U.s.1: Amerika Na 11 September e5a4k

Jeroen van Bergeijk

U.S.1

Amerika na 11 september

Smashwords Edition Copyright 2013 Jeroen van Bergeijk

Dank voor de aankoop van dit e-boek van Uitgeverij Fosfor

Wilt u op de hoogte blijven van nieuwe uitgaven van Fosfor? Meldt u zich dan hier aan voor onze nieuwsbrief.

U mag dit e-boek voor eigen gebruik vrijelijk kopiëren zodat u het op elk apparaat dat u bezit kunt lezen. Elke andere verspreiding of openbaarmaking zonder voorafgaande toestemming van de uitgever is verboden.

Heeft u dit e-boek in uw bezit zonder dat u daarvoor heeft betaald? Overweeg het dan alsnog aan te schaffen. Daarmee steunt u de auteur van dit werk. De opbrengst van dit e-boek wordt gelijkelijk verdeeld tussen auteur en uitgever. Oftewel: van elke euro die dit boek opbrengt, gaat 50 cent naar de auteur en 50 cent naar de uitgever.

Meer informatie over Fosfor vindt u op www.uitgeverij-fosfor.nl

Volg ons op twitter of facebook

Voor het schrijven van dit boek ontving Jeroen van Bergeijk een bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

Eerste druk 2002 E-boek 2013

© 2002-2013 Jeroen van Bergeijk E-boek ontwerp Fosfor Vormgeving omslag Zinnebeeld

ISBN 978-94-6225-029-1 Uitgeverij Fosfor Amsterdam

U.S.1 verscheen eerder bij Uitgeverij Meulenhoff. Deze e-boekversie werd mede mogelijk gemaakt door het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.

PROLOOG

‘En daarmee wil je helemaal van Maine naar Florida rijden?’ Charlie van Charlie’s Brooklyn Auto Body Shop kijkt me meewarig aan. Hij somt op wat er allemaal moet gebeuren: grote beurt, nieuwe banden, olielek dichten, stuurstang vernieuwen. ‘Eigenlijk moet er ook een nieuwe motor in, want deze maakt het niet lang meer. Ik zou maar een Toyota huren als ik jou was.’

Laatdunkende opmerkingen over mijn – toegegeven – roestige Cadillac ben ik wel gewend. In Amerika moet je of in een echte klassieker rijden of in gloednieuwe auto, anders ben je een loser. Maar een twintig jaar oude auto, een Cadillac nog wel, dat kan echt niet. Cadillac is zo’n merk dat zijn beste tijd heeft gehad. Ooit stond de naam synoniem met luxe en vakmanschap, nu is het de DAF van Amerika geworden. De enigen die je in Cadillacs aantreft zijn bejaarden of met gouden kettingen behangen zwarte homeboys. Een pimpmobile ofwel pooierbak dus. Doorgaans werpen slechts Nederlandse vrienden jaloerse blikken op mijn Cadillac.

Op een mooie nazomeravond, vijf jaar geleden, ging ik met een vriend naar een verre uithoek van Queens – zo afgelegen dat er zelfs geen metro meer in de buurt stopte. In de krant had ik een advertentie gezien voor een witte Cadillac Coupe de Ville uit 1982 met een ‘bourgognekleurige’ bekleding. Vooral dat laatste detail deed het hem. Mijn vriend, die in een grijze Japanner rijdt, begreep maar niet waarom ik in hemelsnaam zo’n benzinemonster zou willen hebben. Ik mompelde iets over de kleine Europese auto’s, The Color of Money, Goodfellas en Elmore Leonard, maar mijn uitleg hield voor hem weinig overredingskracht in.

Op het moment dat we de straat inreden waar we de eigenaar zouden ontmoeten zagen we de Cadillac al staan. Ik wist dat ik hier niet zou vertrekken voordat de koop gesloten zou zijn. Dit was precies de auto waarnaar ik al tijden op zoek was. We maakten een proefritje. De auto zoefde over de weg. Hij was vooral GROOT. De motorkap scheen tot aan de horizon te lopen, in de kofferbak kon je een dood paard vervoeren, op de voorbank konden met gemak drie mensen

zitten. Mijn vriend controleerde de olie en deed wat andere indrukwekkende dingen onder de motorkap. Alles scheen in orde. Er stond maar 59.000 mijl op de teller. De man die de auto verkocht zei dat hij van zijn schoonvader was geweest die hem altijd als ‘zijn baby’ had behandeld. Ik geloofde hem.

Goed, ik heb meerdere keren met pech langs de weg gestaan. Maar ik ben er twee keer mee dwars door Amerika getrokken, heb alle grote steden van de Amerikaanse oostkust bezocht en ben talloze malen upstate New York geweest. Bovenal heeft de caddy de afgelopen vijf jaar de straten van New York overleefd. En dan zou ik nu de ultieme road trip een aanvang neemt, mijn trouwe Cadillac thuis moeten laten en met zo’n lullige huurauto U.S.1 moeten bereizen? Geen denken aan.

Bovendien, als de betere road movies en reisliteratuur over Amerika iets uitwijzen dan is het wel dat je in een auto met karakter moet reizen. Susan Sarandon en Geena Davis rijden in Thelma and Louise in een groene Thunderbird convertible uit 1966. William Least Heat Moon raakt in Blue Highways maar niet uitgepraat over zijn ‘Ghost Dance’; een omgebouwd Ford busje en in John Steinbecks Travels With Charley wordt de camper ‘Rocinante’ – niet voor niets vernoemd naar Don Quichote’s befaamde ros – haast een apart personage. Ik leg Charlie’s advies dus naast me neer en stap op een winderige ochtend half april in de caddy om over de onpersoonlijke en akelig snelle snelweg I-95 in een ruk naar het noorden van Maine te rijden.

U.S.1 loopt van Fort Kent, Maine naar Key West, Florida. Oftewel van de Canadese grens tot aan het meest zuidelijke puntje van het Noord-Amerikaanse continent. Dat is een afstand van bijna vierduizend kilometer, net zo ver als van Amsterdam naar het midden van de Sahara. De weg loopt door de grote steden van de Oostkust – Boston, New York, Philadelphia, Baltimore, Washington, Miami – maar ook door gehuchten van een paar honderd inwoners. Soms is U.S.1 een landweggetje, dan een dorpsstraat en dan weer achtbaans snelweg.

U.S.1, of Route 1 zoals hij in de volksmond wordt aangeduid, is een van de oudste snelwegen van Amerika. De naam dateert van 1926, toen de nummering van de Amerikaanse snelwegen werd ingevoerd, maar de weg functioneerde daarvoor al eeuwen. Tussen de staten New Hampshire en Georgia volgt de weg de route van de Boston Post Road, de eerste doorgaande weg van de Nieuwe Wereld, die veelvuldig werd bereisd door George Washington en Thomas Jefferson. Die laatste schreef, na een vermoeiende reis van zijn plantage in Virginia naar Washington DC, getergd: ‘We konden nooit sneller gaan dan drie mijl per uur.’ Wat dat betreft is er weinig veranderd. Ook nu komt het verkeer regelmatig tot stilstand. Vertragingen door files, wegopbrekingen en stoplichten, zijn aan de orde van de dag. De langeafstands automobilist piekert er dan ook niet over U.S.1 te nemen. De moderne reiziger rijdt over Interstate 95 die je - als je aan één stuk door zou rijden - binnen vierentwintig uur van Maine naar Florida kan brengen.

Anders dan beroemde Amerikaanse snelwegen als Route 66 of de Lincoln Highway roept U.S.1 weinig nostalgie op. Er zijn geen liedjes geschreven of televisieseries over Route 1 gemaakt. Je zult van Maine tot Florida geen enkele souvenirwinkel met U.S.1 memorabilia aantreffen. Dat gebrek aan nostalgie komt omdat U.S.1 nog gewoon bestaat, in tegenstelling tot Route 66. Iets wat je elke dag tegenkomt, daar hoef je tenslotte niet met weemoed aan terug te denken. Waar Route 66 populair is bij Europese toeristen, daar is Route 1 dat bij forenzen.

Als U.S.1 al iets oproept dan is het weerzin. De commentator H.L Mencken omschreef in 1948 de weg aldus: ‘Het is zonder twijfel een schande voor de mensheid omdat het de Amerikaanse lust voor het afzichtelijke vertegenwoordigt, het behagen in lelijkheid als doel op zich. Zeer toeelijk: hij leidt naar de hoofdstad van de Verenigde Staten.’ En ook wat dat betreft is er weinig veranderd. Tussen Boston en Washington is U.S.1 een haast onafgebroken aaneenschakeling van vormeloze voorsteden, fast food ketens, benzinepompen, gigantische parkeerplaatsen, motels, autosloperijen, grijze kantoorgebouwen en andere wanstaltige nieuwbouw. Kortom, de ideale snelweg. Feit is dat als je het hedendaagse Amerika wilt zien, er geen betere weg is dan U.S.1. Route 66 mag met zijn fraaie neonreclames, woestijnlandschappen en

prachtige verlatenheid fotogenieker zijn, U.S.1 biedt de rauwe, onopgesmukte Amerikaanse realiteit van het nieuwe millennium.

Ik liep al heel lang met de wens rond om de weg een keer helemaal uit te rijden, maar dat verlangen werd pas echt urgent na de gebeurtenissen van 11 september 2001. In New York had ik mijn kantoor in Fulton Street, letterlijk twee stratenblokken van ‘Ground Zero’ vandaan. Als je elke dag langs die plek komt en ziet hoe toeristen uit alle windstreken zich voor de hekken verdringen om een glimp van de ravage op te vangen, is het makkelijk te denken dat de hele wereld is veranderd sinds 11 september. Ook de Amerikaanse media – in overgrote meerderheid in New York gevestigd – geven je die indruk. Zelfs nu, een jaar na dato, gaat er geen dag voorbij zonder dat kranten en televisiejournaals een ‘9/11’ verhaal bieden. En dat mediabombardement versterkt de impressie dat sinds 11 september alles anders is. Maar dan ook alles.

Werk is anders. Met 11 september kwam een definitief einde aan het blinde materialisme dat zo kenmerkend voor de jaren negentig was. De door 11 september verhevigde recessie deed Amerikanen twijfelen aan carrière boven alles. Gezin, vrienden, zinvolle arbeid en zelfontplooiing werden opeens belangrijker gevonden dan de hoogte van het salaris.

De politiek is anders. Van een zich voortdurend versprekende, oliedomme minkukel werd George W. Bush van de ene op de andere dag de vader des vaderlands, een begaafd redenaar en inspirerende leider op wiens beslissingen geen kritiek mogelijk was tenzij je als landverrader door het leven wilde gaan.

De media zijn anders. Voor 11 september bliezen de media de meest frivole nieuwtjes veelvuldig op tot gebeurtenissen van wereldformaat (de Elián González-affaire, de verdwijning van stagiaire Chandra Levy, de seksuele geaardheid van actrice Anne Heche). Maar sinds 11 september is triviaal niet meer gepast, nu heeft men alleen oog voor Serieus Nieuws.

Seks is anders. De angst voor nieuwe terroristische aanslagen zou hebben gezorgd voor een terugkeer van de promiscue, onbeschermde seks van voor het aids-tijdperk. Wat zou je je zorgen maken over enge ziekten als je morgen een bom op je kop kunt krijgen? Amerikanen zouden zich weer overgeven aan carpe diem, na-mij-de-zondvloed-gevoelens.

En zo ging het verder: de ironie werd doodverklaard, mensen zouden weer terugkeren naar de kerk, de wapenverkoop steeg spectaculair, vrijwilligerorganisaties werden overstelpt met mensen die zich wilden inzetten voor een betere wereld en zo’n beetje elke bedrijfstak – van juweliers tot de filmindustrie – kreeg te maken met tegenvallende omzetten.

Maar zijn al die veranderingen werkelijk, of is hier sprake van een mediauitvinding? En belangrijker: zijn die veranderingen beklijfd? Met andere woorden: is Amerika fundamenteel veranderd sinds 11 september? Zullen de terroristische aanslagen over twintig jaar gezien worden als een moment waarop de wereld definitief veranderde of als een verschrikkelijke gebeurtenis zoals er zoveel verschrikkelijke gebeurtenissen zijn?

Een van de meest tastbare effecten van 11 september is de economische recessie. Veel van mijn New Yorkse vrienden – die in de jaren negentig nog geld als water hadden verdiend – raakten plotsklaps werkeloos. In januari 2002 kwam ik op straat mijn voormalige overbuurman tegen die een paar maanden eerder was verhuisd. Hij had sinds zijn verhuizing geen werk kunnen vinden. Zijn spaargeld was op en nu leefde hij in zijn stationwagon.

Ik vroeg me af of niet alleen New York, maar ook de rest van het land zo veranderd zou zijn. Daarbij kwam dat ik in juni van dit jaar na bijna zes jaar in New York te hebben gewoond, terug wilde keren naar Nederland. Ik had behoefte om de balans van die jaren in Amerika op te maken. En hoe dat alles

beter te doen dan door een road trip te maken dwars door de Verenigde Staten?

De keuze voor U.S.1 lag voor de hand. Allereerst biedt U.S.1 een aardige dwarsdoorsnede van de Amerikaanse samenleving: de weg loopt stad en dorp, door welgestelde buitenwijk en uitzichtloze achterstandsbuurt, door het vooruitstrevende noorden en het conservatieve zuiden, door ‘oude’ staten als Massachusetts maar ook door moderne als Florida. Daarnaast voert de weg langs tal van plekken die voor de gebeurtenissen van 11 september van belang zijn. Route 1 komt door New York en Washington (geen beter uitzicht op het beschadigde Pentagon dan vanaf Route 1). Bovendien heeft het Amerikaanse bestaan van de negentien kapers zich grotendeels direct aan, dan wel in de nabijheid van U.S.1 afgespeeld. In Maine, Maryland en Florida verbleven ze in motels die aan de snelweg liggen. De cafés, stripbars en restaurants die ze in New Jersey en Florida bezochten liggen aan U.S.1. De vliegschool waar ze leerden vliegtuigen besturen, het World Trade Center en het vliegveld in Boston waarvan American Airlines Flight 11 en United Airlines Flight 175 vertrokken voor hun dodelijke missies in New York liggen in de nabijheid van U.S.1. Als er ergens sprake van tastbare effecten zou zijn, dan daar wel.

MAINE

Naast de vrijmetselaarsloge in het dorp Fort Kent staat een bord: ‘Dit markeert het begin van U.S. Route 1 die 2209 mijl naar het zuiden in Key West, Florida eindigt.’ Dat de weg in werkelijkheid 2467 mijl (bijna 4000 kilometer) beslaat, zullen we de VVV van Fort Kent maar vergeven. Officieel begint U.S.1 twintig meter eerder bij de Canadese grens. Omdat ik nog duizenden kilometers in de auto moet zitten, besluit ik mijn reis te beginnen met een wandeling over de brug over de St. Johns River, die hier de grens vormt. Het is april, maar in de rivier drijven nog fikse ijsschotsen. Langs de kant van de weg ligt de sneeuw een halve meter hoog. De afgelopen winter was met een sneeuwlaag van amper een meter overigens maar een wintertje van niks. Gemiddeld valt hier ruim tweeënhalve meter.

Een Nederlander die slechts met een fototoestel en een paspoort in een uithoek van Amerika de grens over komt wandelen, dat valt niet goed bij de Canadese autoriteiten. Ik word aan een uitgebreid verhoor onderworpen en zelfs mijn paar goed bedoelde Franse woorden – dit stuk van Canada is Franstalig – kunnen het ijs niet breken. Nadat drie douaniers een kwartier lang mijn paspoort hebben bestudeerd, is het de taak aan de jongste mij van hun oordeel op de hoogte te stellen.

‘Uw papieren zijn niet in orde.’

‘Oh, wat mankeert er dan aan?’

‘Uw I-94W affadavit en uw DS 156B 124 A, section 23.1 zijn niet in orde.’

‘Ehhh…?”

Ik begin hem een beetje te knijpen. Als ik de uitleg van de douaniers goed begrijp mag ik Canada niet in, maar kan ik ook niet terug naar de Verenigde Staten. Daar sta ik dan zonder auto – ik kan hem van hier uit op de parkeerplaats aan de andere kant van de rivier zien staan - met tien dollar in mijn portemonnee. ‘Wilt u dan maar even dit formulier ondertekenen dat u een ongewenste vreemdeling bent, er geen sodemieter van uw papieren klopt, u een veiligheidsrisico vormt en wellicht een terrorist bent?’

‘Ik onderteken helemaal niks’, roep ik stampvoetend. ‘Ik wil terug naar Amerika!’ Met een meewarige blik geeft de douanier mijn paspoort terug. ‘Ga dan maar’, zegt hij. ‘Succes’, voegt hij er aan toe op een manier die impliceert dat ik dat hard nodig zal hebben.

Met angst in de benen loop ik terug naar de Amerikaanse kant. Mijn ervaringen met Amerikaanse douaniers beperken zich tot de beambten van het vliegveld John F. Kennedy in New York, die tot de onbeschoftste van de wereld behoren. Bij die lui moet je niet met een probleem komen aanzetten. Halverwege de brug zie ik de soldaten van de National Guard staan die sinds 11 september de overwerkte douaniers ter zijde staan. Misschien een geruststellende gedachte als je bang voor terroristen bent, maar ik vrees dat ze mij weinig hartelijk zullen onthalen.

Ik trek mijn vriendelijkste gezicht en leg een van de soldaten omstandig uit wat er in Canada is gebeurd. ‘Je bent niet van hier, is het wel?’, stelt hij vragend vast. Ik dacht dat dat duidelijk was. Wanneer ik mijn zakken heb leeggemaakt (een aansteker en autosleutels) stuurt hij me door naar immigratie inspecteur Mike Kelley. Deze blijkt de vriendelijkheid zelve. Natuurlijk kan hij niks verkeerds ontdekken in mijn paspoort of journalistenvisum. Hij biedt zelfs aan de grenspost aan de andere kant te bellen met het verzoek me alsnog toegang te verschaffen. Maar ik heb mijn buik al vol van Canada. Kelley schat dat bij Fort Kent dagelijks vierhonderd auto’s de grens oversteken, op een goede dag misschien duizend. Begrijp hem niet verkeerd, die soldaten zijn welkom, maar

ze kunnen het werk hier echt wel aan. Denkt hij dat terroristen bij Fort Kent het land zullen binnenkomen? ‘Je weet nooit.’ Is het leven hier ten nadele veranderd sinds 11 september? Daar moet hij eens goed over nadenken. ‘Mijn aandelen zijn een stuk minder waard dankzij 11 september. Daar baal ik nogal van.’

De grens met Canada baart de Amerikaanse autoriteiten sinds 11 september zorgen. Net zoals in de Europese gemeenschap de grenzen tussen de lidstaten in de praktijk nauwelijks meer bestaan, zo geldt dat ook voor de grens tussen Canada en de Verenigde Staten. Tot voor kort heette de 6380 kilometer lange scheiding trots ‘de langste gedemilitariseerde grens ter wereld’. De honderd miljoen mensen die jaarlijks overstaken werd geen strobreed in de weg gelegd. Maar na 11 september ging de grens op slot. Niet dat ook maar één van de negentien kapers via Canada het land was binnengekomen. Maar het te liberaal geachte vluchtelingen- en immigratiebeleid van Canada zou er de oorzaak van zijn dat dat land een broedplaats voor terroristen was geworden. Enige aanwijzingen dat zulks inderdaad het geval is, zijn er inderdaad ook wel. In 1999 werd bij de grens tussen British Columbia en de staat Washington een Algerijn aangehouden die een lading explosieven in de kofferbak van zijn huurauto had waarmee hij in Seattle de Space Needle had willen opblazen. En in de zomer van 1997 arresteerde de New Yorkse politie in Brooklyn – twee blokken van mijn huis vandaan – drie via Canada illegaal het land binnengekomen Palestijnen die met pijpbommen dood en verderf hadden willen zaaien in de metro.

