabi niya sa akin bago nabuksan ang kay Rudyard Kipling. “Ang palagay ng mga taga-Kanluran ay binigyan sila ng maputing balat ng katalagahan upang maging Kayumangging

sumilang

sa

Kasilanganan. Ang

kasaysayan

ng

sangkatauhan ay aking pinag-aralan. Ngunit kailanman ay hind nabanggit sa mga aklat kong napagaralan ang mga tagumpay sa panitikan ng isang Rabindranath Tagore at ng mga tagumpay sa karunungan ng mga dalubhasang Hapones na kinukusa nilang itago. Balang araw ay naasahan kong isa namang Pilipino ang maririnig nating magwawagi kung di sa pulitika ay sa kabuhayang pandaigdig. Makikita mo kaibigan!”

C. Papataas na Aksyon Ito ang bahagi na nagkakilala na sina Dan Merton at Noemi. Pumayag

si

Dan

Merton.

Sa

nasabing

Commencement

ng Punahu School, doon niya nakilala si Noemi, isang tunay na Kanaka, subali’t halimbawa ng dalagang may mataas na pinag-aralan. Hindi niya malaman kung bakit ang mga matang buhay na buhay ni Noemi ay walang iniwan sa palasong sabay na tumuhog sa kanyang puso.Si Noemi ang naging patnubay ng mga pangaral, palibhasa’y siyang pangulo ng Kapisanan ng mga Senior sa nasabing kolehiyo. Anong tamis niyang magsalita ng wikang Ingles! Anong lambing niyang bumigkas ng mga pangungusap! “Wala pa akong naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang magsalita!” ang sabi pa ni Merton pagkatapos.

“Ginoong editor,” ang sabi niya sa kaibigan ng kanyang ama, “Hindi ako uuwi na di kasama si Noemi.” “Talaga bang totoo ang sinasabimo?” ang usisa sa kanya ng matanda. “Paris ng katotohanang ang umaga’y sumusunod sa gabi.”

D. Kasukdulan Magbabalik na ng Los Angeles si Dan Merton at ninanais isama si Noemi sa kanilang lugar upang doon na manirahan kasama niya. “Kabalintunaan sa sangkatauhan!” ang nasabi na lamang. “Ako’y nagasawa sa aking iniibig, dahil ako’y sumunod sa tibok ng puso ko at hindi sa alituntuning magdaraya ng lipunan at kinasusuklaman na ako ngayon.” Nguni’t may iba siyang naisip. “Ano kaya ang sasabihin ni Ama, kung malamang nag-asawa ako sa isang hindi namin kalahi, sa isang kayumangging Kanaka?” Disyembre na nang sila’y papauwi sa Los Angeles. Ilang araw na lamang at Pasko na. Sa loob ng kanilang suite de luxe sa bapor ay inisaisa ni Merton kay Noime kung gaano magiging kasaya ang kanilang Pasko. Humigit-kumulang ay nababatid ni Noemi na milyonaryo ang ama ni Dan, kaya’t di kataka-takang magkaroon siya ng Paskong lalong masaya sa kanyang buhay sa piling ng sinumpaan niyang “sa buhay at kamatayan” ay kanyang makakahati. Kinusa ni Merton na huwag ipaalam sa kanyang ama ang kanyang pagbabalik. Ang ibig niya’y makagawa ng isang “sorpresa.” Datapuwa, isang araw nang dumating ang bapor sa Wellington, tumanggap siya ng isang

kable mula sa Hollywood na humigit-kumulang ay ganito ang sinasabi: “KUNG IBIG MONG MABUHAY HANGGANG PASKO SA PILING NG IYONG

ASAWANG

KANAKA,

HUWAG

KANG

MAGKAKAMALING

TUMUNTONG SA UNANG BAITANG NG ATING HAGDANAN...DANIEL MERTON.”

E. Pababang Aksyon Naghanda ng isang pagdiriwang ang ama ni Dan Merton para sa magasawa ngunit may iba palang dahilan ang kaniyang ginawa. Balisa at kumakaba ang kanyang dibdib, ang bapor ay dumaong sa Wellington, datapuwa’t laban sa kanyang pag-asa , nasa himpilan ng perokaril ang malaki niyang Rolls Royce. “Nakita mo na!” ang sabi ni Merton kay Noemi. “Hayun ang awto namin. At hayun si ama sa loob. Hinihintay tayo!” Isang ngiting may kahulugan – ang ngiting may pangamba at alinlangan -ang itinugon ni Noemi sa malaking galak at lukso ng puso ng kanyang asawa. At sino naman ang hindi malulugod? Ang mag-ama ay nagyakap at si Noemi ay kinamayan ng kanyang biyenan. “Wala kayong dapat alalahanin!” ang sabi sa kanila na lalo pang ikinatahimik ng loob ni Merton. “Sa bahay, at nang makapagpahinga kami agad!” ang utos ni Dan sa kanilang tsuper, na gaya ng karaniwang pag-uutos kung ginagamit niya ang nasabing kotse kung siya ang nagpapalakad. “Hindi!” ang sigaw ng matanda. Ikukuha ko kayo ng isang bungalow sa Sta. Monica beach, malapit sa bahay ni Bebe Daniels!”