Direct na 11 september werd aan de grens elke auto en vrachtwagen gecontroleerd. Dat zorgde voor kilometerslange files, om nog maar te zwijgen over een enorme ontregeling van de economie. Ondertussen kon een ieder slechts gewapend met een gedetailleerde kaart van Amerika nog op zijn gemak via een van de honderden onbewaakte paadjes en wegen de grens oversteken. Slecht 350 zogeheten ‘border patrol agents’ moeten toezien op illegale grensoverschrijdingen. Ter vergelijking: de grens met Mexico is maar 3200 kilometer lang en wordt bewaakt door ruim 9000 agenten.

Om te zien wat er nu werkelijk is veranderd aan de grens met Canada mag ik een

dagje meelopen met senior border patrol agent Rexall Driggs, die in het iets zuidelijker gelegen Houlton is gestationeerd. ‘Natuurlijk, kom maar langs’, zei zijn baas toen ik hem mijn verzoek een paar weken geleden voorlegde. ‘Kan je zien hoe wij hier criminelen in de kraag vatten’. Dat beloofde wat.

Driggs is een gefrustreerd man, zo blijkt al snel. ‘Het werk is kinda slow hier’, is het eerste dat hij zegt. Oftewel: hij verveelt zich de pleuris in Maine. Een half jaar geleden is hij overgeplaatst vanuit Arizona om het station Houlton te komen versterken. In Arizona kon hij elke dag tientallen Mexicanen arresteren die illegaal de grens probeerden over te steken. Niet dat het veel uitmaakte, want illegalen worden simpelweg weer over de grens gezet en dan proberen ze het gewoon opnieuw. Net zo lang tot het wel een keer lukt. ‘Als je per se naar Amerika wilt komen, dan lukt dat echt wel. Een kwestie van volhouden.’ Maar hier? Hou erover op. In de zes maanden dat hij in Maine zit heeft hij precies twee illegale grensoverschrijders aangehouden. En dat kwam dan nog alleen omdat het de domste illegalen waren uit de geschiedenis van de illegale grensoverschrijding. Het Chinese tweetal was de grens nog niet geeerd of ze klopten aan bij een boer met de vraag of ze daar een taxi mochten bellen. Waarop de boer onmiddellijk de border patrol waarschuwde, en Driggs ze een half uurtje later op een landweggetje aantrof.

Twee illegalen in een half jaar? En ik had me nog zo verheugd op het vangen van de beloofde ‘criminelen’. Maar na enkele uren met Driggs in zijn witte Ford Explorer over landweggetjes en bospaadjes te hebben rondgehobbeld, wordt wel duidelijk dat ik die illusie moet laten varen. Na wat aandringen geeft Driggs toe dat zijn werk tamelijk zinloos is. Samen met drie andere agenten moet hij 24 uur per dag een stuk grens van ruim honderd kilometer bewaken. In de praktijk komt het er op neer dat per dienst van acht uur één agent beschikbaar is. Alleen al langs die honderd kilometer zijn er enkele tientallen onbewaakte weggetjes en bospaadjes. De grensovergang Littleton bijvoorbeeld, die op nog geen vijf minuten rijden van U.S.1 vandaan ligt. Littleton bestaat uit een tiental huizen, eindeloze aardappelvelden, grasland en heel veel naaldbomen. Bij de grens staat dwars over de weg een hek met een groot bord waarop in twee talen ‘verboden toegang’ staat te lezen. Maar van hermetisch afsluiten is bepaald geen sprake. Je kunt gewoon om het hek heen rijden, en te oordelen aan de bandensporen in de

half gesmolten sneeuw gebeurt dat dagelijks.

Zo gaat het verder: gelaten toont Driggs me de ene na de andere grensovergang waar je kunt oversteken zonder dat een mens je gadeslaat. Bij sommige gaat de enig beschikbare douanier om vijf uur naar huis om pas weer de volgende ochtend terug te keren, bij andere staan sensoren opgesteld die een signaal naar het hoofdkwartier in Houlton sturen als er een auto voorbij komt. Met een beetje geluk kan Driggs een half uur later ter plekke zijn. En dan? ‘Dan zit het subject al lang en breed op de I-95 richting Florida.’

Aan de ene kant zorgt de winter ervoor dat de grens een stuk ‘veiliger’ wordt. De onbewaakte grensovergangen zijn ingesneeuwd zodat geen auto er meer door heen kan. Maar criminelen met geld draaien daar hun hand natuurlijk niet voor om: die maken de oversteek simpelweg met een snowmobile en daar kan de border patrol niet tegenop. Driggs heeft weliswaar beschikking over twee snowmobiles maar die twintig jaar oude krengen lopen onherroepelijk vast als je in de poedersneeuw terechtkomt.

Het enige dat hier is veranderd sinds 11 september is dat de vier agenten veel meer overuren maken. Van hogerhand is opgedragen dat er meer gepatrouilleerd moet worden, maar Driggs heeft geen enkele illusie dat hij een vastberaden terrorist zou kunnen tegenhouden. ‘Als je het terrein kent, is het oversteken van de grens een fluitje van een cent.’ En als al dat extra werk nou nog iets zou opleveren dan maakte het nog iets goed, maar ook dat is niet het geval. Driggs heeft niet één extra crimineel in de kraag gevat sinds de bewaking is verscherpt. De vraag is of dat nu komt doordat de grens zo poreus is of doordat slechteriken - of dat nou illegalen, drugskoeriers, mensensmokkelaars of terroristen zijn - het dunbevolkte, rurale Maine mijden als de pest. Ik vermoed het laatste. Een ding is zeker. ‘De War on Terror wordt elders uitgevochten,’ zoals Driggs nuchter vaststelt.

••

Tussen Houlton en Calais voert U.S.1 door een gebied dat ze in Maine de ‘Appalachia of the Atlantic’ noemen. Het echte Appalachia - dat zich van Pennsylvania over de Appalachen tot Georgia uitstrekt - is een van de armste, achterlijkste en mooiste gebieden van Amerika. Als je bedenkt dat de term ‘hillbilly’ hier zijn oorsprong vindt en dat de film Deliverance er werd opgenomen, weet je genoeg. Het Maine uit de toeristengidsen is een idyllische oase van witte vuurtorens, 19de eeuwse houten huizen en een grillige, verlaten rotskust omgeven door uitgestrekte bossen. Hier echter ontwaar je op de glooiende heuvels slechts uitgewoonde boerderijen en roestige auto’s in de tuinen. Aardappelvelden strekken zich uit tot aan de horizon. Nergens zie je mensen. De huizen die niet zijn ingestort, worden verwarmd met hout - hier goedkoper dan stookolie. Vrachtwagens met boomstammen denderen over Route 1. Afgezien daarvan kom ik hooguit drie keer per uur een andere automobilist tegen. Het is haast niet voor te stellen dat dit landweggetje dezelfde snelweg is als die waar de auto’s een paar honderd kilometer naar het zuiden bumper aan bumper rijden. In Travels with Charley schrijft John Steinbeck over dit deel van U.S.1. ‘Maine scheen zich eindeloos uit te strekken. Ik voelde me net als Peary toen die dacht dat hij bij de noordpool was aangekomen.’ Het gevoel van uitzichtloze eenzaamheid is maar al te herkenbaar. Als ik in het dorp Topsfield een oma met haar kleinkind in de tuin zie spelen, moet ik de neiging onderdrukken om uit de auto te stappen en haar te vragen waar iedereen is. Mooi is het hier wel. De besneeuwde top van Mount Katahdin - een van de hoogste bergen van de Amerikaanse oostkust – zie je waar je ook bent boven de kale naaldbossen uitsteken.

Als ze er niet zijn, mis je ze opeens: de fast food restaurants. Maar niet alleen is er geen fast food, er is helemaal geen food. De bewoners van deze streek moeten het doen met winkeltjes die zowel dienst doen als kruidenier, koffiehuis, benzinepomp, postkantoor en wasserette. Alleen toeristen betalen met dollars, de lokale bevolking behelpt zich met voedselbonnen (die door de sociale dienst onder armlastigen worden gedistribueerd). Op de deuren van de schaarse winkels zie je prominent affiches met de tekst ‘We gladly accept food stamps’, iets dat ik alleen ken van deprimerende supermarkten in de arme delen van Brooklyn.

De eerste stad van enige betekenis sinds het begin van U.S.1 is Calais, dat door de grens en de St. Croix rivier wordt gescheiden van St. Stephen. In de praktijk vormen de twee stadjes één gemeenschap: ze delen waternet, riolering en zelfs een brandweercorps. Een paar kilometer buiten het centrum ligt het minuscule St. Croix Island, de eerste koloniale nederzetting van Noord-Amerika. Amerikanen mogen graag geloven dat de beschaving in de Nieuwe Wereld begon met door Engelsen gestichte nederzettingen als Jamestown (1607) of Plymouth (1620) maar het was de Fransman Samuel Champlain die zich samen met 77 landgenoten in 1604 als eerste in Amerika vestigde. Waarom Champlain koos voor het eiland St. Croix is een raadsel. De rivier is zo woest dat slechts suïcidale kayakkers zich hier in het water begeven. Zelfs in de 21ste eeuw vindt de National Park Service, die het beheer over de historische plek voert, het wegens de gevaarlijke stromingen onverantwoord een pontje naar het eilandje te onderhouden. Een lang leven was St. Croix dan ook niet beschoren: na een jaar waren de Fransen alweer vertrokken.

Even voorbij Calais duikt de Atlantische Oceaan op. Hier begint het toeristische Maine waaraan de staat haar motto ‘Maine - Vacationland’ heeft te danken. De armoede is plotsklaps voorbij. Ik signaleer de eerste espressobar. Goede koffie: altijd een teken van beschaving. Een van de eerste plaatsjes die je aan de oceaan tegenkomt is Perry. Op het welkomstbord van het dorpje staat dat Perry op de 45ste breedtegraad ligt, precies tussen Noordpool en evenaar. De sneeuw mag hier dan zijn verdwenen, met een temperatuur iets boven het vriespunt lijkt de Noordpool toch echt een stuk dichterbij dan de tropen. Aan die welkomstborden van lullige Amerikaanse dorpjes zou je een heel boek kunnen wijden. Het probleem met gehuchten als Perry is dat ze zo klein zijn dat niemand er wil stoppen. En als er niet wordt gestopt, dan wordt er ook niks verkocht: het begin van het einde. Men verzint dus graag een list om toeristen zo ver te krijgen even uit de auto te stappen. En de manier om dat te doen is een gimmick. Vandaar: halverwege Noordpool en evenaar. Wie wil er nu niet precies halverwege Noordpool en evenaar stil hebben gestaan? Een van de meest gebruikte slogans is: Home of the worlds biggest vul-maar-in. In mijn omzwervingen door de Verenigde Staten ben ik ‘s werelds grootste koe, buffalo, eekhoorn, donut, toiletpot en bierblikje tegengekomen. Ik stop er altijd voor en wordt zelden teleurgesteld. Perry echter laat ik links liggen. De enige reden daarvoor is dat ik

vandaag het dorp Lubec wil bereiken dat een nog veel beter verkoopargument heeft: het meest oostelijke stadje van de Verenigde Staten.

In Lubec blijken er twee meest oostelijke nederzettingen van Amerika te zijn. Lubec en het iets naar het noorden gelegen Eastport. Op de kaart lijken ze inderdaad exact op dezelfde hoogte te liggen. Navraag bij de VVV van Lubec biedt uitkomst. Lubec is geen stad en kan zich dus ook niet ‘de meest oostelijke stad’ noemen. Vandaar dat die eer naar Eastport gaat. ‘Maar Lubec is wel degelijk het meest oostelijke punt van Amerika hoor’, verzekert de mevrouw achter de balie me. Hoe het ook zij, het roept in ieder geval visioenen op van weidse vergezichten over de Atlantische Oceaan. Niks is minder waar: voor de Amerikaanse kust ligt het Canadese schiereiland Campabello Island. Lubec mag dan het meest oostelijke punt van de VS zijn, het meest oostelijke puntje van het Noord-Amerikaanse continent ligt honderden kilometers verderop in New Foundland.

Campabello Island is het Baarle-Hertog van Canada: je kunt het slechts via de VS bereiken. Voor het eerst sinds ik via U.S.1 de Canadese grens volg blijkt er sprake van enige ontregeling. Tot voor kort hadden de bewoners van Campabello Island een speciaal pasje waarmee ze ongehinderd de grens konden eren, maar sinds 11 september werd dat onveilig bevonden. Nu moeten de eilanders net als iedereen door de reguliere controle. Dat betekent dat mensen die op het vaste land van Canada werken vier keer per dag door een grenscontrole moeten. En elke auto wordt grondig gecontroleerd zo blijkt als ik via de Roosevelt International Bridge het eiland op rijd. De kofferbak moet open, tassen worden geïnspecteerd, zelfs mijn pakje Nederlandse shag wordt besnuffeld. Mijn paspoort zorgt hier gelukkig niet voor problemen. ‘Gek word je ervan’ zegt de Canadese uitbaatster van viskraam Family Fisheries op Campabello Island. ‘Vroeger hoefde je nooit langer dan vijf minuten te wachten, nu duurt het vaak een half uur voordat je door de controle heen bent. Als ik in St. Stephen wil gaan winkelen ben ik naast mijn reistijd twee uur kwijt aan wachten. En dan is het toeristenseizoen nog niet eens begonnen.’

De dag loopt ten einde. Als de zon achter de horizon is gezakt, wordt de lucht vaal blauw met een roze gloed aan de einder. Als ik tegen deze kleurenpracht de felgele lichtbak, gecombineerd met een enorme rode neon pijl, van het Stardust Motel opmerk is de keuze voor een slaapplaats deze avond niet moeilijk meer. Ongezien neem ik een kamer. Ik ben de enige gast. ‘s Avonds is minister van Defensie, Donald Rumsfeld, op tv te gast bij Larry King. Hij probeert maar weer eens uit te leggen waarom de war on terror zo belangrijk is. ‘We moeten Amerikanen weer een gevoel van veiligheid geven. Terroristen terroriseren. Hun doel is mensen bang maken. En daar zijn ze in geslaagd.’ Ik geloof er niks van. Met welke Amerikaan je ook spreekt, geen enkele geeft toe bang te zijn. Ja, ze houden rekening met een volgende aanslag, maar nee, ze en hun gedrag nauwelijks aan. Hier in Maine lijkt nog iets heel anders gaande: onverschilligheid. 11 september lijkt de mensen in het geheel niet bezig te houden. Waar in de omgeving van New York zo’n beetje elk huis – nog steeds – de Star ‘n’ Stripes heeft uithangen en automobilisten vlaggetjes aan hun antenne bevestigen, daar ontbreekt in dit deel van het land elk uiting van patriottisme.

••

Vandaag is het 14 april, de meest gehate dag van het jaar. Vandaag is het tax day: de laatste dag waarop je je belastingaangifte nog de deur uit kunt doen. Het leek me een toeelijke dag voor een afspraak met een belastingontduiker. En niet zo maar eentje. Een principiële. Larry Dansinger is een war tax resister. Dansinger, een man van middelbare leeftijd, heeft lang haar en een fors uitgevallen snor. Hij draagt een lichtblauwe polyester broek en een vaal rode sweater met vetvlekken. Zijn bril heeft achthoekige glazen, de rechterpoot van het montuur is met een plakbandje gerepareerd. Hij spreekt in een jaren zeventig sociaal-werkers jargon: hij heeft het over ‘issues’, ‘structurele oplossingen’ en ‘het toewijzen van bronnen voor programma’s die het leven verbeteren’.

We ontmoeten elkaar in het Peace and Justice Center in Bangor - een kruising tussen wereldwinkel en aksiekommitee. Over alles waar je als weldenkend mens tegen moet zijn, kun je hier informatie krijgen: de bio-industrie, het

broeikaseffect, mondialisering, de regering Bush, de uitbuiting van de Derde Wereld, de wapenindustrie en… de oorlogsbelasting. Niet dat er zoiets bestaat als oorlogsbelasting, maar de War Tax Resisters League heeft voor de pacifistisch ingestelde Amerikaan uitgerekend welk percentage van de inkomensbelasting naar het Ministerie van Defensie gaat. Als je dat percentage op je verschuldigde belasting inhoudt, ben je een Oorlogsbelasting Weigeraar. Anders dan je wellicht zou vermoeden eindigen deze weigeraars slechts in uitzonderlijke gevallen in de gevangenis. Dansinger heeft twee keer bezoek gehad van een belasting inspecteur, is ettelijke malen door de belastingdienst opgebeld… en dat was het. Zelf vermoedt hij dat dat gebrek aan fiscale aandacht te maken heeft met het feit dat hij minder dan 10.000 dollar per jaar verdiend en geen bezittingen heeft. Van een kale kip kun je geen veren plukken tenslotte. Welgesteldere weigeraars zijn minder fortuinlijk. Als er wat te halen valt - een spaarrekening, eigen huis of aandelen - legt de belastingdienst daar zonder pardon beslag op. Dansinger schat dat er in het hele land een paar duizend oorlogsbelasting weigeraars zijn.

De beweging was op haar hoogtepunt tijdens de Vietnam oorlog. Recentelijk mag de War Tax Resisters League, waarvan Dansinger in Maine de coördinator is, zich weer in enige belangstelling verheugen. Sinds het begin van de oor Afghanistan heeft Dansinger een ‘tiental’ mensen van advies voorzien. Zelf is hij met dat aantal zeer in zijn nopjes, er gaan jaren voorbij dat niemand zich meldt, maar goed beschouwd is dat ‘tiental’ tekenend voor hoe weinig Amerikanen zich verzetten tegen de huidige oor Afghanistan of de dreigende oor Irak.

Als ik even buiten Bangor bij een benzinestation een blikje cola koop, valt mijn oog op een foto op de deur van de koelvitrine. Het plaatje toont een gehurkte man op zijn rug gezien. Hij heeft zijn broek op zijn enkels laten zakken. ‘Hey Osama Yo’ Mama! Kiss this’, staat er in viltstift onder geschreven. ‘Dat is mijn zoon,’ meldt de man achter de kassa ongevraagd. ‘Ik denk dat hij iets te veel op had.’ Een daad van protest die net zo zinloos is als die van Dansinger, maar me in ieder geval een stuk vrolijker stemt.

Langzaamaan beginnen de vlaggen en patriottische teksten op uithangborden weer te verschijnen. Naast ‘low rates’ en ‘clean rooms’ hopen moteleigenaren vakantievierende yankees te trekken met kreten als ‘One Nation Undivided’ en ‘God Bless America’. Ik ben nu echt in het hart van toeristisch Maine beland. Het ene dorpje is nog schattiger dan het andere. Bath wordt aangekondigd als ‘een van de honderd beste kleine steden van Amerika’ en Wiscasset noemt zich ‘het lieflijkste dorp van Maine’. De huizen zijn er in pastelkleuren geschilderd, de tuinen afgezet met witte houten hekjes. In de kleine havens liggen steevast tientallen kreeftenboten afgemeerd. De kreeftenvangst in Maine is big business. In zijn eentje is Maine goed negentig procent van de kreeften die in Amerika gevangen worden. Toch is deze bedrijfstak in wezen een kleinschalige industrie. De beesten worden gevangen met fuiken ter grootte van een kleine koffer die gewoon met de hand naar boven worden getakeld. De boten zijn niet langer dan een meter of tien en bieden plaats aan een bemanning van hooguit vier personen. Waar elders in het land kreeft als delicatesse wordt gezien, is de kreeft hier vergelijkbaar met onze haring. Zo doodgewoon is het beestje dat zelfs de plaatselijke McDonalds een broodje kreeft op het menu heeft gezet.