“Mabuti nga’t nasa tabi ng dagat.” salo ni Dan. “Hindi na maninibago si Noemi, dahil sa katulad din ng Waikiki beach. Makalalangoy kami kahit anong oras!” “Kahit saan ay masisiyahan ako,” ang bulong ng Kanaka ng hinigpitan ang pagkakahawak sa kanyang bisig, “nasa piling lamang kita.” Napatingin sa kanila ang matanda na tila sinusukat ang ibig na sabihin. “Bilang pasalubong sa inyo,” sabi ng matanda, “ay magdaraos doon ng partyngayong gabi. Pinaanyayahan ko na ang lahat ng dalaga’t binata sa Hollywood, karamihan ay mga artista sa sine, upang masiyahan kayo sa pagsisimula sa pagsisimula ng isang bagong kabuhayan.” “Pasintabi

sa

inyo,”

ang

pakli ni

Noemi,

“inaasahan

kong

ang

nasabing party – ay hindi katulad ng mga wild party na ikinamatay ng isang artista nang magdaos si Fatty Arbucle o kaya’y ng nangyari kay Miss Pringle nang magdaos naman si Pantages.” Tatangu-tango ang matanda na tila noong lamang niya nakilala kung gaano kataas ang napag-aralan ng kanyang manugang. Ibig sabihin ng kanyang sarili ay “Mahigit pa sa roon” subali’t iba ang binigkas ng kanyang bibig: “Marahil ay mahuli-huli roon.” “Nguni’t, Ama!” ang agaw ni Dan, “ang asawa ko ay marangal na babae. Tila hindi dapat sa kanya ang gayong pasalubong.” Tutugunin pa sana ng matanda ang pasalubong ay siya ang may handog, nguni’t biglang tumigil ang awto sa tapat ng isang gusali sa tabi ng dagat. “Narito na ang inyong bahay!” ang sabi sa kanila. “Lahat ay nakahanda na para ngayong gabi!”

F. Wakas

Hindi pumayag si Noemi na umalis sa buhay ng kaniyang minamahal na si Dan Merton kapalit ng salaping ibinibigay sa kaniya ng ama nito upang layuan na siya. “Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran” – ang buong kasiyahang nasabi ni Merton nang matapos isalaysay ni Mrs. Noemi Merton ang magandang romansa ng kanilang pag-iibigan. “Ang langit at lupa man ay mapaglalapit, dahil sa pag-ibig!” Tila nga naman totoo ang sabi ng mamamahayag na Amerikanong ito. Idinugtong niyang kung itinaboy man silang mag-asawa sa Paraiso sa Hollywood ay lalong paraiso sa kanya ang Honolulu, palibhasa’y nakikilala niyang “may katinuan ang mga Amerikanong” naroon, kaysa mga aristokratikong nasa baybayin ng Pasipiko. Sa katunayan, nang magbalik sila, ang editor ding kaibigan ng kanyang ama ang nagbigay sa kanya ng tungkuling makasama sa staff ng pahayagang kanyang sinusulatan matapos tukuyin sa kanya ang “Sinasabi ko na nga ba!” “Maganda nga sana ang aking bayan,” ang sabi pa ni Merton, “datapuwa’t

lumabis

nang

totoo

ang

yabang

na

balang

araw

ay mahuhulog din sa kanyang sariling bigat[.” Narito na ang nagdurugtong sa Kanluran at Silangan!” ang sabi ng ina. Oo nga,” ani Merton, “ang nagkakabit sa langit at lupa.” “May anak na kayo?” ang pamangha kong tanong. “Oo,” ang sabay nilang tugon. “Bininyagan namin ng ALOHA.”

IV.

Uri ng Maikling Kuwento

Ang kuwentong ito ay maaaring mauri sa kuwentong ng tauhan na kung saan inilarawan ang kalagayan ng mga tauhan sa kuwento at kanilang mga sarisariling papel na ginampanan sa kuwento upang higit na mabigyan ng kabuuan ang pag-unawa sa mga mambabasa. Sa kuwento ng katutubong kulay binibigyang-diin dito ang uri ng pamumuhay ng mga karakter na nagpakilala kung sino sila. Sa kuwento ng sikolohiko ipinadarama sa mga mambabasa ang damdamin ng isang tao sa harap ng isang pangyayari at kalagayan. Ito ang uri ng maikling

kuwentong

bihirang

isulat

sapagkat

may

kahirapan

ang

paglalarawan ng kaisipan. Ang paglaban ng magkasintahan sa kanilang pagiibigan na kahit patuloy silang pinapahirapan ng Ama ay hindi sila nagpatalo. Sa kuwento ng pagibig, tungkol sa pagmamahalan ng dalawang tao. Labis na pagmamahal sa isang tao. Hahamakin ang lahat para lamang sa kaniyang sinisinta.

V.

Paningin Ang kuwentong Aloha ay nasa pangatlong panauhan o pangatlong paningin sapagkat ikinukuwento ng tagapagsalaysay na Pilipino ang buhay ng pangunahing tauhan na si Dan Merton.

VI.

Suliranin Ang nagingn suliranin sa kuwento ay kung paano ipaglalaban ni Dan Merton ang kaniyang sinisinta laban sa pananaw ng kaniyang Ama

na hindi kailanman pantay ang pagtingin nito sa ibang lahi na may mataas at may mababang uri.

VII.

Tunggalian Tunggalian sa pagitan ni Noemi at ng ama ni Dan Merton dahil sa kung paano niya hindi tinanggap ang salaping ibinibigay ng ama kapalit ang paglayo nito sa kaniyang anak.

VIII. Bisa ng Akda 1. Bisang Pangkaisipan Pinalutang sa kuwento ang konsepto na maaring magkalapit ang Silangan at Kanluran. Ibig ipakahulgan na hindi imposible kung kayang ipaglaban.

2. Bisang Pandamdamin Mababanaag ang labis na pagmamahal ni Noemi kay Don Merton dahil nagawa niyang tumulad sa mga kalahi ni Don Merton na babae para maipakita sa Ama nito na kaya niyang iayon ang sarili sa lipunang ginagalawan alang-alang sa kaniyang minamahal.

3. Bisang Pangkaasalan Makikita rin sa Aloha ang pagsusuri ng mga identidad ng mga sakop na kultura, at ang pagiging malay nila sa kalikasan ng kanilang uri: Pilipino, Amerikano, maging ang mga Kanaka. Sa Pilipino, bilang isang lahing kulong na sa pag-iisip na wala ng matayog na mararating ang kapuwa Pinoy; sa Amerikano, bilang may pag-iisip na sila ang mas nakatataas dahil sa kulay ng

kanilang balat; at sa mga Kanaka, bilang mga kayumanggi at may sariling identidad na labas sa pagiging kolonya ng Amerika.

IX.

Simbolismo DAN MERTON - Gamit ang imahe ng banyagang gaya ni Dan Merton sa Aloha, nasusuri natin bilang mga mambabasa ang kamalian ng ating kultura, at nagkakaroon tayo ng kamalayan na may mananakop at may sakop, na may mas nakatataas, na posible ang lahat sa isang kulturang gamay ang kaniyang sariling kultura.

X.

Teoryang Pampanitikan Ang teoryang markismo ay inuuwa ang akda batay sa kalagayan ng mga tauhan.Hinahanapan ang akda ng patunay ng mga naglalabasang lakas sa pagitan ng mahina atmalakas, matalino at mangmang, duwag at matapang, mahirap at mayaman. Ditonakapaloob ang mga tauhang bida at kontrabida. May suliranin ang bida at ang gumagawa nito ay ang kontrabida. Sa teoryang ito, di padadaig ang naaping tauhan, babalikwas itoupang madapi ang nangaaping lakas. Sa kuwento, halimbawa nito ay ang kalagayan ni Noemi sa pag-iibigan nila ni Dan Merton dahil si Noemi ay nabibilang sa pangkat ng kayumanggi na sinasabing hindi kalahi at lalong-lalo na hindi ka pantay ng antas sa lipunan ni Dan Merton.

XI.

Aral at Implikasyon

Inilubog tayo ng awtor sa kaniyang malalim at malawak na kaalaman sa realidad ng panahon. Makikita ang ideolohiya ng “racial discrimination” sa pagitan ng mga karakter sa kuwento. “Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran”

Aloha MANIWALA KA sa kadalubhasaan ni Rudyard Kipling! Hindi ako naniniwala sa kasabihan niyang: “Ang Silangan ay Silangan Ang Kanluran ay Kanluran; Magkapatid silang kambal, Magkalayo habang buhay.” Ayaw kong ipahalata sa kausap ko ang malaking pagkamangha sa pagpapasinungaling niya sa sumulat ng “The Ballad of East and West.” Noon ay magkaibayo kami sa isang

mesa sa verandang Waikiki Tavern sa Honolulu at nakikipagpaalam sa “paglubog ng araw” sa bantog na pasigan ng Waikiki. Tig-isa kaming tasa ng mainit na kapeng Haba na isinasalit namin ang paghigop sa pagtanaw sa malalapad na dalig sa ibabaw ng malalaking alon. Ang tanawing ito’y pangkaraniwan sa pasigan ng Waikiki, kung laki ang dagat at nagngangalit ang alon. Isang sport ito ng mga taga-Haway na sariling-sarili lamang nila. Bawat isa ay may mga dalig na tatlong dipa ang haba at kalahating dipa ang lapad na taluhaba ang hugis. Sa ibabaw ng mga dalig na itong sumasalunga sa ibabaw ng alon ay doon sila tumitindig na nakadipa ang dalawang kamay at kung minsan nama’y itinutukod ang kanilang ulo na unat na unat ang katawan na ang dalawang paa naman ang tuwid na tuwid na tila itinuturo sa langit. Ang “pangangabayong ito sa alon ng mga taga-Haway” ang ipinagmamalaki sa akin ni Dan Merton, Amerikanong mamamahayag sa Honolulu noong ako’y maparaan doon. Iyan