••

In de namiddag laat ik U.S.1 even voor wat hij is om af te buigen naar Waterville, tachtig kilometer landinwaarts. Het doel van dit uitstapje is een bezoek aan Leonard, een vriend van de middelbare school. In zijn studententijd ontmoette hij op vakantie een Amerikaanse, werd zo verliefd dat hij spoorslags naar gene zijde van de Oceaan vertrok om zich samen met haar in Maine te vestigen. Ik heb hem sinds zijn huwelijk in 1989 niet meer gezien. Afgezien van een paar grijze haren, is hij nog geen spat veranderd. Leonard werkt in de botenzaak van zijn schoonouders. Zijn ie voor Engelse literatuur is op een laag pitje komen te staan. In één ding is hij in ieder geval geslaagd: Nederland ontsnappen. Op de middelbare school leerden we Slauerhoffs ‘In Nederland’ uit ons hoofd en declameerden dat te pas en te onpas. Dat gedicht maakte op ons zo’n indruk dat we ons voornamen er ooit gehoor aan te geven. Ik geloof dat hij gelukkig is. Hij is dol op zijn twee kinderen en kan verrassend enthousiast over zijn werk vertellen. Zelf heeft hij geen boot. Sterker, hij vaart nooit. Maar iedere potentiële klant die zijn zaak binnenloopt kan hij er in een half uur eentje

aansmeren. Wat dat betreft is hij de archetypische Amerikaan geworden. Het maakt niet uit wat je verkoopt, als je maar verkoopt. Opmerkelijk genoeg heeft 11 september niet voor elke branche kommer en kwel betekend. De botenverkoop blijkt uitstekend te lopen. Leonard zoekt de verklaring daarvoor in het feit dat Amerikanen niet langer meer naar de Bahamas op vakantie gaan, maar juist met familie in de buurt blijven. Vandaar een bootje in Maine.

In de voortuin van Leonards huis wappert de Amerikaanse vlag. Hoe zit dat? ‘Sinds de terroristische aanslagen krijg ik warm and fuzzy feelings bij de Amerikaanse vlag’, biecht hij met een glimlach op. ‘Elf september was de eerste keer dat ik me Amerikaan voelde. Ik ben zelfs zo ver gegaan om nu eindelijk eens te informeren hoe ik me moet aanmelden voor het staatsburgerschap.’ Leonard kampt met de vraag waar veel buitenlanders die van Amerika hun nieuwe vaderland hebben gemaakt mee worstelen: moet ik mijn oude nationaliteit afzweren en me tot Amerikaan laten naturaliseren? Ogenschijnlijk hoeft hij zich nergens zorgen over te maken. Hij is in het bezit van de felbegeerde green card, de Amerikaanse verblijfs- en werkvergunning die je elke paar jaar kan laten vernieuwen. Maar er zit toch ook een addertje onder het gras. Mocht je ooit gearresteerd worden voor een misdaad - en dat kan zoiets zijn als een verkeersovertreding die een ongeval tot gevolg heeft - dan word je na het uitzitten van je staf zonder pardon het land uitgezet. Treurige verhalen zijn er legio. The New York Times berichtte dit jaar over een vrouw die als peuter vanuit Italië naar Amerika was geëmigreerd. Ondertussen was ze getrouwd, had drie kinderen maar was veroordeeld wegens herhaalde pogingen tot winkeldiefstal. Op het moment dat ze uit de gevangenis kwam, werd ze zonder haar gezin op het vliegtuig naar Italië gezet. Een land waar ze sinds de jaren zestig niet meer was geweest, sterker nog waarvan ze de taal niet eens sprak. Niet dat Leonard geen voorbeeldig leven leidt, maar de mogelijkheid om op dergelijke wijze aan je gezin te worden ontrukt, is voor hem terecht angstaanjagend.

‘Waarom laat je je dan niet naturaliseren?’, wil ik weten

‘Nou, die tedere gevoelens voor Amerika duurden niet al te lang’, vertelt hij. ‘Niet dat ik ooit nog terug wil naar Nederland maar waarom zou ik mijn Nederlandse nationaliteit moeten afzweren?. Trouw beloven aan de Amerikaanse vlag? Belachelijk. Voor de goede orde: als ze me dat in Nederland zouden vragen, zou ik er ook voor bedanken. Ik voel me een wereldburger. Ik wil helemaal niet bij een bepaald land horen.’

‘Maar wat zou je dan doen als je het land dreigt te worden uitgezet?’

‘Principes gaan bij mij tot op zekere hoogte. Ik ben echt wel zo opportunistisch dat ik in een handomdraai welk formulier dan ook zou ondertekenen als mijn gezin in gevaar kwam.’

••

‘Ben je al in Freeport geweest?’ Die vraag werd mij door de Mainers tot vervelens toe gesteld. Klaarblijkelijk was Freeport de grootste attractie van de staat. Nadat ik afscheid van Leonard heb genomen, rijd ik dan ook vol verwachting de volgende ochtend naar Freeport om daar U.S.1 weer op te pakken. Freeport heeft een toeelijke naam, het is inderdaad een soort vrijhaven. Het plaatsje is het winkelmekka van Maine. Elke denkbare kledingfabrikant heeft hier een zogenaamde outlet store. Wat is een outlet store? Ik kan het niet treffender verwoorden dan de bediende van J. Crew.

‘Hier verkopen we spullen die we elders aan de straatstenen niet kwijt kunnen. Als het echt heel lelijk is, of er iets mis mee is, krijgen wij het.’

‘Waarom zie je juist in Maine zoveel van die outlet winkels’, informeer ik.

‘Mainers zijn zo gierig als de pest. Ze houden van koopjes. Bij tijd en wijle probeert een kledingketen hier een gewone winkel op te zetten. Gaan stuk voor stuk op de fles.’

Meer nog dan vanwege zijn outlet stores, is Freeport in het hele land bekend om één enkele winkel: L.L. Bean. Begonnen als fabrikant van bijzonder bestendig leren schoeisel, is L.L. Bean uitgegroeid tot een megastore in kampeerartikelen en andere survival uitrusting. De winkel wordt jaarlijks door drieëneenhalf miljoen mensen bezocht en is zeven dagen per week, 24 uur per dag open. Klaarblijkelijk zijn er in Maine mensen die om vier uur ‘s nachts hoognodig hun ‘Plenty o’ Pockets Turkey Vest’ (‘met handige bereikbaarheid van je shotgun patronen’) moeten vervangen of onmiddellijk een ‘wrist-top computer’ (‘Geeft de tijd aan, voorspelt het weer en zorgt dat je de weg niet kwijt raakt!’) nodig hebben.

Wanneer ik een paar kilometer voor Portland, de grootste stad van Maine, sta af te rekenen bij een Mobil benzinepomp, loopt er een dikke man naar binnen die een pet draagt met een motief van de Amerikaanse vlag. Hij houdt een multomap voor zijn hoofd, waarop hij een tijdschriftartikel met de kop ‘Facts about breastcancer’ heeft geplakt. Hij loopt een paar rondjes door het winkeltje

‘Je weet nooit wat je vandaag weer tegenkomt op Route 1’, zegt de geblondeerde caissière

‘Kent u die meneer?’, vraag ik

‘Hij is gewoon maf.’, zegt ze.

‘Zijn lift gaat niet helemaal naar de bovenste verdieping’, voegt een oudere man die een kopje koffie staat te drinken er aan toe.

De caissière vindt dit buitengemeen grappig. Ze laat een hinnikende lach horen. Verontwaardigd beent de man naar buiten. Als ik weer naar mijn auto loop, heeft hij postgevat aan de rand van de snelweg en houdt hij zijn multomap omhoog alsof hij denkt dat automobilisten in het voorbijgaan zijn artikel kunnen lezen.

‘Het is niet grappig’ zegt hij als ik hem benader om het artikel van dichtbij probeer te bekijken

‘Nee, dat is het beslist niet’, geef ik hem gelijk.

‘Ik heb mijn moeder aan borstkanker verloren’, zegt hij. Zonder me de mogelijkheid te geven een meelevende opmerking te maken, meldt hij ‘Morgen ben ik Portland.’

‘Wat gaat u daar dan doen?’

‘Campagne voeren natuurlijk’, zegt hij geïrriteerd. En wederom loopt hij weg.

••

Kamer 233 in de Comfort Inn van South-Portland onderscheidt zich in niks van duizenden andere Amerikaanse motelkamers. Twee queensize bedden, twee stoelen, twee nachtkastjes, twee wandlampen, een televisie, een telefoon, een bureau, een ladekast, een klerenkast en een ingelijste poster van een vaas met bloemen aan de muur. Het is dan ook niet het aanzien van deze kamer die ervoor zorgt dat ik om halfdrie ‘s nachts de slaap nog niet vatten kan, maar wat hier is gebeurd. In deze motelkamer bracht Mohammed Atta, beschouwd als het logistieke brein achter de terroristische aanslagen van 11 september, zijn laatste nacht op aarde door. ‘Geen probleem meneer,’ zei de receptioniste van The Comfort Inn toen ik een paar dagen terug opbelde met de vraag of ik de kamer kon reserveren waar de kaper had overnacht. Alsof ze zulke verzoeken dagelijks kreeg. Ik gaf mijn creditcardnummer door en het was geregeld.

En daar zit ik dan in kamer 233. Thuis in Brooklyn had het zo’n ‘interessant’ idee geleken. Maar nu ik de moed niet kan opbrengen in bed te kruipen, begin ik ernstig te twijfelen aan het plan. Hoezeer ik ook mijn best doe ze te verjagen, de herinneringen aan 11 september komen onvermijdelijk bovendrijven. De vreemde rookpluim boven Manhattan toen ik ‘s ochtends in Brooklyn mijn zoontje naar de oppas bracht. De groepjes mensen die op straat naar de ramp-inwording stonden te kijken. En later als ik met de auto aan de rand van de East River ben beland, de aanblik van de instortende torens en de duizenden mensen die van top tot teen bestoft de Brooklyn Bridge over komen sjokken. En weer later het stukje half verbrand papier dat vanuit het World Trade Center helemaal naar mijn voordeur was gewaaid, de angstaanjagende stilte in de hemel omdat er geen enkel vliegtuig meer in de lucht is, de brandgeur die overal in de stad hangt. Hoe ben ik in godsnaam op het idee gekomen om in hetzelfde bed te willen slapen als de man die verantwoordelijk is voor de ergste terroristische daad uit de Amerikaanse geschiedenis? Wat doe ik hier? Pas nu het te laat is, dringt de idiotie van dit plan tot me door. Hoe meer ik erover nadenk dat Atta inderdaad in dit bed heeft geslapen, hoe groter mijn walging wordt. Het voelt alsof ik, door straks tussen de lakens te kruipen, een intieme relatie aanga met de meest gehate man van Amerika. Mijn weerzin groeit en groeit tot ik zelfs niet meer op de sprei wil zitten en een fysieke afkeer van het bed krijg. Ik moet hier weg.

Natuurlijk weet ik heel goed waarom ik hier ben. Ik wil ervaren wat de kapers hebben ervaren. Ik wil vandaag in South-Portland hun voetsporen traceren opdat ik (misschien, een heel klein beetje) hun haat voor dit land kan begrijpen. En dus ziet mijn avond er hetzelfde uit als die van Atta, wiens handelingen dankzij het speurwerk van de FBI vrij nauwgezet in kaart zijn gebracht. De activiteiten van Atta en collega-kaper Abdul Aziz Al-Omari beperkten zich op de avond van 10 september 2001 tot The Maine Mall, een winkelcentrum ingeklemd tussen de tienbaanssnelweg I-95 en U.S.1. The Maine Mall is een winkelgebied zoals je er in Amerika duizenden aantreft. De winkels, restaurants en motels behoren er alle tot een keten en de architectuur is steevast hetzelfde: lage blokkendozen, het liefst zonder ramen, aan alle kanten omgeven door kolossale parkeerterreinen. Slechts aan het weer en de nummerborden van de auto’s kun je afleiden in welk deel van het land je je bevindt. Misschien had het duo deze plek gekozen om hun haat voor Amerika nog eens extra aan te wakkeren. Maar ik vermoed dat het vooral het gemak was dat dit soort plaatsen biedt. Want hoe verguisd die winkelcentra ook zijn, vanwege hun fantasieloze architectuur, vanwege het gevoel van anonimiteit dat ze kweken, vast staat dat ze het alledaagse leven onnoemlijk vereenvoudigen. Binnen een paar uur hebben de twee kapers een motel geboekt, zijn ze uit eten geweest, hebben benzine getankt en gewinkeld voor elk denkbaar product. En dat alles zonder parkeerproblemen. Kom daar in de rest van de wereld maar eens om.

Nadat de twee kapers om 7 minuten voor zes bij de Comfort Inn hebben ingecheckt, worden ze rond acht uur bij de Pizzahut aan de Maine Mall Road gesignaleerd. De Pizzahut is de McDonalds van de pizza. Elke gemeente met meer dan vijfduizend inwoners heeft er een. Maar in tegenstelling tot de meeste fast food ketens, hebben de individuele Pizzahut eigenaren enige vrijheid bij het inrichten van hun restaurant. Hier is gekozen voor plastic tafels die eruit zien alsof ze van hout gemaakt zijn, plastic bloemen in koperen potten en plastic nepluiken naast de ramen. Een small coke is een derde liter en komt standaard met een rietje. Ondanks de pogingen het hier gezellig te maken, blijft de Pizzahut een restaurant waar de mensen met hun jas aan eten. En ook al geven ze hun pizza’s klinkende namen als The Thin ‘n Crispy Veggie Lover’s - mijn keuze voor deze avond - het blijven stukken opgewarmde autoband: taai, kleverig en smakeloos. De twee kapers stonden binnen een kwartier weer buiten, ik doe er een half uur over. Na hun bezoek aan de Pizzahut, haalden Atta en AlOmari geld uit een drive-thru pinautomaat, tankten ze benzine en besloten ze de

avond in de Wal-Mart, zo’n winkel met een vloeroppervlak van enkele duizenden vierkante meters waar je zowel accu’s, tuinstoelen, onderbroeken, koffiezetapparaten als deodorant kunt kopen. De FBI vermoedt dat het tweetal hier zijn ‘boxcutters’ - een weggooi variant van het stanleymes - heeft aanschaft. Bij de afdeling ijzerwaren zitten ze nog steeds in het assortiment: twee voor 99 cent. Met een wapen van nog geen halve dollar is het World Trade Center vernietigd. De gedachte doet je duizelen.

Als je de voetsporen van de twee kapers traceert dan wordt duidelijk hoe banaal, ja hoe Amerikaans, hun laatste uren zijn geweest. Stel je voor dat je op het punt staat letterlijk je laatste avondmaal te gebruiken. Zou je dan in de Pizzahut gaan eten? Ik kan me voorstellen dat een mens dol op pizza is. Maar pizza van de Pizzahut? En zou je je laatste uren in een ‘mall’ willen doorbrengen, dat symbool van de ongeremde Amerikaanse consumptiedrang? Zou je willen slapen in een kamer die zich in niets onderscheidt van tienduizenden andere motelkamers? Maar misschien is het de obsessie van een westerling om van zijn laatste uren op aarde een unieke en aangename ervaring te willen maken. Afgaand op hoe de kapers die avond van 10 september hebben besteed, zou je moeten concluderen dat ze devote gelovigen waren die geen enkele waarde meer hechtten aan hun aardse bestaan en slechts oog hadden voor de zeventig maagden die hen in de hemel stonden te wachten. Dat wordt ook met zoveel woorden omschreven in een document dat in de bagage van Atta werd gevonden - door een speling van het lot bleven zijn koffers op het vliegveld van Boston achter. In het document, dat zich laat lezen als een kruising tussen testament en kapershandleiding, wordt onder het kopje ‘De Laatste Nacht’ expliciet ingegaan op de beproevingen die de kapers in de laatste nacht tegemoet zouden gaan. Naast aansporingen om toch vooral veel te bidden en hun wapens te controleren geeft de onbekende auteur het volgende advies: ‘Vergeet compleet dat wat “deze wereld” (of “dit leven”) wordt genoemd. De tijd voor plezier is voorbij, de tijd voor serieuze zaken is aangebroken.’ Maar er is ook een andere conclusie mogelijk. Winkelen in een onpersoonlijke winkelcentrum, fast food eten, slapen in een motelketen, geld halen uit een drive-thru pinautomaat, alleen een Amerikaan zou er voor zou kiezen om op deze manier zijn avond door te brengen. Tegen wil en dank wellicht, maar de kapers waren Amerikaan.

Het is kwart voor drie en ik kan nog steeds de slaap niet vatten. Ten einde raad, besluit ik in de auto te gaan slapen. Met een deken en mijn fles Jack Daniel’s nestel ik me op de achterbank om nu ogenblikkelijk in slaap te vallen. Wanneer het een paar uur later licht wordt, ontwaak ik met stijve ledematen. Onder de ruitenwissers zit een briefje. Naast een tekening van een smiley staat de tekst ‘we are watching you’. Dit is vreemder dan fictie. Die onheilspellende tekst gecombineerd met het onschuldige, olijke smiley tekeningetje: hoe verzin je het? Ik word overmand door paranoïde gevoelens. Wie heeft dat bericht achter gelaten? Een ongeruste hotelgast die me midden in de nacht om het gebouw heeft zien zwerven? De nachtwaker die het niet vertrouwt dat iemand op het parkeerterrein in zijn auto ligt te slapen. Of toch die Al-Qaeda terrorist die vermoedt dat ik hier wereldschokkende ontdekkingen zal doen?

‘Ja dat is vreemd’, beaamt de baliemedewerkster van de Comfort Inn als ik haar het papiertje laat zien. ‘Wilt u een klacht indienen?’

Het is heel vriendelijk dat ik niet onmiddellijk voor malloot wordt aangezien. Maar toch, wat schiet ik op met indienen van een klacht? Achter me staan nieuwe gasten te dringen. Ik keer terug naar mijn kamer om mijn koffers te pakken

In The Maine Mall van South-Portland herinnert niks aan de terroristische aanslagen. De Comfort Inn doet geen pogingen de bezoeker er op te wijzen dat ‘9/11’ hier is begonnen. Misschien wordt het feit dat Mohammed Atta hier geslapen heeft ooit nog eens een verkoopargument. Net zoals Gettysburg, de plek van de meest bloedige slag uit de burgeroorlog – een eind zuidelijk langs U.S.1 – en inmiddels tot toeristenattractie verworden. Maar voorlopig nog even niet. De meeste motelbezoekers zouden, wetende dat de kapers hier hebben overnacht, bij het boeken van een kamer in de Comfort Inn wellicht een zelfde slapeloze nacht anticiperen als ik net achter de rug heb en ongetwijfeld omzien naar een andere slaapgelegenheid. Vandaar dat de Comfort Inn geen ruchtbaarheid geeft aan haar geruchtmakende reputatie. Zelfs aan de obligate patriottische uitingen doet het motel niet mee. Waar andere Comfort Inns in

Amerika op hun uithangborden trots ‘United We Stand’ uitroepen, daar meldt dit filiaal ‘Earn Free Nights and Airline Miles’. De Pizzahut aan de Maine Mall Road wordt geboycot noch biedt zij ‘Hijackers Special’ of ‘911 Cocktail’. Er worden geen wandeltochten georganiseerd langs de plekken die de kapers aandeden. De boxcutters zitten nog gewoon in het assortiment van de Wal-Mart. Ogenschijnlijk zou je dus zeggen: als Amerika is veranderd, dan is dat hier in ieder geval niet merkbaar. Maar juist dat gebrek aan het uitbaten van de macabere gebeurtenissen duidt op verandering. Want een constante van de american spirit is toch dat als er ergens geld mee te verdienen valt, dat ook gebeurt. Zeker waar het ‘beroemd geweld’ betreft. Denk aan Dallas waar de rondleidingen langs de plek waar J.F. Kennedy werd vermoord elke dag zijn uitverkocht. Denk aan de bestsellers over seriemoordenaars of de films over het leven van maffiosi. En het argument dat het nog te vroeg is voor dergelijke oerAmerikaanse commercie snijdt geen hout. Een paar maanden na de terroristische aanslagen, stond naast de nog rokende puinhopen van het World Trade Center al een legertje straatverkopers opgesteld dat een ruim scala aan ‘9/11’ producten aan de man probeerden te brengen: speciale Ground Zero mutsen met het silhouet van de Twin Towers, honkbalpetjes met het logo van het New York Police Department, ‘United We Stand’ kalenders, ‘Osama Bin Laden Wanted Dead Or Alive’ T-shirts, posters van tanks en adelaars en stickers met teksten als ‘We Will Prevail’ en ‘ To Whom It Happened’. Oftewel: in New York en niet hier is het inmiddels business as usual.