ang

dahilan

kaya’t

noong

hapong

yaon

ay

magkaharap

kami

sa veranda ng Waikiki Tavern. Palibhasa’y nagtapos sa Unibersidad ng Southern California sa Los Angeles, at lipi ng isang angkang milyonaryo sa Hollywood, si Merton ay isang tunay nagentleman na wala kang sukat ipintas sa pakikihrap kanino man. Nalalaman ni Dan Merton ang sakit ng kanyang mga kalahi, at hindi lamang ng mga Amerikanong katulad niya, kundi lahat ng kakulay nila ... ng lahat ng puti. “Ako ay may ibang paniwala, kaibigan,” ang sabi niya sa akin bago nabuksan ang kay Rudyard Kipling. “Ang palagay ng mga taga-Kanluran ay binigyan sila ng maputing balat ng katalagahan upang maging Kayumangging sumilang sa Kasilanganan. Ang kasaysayan ng sangkatauhan ay aking pinag-aralan. Ngunit kailanman ay hind nabanggit sa mga aklat kong napagaralan ang mga tagumpay sa panitikan ng isang Rabindranath Tagore at ng mga tagumpay sa karunungan ng mga dalubhasang Hapones na kinukusa nilang itago. Balang araw ay naasahan kong isa namang Pilipino ang

maririnig

nating

magwawagi

pandaigdig. Makikita mo kaibigan!”

kung

di

sa

pulitika

ay

sa

kabuhayang

Kinakailangan kong tumungga ng kape at sundan ng hitit ng sigarilyo upang huwag mahalata ni Merton na ako’y pinanunuyuan ng laway nang mabanggit niya ang ukol sa aking kalahi. Diyata’t may isang Amerikano pang gaya nito na umaasang balang araw ay may isang Pilipinong magkakaroon ng isang katangiang pandaigdig? Diyata? Pasasalamatan ko sana si Merton sa kanyang mabuting hangad sa aking kalahi, datapuwa’t doon nga nga nabanggit ang “pagkaligaw” ni Rudyard Kipling sa pagkasulat ng kanyang kasabihang ngayo’y palasak na sa buong daigdig. “Kung ang langit at lupa’y maaaring paglapitin,” ang giit niya sa akin nang mahulaan niyang ako’y may pag-aalinlangan sa kanyang sinabi, “ay ang Kanluran at Silangan pa kaya?” Sasabihin ko sanang ako’y naniniwala na sa kanyang palagay, ako ay naakit na niya laban sa :kasinungalingan ni Kipling” at nahuhulaan ko na ang kanyang ibig sabihin, datapuwa’t siya na rin ang nagdugtong. “Hala, ubusin mo na ang iyong kape. Tayo na sa bahay. At ang asawa ko ang magsasabi sa iyong “ligaw” si Kipling.” NANG MAGTAPOS si Dan Merton sa Unibersidad ng South California, ang naging gantimpala sa kanya ng kanyang ama ay isang pagliliwaliw sa “Paraiso ng Pasipiko” – ang Haway. Bagong labas sa kolehiyo, may pangalan at tanyag palibhasa’y kapitan ng mapagwaging koponan sa football ng kanilang paaralan; anak ng milyonaryo sa Hollywood at sadya namang magandang lalaki, si Merton ay naging “idolo” ng mga sakay sa Malolo, nang minsang tumulak ito buhat sa Los Angeles hanggang Honolulu. Halos ay sundan siya sa kanyang kamarote ng mga kasama niyang mga debutante sa bapor. Hindi lamang dalawang dosenang “aklat ng mga lagda” ang napaglagyan ng kanyang pangalan at lilimampung pamaypay ng mga pasahera ang kanyang nasulatan. Minsang ipininid niya ang pinto ng kanyang kamarote, ang maluwang na laylayan ng isang paa ng “pajama” ng huling humingi sa kanya ng lagda ay naipit pa. “O, ang mga babaing ito!” ang nasabi na lamang niya, “bakit kaya ayaw akong patahimikin?”