NEW HAMPSHIRE

Na een week lang in één staat te hebben doorgebracht is het vreemd om de volgende alweer binnen drie uur te verlaten. U.S.1 beslaat slechts 38 kilometer in New Hampshire. Niet dat New Hampshire nu de kleinste staat van Amerika is - die eer gaat naar Rhode Island - maar U.S.1 doorkruist de staat precies op haar smalste punt.

Van alle staten heeft New Hampshire het meest patriottische motto: ‘Live Free or Die’, een strijdkreet die je vanaf elk nummerbord aanstaart. En de staat maakt de leus waar. Zodra je de grens met Maine oversteekt neemt het aantal vlaggen zienderogen toe om in het badplaatsje Hampton Beach tot een hoogtepunt te komen. Hamton Beach is van voor tot achter volgebouwd met armzalige motels en vakantiehuisjes. Geen stukje lege ruimte, laat staan een tuintje is er te bekennen. En elk van de moteleigenaren laat via zijn uithangbord zien dat hij met de slachtoffers van 11 september is begaan. Vanzelfsprekend word je ook hier weer om de oren geslagen met ‘United We Stand’ en ‘God Bless America’, maar sommigen weten een iets originelere draai aan de aanslagen te geven. De een houdt het op ‘9/11 We Will Never Forget’, een volgende op ‘America, love it or leave it’ en een derde vermoedt klaarblijkelijk dat Bin Laden in Hampton Beach vakantie gaat houden getuige de tekst ‘Osama: We’ll get you for this’.

In koffiebar The Java Connection aan de boulevard langs de oceaan bestel ik een espresso.

‘Hoe staan de zaken hier sinds 11 september?’

‘Mwah. Matigjes. Wij moeten het hebben van toeristen. Je merkt dat mensen veel minder op vakantie gaan. Mijn zaak heeft er zwaar onder te lijden.’ Er valt een lange stilte. Ik durf niet goed verder te vragen over hoe beroerd het dan precies gaat. Te oordelen naar de sombere gelaatsuitdrukking van de eigenaar kan het bankroet niet ver weg zijn.

‘Weet je, mensen vragen zich af waarom die moslims zo’n kolerehekel aan ons hebben’, barst hij opeens uit. ‘Ik zal het je vertellen. Omdat zij niks hebben en we’ve got it all. Als er in Amerika niks te halen viel, als wij niet het meest welvarende land ter wereld waren, dan zouden ze zich geen ene moer voor ons interesseren. Je kunt er lang of kort over lullen, maar het is gewoon jaloezie.’ Nu zullen weinig mensen een bijna failliete koffiebarhouder benijden, maar de man verwoordt een sentiment dat onder veel Amerikanen leeft. Ze vragen zich af waarom Amerika zo gehaat is in de rest van de wereld. En in plaats van het antwoord te zoeken in wat Amerika fout doet, zoeken ze het juist in de goede dingen: Ze haten ons omdat we rijk zijn. Ze haten ons omdat we vrijheid kennen. Ze haten ons vanwege de Amerikaanse Droom. Het zijn echt niet de eerste de beste Amerikanen die zo redeneren. Een week na de terroristische aanslagen verklaarde de gerespecteerde televisiejournalist Dan Rather bijvoorbeeld het fervente anti-Amerikanisme onder radicale moslims met ‘Ze zijn kwaadaardig. Ze zijn losers, Amerikanen zijn winnaars en ze zijn jaloers op ons succes.’

Geen enkele Amerikaan heeft dus oog voor hoe de rest van de wereld het land beziet? Die conclusie lijkt me niet gerechtvaardigd. Rather deed zijn uitspraken toen het land nog in shock verkeerde en dan zijn zulke simplistische uitlatingen verklaarbaar. Bovendien hebben de eigenaar van The Java Connection en Rather deels gelijk. Als Amerika niet het rijkste en machtigste land ter wereld zou zijn, dan was het waarschijnlijk niet op deze manier aangevallen. Als Amerika niet een vrij land zou zijn waar een ieder kan gaan en staan waar hij of zij wil, dan hadden de terroristen nooit hun aanval zou grondig kunnen voorbereiden. Afgunst is wel degelijk een drijfveer van veel Amerika-haters.

Maar toch: wat meer inlevingsvermogen, begrip voor buitenlandse zienswijzen en kritiek op het eigen land zouden welkom zijn. Gelukkig zijn er wel degelijk Amerikanen die niet met de wolven in het bos meehuilen (en wier kritische houding niet altijd op bijval kan rekenen). Jennie Traschen bijvoorbeeld, die in het dorpje Amherst in Massachusetts, de volgende staat langs U.S.1, woont.

MASSACHUSETTS

Dat in Amherst twee universiteiten zijn gevestigd is onmiddellijk evident. In een plantsoen onder de bloeiende kersenbomen – het koude Maine lijkt een eeuwigheid weg – zitten jonge mensen boeken te lezen of met elkaar te keuvelen. Als je over de commons, zeg maar de dorpsstraat, loopt kom je binnen vijfhonderd meter een Indiaas, Koreaans, Mexicaans, Japans en een Thais restaurant tegen. Verder mag het stadje bogen op vijf koffiebars, drie boekwinkels, twee bagelwinkels, een filmhuis en een theater. Op lantarenpalen hangen posters tegen de doodstraf en voor de legalisatie van marihuana. Amherst is een universiteitsstadje zoals je er in New England honderden aantreft: bescheiden van omvang, een rijk cultureel leven in verhouding met het geringe aantal inwoners en geïsoleerd van grote stedelijke gebieden. Het leven in zulke stadjes is aangenaam: de voordelen van een ‘echte’ stad zonder de nadelen. Universiteitsstadjes zijn in geen enkel opzicht representatief voor Amerika. In heel Amherst zul je vergeefs zoeken naar een Burger King of Wal-Mart. Tijdens de afgelopen presidentsverkiezingen kreeg de kandidaat van de Groene Partij hier twee keer zoveel stemmen als George W. Bush. Liberale Amerikanen en Europeanen vinden universiteitsstadjes oases in een woestijn van middelmatigheid, conservatief Amerika vindt ze broedplaatsen voor wereldvreemde ideeën.

Het verbaast me niks dat Jennie Traschen in Amherst woont. De vriendelijke, goedlachse natuurkunde professor werd in de weken na 11 september het onderwerp van een smerige en agressieve scheldcampagne. ‘Trash zoals jij spuugt op dit land’, e-mailde een anonieme schrijver haar, terwijl een ander het hield op ‘Marxistische verraders zoals jij moeten met een pianosnaar worden opgeknoopt waarna je lijk in de zon mag verrotten.’ Op 10 september was er in Amherst een town meeting - een inspraakavond met dat verschil dat er wordt gestemd en dat de besluiten bindend zijn. Op de agenda stond een voorstel van het gemeentebestuur om als eerbetoon aan de veteranen van diverse oorlogen de hoofdstraat van Amherst permanent op te sieren met negenentwintig Amerikaanse vlaggen. Traschen was tegen het voorstel. Ze vond dat het geld beter kon worden uitgegeven aan onderwijs of gezondheidszorg voor veteranen dan aan vlaggen. Ze noemde de Amerikaanse vlag ‘een symbool van terrorisme en dood en angst en vernietiging en onderdrukking.’ De bijeenkomst werd live uitgezonden op de lokale televisie. De volgende ochtend - 11 september -

plaatste iemand haar opmerkingen op internet, vergezeld van haar e-mailadres, huisadres en telefoonnummer. Onmiddellijk begonnen de boosaardige e-mails en telefoontjes binnen te druppelen, maar de pleuris brak pas echt uit toen CNN en The Wall Street Journal aandacht aan het voorval besteedden. Van de ene op de andere dag was de schriele professor het voorbeeld van de losgeslagen linkse academicus. Dat haar woorden slechts beroerd getimed waren en niks met de terroristische aanslagen te maken hadden, werd voor gemak maar even vergeten. Elk zichzelf respecterende conservatieve commentator sprak schande van Traschens uitspraken. Binnen drie dagen ontving ze vijftienhonderd e-mails en werd ze midden in de nacht opgebeld. In 99 procent van de gevallen ging het om scheldpartijen en bedreigingen, veelal met seksueel geweld. ‘Nee, geen mooi beeld van Amerika’, stelt ze nuchter vast als ik haar spreek in een koffiebar in Amherst. Toch heeft Traschen zich niet uit het veld laten slaan. Ze heeft haar telefoonnummer niet veranderd en haar oude e-mail adres is nog gewoon in werking. Spijt van haar opmerkingen heeft ze niet. ‘Wat ik heb gezegd is niet een mening, die je zou kunnen veranderen, maar een feit. Het is een feit dat de Amerikaanse vlag voor miljoenen mensen een symbool van terrorisme en vernietiging is. Kijk naar wat Amerika heeft gedaan in Vietnam, Centraal Amerika, in Irak. Kijk naar wat de overheid indianen in dit land heeft aangedaan.’ Cynisch is ze ook niet geworden. Sterker nog, de onderwijzeres in haar zag in de affaire een uitdaging. ‘Met de meeste mensen die opbelden ben ik in discussie gegaan. Als bleek dat het werkelijke verhaal toch iets anders in elkaar stak dan wat die mensen in de krant hadden gelezen, draaiden ze soms bij.’

De vrijheid van meningsuiting in Amerika gaat heel wat verder dan in Nederland. Met een gerust hart kun je hier beweren dat Hitler het nog niet zo slecht had bekeken, homoseksualiteit verderfelijk is of dat zwarten minderwaardig zijn. Die vrijheid impliceert geenszins dat je aan die ideeën ook gehoor mag geven: het discrimineren van minderheden is hier net zo verboden als in Nederland. Kortweg: je mag wel zeggen maar je mag niet doen. Dat levert mooie debatten op. De pers is hier veel pluriformer dan in Nederland – waar men daar zo prat op gaat. Bladen als The Weekly Standard en The Washington Times of nieuwszenders als Fox News verkondigen met verve uiterst conservatieve standpunten zonder in het populisme van bijvoorbeeld de Telegraaf te vervallen. Die grote vrijheid van meningsuiting betekent dat je je nooit hoeft af te vragen of jouw mening wel door de beugel kan. Als iedereen

kan zeggen wat hij denkt, dan geldt dat dus ook voor jou. Ook al werd de term ‘politieke correctheid’ in Amerika uitgevonden, het politiek-correcte denken bestaat toch vooral in de academische wereld en - in mindere mate - de media. Het feit dat er een talkshow is die Politically Incorrect heet, zegt veel. Iemand als Pim Fortuyn had in Amerika nooit zo plotseling zo populair kunnen worden. Het succes van Fortuyn is voor een groot deel te verklaren door het feit dat hij meningen verkondigde die werden doodgezwegen. Maar in Amerika maken denkbeelden als de zijne voortdurend deel uit van het openbare discours en is er dus nooit sprake van zo’n Aha’-erlebnis als bij Fortuyn het geval was.

Maar na 11 september was het met de Amerikaanse vrijheid van meningsuiting eensklaps droevig gesteld. Van de ene op de andere dag leek elke vorm van kritiek op politiek en mentaliteit van het land onmogelijk. Bill Maher, de presentator van datzelfde Politically Incorrect, werd door nota bene de woordvoerder van het Witte Huis berispt omdat hij had opgemerkt dat de kapers beslist geen lafaards waren, sterker nog dat het laf is ‘om van tweeduizend kilometer afstand kruisraketten af te schieten’, een verwijzing naar de manier waarop Clinton dacht Al-Qaeda te kunnen bestrijden. Susan Sontag verkondigde in The New Yorker van dezelfde week ongeveer dezelfde gedachte. Beiden werden ogenblikkelijk voor landverrader uitgemaakt en Mahers show werd in zijn voortbestaan bedreigd omdat adverteerders zich schielijk terug trokken. Naast Maher en Sontag, werden ook enkele columnisten in de dagen na 11 september de laan uitgestuurd omdat ze het hadden gewaagd kritiek te leveren op president Bush. Presentatoren van humoristische praatprogramma’s die Bush altijd als een onuitputtelijk bron van hilarische onnozelheid hadden beschouwd, durfden nu geen grap meer over de president te maken omdat hij in de woorden van Jay Leno opeens ‘een slimme man’ was geworden. Hoe beangstigend die voorbeelden ook zijn, het betrof hier tenminste professionele commentatoren die op een nationaal podium hun mening verkondigden. Hoe anders was dat voor Jennie Traschen, een natuurkunde professor die dankzij een slecht getimede uitspraak op een inspraakavondje van een onbetekenend stadje nationaal berucht werd. En bleef het maar bij berucht. Een item bij een actualiteitenrubriek, een verhaal in de krant, dat is nog tot daaraan toe. Het droevige van de ‘affaire Traschen’ lijkt te zijn dat sinds 11 september het leven van gewone burgers compleet verziekt kan worden – dankzij de zegeningen van internet - als zij een mening verkondigen die buiten het algemeen aanvaarde ligt.

Uit wat mensen als Jennie Traschen, Bill Maher en Susan Sontag is overkomen, maar ook de uitspraken van de eigenaar van The Java Connection en Dan Rather, zou je dus kunnen afleiden dat Amerika sinds 11 september geen zelfkritiek meer duldt. In 1835 schreef Alexis de Tocqueville in De la démocratie en Amérique, het eerste standaardwerk over de Amerikaanse maatschappij, het volgende: ‘In het dagelijkse bestaan is niets ergerlijker dan dit lichtgeraakte patriottisme van de Amerikanen. Een buitenlander zal niet aarzelen veel in hun land te prijzen, maar hij zou ook de mogelijkheid willen hebben kritiek te leveren, en dat wordt hem simpelweg ontkend. Amerika is derhalve een vrij land waarin, uit vrees iemand te beledigen, het niet is toegestaan vrijuit te spreken over individuen, de staat, de burgers of de autoriteiten, over publieke of privé aangelegenheden, of kortweg, over wat dan ook, behalve het klimaat en de bodem; en zelfs dan zullen Amerikanen klaar staan het een dan wel het ander te verdedigen alsof deze zaken door de inwoners van het land zelf waren uitgevonden.’ Is er dan in anderhalve eeuw niks veranderd? Die conclusie is natuurlijk onjuist. Deze affaires speelden alle direct na 11 september. Amerika was in haar fundamenten geraakt en had terecht het gevoel in staat van oorlog te verkeren. In zo’n sfeer is het moeilijk het hoofd koel te houden. In de weken na 11 september was de vrijheid van meningsuiting inderdaad ver te zoeken. Maar het waren weken. Inmiddels zouden Maher, Sontag en Traschen niet meer zoveel opzien baren als ze deden vlak na de terroristische aanslagen. Amerika is geen totalitaire staat geworden waar kritiek onmogelijk is. Amerika is het land van de slavernij en de segregatie maar ook van de beëindiging daarvan, het is het land van de Vietnamoorlog maar ook van de Vietnamprotesten, het is het land van Watergate maar ook van de onthulling daarvan. En zo zie je ook dat enkele maanden na 11 september de aanvankelijk kritiekloze houding plaats heeft gemaakt voor een meer nuchtere opstelling. Inmiddels mogen er weer grappen over president Bush worden gemaakt, wordt er in de media hevig kritiek geleverd op de manier waarop de War on Terror wordt gevoerd en is het voornemen een oor Irak te beginnen meer dan controversieel. De enige conclusie die je zou mogen trekken is dat de vrijheid van meningsuiting en het vermogen tot kritiek op het eigen functioneren afhankelijk is van de tijdelijke stemmingen in het land. En dat geldt voor elk land. Veelzeggend is dat er in Amherst uiteindelijke ook weinig is veranderd. Traschen kan gewoon over straat. De meeste van haar stadgenoten zijn het roerend met haar eens. ‘Nationaal was dit een groot verhaal, hier in Amherst trekken maar weinig mensen zich er iets van aan,’ concludeert Traschen. En die 29 vlaggen? Die worden alleen bij

nationale feestdagen uitgestoken.

••

Hoe dichter je bij Boston komt, hoe meer U.S.1 verwordt van landweggetje tot racebaan. Nergens is Route 1 zo angstaanjagend als in de voorsteden van Boston. Omdat de I-95 hier veelvuldig verstopt zit, gebruiken forenzen U.S.1 als sluipweg. Nu zou dat nog tot daar aan toe zijn als U.S.1 een gewone snelweg was. Het probleem is echter: er zijn geen op- of afritten. Zijweggetjes komen rechtstreeks uit op een weg waar het verkeer met honderd kilometer per uur voorbij raast. Hetzelfde geldt voor parkeerterreinen en zelfs uitritten van woningen die direct aan de weg liggen. Probeer op zo’n snelweg maar eens in te voegen. Een haast onmogelijke opgave, maar niemand schijnt zich er druk over te maken: mensen draaien U.S.1 hier op zonder zich om het achteropkomende verkeer te bekommeren. Het gevolg is dat je voortdurend boven op je rem moet gaan staan om ongelukken te voorkomen. Het stuk tussen Danvers en Saugus, een afstand van nog geen veertig kilometer, is dan ook het gevaarlijkste van de hele route van U.S.1. In 1998 vonden hier 1183 aanrijdingen plaats. Dat is bijna drie per dag. Sindsdien is het er niet beter op geworden. Met het zweet in mijn handen rijd ik richting Boston. Een vrachtwagen met het opschrift ‘Crime and Death Scene Cleaning. 1-800-JUST-REMOVE-IT’ komt voor me rijden. Een hele geruststelling. Als ik me hier doodrijd hoef ik me in ieder geval geen zorgen te maken over de troep die dat veroorzaakt. Wat veel goed maakt is dat Route 1 voor het eerst een klassieke snelweg is. Het on the road-gevoel komt hier in alle hevigheid opzetten. Je waant je in een jaren zestig cultfilm. De meest prachtige neon uithangborden van vervallen motels suizen voorbij. Een Italiaans restaurant heeft een scheve toren van ‘Pizza’ op het parkeerterrein staan. Het toeelijk genaamde visrestaurant The Ship is gesitueerd in een kopie van een zeventiende eeuws schip – het asfalt loopt tot aan de historisch weinig verantwoorde patrijspoorten. Wanneer boven op een heuvel een neon cactus van wel vijfentwintig meter hoog opduikt, rem ik af, weersta ik het oorverdovende getoeter achter mij, en weet op het allerlaatste moment het parkeerterrein van de Hilltop Steak House te bereiken. Voor de deur staan plastic koeien op het parkeerterrein te ‘grazen’. Er staan zeker honderd mensen op een tafel te wachten.

Het Hilltop Steak House is het zelfverklaarde drukste restaurant van Amerika. Het restaurant heeft dertienhonderd zitplaatsen en per week wordt het etablissement door ruim veertigduizend mensen bezocht die met z’n allen twaalfhonderd koeien en drieduizend kilo sla wegwerken. Het restaurant is opgedeeld in vijf ruimtes, alle ter grootte van een fikse sporthal. Achter de balie zit een oudere dame met blauw haar die je nummertje afroept. De clientèle bestaat uit bejaarden en gezinnen met kinderen. Iedereen drinkt hier Budweiser. De formule en het succes van het restaurant laat zich makkelijk samenvatten: veel voor weinig. Een steak van een kwart kilo kost hier $ 8.99, maar echte kerels bestellen hier de cowboy steak van een vol pond.

Een paar honderd meter verderop is een filiaal van een van merkwaardigste winkelketens van Amerika gevestigd: de Christmas Tree Shops. Het grote raadsel is hoe de winkel aan zijn naam is gekomen want kerstbomen vind je hier niet. Wat de marketing strategie van de Christmas Tree Shop dan wel is, heb ik niet kunnen achterhalen. Mijn indruk: als het zinloos, slecht gemaakt en vooral heel goedkoop is dan hebben ze het. Hier kun je dozen met duizend rietjes aanschaffen. Of plastic weggooi slabben met kreeftmotief. Of plastic bloemboeketten. Maar tussen alle rotzooi vind ik tot mijn verbazing een zonderling pareltje: Americana Fortune Cookies. Gelukskoekjes zijn een uitvinding van Amerikaans-Chinese restaurateurs. Je krijgt ze in elk Chinees restaurant bij de rekening gepresenteerd. Fortune Cookies zijn gortdroge, knapperige koekjes. Als je ze doormidden breekt, tref je een papiertje aan waarop een Chinees gezegde of spreuk staat vermeld. In het geval van deze Americana Fortune Cookies gaat het om wijsheden aangaande overleden presidenten en de geschiedenis van de republiek. Natuurlijk schaf ik een doos aan want Americana Fortune Cookies zijn het perfecte 11 september aandenken. De combinatie van patriottisme, kitscherigheid en de samensmelting van culturen is Amerika op zijn best.

Het ene na het andere fraaie jaren vijftig motel flitst voorbij. De neon uithangborden zijn aanlokkelijk maar de staat van onderhoud van de panden doet het ergste vermoeden. Ik heb een lange dag achter de rug en het vooruitzicht op

een slecht matras te moeten slapen is weinig aanlokkelijk. Heel laf kies ik dan ook voor Motel 6. Deze keten is de goedkoopste aller ketens, maar je kunt in ieder geval rekenen op een aanvaardbaar en schoon bed en geen geluidsoverlast. Bovendien zijn de ijsklontjes en lokale telefoongesprekken gratis. Wat wil een mens nog meer? Nou een uitzicht bijvoorbeeld. Vanuit mijn raam zie ik uitsluitend asfalt. Dit Motel 6, dat zich weer in geen enkel opzicht onderscheidt van zijn evenknieën elders, ligt precies ingeklemd tussen U.S.1 en I-95.

Het is met Amerika en motels net zoals met Frankrijk en campings: elk dorp van meer dan een paar duizend inwoners heeft er eentje. Dat gegeven laat ook precies het verschil zien tussen de vakantievierende Europeaan en Amerikaan. Je moet of een militante natuurliefhebber zijn of in het bezit van een ‘motor home’een camper van 15 meter lengte – om je in Amerika op een camping te wagen. Het motel ontstond toen Amerikanen in de jaren dertig en veertig massaal met de auto hun land begonnen te verkennen. Al snel bleek dat er geen onderdak voor handen was dat voldeed aan de wensen van de automobilist. Automobilisten wilden ruime, goedkope kamers met voldoende parkeergelegenheid op een locatie die goed met de auto te bereiken is. Allemaal eisen waaraan het klassieke, ouderwetse hotel niet voldeed.

Handige entrepreneurs begonnen met de bouw van motels, aanvankelijk motor courts geheten, direct langs de snelweg. Het motel uit die beginjaren bestaat uit een laag, langwerpig gebouw, al dan niet in een hoek- of hoefijzervorm, waar je je auto direct voor de deur kunt parkeren. De uitbater woont meestal met zijn gezin op het terrein in een woning achter de incheckbalie. Het motel is door zijn opzet anoniem. Je kunt rechtstreeks vanuit je auto je kamer in lopen. Motels werden aanvankelijk dan ook gezien als plekken waar het zedelijk verval hoogtij vierde. Edgar J. Hoover, de legendarische directeur van de FBI, schreef in 1940: ‘achter vele aanlokkelijke uithangborden bevinden zich holen van ontucht en corruptie […] schuilplaatsen voor staatsvijandige individuen.’ Vladimir Nabokov begint het tweede deel van zijn controversiële roman Lolita met ‘Het was op dit moment dat onze uitvoerige reizen door heel Amerika begonnen. Boven elk ander soort toeristenonderkomen gaf ik al gauw de voorkeur aan het Functionele Motel – schone, nette, veilige plekjes, ideale gelegenheden voor slaap, ruzie, verzoening, onverzadigbare clandestiene liefde.’

De klassieke ‘mom-and-pop’ motels vind je nog steeds in overvloed, maar tegenwoordig is het de keten die het meest succesvol is. Het probleem van die ouderwetse motels is dat je nooit weet wat voor kwaliteit je krijgt. De manieren waarop je uit je slaap kan worden gehouden zijn eindeloos: de muren kunnen flinterdun zijn zodat je precies hoort naar welk televisieprogramma de buren kijken, de springveren kunnen door het matras heen steken of de kakkerlakken over de vloer lopen. Het droevige feit is dat de meeste van die schitterende klassieke motels tegenwoordig van abominabele kwaliteit zijn. Vandaar dat de meeste mensen voor een ketenmotel kiezen waarbij de essentiële voorzieningen tenminste zijn gewaarborgd.

De variëteit aan motelketens is duizelingwekkend. Allemaal richten ze zich op een niche in de markt. Er zijn motels waar je airmiles krijgt en waar altijd een zwembad en sauna voor handen zijn. Je hebt motels waar kinderen gratis slapen en er zijn motels die zich richten op bejaarden. Sommigen staan uitsluitend langer verblijf toe en andere hebben zakenreizigers als doelgroep. Maar een ding is zeker: motels zonder televisie zijn ondenkbaar. De scheidslijnen tussen motel en hotel beginnen de laatste jaren overigens steeds meer te vervagen. Hoe noem je accommodatie die zich aan de rand van de snelweg bevindt, voldoende parkeergelegenheid kent, maar uit meerdere verdiepingen bestaat en minibar en restaurant onder het dak heeft?

••

Boston is zo’n stad als Parijs: zozeer belast met geschiedenis dat er nooit meer iets nieuws vandaan komt. Boston is de geboorteplaats van de Amerikaanse Revolutie en daarmee van de Verenigde Staten. Over het precieze begin van de Amerikaanse Revolutie valt te twisten. Iedereen is het er echter over eens dat The Boston Tea Party een van de eerste belangrijke gebeurtenissen was in de Oorlog voor Onafhankelijkheid, zoals de revolutie officieel heet. De Engelse East India Company had van de Britse kroon in 1773 het recht gekregen zonder importbelasting in de koloniën thee te verkopen. De Amerikaanse

theehandelaren, die wel belasting waren verschuldigd, maakten zich over dit besluit zo boos dat ze verkleed als Indianen enkele Britse schepen bestormden en de Britse thee overboord gooiden. De Britten eisten schadevergoeding. Toen de Amerikanen dat weigerden werd de haven van Boston gesloten, het parlement van Massachusetts ontbonden en beslag gelegd op huizen van kolonisten. Het begin van nog meer verzet van Amerikaanse kant. Je zou dus kunnen zeggen dat de revolutie – ondanks haar prachtige idealen zoals omschreven in de Declaration of Independence – in oorsprong weinig meer dan een verzet tegen belastingen was. Dat verklaart wellicht dat de politicus die vandaag de dag belastingverlaging belooft nog steeds op een warm onthaal van de kiezers kan rekenen. Het enige waar Boston dezer dagen echt in uitblinkt is hoger onderwijs. Twee van ‘s lands beste universiteiten zijn er gevestigd: Harvard en het Massachusetts Institute of Technology.

Harvard Business School is de plek waar de toekomstige Chief Executive Officers van de grootste Amerikaanse bedrijven worden opgeleid. De studenten die de business school met succes afronden zijn verzekerd van een topbaan. Gemiddeld aanvangssalaris in 2001: honderdzestigduizend dollar. De lijst van afgestudeerden laat zich lezen als een ‘wie is wie’ van het Amerikaanse bedrijfsleven. Zowel de rijkste (Bill Gates) als de machtigste man ter wereld (George W. Bush) hebben hier op school gezeten. Ik was benieuwd of de aanslagen de studenten hier op enige manier hadden beïnvloed. Na 11 september leek Wall Street – de plek waar de meeste afgestudeerden terecht komen – opeens niet zo’n veilige werkplek meer. Zouden de terroristische aanslagen wellicht hebben gezorgd voor een herbezinning op de carrièrekeus?

Bij de Harvard Business School moeten ze niks hebben van pottenkijkers. Wekenlang had ik geprobeerd docenten of studenten aan de telefoon te krijgen. Zonder enig resultaat. Niemand bleek behoefte te hebben om over dit soort vragen van gedachten te wisselen. Ten einde raad, besloot ik maar gewoon een middagje op de campus rond te lopen en ter plekke wat mensen aan te spreken. De campus van Harvard Business School, gesitueerd aan de Charles River die Boston scheidt van buurgemeente Cambridge, ademt een rust uit die bepaald niet doet denken aan de jachtige zakenwereld van New York. Studenten wandelen rustig van hun kamer naar collegezaal. Harvard doet zijn naam van Ivy League

University eer aan. De Ivy League is een losse benaming voor het groepje beste universiteiten van Amerika, die bijna allemaal in het Noordoosten van het land zijn gevestigd. De muren van de oude gebouwen zijn bedekt met klimop (ivy). Vandaar Ivy League. En zo is het ook op Harvard Business School: de negentiende eeuwse bakstenen gebouwen zijn verborgen achter de bekende groene blaadjes.

Het kost niet veel moeite te ontdekken dat de studenten hier in geld zijn geïnteresseerd. Elke student loopt met The Wall Street Journal of de Financial Times onder de arm en iedereen heeft visitekaartjes die gretig worden uitgewisseld. Wanneer blijkt dat ik niet over een kaartje beschik - een gebrek dat me in Amerika al zo vaak onder de neus is gewreven - wordt de minachting nauwelijks verhuld. Geen visitekaartje bezitten is net zoiets als het ontberen van een creditcard. Het verstoort het maatschappelijk leven.

Op een grasveldje tussen de collegezalen zitten vier studenten. Twee jongens zitten verveeld naar het scherm van hun laptop te staren. Twee meisjes voeren een gesprek.

‘Mag ik jullie wat vragen?’

Geen antwoord. De twee jongens kijken zelfs niet op. De meisjes kijken me wantrouwend aan. Eentje knikt. Snel steek ik van wal. Dat ik uit Nederland kom. Dat ik een boek aan het schrijven ben. En dat ik me afvraag hoe 11 september het leven hier heeft beïnvloed.

De twee jongens zijn nog steeds verdiept in hun computer.

‘Ik ben geen Amerikaan. Dus het gaat me niet aan’, zegt het ene meisje.

‘Oh, waar kom je dan vandaan?”, probeer ik het ijs te breken

‘Latijns-Amerika.’

‘O ja, welk land?’

‘Zeg, ik moet er vandoor. Ik heb hier echt geen tijd voor.’

‘Ik ook’, voegt de ander er gehaast aan toe.

Een kwartier later zitten ze er natuurlijk nog. En zo gaat het verder. Na een tiental studenten te hebben aangesproken, ben ik nog steeds geen snars wijzer. Een paar woorden voor een buitenlandse journalist kunnen er niet van af. Er moeten tenslotte businessplannen geschreven en financieringsronden voor de start-up geregeld worden

Hoe anders is het aan de andere kant van de rivier, waar de reguliere campus van Harvard gevestigd is. Tussen de briefjes waarin kamers te huur worden aangeboden en aankondigingen van de Bhuddist Council, hangen posters die oproepen tot doneren van bloed en demonstreren voor de vrede. Op deze campus wonen en studeren de undergraduate studenten – vergelijkbaar met Nederlandse eerste fase studenten – die stuk voor stuk opener, vriendelijker en meer bereid tot een praatje zijn. Alejandro Ross bijvoorbeeld. In een verborgen hoekje tussen een paar bomen en een blinde muur zit hij een boek te lezen. De

tweeëntwintigjarige zoon van Cubaanse vluchtelingen studeert bestuurskunde. Over een paar maanden hoopt hij zijn bul te krijgen. Als ik het onderwerp 11 september aansnijdt, barst hij onmiddellijk los. ‘Ik was er helemaal kapot van. Ik heb me maanden slecht op mijn gemak gevoeld. Mijn hele wereld was in duigen gevallen. Elf september was de eerste keer van mijn leven dat ik echt bang was, bang om dood te gaan. Ik denk dat ik me nooit meer echt veilig zal voelen. Nu blijkt dat veiligheid een illusie is geweest. Je leest in de krant over oorlogen in Afrika of Bosnië, maar het zegt je allemaal zo weinig. Nu realiseer ik me dat oorlogen echt zijn.’ ‘Ik denk dat dit het defining moment zal zijn voor onze generatie. Ik weet zeker dat de meeste andere studenten ook helemaal van slag waren, maar niemand hier praat er over. Harvard studenten doen altijd alsof ze alles voor elkaar hebben. Alsof ze heel duidelijk voor ogen hebben hoe hun toekomst er uit gaat zien. Ze hebben hun hele carrière al helemaal uitgestippeld. Maar niemand weet hoe de toekomst er nu uit zal gaan zien. Harvard studenten willen dat niet toegeven, ze kunnen hun onzekerheden en angsten niet bekennen. Tegen beter weten in hopen ze dat alles bij het oude blijft.’

‘Ik ben in een soort existentiële crisis terechtgekomen. Ik dacht: wat is de zin van het bestaan als je morgen het slachtoffer van een terroristische aanslag kan worden? Ik heb weken slapeloze nachten gehad. Aanvankelijk volgde ik elke dag het nieuws maar daar ben ik mee opgehouden. Ik moest er echt afstand van nemen. Even niet over terroristen nadenken. Wat ik er uiteindelijk van heb geleerd is dat ik moet genieten van alledaagse dingen, dat ik elke dag blij moet zijn dat ik nog leef.’ Na de frustraties op de campus van Harvard Business School beuren de woorden van Ross me aanzienlijk op – niet in de laatste plaats omdat ik zijn levensinstelling deel en min of meer hetzelfde heb ervaren sinds 11 september. Weliswaar wordt mijn goede zin enigszins getemperd door de parkeerboete die ik bij terugkomst op het parkeerterrein onder de voorruit vind, maar toch zet ik me meeneuriend met de autoradio aan het volgende stuk van de reis. Boston verlatend zie ik vanaf Route 1 in de verte Logan Airport liggen. Nadat Mohammed Atta en Abdul Aziz Al-Omari op 10 september in SouthPortland, Maine hadden overnacht, namen ze de volgende ochtend om zes uur een vlucht naar Boston om daar over te stappen op American Airlines Flight 11, die om één voor acht vertrok en zich drie kwartier later in de noordelijke toren van het World Trade Center boorde. De slapeloze nacht in de Comfort Inn ligt me nog te vers in het geheugen. Ik heb weinig behoefte weer op zo’n haast fysieke manier aan de terroristen te worden herinnerd. Ik laat het vliegveld links

liggen.

••

Het stuk van U.S.1 tussen Boston en New York kun je met recht de oudste doorgaande weg van Amerika noemen. U.S.1 volgt hier de route van de Boston Post Road. Weliswaar liep die Post Road op een zeker ogenblik helemaal van New Hampshire tot Georgia, maar hier tussen New York en Boston is de weg geboren. Het was over de Boston Post Road dat de legendarische zilversmid Paul Revere zich te paard naar New York haastte om daar te berichten over de Boston Tea Party en de burgers aan te sporen in de voetsporen van de Bostoners te treden. Iedere rechtgeaarde Amerikaan kent Paul Revere overigens van een latere beroemde rit te paard – bezongen in Henry Wadsworth Longfellows gedicht Paul Revere’s Ride. Op de nacht van 18 april 1775 reed hij over een – westelijker gelegen deel – van de Boston Post Road naar Concord waar de opstandige kolonisten hun wapens hadden opgeslagen. Bij ieder huis klopte hij aan om te vertellen dat ‘the British are coming’ (in feite zei hij ‘the regulars are coming’ aangezien Amerikanen zichzelf toen nog als Britten beschouwden, maar alleen pietlutten maken zich over zulk een revionistische leuze druk). Dankzij zijn inspanningen waren de kolonisten op de invasie voorbereid. Een paar uur later werden in Lexington de eerste schoten van de Amerikaanse Revolutie gelost.

Om in die sfeer te blijven bezoek ik deze ochtend de American Firearms School in North-Attleboro. Sinds 11 september is het wapenbezit in Amerika nog verder gestegen. Harde cijfers zijn moeilijk te krijgen, maar wapenwinkels verspreid over het land melden dat de verkoop sinds de terroristische aanslagen met dertig tot vijftig procent is gestegen. Dat de wapenverkoop stijgt in roerige tijden is geen nieuw verschijnsel. Na de rellen in Los Angeles van 1992 gebeurde hetzelfde. In staten als Arizona, Texas, Nevada en South Carolina is het kopen van een wapen kinderspel: de winkel onderzoek je achtergrond – niet meer dan een telefoontje naar de autoriteiten of de koper-in-spe geen veroordeelde is – en vijf minuten later loop je als kersverse wapenbezitter naar buiten. Maar in

Massachusetts, net als in de meeste andere staten van New England, is het zo makkelijk niet. Als je hier een pistool wilt bezitten moet je een half jaar op een wachtlijst staan en een Basic Firearms Safety Course met succes afronden. Bij de American Firearms School geven ze zulke cursussen.

‘Het loopt storm’, zegt schietinstructeur Henri Chouinard. Het aantal aanmeldingen blijkt sinds september verdubbeld. Chouinard is een spichtige man. Hij gaat gekleed in een groene legerbroek en een smetteloos witte sweater die strak om zijn bovenlijf sluit. Zijn haar is in een crewcut geknipt en hij draagt een bril die een paar maten te groot is. Chouinard is een gepensioneerd militair; schietlessen geeft hij voor zijn plezier en natuurlijk ‘om al die liberals dwars te zitten die het recht op het dragen van een wapen van ons willen afpakken.’ Chouinard is lid van de National Rifle Association (NRA) en spoort de cursisten aan zijn voorbeeld te volgen. De NRA is een van de meest reactionaire clubs van de Verenigde Staten. Zelfs de slachtpartij die leerlingen Eric Harris en Dylan Klebold in 1999 op hun middelbare school in Columbine, Colorado aanrichtten was voor de NRA geen aanleiding te pleiten voor het aan banden leggen van privé wapenbezit. Sterker nog, ‘Columbine’ is in de visie van de NRA alleen maar meer reden voor het dragen van een wapen. Als alle leerlingen in die school, of tenminste de beveiligingsbeambten een wapen hadden gedragen, dan hadden de twee ontspoorde leerlingen nooit zoveel mensen kunnen vermoorden. Oftewel: het probleem is niet te veel wapens, maar juist te weinig. Chouinard is het er roerend mee eens. Met pretoogjes wijst hij op het feit dat in staten waar een concealed weapons law – dat wil zeggen een wet die de houder het recht geeft een wapen op het lichaam te dragen zonder dat dat zichtbaar is – wordt aangenomen, het misdaadcijfer onmiddellijk omlaag gaat. ‘Als de slechteriken weten dat iedereen een wapen op zak kan hebben, zullen ze wel drie keer nadenken alvorens je te beroven. Het gevolg van die beperkende wetten is dat alleen criminelen wapens hebben.’

De American Firearms School is gehuisvest in een anonieme betonnen hal zonder ramen, op een industrieterrein tussen U.S.1 en I-95. Slechts het vagelijk militaire logo waarin – vanzelfsprekend – een Amerikaanse vlag zit verwerkt, verraadt wat hier gebeurt. En het helse lawaai natuurlijk. We krijgen les in een klein klaslokaal. Voorin ligt een tiental revolvers en pistolen. Om de vijf minuten

moet Chouinard zijn betoog stil leggen omdat er keiharde pistoolschoten opklinken van de naastgelegen schietbaan. Het klasje van vandaag bestaat uit zo’n twintig leerlingen. Er is één vrouwelijk deelnemer, een meisje van nog geen twintig dat wordt vergezeld door haar broer die er met zijn sikje, rafelige T-shirt, sandalen, ronde brilletje en baggy broek eerder uitziet alsof hij op een vredesdemonstratie thuishoort dan in dit bolwerk van conservatisme. ‘11 september heeft me over de streep getrokken’, zegt het meisje. ‘Mijn vader heeft wapens en zat altijd te zeuren dat ik ook een vergunning moest halen. Maar ik dacht: waarom zou ik? Wat moet ik met een wapen? Maar na 11 september dacht ik dat het geen kwaad zou kunnen. Je weet nooit of je nog eens in een situatie zal komen waarin je een wapen moet gebruiken. Het geeft een gevoel van veiligheid en gemoedsrust.’ Haar alternatieve broer is hier ‘slechts als begeleider’, maar overweegt toch ook een wapenvergunning aan te vragen. ‘Je weet nooit waar het goed voor is.’ De cursus blijkt heel leerzaam. Na vandaag weet ik het verschil tussen een pistool en een revolver, een automatic en een semi-automatic en single-action en double-action. En eindelijk begrijp ik nu wat de schurken en helden in actiefilms eigenlijk doen wanneer ze herladen.