Sa agahan, hindi pa siya nakatatapos ay may kumakasundo na sa kanya upang maging kalaro ng deck sports. Sa tanghali, hindi pa siya nakapaghihimagas, ay may lumalapit na sa kanya upang siya’y makalaro, kung di ng bridge ay kahit na mahjong. At sa gabi, anim-anim na may sulat na menu ng mga dalaga ang dinaratnan niya sa kanyang mesa at nagsasabing ibig nilang maging kapareha nila siya sa sayawan sa kubyerta. Kung nag-iisa na si Merton sa kanyang silid, ang gayong tila paghanga sa kanya ng karamihan ay nagiging paksa ng kanyang dilidili. Akala niya’y sa isang Rudolph Valentino o isang Ramon Navarro lamang maaaring “masira” ang mga dalaga. “Hindi pala’t sa isang bagong labas sa kolehiyong gaya ko ay mayroon ding maaaring mahaling.” Natatawa lamang si Merton sa harap ng nangyayari sa kanya. Kung hindi kaya siya si Dan Merton, na kapitan ng koponan ng football sa Unibersidad ng Southern California at angkan ng milyonaryong Merton sa Hollywood, ay pintuhuin kaya siya ng sinuman na gaya ng ginagawa sa kanya sa bordo ng bapor Malalo? Palibhasa’y mapag-aral siya ng ugali ng mga tao, kaya’t ang kilos ng kanyang kapwa ay pinag-aalinlanganan pa rin niya. Naniniwala siya hangga ngayon, na ang sangkatauhan ay sumasamba pa rin sa diyus-diyusan, hindi lamang sa ayos-bakang pintakasi ng mga taga-Ehipto, kundi sa gintong sangkap sa katawan ng nasabing baka. Kabalintunaan! Bago siya nagtungo sa Haway ay wala siyang anumang yaring palatuntunan ng kanyang dapat gawin. Maliban sa kanyang nababasang polyeto na ipinamamahagi ng mga turista tungkol sa nasabing “Paraiso ng Pasipiko” ay wala siyang anumang nalalaman tungkol sa nasabing lupaing sakop ng Amerika. Nasa sari-saring pagmumuni siya sa loob ng kanyang kamarote nang sa butas ng lagusan ng hangin sa bapor ay tila kalatas na ibinalita sa kanya ng taginting ng musika ang pagdaong nila sa Honolulu. Noon niya nasukat na may limang araw na pala siyang naglalayag, hindi man lamang siya nainip, at dumating na siya sa kanyang patutunguhan.

Agad niyang binuksan ang kanyang traveling trunk at sa isa sa mga kahon ay kinuha ang tarhetang bigay sa kanya ng kanyang ama na kinaroroonan ng pangalan ng isang taong sasalubong sa kanya. “Aha!” ang nasabi niya sa sarili. “Editor ito ng pinakamalaganap na pahayagan sa Honolulu. Dapat siyang maging malaking tao.” Pagbaba niya sa andamyo , isang lalaking may kagulangan na, mapuputi ang buhok at may kunot na ang mukha, ang biglang sumunggab sa kanya. “Hindi ako maaaring magkamali,” sabi sa kanya. “Kamukhang-kamukha ka ng aking kaibigang si Daniel Merton. Hindi ba ikaw ang kanyang anak? Tinanggap ko ang kable ng iyong ama, kaya kita sinalubong.!” Hindi pa nakasasagot man lamang ng “salamat po!” si Merton ay isinabit sa kanyang liig ang isang mahabang kuwintas ng mga bulaklak na sariwang kilala sa tawag na lei. “Iyan ang Aloha ko sa iyo,” sabi sa kanya. May isang buwan na si Dan Merton sa Royal Hawaiian Hotel sa Waikiki. Isang magandangsuite de luxe ang sa pamamagitan ng kable ay ipinahanda ng kanyang ama buhat sa Hollywood upang kanyang matirhan. Nagsawa na siya sa lahat ng sinasabing ganda ng Honolulu. Napagod na siya sa paglangoy sa War Memorial Natatorium at sa Waikiki. Hindi miminsang nagdaan-daan siya sa matayog na Pali, nadalawa na niya ang templo ng mga Mormon na may bughaw na tubig ukol sa mga binibinyagan, at makailan na ring nagpalipas siya ng gabi sa sayawan sa Kailuwa, kung nagsasawa na siya sa bulwagan ng kanyang otel. Nakadalawa na rin siya sa Hilo at sa Molokai, sa pamamagitan ng eroplano, nakita na niya ang kumukulong laba ng bulkan, saka ang mga “buhanging tumatahol”. Ano pa ang nalalabi sa kanyang hindi nakikita sa “Paraisa ng Pasipiko”? Talagang naghahanda na siya sa pag-alis nang sabihin sa kanya ng kaibigang editor ng kanyang ama sa Honolulu, na hintayin muna niya ang pagtatapos ng klase sa kolehiyo