Tijdens de koffiepauze spreek ik een zwarte man aan die een trui draagt met de tekst ‘These Colors Don’t Run. Never Did. Never Will’. Hij heeft een istratieve functie bij de New Yorkse politie. Omdat hij op kantoor werkt mag hij geen wapen dragen, maar hij wil toch weten hoe zo’n ding werkt. ‘Ik wilde al heel lang meer weten over wapens. Maar na 11 september wilde ik niet meer wachten. Die terroristen hebben mijn stad aangevallen. Ik weet wel dat ik met een handwapen niks tegen die vliegtuigen had kunnen aanrichten, maar je weet niet wat ze de volgende keer verzinnen. Wie weet blazen ze volgende week de metro op en dan zou iemand met een wapen wel een verschil kunnen maken. Ik ben hier vandaag vooral om iets te doen. Iets. Je voelt je soms zo machteloos.’ Naarmate de dag vordert, blijkt dat de terroristische aanslagen maar een van de vele aanleidingen zijn om een wapenvergunning aan te vragen. De een wil kunnen jagen, de ander zich tegen inbrekers beschermen en een volgende heeft een collectie antieke geweren geërfd en wil die behouden. Maar bijna iedereen begint over het ‘tweede amendement’, het in de grondwet vastgelegde recht op het hebben en dragen van wapens. ‘Omdat het mijn recht is’, verklaart een gespierde jongen van halverwege de twintig met kortgeknipt haar zijn beslissing deze cursus de volgen. ‘Al die politici willen mijn vrijheden inperken en daar protesteer ik tegen door een wapenvergunning aan te vragen.’ Pas na veel vragen

vertelt hij waarom hij een wapen denkt nodig te hebben (‘voor persoonlijke bescherming’). Het recht wapens te dragen is voor hem veel belangrijker dan de reden om dat te doen. Wapenbezit in Amerika is, net als bijvoorbeeld abortus, een zaak waarover geen discussie meer mogelijk is. Je bent voor of tegen, een tussenweg bestaat niet. Het bestaan van het tweede amendement is terug te voeren op de Amerikaanse Revolutie. Slechts dankzij het privé-wapenbezit hebben de kolonisten zich van het juk van de Britse overheersing kunnen bevrijden. Had de bevolking geen wapens gehad, dan was de revolutie mislukt, zo luidt ongeveer de redenering. Maar de vraag of het recht wapens te dragen in de twintigste eeuw nog steeds noodzakelijk is, wordt alleen door tegenstanders van wapenbezit gesteld. De voorstanders menen dat er in feite weinig is veranderd sinds de achttiende eeuw. Zij vrezen dat het gevaar van een repressieve overheid, zoals de Britse ten tijde van de revolutie, nog steeds om de hoek ligt en dat slechts een gewapende burgerij de overheid er van zal weerhouden de bevolking te onderdrukken. De discussie over het wapenbezit in Amerika gaat dus niet zozeer over de praktische voor- of nadelen, maar is een probleem van conflicterende wereldbeelden. Het is een discussie tussen zij die menen dat een gekozen overheid het beste met haar burgers voor heeft en zij die menen dat overheden – zelfs als die gekozen zijn – nooit te vertrouwen zijn. Of in de woorden van Chouinard: ‘De overheid waakt niet over jou, jij moet over de overheid waken.’

De les gaat verder. Chouinard legt uit welke verschillende wapenvergunningen er in Massachusetts zijn. Hij klaagt steen en been over de moeilijkheden bij het krijgen van een vergunning. Sinds 11 september is het alleen nog maar moeilijker geworden, omdat zoveel mensen een aanvraag doen en de politie het aantal vergunningen wil beperken. De vergunning die het makkelijkst is te verkrijgen, geeft de houder het recht met een ‘shotgun’ te schieten, het favoriete wapens van de Columbine-moordenaars. Minimum leeftijd is vijftien jaar. Ter vergelijking: de minimum leeftijd voor het drinken van alcohol is 21 jaar en de minimum leeftijd voor seks is achttien jaar. Oftewel: je mag als puber met een dodelijk wapen rondlopen maar je mag niet met je vriendinnetje vrijen of in het café een pilsje drinken. Een echte wapenvergunning, eentje waarmee je al het schiettuig (semi-automatische wapens, machinegeweren, .44 magnums et cetera) kunt kopen dat je hartje begeert, die is niet makkelijk te verkrijgen. De uiteindelijke beslissing ligt bij de commissaris van de plaatselijke politie. ‘En dat kunnen zeikerds zijn’, waarschuwt Chouinard. ‘Ze hoeven geen reden te geven

om je te weigeren. Het heeft geen zin over je rechten te beginnen. De politiechef is de baas en daarmee uit. Het enige dat je kunt doen is er netjes uitzien en flink de reet likken van de dienstdoende agenten.’

Aan het eind van de middag is het dan eindelijk zover. Schietles! Ik zal het maar gewoon bekennen: ik vond het erg… ja geil is het woord… om die double-action semi-automatic Smith and Wesson.22 vast te houden. Met zo’n zwaar glimmend zwart stuk metaal in je handen voel je je toch een cowboy, een Robert De Niro in Taxi driver die terwijl hij voor de spiegel zijn pistool trekt ‘You talking to me?’ mompelt. Maar dat gevoel van superioriteit duurt niet lang, want ik kan er geen moer van. Van dat schieten. Het begint al meteen verkeerd. Chouinard heeft ons nog zo op het hart gedrukt het pistool op de juiste manier vast te houden. Niet: met twee handen om het handvat en de duim van je linkerhand over je rechterhand leggen. Maar wel: met de rechterhand om het handvat en de linkerhand als ondersteuning van de rechtse (of andersom als je linkshandig bent). Zo niet, dan loop je kans door de terugslag van de loop te eindigen met een gebroken duim. En ja hoor: ik doe het prompt verkeerd. Slechts doordat Chouinard tijdig op mijn schouder tikt, voorkomt hij dat ik in het ziekenhuis beland. Ook het doel, een soort dartbord van papier, weet ik maar ternauwernood te raken, laat staan dat ik ergens in het midden uitkom. ‘Zo’n .22 is voor mietjes’, zegt de gespierde jongen als we weer terug in het klaslokaal zijn. ‘Daarmee kun je echt weinig schade aanrichten.’ Dat door de terugslag van het wapen mijn pols intussen aanvoelt alsof ik twee uur pannenkoekenbeslag heb staan kloppen, houd ik maar voor me.

••

Het lijkt wel alsof er een bewust patroon in zit: een grote staat gevolgd door een piepkleine. Na Maine kwam New Hampshire, na Massachusetts komt Rhode Island, de kleinste van de vijftig staten – met 2700 vierkante kilometer ongeveer de grootte van de provincie Groningen. In een half uur ben ik de staat door.

CONNECTICUT

Te midden van glooiende heuvels, bossen, hier en daar een boerderij en tientallen schilderachtige dorpjes met houten huizen en witte kerkjes, op nog geen vijftien minuten rijden van U.S.1, bevindt zich het grootste casino van het westelijk halfrond. Ingeklemd tussen een maïsveld en het loofhout doemt een flatgebouw van twintig verdiepingen op. Deze ‘Grand Pequot Tower’ is het paradepaardje van het Foxwoods casino dat in het bescheiden indianenreservaat van de Mashantucket Pequots ligt. Het woord indianenreservaat roept associaties op met schrijnende armoede. Werkeloosheid en alcoholisme tieren er welig. Het landschap is bezaaid met krakkemikkige woonwagens en verroeste auto’s. Maar als je de Mashantucket Pequot Tribal Nation binnenrijdt, wordt dat beeld snel ontkracht. De ruime bungalows en pasgemaaide gazonnetjes ademen een middleclass sfeer. Uitgesproken upperclass zijn de toegangshekken tot het reservaat. Alsof het hier een ‘gated community’ betreft, zo’n omheinde woonbuurt waarin welgestelde blanken zich terugtrekken.

De Mashantucket Pequots zijn de rijkste indianen van Amerika. Die rijkdom heeft de stam te danken aan Foxwoods, dat naar schatting een miljard dollar per jaar omzet. En als je je bedenkt dat de Pequot stam slechts uit zo’n 550 zielen bestaat, dan begrijp je waarom iedereen hier in het laatste model BMW, Mercedes of Lexus rondrijdt. Foxwoods is niet alleen het grootste casino van de Verenigde Staten, het was ook jarenlang het enige casino in New England. Sinds de deuren in 1992 werden geopend, stroomt het geld binnen. Ideaal gesitueerd tussen New York en Boston, de twee grootste steden aan de Amerikaanse oostkust, trekt het casino dagelijks vijfenveertigduizend bezoekers.

Op het eerste gezicht verschilt Foxwoods in niets van casino’s in Atlantic City of Las Vegas. Ook hier vind je de enorme zalen met fruitautomaten, roulette- en blackjacktafels. Het ‘indiaanse’ zit hem in enkele details: het logo van een wolf onder een esdoorn, de creditcard voor vaste bezoekers waarmee je ‘wampum’punten kunt verzamelen (wampum zijn kralenkettingen die ooit dienst deden als alternatief betaalmiddel) en het glazen standbeeld van een indiaan die bij de entree van het casino zijn pijl en boog hemelwaarts richt. Maar daarmee heb je de indiaanse invloed wel gehad. De stam bemoeit zich niet met de dagelijkse

gang van zaken en ook het personeel is van niet-indiaanse afkomst. Wanneer ik links en rechts aan een blackjackdealer of serveerster vraag of hij of zij een Pequot indiaan is, krijg ik steevast hetzelfde antwoord: ‘I wish’.

Dat antwoord - hoe verwonderlijk dat in de rest van Amerika ook mag klinken ligt hier voor de hand. ‘Buitenstaanders denken dat wij allemaal stuk voor stuk miljonair zijn’, vertelt Pequot-indiaan Tom Christianson, een voormalig istratief medewerker van het Amerikaanse ministerie van Defensie. ‘Maar dat is echt niet het geval. Het meeste geld wordt geïnvesteerd in het casino en onze andere ondernemingen,’ beweert hij stellig.

Net zo min als hun ‘natie’ voldoet aan het cliché van indianenreservaten, lijken de Pequots op de stereotiepen die van indianen in omloop zijn. Geen van de Pequot indianen heeft namen als Sitting Bull of Crazy Horse. Ze heten gewoon Bell, Carter en Wheeler - een gevolg van eeuwenlang gemengde huwelijken. Ze zien er ook niet ‘indiaans’ uit. Als je Christianson op straat zou tegen komen, zou je nooit vermoeden dat hij indiaan is. Hij is net zo blank als ik. En als je niet beter wist zou je de meerderheid van de Pequot indianen eerder als AfroAmerikaans classificeren. ‘Dat komt doordat indianenreservaten vroeger toevluchtsoorden voor weggelopen slaven waren,’ legt Christianson uit. Tot voor enkele jaren had hij zelf nog nooit een voet in het reservaat in Connecticut gezet. En dat is niet uniek: alle nog levende Pequot indianen zijn opgegroeid buiten het reservaat en zijn pas het laatste decennium teruggekeerd.

Na 11 september raakte de gokindustrie van Amerika in een fikse depressie. In Las Vegas en Atlantic City – de twee belangrijkste goksteden van Amerika – werden tienduizenden mensen ontslagen. De bouw van nieuwe casino’s werd onmiddellijk stilgelegd, dure restaurants sloten hun deuren en enkele casino’s kregen financiële moeilijkheden. Het probleem werd niet zozeer veroorzaakt door een verminderde goklust, als wel een verminderde vlieglust. Vooral Las Vegas is voor een gestage stroom van gokkers afhankelijk van de vliegindustrie en na 11 september was er weinig animo voor vliegreizen. De armzalige omstandigheden in Las Vegas vertekenen echter het beeld voor de landelijke

gokindustrie. In Foxwoods blijkt er niks aan de hand. Als ik op een doordeweekse avond om een uur of elf arriveer zijn de parkeerterreinen goed gevuld. Zo groot zijn die parkeerterreinen dat bussen worden ingezet om de bezoekers naar het casino te brengen. Ik gooi wat kwartjes in de slotmachines en zet een paar dollar in bij de roulettetafel. Na twintig minuten ben ik twintig dollar armer. Tel daarbij op dat de omgeving ook niet erg vrolijk stemt - het zijn vooral bejaarden en stellen in trainingspakken die hier een avondje komen genieten – en ik begeef me maar weer naar het parkeerterrein.

‘Heb je wat verdiend vanavond,’ vraagt de chauffeur van de bus.

‘Twintig dollar verloren.’

‘Oh, da’s niks. Da’s echt niks. Daar hoef je je geen zorgen over te maken.’

Hij kan er niet over uit dat ik zo weinig verloren heb.

‘Twintig dollar is echt niks. Dat is meer een soort bonus. Jij kan rustig gaan slapen vannacht,’ constateert hij jaloers.

De buschauffeur blijkt een fervent gokker. ‘Ik ben wel honderd keer in Atlantic City geweest, misschien zo’n dertig keer naar Vegas.’ Hij gaat op vakantie naar de meest exotische locaties - Florida, Hawaï, de Bahamas – maar komt daar nooit verder dan het casino. Hij spreekt dus uit ervaring als hij zegt dat je tegenwoordig in Connecticut de beste gokpaleizen ter wereld vindt. Omdat hij employee van Foxwoods is mag hij hier niet gokken, maar in het naburige – ook door indianen bestuurde – casino Mohegan Sun is hij vaste klant.

‘Hoe gaan de zaken hier eigenlijk sinds 11 september’, informeer ik.

‘Deze plek lijkt immuun voor nine-eleven. Ik denk zelfs dat er juist meer bezoekers gekomen zijn. Mensen willen niet meer naar Vegas vliegen, dus komen ze hier. Je zou denken dat men een beetje huiverig is om veel geld uit te geven, maar dat is niet het geval. Vorige maand hadden we weer een record: een winst van 68 miljoen alleen in de fruitautomaten. Weet je wat het is: mensen houden van gokken. En die indianen varen er wel bij. Smerig rijk, dat zijn ze.’

Het verhaal van Foxwoods is een klassiek geval van de Amerikaanse droom: van bittere armoede tot onvoorstelbare rijkdom. Toen Europese kolonisten aan het begin van de zeventiende eeuw aan de noordoostelijke kust van de Verenigde Staten verschenen, waren de Pequot indianen de machtigste en grootste stam van New England. Aanvankelijk dreven de indianen in vrede handel met de Engelsen en Nederlanders, maar al snel ontstonden schermutselingen die culmineerden in een grootscheepse oorlog. In 1637 werd vrijwel de gehele Pequot stam uitgemoord door de Engelsen, die daarbij werden geassisteerd door de naburige Mohegan indianen. ‘De Pequots zijn net als de oude Mediërs uitgestorven’, schreef Herman Melville in 1851 en hij noemde het schip in zijn roman Moby Dick naar hen. Maar in werkelijkheid overleefden enkele tientallen Pequots de oorlog en zij kregen een reservaat in het zuidoosten van Connecticut toegewezen. De volgende twee en halve eeuw raakten ze zo goed als vergeten. Begin jaren zeventig woonde er nog slechts één persoon in het Pequot reservaat: Elizabeth George. Toen zij in 1973 overleed, leek Melville’s uitspraak eindelijk waarheid geworden. Een paar jaar later echter betrok haar kleinzoon Skip Hayward het 86 hectare grote reservaat omdat de staat Connecticut er een park van dreigde te maken. Hayward had een ambitieus plan: hij wilde de Pequot stam als het ware reconstrueren en aanspraak maken op steunmaatregelen van de overheid. Al snel wist hij een groot aantal verre familieleden zover te krijgen zich bij hem te voegen.

Het eerste teken dat de kansen voor de Pequot indianen begonnen te keren,

kwam in 1976, toen de stam een rechtszaak tegen de eigenaren van het omliggende land begon. De Pequots eisten het gebied terug dat in de loop der eeuwen illegaal van het reservaat was afgesnoept. De rechtszaak resulteerde in 1983 in een schikking waar de staat Connecticut en het Amerikaanse congres aan te pas kwamen en behelsde dat de stam negenhonderdduizend dollar kreeg toegewezen om het oude grondgebied terug te kopen. Bovendien werden de Pequot indianen in een keer - zonder de gebruikelijk eindeloze en rigoureuze procedure te doorlopen - door het congres ‘federaal erkend’.

Vooral dat laatste punt bleek cruciaal. De indianenstammen van Amerika kun je verdelen in twee soorten: zij die door de federale overheid zijn erkend en zij die door de afzonderlijke staten zijn erkend. Na de Amerikaanse Revolutie sloot de federale overheid verbonden met indiaanse stammen in het westen van het land en erkende die stammen en gebieden als ‘soevereine naties’. En nog steeds functioneren de meeste stammen in het westen als een soort staat in de staat. De stammen in het oosten van het land echter waren veel eerder overwonnen en sloten overeenkomsten met de Engelse kroon en de individuele staten (aangezien er toen nog geen federale overheid was). Het verschil lijkt academisch maar heeft vergaande gevolgen. Een door de federale overheid erkende indianenstam heeft een grote mate van zelfbestuur: een eigen constitutie, eigen rechterlijke macht, een eigen politieapparaat. Ze zijn bovendien vrijgesteld van federale en staatsbelasting. Maar bovenal hebben ze sinds 1988 het recht op hun grondgebied casino’s te openen, die overal behalve in New Jersey en Nevada verboden zijn. De Pequots lieten er geen gras over groeien: in 1992 opende Foxwoods haar deuren en werd door de gunstige ligging snel het grootste casino van Amerika.

Vijftien kilometer ten oosten van de Mashantucket Pequot Tribal Nation ligt het reservaat van de Mohegan indianen. Ongetwijfeld geïnspireerd door het fenomenale succes van Foxwoods, begon in 1996 ook de Mohegan stam met de bouw van een casino. Met een jaaromzet van naar schatting 700 miljoen dollar staat de Mohegan Sun nu nog in de schaduw van Foxwoods. ‘De Pequots zijn nu nog het grootst, maar niet lang meer’, zegt Mark Brown, stamhoofd van de Mohegans. Voordat hij voltijds het leiderschap van de Mohegan stam op zich nam, verdiende hij zijn brood als politieagent. Hij heeft zich nu op een

uitbreiding van zijn casino geworpen die Foxwoods van zijn eerste plaats moet stoten. Over enkele jaren zal praktisch het gehele oppervlak van de honderdzestig hectare grote Mohegan Nation uit casino’s en hotels bestaan. Waar in Foxwoods nauwelijks iets herinnert aan het feit dat je je op indiaans grondgebied bevindt, gebruiken de Mohegans hun indiaanse identiteit juist nadrukkelijk als marketinginstrument. Met veel nephout en beschilderde doeken verwijst het interieur naar de traditionele tipi’s. De grote speelzaal wordt geflankeerd door een tiental opgezette wolven en overal vind je indiaanse symbolen terug: in de vloerbedekking, in de muurschilderingen, ja zelfs in de goktafels en het rad van fortuin.

Als kind kreeg Brown vaak te horen: ‘Hoe kun jij nou een Mohegan indiaan zijn. Die zijn toch allemaal uitgestorven.’ Dat misverstand is te danken aan de klassieke roman The Last of the Mohicans waarin auteur James Fenimore Cooper de laatste Mohegan indiaan van een rots laat afspringen. ‘Maar dat boek is natuurlijk fictie’, zegt Brown. In werkelijkheid is de stam der Mohicanen, of Mohegans, nooit uitgestorven. Hoewel ook het Mohegan reservaat in de loop der jaren nauwelijks meer werd bewoond, was er wel een groep mensen in de omgeving van het plaatsje Montville dat zich consequent als indiaan bleef beschouwen en ook oude gebruiken en gewoonten in stand hield (net als de Pequots zien de Mohegans er overigens niet ‘indiaans’ meer uit).

Tot op de dag van vandaag kent de stam, die krap vijftienhonderd leden telt, een medicijnvrouw, een chief en een zogenaamde ‘pipe carrier’ wiens taak het is boze geesten te verdrijven. Tot het eind van de jaren tachtig werd alom op de Mohegans neergekeken, maar tegenwoordig wordt de stam overstelpt met mensen die beweren Mohegan indiaan te zijn. ‘Negenennegentig procent van hen is goudzoeker’, aldus Brown. ‘Sinds we een casino hebben komen ze uit alle hoeken en gaten gekropen. We hebben mensen uit Europa en Zuid-Amerika over de vloer gehad. Er belde zelfs iemand op die zich afvroeg of haar baby automatisch Mohegan zou worden, als die op het reservaat zou worden geboren. Maar als je niet kunt aantonen dat je van een Mohegan indiaan afstamt en je nooit iets met ons van doen hebt gehad, wijzen wij je beleefd de deur.’

De Mohegans weerstaan - voorlopig - de verleiding om ieder lid van de stam simpelweg een flinke zak geld te geven. Een keer per jaar krijgt ieder stamlid een bescheiden toelage. Hoeveel, dat wil Brown niet kwijt, maar volgens berichten in de lokale pers is het ongeveer vijfduizend dollar. Dat is wel wat anders dan het basisbedrag van vijftigduizend dollar en gratis huisvesting die iedere Pequot jaarlijks krijgt. Sommige Pequots verdienen jaarlijks een half miljoen dollar. ‘We hebben bewust afgezien van zulke uitkeringen, want dan verdwijnt de motivatie iets nuttigs te doen’, zegt Brown. Wel zorgen de Mohegans, net als de Pequots voor gratis onderwijs, gezondheids- en bejaardenzorg.

Anders dan Foxwoods, heeft de Mohegan Sun wel enige hinder ondervonden van de terroristische aanslagen. Niet dat het casino verlies lijdt of dat de winst zelfs maar terugvalt. Het effect van 11 september is dat geprojecteerde groei enigszins tegenvalt. Met de uitbreidingen dacht de Mohegan Sun voor dit jaar een groei te kunnen verwachten van vijftig procent. Dat bleek een tiental procenten minder te zijn. Met een zorgelijk gezicht laat Brown de cijfers zien, maar de enige conclusie die ik kan trekken is dat op een winst van honderden miljoenen een paar miljoentjes zoek zijn.

Wie deze succesverhalen hoort, stelt al gauw de voor de hand liggende vraag of casino’s de redding van de indianen zijn. Dat is niet zo. Tweederde van de 558 federaal erkende stammen heeft geen casino’s. Voor de indianen die zich wel op het gokken hebben gestort, geldt dat slechts twee procent van de stammen vijftig procent van alle gokinkomsten binnenhaalt. Die scheve verhouding wordt veroorzaakt doordat de meeste indianenstammen in arme en dunbevolkte staten als New Mexico, Arizona en South Dakota zijn gevestigd waar dus nauwelijks publiek voor casino’s bestaat. De conclusie is dat de meeste stammen nauwelijks beter zijn geworden van casino’s. En werkelijke solidariteit met minder bedeelde broeders in het westen is bij de Mohegans en Pequots ver te zoeken. Goed, de Mohegans organiseren zo nu en dan kleding- en voedseltransporten naar de straatarme Lakota stam in South Dakota en de Pequots storten een paar miljoen in de kas van een fonds voor indiaanse studenten, maar veel verder gaat de liefdadigheid niet. ‘Nee, we voelen niet de verplichting onze rijkdom te delen’, stelt Brown vast. Hoewel de Pequots en de Mohegans beide aanvankelijk

jarenlang een marginaal bestaan hebben geleid en beide inmiddels een succesvol casino uitbaten, bestaat er een wereld van verschil tussen de twee stammen. De Pequots hebben een moeizame relatie met de gemeentebesturen van de omliggende dorpen. Ze moeten niks hebben van pottenkijkers: de pers wordt op afstand gehouden. De leden van de tribal council, het dagelijks bestuur van de stam, worden als heuse staatshoofden afgeschermd. Slechts na eindeloos aandringen krijg ik Christianson te spreken en dan ook nog onder voortdurend toezicht van een pr-functionaris, die onmiddellijk het woord overneemt zodra er een gevoelige vraag wordt gesteld. Brown daarentegen neemt zelf de telefoon op en lijkt niets te verbergen te hebben. Wanneer ik hem in zijn kantoor ontmoet, heeft hij net een uitnodiging de deur uitgedaan aan alle inwoners van Montville voor een gratis concert in de evenementenhal van het Mohegan Sun Casino. Even later komt de bejaarde Chief - een eretitel - van de stam binnenvallen. Hij wil maar al te graag een praatje maken. En ook de pipe carrier, de officiële geschiedkundige, en gewone leden van de stam spreken graag en veel met buitenstaanders. Volgens Brown vallen de verschillen in attitude terug te voeren op de zeventiende eeuwse geschiedenis. Waar de Mohegans vanouds goede betrekkingen hebben aangeknoopt met de Engelsen - en hen zelfs hielpen bij het uitroeien van de Pequots - daar hebben de Pequots, die Brown omschrijft als ‘vriendelijke concurrenten’, zich altijd met hand en tand verzet tegen de blanke overheersers.

Maar de blanken zijn hier niet meer de overheersers. En wellicht is dat de reden dat de inwoners van de drie dorpen die aan het Pequot reservaat grenzen weinig moeten hebben van de indianen. Het belangrijkste bezwaar dat zij tegen Foxwoods hebben is het feit dat de Pequots massaal willen uitbreiden. Duizenden hectares hebben de indianen inmiddels al gekocht en ze hopen dat aan hun reservaat toe te voegen. Niet alleen wordt daarmee de landelijke sfeer van de omgeving aangetast, vrezen de dorpelingen, het betekent ook een vermindering van belastinginkomsten. Want als land van privé handen overgaat naar het reservaat hoeft er geen belasting meer over te worden betaald. Maar belangrijker lijkt dat veel inwoners nauwelijks kunnen verkroppen dat de ooit straatarme indianen nu bulken van het geld. ‘Het is moeilijk voor mensen zoals wij die zich kapot werken. De indianen hadden nooit een cent te makken en nu rijden ze in auto’s van veertigduizend dollar’, vertelt Roxanne Luft, de eigenaresse van de Bake Shoppe in het naburige dorpje Ledyard. De Bake Shoppe is de informele ontmoetingsplaats van de burgers van Ledyard. Aan het

interieur van het koffiehuis annex bakkerij lijkt sinds de jaren zestig niets meer veranderd. Een kopje koffie kost er zestig cent. Aan de muur hangen plakkaten met leuk bedoelde teksten als ‘Politically incorrect and proud of it.’

‘Ik woon hier al 34 jaar’, zegt Luft. ‘Dit was altijd een rustig dorpje. Nu zie je opeens taxi’s en limousines voorbij rijden. ‘s Avonds kun je door al dat licht van het casino de sterren niet meer zien. Hebben wij daarom gevraagd?’ Even later voegt Mrs. Johnson - haar voornaam wil ze niet kwijt - zich bij het gesprek. Ze blijkt de vrouw van de burgemeester van Ledyard. Als ik vraag wat ze denkt van de indianen en het casino, zucht ze eens diep. Zij beschouwt de Pequots als regelrechte oplichters. ‘It’s a scam. Hoe droevig het ook is, de Pequots waren uitgestorven. Elizabeth George was de laatste indiaan die nog op het reservaat leefde. En ik betwijfel zelfs of zij wel een indiaan was. In elk geval, toen zij overleed was het definitief afgelopen met de Pequots. Al die mensen die zich nu Pequot noemen, hebben zich voorheen nooit als indiaan opgesteld of gedragen. Maar nu er geld te halen valt, beweren ze opeens dat ze indiaan zijn.’ Johnson baseert die wijsheid op het recent verschenen boek Without Reservation van Jeff Benedict - Johnson omschrijft hem als ‘mijn held’ - waarin de auteur de vloer aanveegt met de Pequot stam. Benedict meent dat de huidige Pequots niet afstammen van de originele Pequot indianen. Zijn stelling is dat de groep mensen die nu op het reservaat wonen simpelweg handige zakenlieden zijn die misbruik maken van wetgeving die is bedoeld om de levensstandaard van ‘echte’ indianen te verbeteren. Probleem is echter dat Without Reservation vol staat met onnauwkeurigheden, en onvoldoende bewijs bevat om die stelling hard te maken. Wat Johnson betreft echter, is de zaak duidelijk. ‘Mij maakt het niet uit hoe iemand zich noemt, maar wat me wel stoort is dat deze mensen zich niet aan dezelfde regels hoeven te houden als wij. Ze kunnen een casino beginnen terwijl dat in de rest van de staat verboden is, ze betalen geen belasting, ze hoeven zich niks van bestemmingsplannen aan te trekken. Het is gewoon niet eerlijk.’

Christianson schuift de beschuldigingen die in Without Reservation worden geuit terzijde. ‘Ik ga niet in op die vuilnis.’ Maar één ding is voor hem wel duidelijk: de inwoners van Ledyard hebben boter op hun hoofd. ‘Toen we hier in armoede zaten, hoorde je nooit iets. Maar nu we rijk zijn geworden, beginnen ze te zeuren. Wij zijn een door het congres erkende soevereine natie en dat wil er

maar niet in bij deze mensen. De bewoners lijken vaak te vergeten hoe groot de werkloosheid was in deze regio voordat ons casino kwam. Wij hebben tegenwoordig elfduizend mensen in dienst. En al die miljoenen mensen die jaarlijks Foxwoods bezoeken, spenderen ook geld in de regio.’

Toch zijn de bewoners van de omliggende dorpen niet de enigen die bedenkingen hebben bij Native American Gaming, zoals gokken op indiaanse reservaten officieel heet. Onder beide stammen bevinden zich dissidenten die zich afzetten tegen de gokindustrie. ‘Ik begrijp heel goed dat mensen morele bezwaren hebben’, vertelt Brown. ‘Zowel mijn broer als mijn tante verzetten zich vanwege hun religie tegen gokken. Mijn tante is zelfs officieel uit de stam gestapt.’

Ook de officiële geschiedkundige van de stam, Melissa Fawcett, vraagt zich soms af of de Mohegans wel op de goede weg zijn. ‘Voorlopig ben ik nog voor het casino. Het geld kan zoveel goeds doen voor onze mensen. En als ik moet kiezen tussen geen geld en casinogeld, dan kies ik voor het laatste. Maar ondertussen ben ik ook bang dat het geld ons zal corrumperen, dat het ons uit elkaar zal drijven.’ En dat lijkt precies wat er is gebeurd bij de Pequots. Althans als je Joanne, een kleindochter van Elizabeth George, mag geloven. Isaacs, die recentelijk officieel haar achternaam heeft laten wijzigen in Dark Eyes, maakte deel uit van de eerste groep mensen die in de jaren zeventig terugkeerden naar het reservaat. Tegenwoordig woont ze echter een paar kilometer verderop en heeft ze al in geen jaar voet op Pequot grondgebied gezet. Haar kleinzoon is uit de stam verbannen wegens een schietpartij met de neef van het huidige stamhoofd. Voortdurend veert ze tijdens ons gesprek op en verheft ze haar stem. Af en toe verliest ze de lijn van haar betoog. Als ik haar niet-begrijpend aan kijk, beginnen haar gitzwarte ogen te fonkelen. Ze lijkt ook niet erg consequent. Ze zegt dat Foxwoods de Pequot stam heeft verwoest en dat ze niks van het al het geld moet hebben, maar ze laat wel trots de zwarte Corvette zien die ze van haar jaarlijkse toelage heeft aangeschaft. Maar haar woede over de huidige tribal council van de Pequots is groot. ‘Toen wij naar het reservaat terugkeerden was er helemaal niks. Geen huizen, geen elektriciteit, geen riolering. Maar dat maakte ons niet uit. We voelden ons indiaan en wilden het reservaat behouden. Nooit had ik kunnen dromen dat de stam zo rijk zou worden. Maar toen het casino er

was, kwamen opeens al die mensen die daarvoor nooit enige interesse hadden gehad in de indiaanse cultuur.’ Door de toestroom van die nieuwe mensen voornamelijk zwarten - raakte de oorspronkelijk blanke groep in de minderheid en verloor zij de macht in de tribal council. Dark Eyes voelde zich niet meer thuis op het reservaat en verhuisde naar Ledyard. ‘Die mensen daar zijn nepindianen. Ze hebben geen flauw idee waar ze mee bezig zijn. Ze halen mensen van stammen uit het westen om ons te onderwijzen. Ze huren indianen uit South Dakota om ons te leren dansen. Als ze een pow-wow organiseren zie je alleen westerse indianen omdat die er fotogenieker uitzien. Ik vind dat verraad aan je eigen cultuur. Ze proberen een indiaanse cultuur te kopen. Dat is wat geld met ons heeft gedaan.’

••

Hoe dichter je bij New York komt, hoe fanatieker mensen over pizza worden. In New York is het eten van pizza een ernstige aangelegenheid. Iedere New Yorker heeft zijn favoriete pizzatent. Iedere pizzabakker die zijn werk serieus neemt, heeft een ‘geheim ingrediënt’. De een laat zijn mozzarella uit Sicilië overkomen, de volgende doet speciale kruiden in zijn saus. Een ander stookt zijn oven met hout, en weer een ander laat het deeg een nacht in een vochtige kelder staan. De variaties zijn eindeloos en daarmee het gefilosofeer over de ideale pizza. In het dorpje Mystic, de uitvalsbasis voor bezoekers van de indianencasino’s, is Mystic Pizza wijd en zijd bekend. Het restaurantje langs U.S.1 doet uitstekende zaken. Om half zeven staan de klanten al buiten te wachten. Mystic Pizza is een leuk restaurant met geblokte kleedjes op tafel en waar je snel wordt bediend door serveersters die elke klant met ‘honey’ aanspreken. De pizza echter zou ik hoogstens ‘wel aardig’ willen noemen. De populariteit van het restaurant is dan ook niet aan het eten te danken maar aan Hollywood. In 1988 werd in Mystic Pizza de gelijknamige speelfilm opgenomen, de doorbraak van Julia Roberts. Sinds de première kunnen ze bij Mystic Pizza de pizza niet aanslepen. Zoveel klandizie genereerde de film dat de eigenaren in heel Connecticut filialen hebben geopend. Goed voor de omzet, maar slecht voor de pizza. Een ijzeren wet van het restaurantwezen luidt immers dat als een restaurant een keten begint, dat steevast – culinair gesproken – het begin van het einde inluidt.

Wanneer ik na het avondeten in mijn motel arriveer en de tv aanzet hebben alle 24-uurs nieuwszenders hetzelfde bericht. CNN, CNBC, FOX, MSNBC, waar je ook kijkt het is:

BREAKING NEWS

LIVE

ROBERT BLAKE ARRESTED

NOBODY KNOWS WHO THIS GUY IS

BUT IT’S A REALLY BIG STORY

REALLY

Aan de westkust loopt de middag ten einde. Vanuit een helikopter wordt minutenlang een auto gevolgd. De auto waar Robert Blake in zit, zo wordt ons verteld. Een man met een rare groene pet op stapt uit de auto en wordt door een paar agenten in burger een gebouw ingeleid. Op CNN voert presentator Aaron Brown vanuit de studio in New York een gesprekje met verslaggeefster Giuliana DePandi, die met lange wapperende, blonde haren voor het politiebureau van Los Angeles staat.

DePandi: ‘Dit is zo spannend. Really a big story. Ik ben er honderd procent van overtuigd dat dit het grootste verhaal van het jaar wordt.’

Brown: ‘Weet je zeker dat dit echt een groot verhaal is? Zijn de kijkers hierin heus geïnteresseerd.’

DePandi: ‘Dit is een groot verhaal.’

Brown kijkt een beetje beschaamd. Hij trekt met zijn lippen.

Brown: ‘Dit is… tja, ik weet eigenlijk niet wat dit is. We are going to take a break. Don’t go away.’

Na de reclames.

Brown: ‘We zitten in oorlogstijd. Dat moeten we niet uit het oog verliezen. Is dit eigenlijk wel gepast? Is dit echt een groot verhaal? We moeten de balans bewaren.’

DePandi trekt aan haar wapperende haren.

DePandi: ‘Blake is enorm populair geworden sinds dit is gebeurd. Ik zal niet tegen je liegen. Nee, hij was geen grote beroemdheid, maar toch is dit een groot verhaal.’

Brown: ‘Jij bent een stuk jonger dan ik. Ik ken Blake nog van Baretta, maar jij… Kende jij Blake voor dat dit gebeurde?’

DePandi trekt opnieuw aan heur haar.

DePandi: ‘Eerlijk? Nee. Dit is Giuliana DePandi, live vanuit Los Angeles.’

Voordat Robert Blake werd verdacht van de moord op zijn vrouw, was hij voor het Amerikaanse publiek een onbekende. Een van de vele B-acteurs, wiens gezicht vagelijk bekend voorkomt. Als iemand hem zich al herinnerde was dat van de televisieserie Baretta uit de jaren zeventig. Bonny Lee Bakley werd in mei 2001 doodgeschoten nadat ze met Blake in een restaurant had gedineerd. Ze waren samen naar de auto gelopen, maar Blake was in het restaurant iets vergeten – zijn pistool, verklaarde hij later – en toen hij bij zijn auto terugkeerde trof hij zijn vrouw dood aan, door het hoofd geschoten. Het tweetal had samen een kind. Vier maanden voor de moord, toen was gebleken dat hij de vader was, had Blake ingestemd met het huwelijk. Aanvankelijk had Bakley beweerd dat de zoon van Marlon Brando de vader was.

De affaire Blake is het soort zaak waar de media van smullen. Het heeft alles in zich om inderdaad een groot verhaal te worden: een beroemdheid, moord, seks en wendingen die voor een fictief verhaal te bizar gevonden zouden worden. En alsof dat nog niet genoeg was, had de affaire ook nog eens sprekende parallellen met de O.J. Simpson zaak: een rechtstreeks uitgezonden achtervolging, een van moord beschuldigde filmster en veel van dezelfde politieagenten, aanklagers en advocaten. Maar helaas, na 11 september ‘mogen’ dit soort spectaculaire verhalen niet meer. De wereld is immers veranderd.