ng Punahu. “Ako ang nahirang na magbigay ng pangaral sa mga natapos sa taong ito,” ang sabi niya kay Merton, “at maibabalita mo sa iyong ama sa Hollywood kung gaano kabuting magsermon sa mga wahini (babae sa wikang Kanaka )ang kanyang kaibigan sa Honolulu.” Pumayag si Dan Merton. Sa nasabing Commencement ng Punahu School, doon niya nakilala si Noemi, isang tunay na Kanaka, subali’t halimbawa ng dalagang may mataas na pinag-aralan. Hindi niya malaman kung bakit ang mga matang buhay na buhay ni Noemi ay walang iniwan sa palasong sabay na tumuhog sa kanyang puso.Si Noemi ang naging patnubayng mga pangaral, palibhasa’y siyang pangulo ng Kapisanan ng mga Seniorsa nasabing kolehiyo. Anong tamis niyang magsalita ng wikang Ingles! Anong lambingniyang bumigkas ng mga pangungusap! “Wala pa akong naririnig na dalagang Amerikana na kasintamis niyang magsalita!” ang sabi pa ni Merton pagkatapos. “Ginoong editor,” ang sabi niya sa kaibigan ng kanyang ama, “Hindi ako uuwi na di kasama si Noemi.” “Talaga bang totoo ang sinasabimo?” ang usisa sa kanya ng matanda. “Paris ng katotohanang ang umaga’y sumusunod sa gabi.” “Dan!” ang may halong pangaral na pahayag ng matanda, “ang mga Kanaka aymamamayang Amerikano lamang, ngunit hindi laging Amerikano. Kawika lamang natin sila, datapuwa’t hindi natin sila kalahi.” Ang palagay ni Dan Merton ay napakakitid ng noo ng kanyang kausap. “Matanda na at editor pa naman ng pahayagan,” ang bulong niya sa sarili. “Maano kung hindi kalahi? Maano kung hindi kakulay? Hindi ba bayan ng pagkakapantay-pantay ang Amerika? At hindi ba lahat ng tao ay mamamayan ng daigdig?” Sa sarili na lamang nangatuwiran si Merton. At nang minsang umalis sa Honolulu ang bapor City of Los Angeles, sa talaan ng mga sakay ay mababasa ang ganitong

mga pangalan: “Mr. Dan Merton” at “Mrs. Dan Merton”. Ang “Mrs. Merton” ay si Noemi – ngPunahu School. Nang umuwi si Merton, halos ang mga kasabay rin niya sa malalo na mga debutanteang kanyang kasamang umuwi, ngunit hindi na gaya ng dati. Kahit na siya nag-iisa sa kubyerta kung ayaw lumabas ni Noemi, ay maanong sulyapanman lamang siya. Kung pagmasdan niya’y tila pa nasusuklam sa kanya, dahil sa nanghahaba ang kanilang mga labi, at nagsisitalim ang kanilang mga mata sa pagtanaw sa kanya. “Kabalintunaan sa sangkatauhan!” ang nasabi na lamang. “Ako’y nag-asawa sa aking iniibig, dahil ako’y sumunod sa tibok ng puso ko at hindi sa alituntuning magdaraya ng lipunan at kinasusuklaman na ako ngayon.” Nguni’t may iba siyang naisip. “Ano kaya ang sasabihin ni Ama, kung malamang nag-asawa ako sa isang hindi namin kalahi, sa isang kayumangging Kanaka?” Natira si Dan Merton sa gayong pagmumuni-muni. Sa kanyang mga mata’y may sampung daliring maliit na tumakip buhat sa likod: “Hulaan mo kung sino ako!” ang impit ng tinig na utos sa kanya. Disyembre na nang sila’y papauwi sa Los Angeles. Ilang araw na lamang at Pasko na. Sa loob ng kanilang suite de luxe sa bapor ay inisa-isa ni Merton kay Noime kung gaano magiging kasaya ang kanilang Pasko. Humigit-kumulangay nababatid ni Noemi na milyonaryo ang ama ni Dan, kaya’t di kataka-takang magkaroon siya ng Paskong lalong masaya sa kanyang buhay sa piling ng sinumpaan niyang “sa buhay at kamatayan” ay kanyang makakahati. Kinusa ni Merton na huwag ipaalam sa kanyang ama ang kanyang pagbabalik. Ang ibig niya’y makagawa ng isang “sorpresa.” Datapuwa, isang araw nang dumating ang bapor sa Wellington, tumanggap siya ng isang kable mula sa Hollywood na

humigit-kumulang ay ganito ang sinasabi: “KUNG IBIG MONG MABUHAY HANGGANG PASKO

SA

PILING

MAGKAKAMALING

NG

IYONG

TUMUNTONG

ASAWANG SA

UNANG

KANAKA,

HUWAG

BAITANG

NG

KANG ATING

HAGDANAN...DANIEL MERTON.” Ayaw na niyang maniwala ay nasisinagniya sa gayong mga kataga ang pangungusap ng kanyang ama – matitigas, matutulis at mababagsik. Kilala niya ang kanyang ama. Sabi lamang niya sa lumuluhang si Noemi na isang biro lamang yaon, bagama’t iniisip niya kung sa Embassyo sa Baltimoresila tutuloy na mag-asawa pagsapit sa Los Angeles. Hindi siya magtutuloy sa Hollywood. Balisa at kumakaba ang kanyang dibdib, ang bapor ay dumaong sa Wellington, datapuwa’t laban sa kanyang pag-asa , nasa himpilan ng perokaril ang malaki niyang Rolls Royce. “Nakita mo na!” ang sabi ni Merton kay Noemi. “Hayun ang awto namin. At hayun si ama sa loob. Hinihintay tayo!” Isang ngiting may kahulugan – ang ngiting may pangamba at alinlangan -- ang itinugon ni Noemi sa malaking galak at lukso ng puso ng kanyang asawa. At sino naman ang hindi malulugod? Ang mag-ama ay nagyakap at si Noemi ay kinamayan ng kanyang biyenan. “Wala kayong dapat alalahanin!” ang sabi sa kanila na lalo pang ikinatahimik ng loob ni Merton. “Sa bahay, at nang makapagpahinga kami agad!” ang utos ni Dan sa kanilang tsuper, na gaya ng karaniwang pag-uutos kung ginagamit niya ang nasabing kotse kung siya ang nagpapalakad. “Hindi!” ang sigaw ng matanda. Ikukuha ko kayo ng isang bungalow sa Sta. Monica beach, malapit sa bahay ni Bebe Daniels!”

“Mabuti nga’t nasa tabi ng dagat.” salo ni Dan. “Hindi na maninibago si Noemi, dahil sa katulad din ng Waikiki beach. Makalalangoy kami kahit anong oras!” “Kahit saan ay masisiyahan ako,” ang bulong ng Kanaka ng hinigpitan ang pagkakahawak sa kanyang bisig, “nasa piling lamang kita.” Napatingin sa kanila ang matanda na tila sinusukat ang ibig na sabihin. “Bilang pasalubong sa inyo,” sabi ng matanda, “ay magdaraos doon ng party ngayong gabi. Pinaanyayahan ko na ang lahat ng dalaga’t binata sa Hollywood, karamihan ay mga artista sa sine, upang masiyahan kayo sa pagsisimula sa pagsisimula ng isang bagong kabuhayan.” “Pasintabi sa inyo,” ang pakli ni Noemi, “inaasahan kong ang nasabing party – ay hindi katulad ng mga wild party na ikinamatay ng isang artista nang magdaos si Fatty Arbucle o kaya’y ng nangyari kay Miss Pringle nang magdaos naman si Pantages.” Tatangu-tango ang matanda na tila noong lamang niya nakilala kung gaano kataas ang napag-aralan ng kanyang manugang. Ibig sabihin ng kanyang sarili ay “Mahigit pa sa roon” subali’t iba ang binigkas ng kanyang bibig: “Marahil ay mahuli-huli roon.” “Nguni’t, Ama!” ang agaw ni Dan, “ang asawa ko ay marangal na babae. Tila hindi dapat sa kanya ang gayong pasalubong.” Tutugunin pa sana ng matanda ang pasalubong ay siya ang may handog, nguni’t biglang tumigil ang awto sa tapat ng isang gusali sa tabi ng dagat. “Narito na ang inyong bahay!” ang sabi sa kanila. “Lahat ay nakahanda na para ngayong gabi!” Ipikit at idilat ni Noemi ang dalawa niyang mata ay hindi niya mapaniwalaan ang kanyang nakikita, gayong mag-iikaapat na ng madaling-araw. Ang mga babaing panauhin at halos wala nang damit, sapagka’t punit-punit na ang kanilang mga kasuutan sa pakikipagbatakan sa mga lalaki. Ang mga lalaki naman ay kusa nang nag-

aalis ng kasuutan nila at wala nang natitira sa katawan kundi ang kahuli-hulihang inaalis bago matulog. Ang lahat ay lasing. Lasing na ang lahat na ang mga mata’y nakulabaan na ng matapang na sugapa ng alak, kung kaya’t hindi na napapansin ang kahiya-hiyang kalagayan ng lahat. Si Dan ay lasing na rin. Apat na kilalang artista sa Hollywood ang nagpupulupot ng katawan nilang halos ay bilad nang lahat sa kanyang matipunong katawan. Si Noemi ay nagdahilang nahihilo pa sa malaking hapo sa bapor, kaya’t kahit pinagbatakanan siya ay hindi siya nakihalubilo. Samantalang pinagmamasdan niya ang magandang kuwadro ng kahalayan sa kanyang tahanan ay may tumapik sa kanyang balikat. Nang lumingon siya ay nakita niya ang ama ni Merton, ang kanyang biyenan. “Ano, Noemi?” ang bati sa kanya. “Hindi ba nanghihinawa ang pag-ibig mo kay Dan? Ibig mo ba ng ganyang buhay? Hindi ka ba nasusuklam? Kung ibig mong tumakas ngayong gabi ay nariyan ang kotse. May bapor na tutulak bukas. Pababaunan kita ng sampung libong dolyar. Ano, sumagot ka?” Tinitigan ni Noemi ang matanda. Ibig niyang sa kanyang tingin ay mawatasan ng matanda na nababatid niya na ginawa yaon upang mapawi ang pag-ibig niya kay Merton, sapagkat laban sa kanyang kalooban ang pagkakapag-asawa nito sa isang hindi kalahi, sa isang Kanaka. Tutugon na sana si Noemi ng “Gayon pala!” datapuwa’t naunahan siya ng matanda. “Hindi magiging maligaya sa piling mo si Merton,” ang sabi uli. “Sa habang panahon ay lalayuan siya ng kanyang mga kakulay, ng kanyang mga kalahi. Gagawin kong $25,000, pabayaan mo na lamang siya.” Sa nagdidilim na pag-iisip ni Noemi, ang mga pangungusap ng matanda ay naging kidlat na nag-iwan ng apoy, kaya’t nagliwanag. Walang kibo, si Noemi ay tumakbo sa kanyang silid, at nang lumabas ay hindi na ang Noemi na gayak-Amerikana, kundi isang tunay na Kanaka; walang takip sa dibdib kundi ang makapal na lei at sa ibaba ng

katawan ay ang kanyang sayandamo. Nanaog siya. Nakisalamuha siya sa madla at sa saliw ng inaaantok nang orkestra ay nagsayaw ng Hulahula. Sa gayo’y tila nagising ang mga lalaki. Ang kanyang katawang katutubo ang pagkakayumanggi at hindi sinunog sa araw, paris ng mga Amerikana, nguni’t walang iniwan sa kumikiwal na ahas ang galaw ng katawan, pati ng dalawang bisig at ng dalawang paa, ang damdaming makahayop ng mga lalaki ay nagising. Iniwan ang mga kapiling nilang babae at ibig nilang yakapin, lingkisin at kung ano pa, nguni’t maliksi naman nitong naiwasan. Sa gayong ayos nadilat ang mga mata ni Merton. Nakita niya ang babaing “una at huli” niyang inibig ay nasa bunganga ng mga halimaw na lasing na hindi nalalaman ang ginagawa. Bigla siya nagpupumiglas sa apat na babaing “namumulupot” sa kanya at humadlang sa nagsisihabol kay Noemi. “Mga alibugha,” nakadipang wika niya sa paghadlang sa lahat. “Madudurog ang liig ng sinumang mangangahas humipo sa katawan ng asawa ko!” Nang marinig ito ni Noemi ay napahalakhak ng tawa sa kanyang tagumpay. Noon din ay lumapit siya sa piyano, sinimulan niyang saliwanang kanyang sarili sa pagawit ng Aloha, awit ng tagumpay! Awit ng luwalhati! Nang lumingon siyang muli ay wala nang ibang tao sa bulawagan. Pati ang biyenan niya ay wala na rin. Walang natira kundi si Dan Merton na hawak sa kamay ang isang tsekeng $500,000. Nguni’t yaon man ay pinagkasunduan nilang ibalik sa matanda. “Babalil uli tayo sa Honolulu!” ang may pagdaramdam na sabi ni Dan Merton. “Iniwan ni ama ang pabaon niya sa atin!” “Nasabi ko na sa iyo,” ang ulit ni Noemi. “Kahit saan ay masisiyahan ako, nasa piling lamang kita, aking hari!” “Pag-ibig! Pag-ibig, kaibigan, ang makapaglalapit sa Silangan at Kanluran” – ang buong kasiyahang nasabi ni Merton nang matapos isalaysay ni Mrs. Noemi Merton ang

magandang romansa ng kanilang pag-iibigan. “Ang langit at lupa man ay mapaglalapit, dahil sa pag-ibig!” Tila nga naman totoo ang sabi ng mamamahayag[180] na Amerikanong ito. Idinugtong niyang kung itinaboy man silang mag-asawa sa Paraiso sa Hollywood ay lalong paraiso[181]sa kanya ang Honolulu, palibhasa’y nakikilala niyang “may katinuan ang mga Amerikanong” naroon, kaysa mga aristokratikong[182] nasa baybayin ng Pasipiko. Sa katunayan, nang magbalik sila, ang editor ding kaibigan ng kanyang ama ang nagbigay sa kanya ng tungkuling makasama sa staff ng pahayagang kanyang sinusulatan matapos tukuyin sa kanya ang “Sinasabi ko na nga ba!” “Maganda nga sana ang aking bayan,” ang sabi pa ni Merton, “datapuwa’t lumabis nang totoo ang yabang na balang araw ay mahuhulog din sa kanyang sariling bigat.” “Narito na ang nagdurugtong sa Kanluran at Silangan!” ang sabi ng ina. “Oo nga,” ani Merton, “ang nagkakabit sa langit at lupa.” “May anak na kayo?” ang pamangha kong tanong. “Oo,” ang sabay nilang tugon. “Bininyagan namin ng ALOHA.”

-WAKAS-