De media hebben 11 september, zoals Alejandro Ross het in Boston uitdrukte, tot een ‘defining moment’ gebombardeerd. Maar niet alleen de wereld is veranderd, ook de manier waarop over die wereld wordt bericht is veranderd. Sommige van die veranderingen zijn tastbaar. Op 11 september kwam er bijvoorbeeld een einde aan het isolationisme in de nieuwsmedia. Vond je voor de terroristische aanslagen nauwelijks internationaal nieuws op televisie, nu kom je er in om. Goed, de lokale televisiejournaals openen nog altijd met de plaatselijke moord en doen het buitenland nog altijd af in dertig seconden, maar landelijke actualiteitenrubrieken – gevoed door een schier onstilbare honger van het publiek - hebben zich verwoed op het buitenland gestort. De afgelopen maanden kon je bij de grote omroepen prachtige, afgewogen reportages zien over de geschiedenis van de Islam, het leven van Osama Bin Laden of de onderdrukking van vrouwen onder de Talibaan. Avond na avond krijg je meer informatie over het Midden-Oosten en zuidoost Azië dan je ooit zou kunnen verwerken. Opiniepeilingen toonden aan dat Amerikanen opeens een enorme interesse in buitenlands nieuws aan de dag legden. Bijna tachtig procent van de bevolking zei nieuws over de War on Terror op de voet te volgen. Boeken over de Islam en Afghanistan vlogen de winkel uit. Na 11 september was plotsklaps de obsessie met beroemdheden en schandalen verdwenen. De late night talkshows, die drijven op die obsessie, hadden de grootste moeite een uurtje te vullen. Voor kranten, opiniebladen en nieuwszenders leek te gelden dat triviaal ‘uit’ was, en serieus ‘in’. Dit nieuwe motto bleek eens te meer uit de manier waarop vers nieuws over diezelfde O. J. Simpson werd gebracht. ‘s Lands beroemdste vrijgesproken moordenaar werd twee maanden na de terroristische aanslagen verdacht van handel in verdovende middelen. FBI agenten in het huis van ‘the juice’. De O.J. Simpson van ‘de rechtszaak van de eeuw’. De O. J. Simpson die in 1995 de nationale obsessie was en die jarenlang niet van de buis was te slaan. En nu werd Simpson verdacht van drugshandel. Was er een beter verhaal voor de 24-uurs nieuwskanalen en de talkshows denkbaar? Klaarblijkelijk wel, want wat voor 11 september ongetwijfeld vòòr een genadeloze mediahype had gezorgd werd nu schouderophalend met een kort berichtje afgedaan.

Vandaar dat Aaron Brown vanavond het liefst onder zijn stoel zou kruipen. Hij zegt het niet, maar uit zijn onderhandse opmerkingen en lichaamstaal blijkt dat hij de affaire Robert Blake te gênant voor woorden vindt. Ongetwijfeld heeft hij het nummer van de Vanity Fair gelezen waarin hoofdredacteur Graydon Carter verkondigde dat ‘het ironische tijdperk’ zijn einde had bereikt. Of misschien

heeft hij kennis genomen van de uitspraken van de befaamde journalist David Halberstam die meende dat ‘het obsessieve navelstaren van het hedendaagse Amerika haar limiet had bereikt.’ Vanavond blijkt dat het zo’n vaart niet loopt. Door de arrestatie van Robert Blake live onder het kopje ‘breaking news’ uit te zenden is de eerste mediahype van de post-911 wereld vandaag een feit. En Aaron Brown mag er zich dan zichtbaar ongemakkelijk bij voelen, zijn gêne weerhoudt hem er niet van de hele uitzending van zijn programma aan het onderwerp te wijden. CNN en Aaron Brown hebben boter op hun hoofd. Brown etaleert dat hij gevoelig is voor de New Yorkse sentimenten die voorschrijven dat alles anders zou moeten zijn. Daarom zet hij zijn eigen verslaggeefster in Los Angeles in haar hemd, maar feitelijk is zij met haar oppervlakkige enthousiasme over dit bizarre sensatienieuws, de enige die beseft dat zeven maanden na de terroristische aanslagen in de media alles weer bij het oude is. En dát is het grote verhaal van vanavond.

••

De volgende ochtend moet ik bij de uitgang van de parkeerplaats van het motel wachten voor een stoplicht. De auto voor me is een Chevrolet Barretta. Als je uit je ogen kijkt, is het leven vol verrassingen.

U.S.1, die in Connecticut als de Boston Post Road wordt gemarkeerd, is hier een prachtig plattelandsweggetje dat dwars door dorpen en gehuchten voert. Connecticut is een van de rijkste staten van Amerika en dat is te merken. De houten huizen zitten prima in de verf en elke tuin is afgezet met een smetteloos wit hekje. In Maine stonden de pandjes aan de dorpse ‘Main Streets’ vaak leeg, in Connecticut zijn ze gevuld met hippe boetiekjes en levendige restaurants. Het is hier plezierig rijden. Automobilisten die willen opschieten nemen de I-95 die op nog geen kilometer afstand van U.S.1 loopt. In New Londen neem ik de pont naar Long Island, dat bij de staat New York hoort en de speeltuin vormt voor de elite van Manhattan. In de Hamptons – de verzamelnaam voor Westhampton, Hampton Bays en Southhampton – heeft zowat elke New Yorkse beroemdheid een zomerverblijf. Tijdens het zomerseizoen worden strandvilla’s hier voor

honderdduizend dollar per maand verhuurd. De reden voor dit uitstapje is dat ik het strand van Amangansett wil bekijken. Hier werden in juni 1942, zo’n zes maanden na Pearl Harbor, door een Duitse onderzeeër vier Nazi-spionnen aan land gezet die min of meer dezelfde opdracht hadden als de negentien Al-Qaeda terroristen: het opblazen van treinstations en belangrijke gebouwen in New York met als uiteindelijke doel de Amerikaanse economie te ontwrichten. Maar anders dan de negentien vliegtuigkapers waren de Duitsers treurenswaardige amateurs. Ze hadden nauwelijks voet aan wal gezet of ze werden betrapt. De onderzeeër die de mannen diep in de nacht had gedropt kwam vast te zitten op een zandbank. Dat maakte zoveel herrie dat de nieuwsgierigheid van een politieagent van het dorp Amangansett werd gewekt. Toen hij op het strand arriveerde, hadden de vier terroristen-in-spe net hun kist met explosieven op het strand begraven. Ze spraken de agent in het Duits aan en probeerden zijn stilzwijgen te kopen voor driehonderd dollar. Toen dat niet lukte, lieten ze hem gaan. Prompt haalde de man versterking en keerde tegen de ochtend op het strand terug. De Amerikanen hadden binnen een kwartier een leeg flesje schnaps en een pakje Duitse sigaretten gevonden. Even later werd de kist explosieven gelokaliseerd en opgegraven. Naast de kist lagen vier Duitse uniformen. Mocht er al twijfel bestaan aan de indruk dat er Duitse spionnen waren geland, dan was die nu geheel weg genomen. Het viertal was ondertussen op de trein naar New York gestapt. Op Manhattan namen ze intrek in een chique hotel, en financierden met het geld dat ze van de Duitse geheime dienst hadden meegekregen uitstapjes in gezelschap van prostituees en bezoekjes aan dure restaurants. Na twee dagen echter, kreeg de helft van het viertal ernstige bedenkingen over het nut van de missie en besloot de rest te verraden – ondertussen waren er nog vier saboteurs aan wal gekomen – in ruil voor clementie. Aldus geschiedde. Twee weken later was iedereen gearresteerd en twee maanden later werden de zes verraden Duitsers door een militair tribunaal berecht en geëxecuteerd. De twee verraders kregen gevangenisstraf en werden na de oorlog naar Duitsland teruggezonden.

Het verhaal van de Duitse terroristen is niet alleen een smakelijke historische anekdote. Het heeft relevantie voor het heden: president Bush gebruikte het incident als rechtvaardiging voor het opnieuw instellen van militaire tribunaals. Slechts twee keer werden in de Verenigde Staten militaire tribunaals ingesteld: tijdens de burgeroorlog en tijdens de Tweede Wereldoorlog. De voordelen van zulke tribunaals zijn legio: de rechtspraak is snel, finaal en vindt achter gesloten deuren plaats. Kortom, de ideale manier om je snel van een paar lastige

terroristen te ontdoen. En de nadelen, ach slechts een kniesoor die daarover zeurt. Wat maakt het uit dat met militaire tribunaals de reguliere rechtspraak geheel wordt omzeild? Wat maakt het uit dat wanneer Amerikaanse burgers in militaire tribunaals in het buitenland worden berecht de minister van buitenlandse zaken – terecht – van schending van de mensenrechten spreekt? Wat maakt het uit dat bewijs dat in een reguliere rechtszaak nooit toegelaten zou worden, in een militair tribunaal wel rechtsgeldig is? Wat maakt het uit dat alleen niet-Amerikanen voor zo’n tribunaal berecht zouden worden? Gelukkig bleek het toch wel wat uit te maken. Bush kreeg zo’n storm van verontwaardiging over zich heen dat tot nu toe nog geen enkele van de in Afghanistan opgepakte Talibaanstrijders voor een militair tribunaal is gedaagd.

Op het strand van Amangansett herinnert niets meer aan de ongelukkige Duitsers. Geen standbeeld voor de fiere politieagent die de saboteurs wist te betrappen. Geen gedenkplaat. Niks. En dat is toch wel vreemd, want de Duitse saboteurs waren de enigen die tijdens de Tweede Wereldoorlog voet op Amerikaanse bodem wisten te zetten.

••

Terug in New Londen, Connecticut is Route 1 van fraaie landweg verworden tot highway from hell. De weg voert langs een schier eindeloze verzameling autodealers. Werkelijk elk automerk is hier vertegenwoordigd. Het ene parkeerterrein met duizenden gloednieuwe auto’s volgt op het andere. William Least Heat Moon schreef in zijn klassieke Amerikaanse reisboek Blue Highways – A Journey Into America over dit stuk van de weg:. ‘Ik wist dat U.S.1 ooit in staat was geweest een mens in een inrichting te doen belanden, maar ik hoopte dat dit was veranderd. Dat was niet het geval. De snelweg was nog steeds een nachtmerrieachtig visioen van de twintigste eeuw. […] Na een uur gaf ik de moed op.’ Maar niet voor niks noemde Least Heat Moon zijn boek Blue Highways. Blauwe snelwegen zijn wegen die nergens naar toe leiden. Op de Michelin kaarten van Frankrijk zijn het de witte weggetjes. Least Heat Moon is wel erg militant in zijn voorkeur voor dit soort wegen. ‘Nachtmerrieachtig

visioen van de twintigste eeuw…’ dat klinkt mij zo gek nog niet in de oren. Maar helaas, het is echt niet zo beroerd gesteld met U.S.1 als Least Heat Moon doet voorkomen. Een half uurtje na New Londen wordt Route 1 alweer een stuk ‘pittoresker’.

Samen met Massachusetts en Pennsylvania is Connecticut de meest ‘WestEuropese’ van alle Amerikaanse staten die U.S.1 doorkruist. Amerika roept immer associaties op met een gebrek aan geschiedenis, of in elk geval een gebrek aan historisch bewustzijn. Amerika is het land dat altijd in beweging is en waar het oude maar al te graag wordt ingeruild voor het nieuwe. Natuurlijk is dat maar ten dele waar. Vrijwel de hele oostkust van Amerika gaat net zo gebukt onder de geschiedenis als het continent aan de andere kant van de oceaan. Voortdurend word je geconfronteerd met het koloniale verleden en de Amerikaanse revolutie (die, het moet gezegd worden, veertien jaar eerder begon dan de Franse). Vergulde plakkaten en gedenkstenen memoreren de meest obscure historische gebeurtenissen. Maar inderdaad wordt het oude graag gesloopt in Amerika, al vraag ik me af of die drang nou zoveel groter is dan in bijvoorbeeld Nederland waar men niets liever lijkt te doen dan oude pandjes zo renoveren dat het lijkt alsof ze gisteren werden opgeleverd.

De traditie in New England wil dat in elk dorp wordt aangegeven waar een historische figuur – zij het George Washington, Samual Adams of Abraham Lincoln – heeft geslapen. De schrijvers van US One, de eerste en enige echte reisgids over de snelweg die in 1939 verscheen, konden de reiziger in heel New England nog op tientallen van dit soort plekken wijzen. Maar waar in de jaren dertig de presidentiële herbergen nog te traceren waren, daar zijn die historische gebouwen – dankzij de verbreding en modernisering van de Boston Post Road – vandaag de dag veelal verdwenen. Neem bijvoorbeeld Calkins Tavern in East Lyme. Volgens US One staat er op de noordwestelijke hoek van het kruispunt van Route 1 en State Road 161 een oude herberg waar zowel Washington als Lafayette hebben overnacht. Nu staat er een McDonalds. Ach, eigenlijk is dat ook wel zo toeelijk. In plaats van een krakende, ongemakkelijk antieke herberg waar de moderne reiziger niks te zoeken heeft, is er nu een fast food restaurant waar je in enkele minuten aan je trekken komt. Ik vermoed dat Washington het toegejuicht zou hebben.

Het volgende dorpje heet Old Saybrook, dat aan de monding van de Connecticut rivier ligt. Saybrook werd in 1623 door Nederlanders gesticht en is een van de oudste nederzettingen van Connecticut. Vanuit Nieuw Amsterdam, het latere New York, waren twee families naar dit gebied gekomen om bezit te nemen van de strategisch gelegen Connecticut River. Ze noemden hun nederzetting Kievit’s Hoek, naar de vele kieviten die hier broeden. Het liep overigens niet best af met die eerste kolonisten: toen in 1633 een Hollands schip in Saybrook aanmeerde, was er geen spoor meer van ze te bekennen. Opnieuw vestigden zich enkele Nederlanders op de plek en opnieuw was de kolonie een kort leven beschoren. Na twee jaar ontstonden er schermutselingen met de Engelsen die er zonder veel problemen in slaagden de Hollanders op de vlucht te jagen. De dappere Nederlanders lieten zich dat natuurlijk niet zomaar welgevallen. Een paar weken later arriveerde er een kleine Nederlandse vloot vanuit New York. Maar op het moment dat de Engelsen te kennen gaven over kanonnen te beschikken, droop Hollands glorie af zonder een schot te lossen. Het zich overgeven zonder enige verzet was onder Nederlandse kolonisten in de Nieuwe Wereld een bekende tactiek. Ook Nieuw Amsterdam werd zonder slag of stoot aan de Engelsen overgedragen toen dezen in 1664 in de haven van New York verschenen. Waarin een klein land groot kan zijn.

Al is er van de Nederlandse nederzetting in Old Saybrook niks meer over, van enige Nederlandse invloed is toch nog wel sprake. Her en der zie je langs U.S.1 zogenaamde Dutch Colonial huizen. In geen enkel opzicht doen die denken aan Nederlandse huizen, maar het waren wel Nederlandse immigranten die deze bouwstijl ontwikkelden. De Dutch Colonial is een rechthoekig houten huis met als belangrijkste stijlkenmerk een overhangend, licht gebogen dak. Veel originele Dutch Colonials bestaan er niet meer, maar in Brooklyn staat er nog een tiental. Veel respect krijgen die huizen overigens niet. Vlakbij Coney Island stond jarenlang een origineel zeventiende eeuws Nederlands pand leeg. Junkies hadden er vrij spel, de tuin was volgekieperd met oude autobanden. Dat niemand er wilde wonen, was ook wel begrijpelijk: het huis was omgeven door autosloperijen en de verhoogde metro reed letterlijk langs het slaapkamerraam op de tweede verdieping. Gelukkig heeft een Amerikaanse vriend van me, die Nederlandse voorouders heeft, het huis recentelijk gekocht en opgeknapt. Andere Dutch Colonials troffen een minder gelukkig lot. De afgelopen tien jaar

zijn er enkele in vlammen opgegaan of gesloopt.

Ik gebruik de lunch in de Old Saybrook Diner. De diner vervult in New England dezelfde functie als bij ons het buurtcafé: je komt er niet zozeer voor de waren als wel voor een praatje. De eerste diners waren – letterlijk – uitgerangeerde restauratiewagons die aan de rand van het dorp werden neergezet. Nog steeds doet de architectuur en inrichting aan die geschiedenis denken: het pand is uit metaal opgetrokken, er is veel chroom en klanten zitten op banken die net als in een trein recht tegenover elkaar zijn neergezet. Waar het fast food restaurant symbool staat voor alles wat er mis met de Amerikaanse voedselvoorziening, daar toont de diner juist het beste. Toegegeven, voor zongedroogde tomaatjes of avocadosalade hoef je er niet naar binnen te stappen. Wel voor snelle en vriendelijke service, redelijke prijzen en eerlijk voedsel zonder poespas: soep, sandwiches, steaks en pudding toe. In de wijde omtrek van New York zijn alle diners in handen van Griekse immigranten. Alle etnische minderheden hebben in Amerika zo hun specialiteit. De meeste motels worden beheerd door Pakistaanse en Indiase immigranten, orthodoxe Oost-Europese joden hebben zich op elektronicazaken gestort, Chinezen bestieren wasserettes en Koreanen drijven kleine supermarkten en manicure salons. Aan de bar van de Old Saybrook Diner zit eigenaar Nick Pertesis. Eind jaren zeventig is hij vanuit Sparta naar Amerika gekomen. Hij is nooit meer teruggeweest. ‘Wat heb ik daar te zoeken? Er zijn daar geen mogelijkheden voor iemand zoals ik.’ Nick is het prototype van de succesvolle immigrant. Toen hij in Amerika arriveerde had hij geen rooie cent. Maar met hard werken en zuinig leven is hij er in geslaagd genoeg geld opzij te leggen om deze diner te kunnen kopen. Sindsdien is het alleen maar beter gegaan. Hij doet nu in onroerend goed en zijn laatste onderneming is een bezorgdienst voor gefrituurde kippenpoten, de Chicken Wing King (‘Don’t you move, do your thing. All you need is Chicken Wing King.’).

Voor Nick is de Amerikaanse Droom werkelijkheid geworden. Hij vindt Amerika het beste land ter wereld. Rechtgeaarde kapitalist als hij is, ziet hij in de terroristische aanslagen in de eerste plaats commerciële mogelijkheden. ‘Sinds 11 september is het verkeer op de I-95 zowat verdubbeld. Van hier tot aan New York sta je nu bijna voortdurend in de file. Volgens mij komt dat omdat veel mensen en bedrijven vanuit New York naar het veilige Connecticut zijn

verhuisd. En gelijk hebben ze. New York is een doelwit, als ik daar zou wonen zou ik maken dat ik wegkwam. Nu wonen hier niet nog zoveel mensen. Het is te ver om elke dag naar New York te forenzen. Maar met die verschuiving van mensen en werk, gaat het hier vast veel drukker worden. En dat is natuurlijk goed voor mijn bottom line.’ Niet dat hij alleen maar in geld is geïnteresseerd. Uit solidariteit met de slachtoffers in New York heeft Nick zijn diner opgesierd met de Amerikaanse vlag. ‘Ik zal je eens wat vertellen over die vlag. Zie je daar aan de overkant bij die Ierse pub de Ierse vlag uithangen? Die hangt daar al zowat een jaar. Vorige maand, tijdens de Griekse onafhankelijkheidsdag, heb ik de Griekse vlag uitgehangen. Mensen zeiden tegen me: “Doe dat niet. Daar krijg je last mee. Hang thuis de vlag uit, maar niet hier. Misschien gaan ze je wel boycotten.” Maar ik ben trots op mijn afkomst. Nou jongen, commentaar dat ik heb gehad! Sommigen begonnen te schreeuwen: “Take that fucking flag down.” Ze scholden me uit voor greaseball. Waarom zou ik mijn vlag niet mogen uithangen en die Ier aan de overkant wel? Wat hebben Ieren ooit aan dit land bijgedragen? Whisky en aardappels, dan heb je het wel gehad. Ik zeg tegen die vent aan de overkant: “Moet je luisteren, dankzij Griekenland bestaat dit land. Wij hebben de democratie uitgevonden.” Werd hij toch pisnijdig.’

••

Vanaf het begin van mijn reis ben ik reeds tientallen clubhuizen van het American Legion tegen gekomen, die zich onherroepelijk langs U.S.1 bevinden. Het Amerikaanse Legioen… ik denk aan het Vreemdelingenlegioen, aan een patriottische club, aan de jaren vijftig. Ik heb geen flauw idee wat het is en hoe vaker ik zo’n clubhuis eer des te groter mijn nieuwsgierigheid wordt. Maar ook al tref je ze in elk gehucht aan, het Amerikaanse Legioen lijkt altijd gesloten. Zo niet in Clinton. Mijn onaangekondigde bezoek wordt echter niet bijzonder geapprecieerd. Een oudere heer met een militair petje waarop de tekst ‘American Legion – Post 66’ staat geborduurd, wil weten wat de reden van mijn binnenvallen is. Of ik misschien veteraan ben. Nou nee. ‘Dan heeft u hier niks te zoeken,’ luidt het onverbiddelijke oordeel.

‘Wat is dat eigenlijk dat American Legion’, wil ik weten.

Op mijn onwetendheid reageert hij met ongeloof. Hoe kun je nou niet weten wat het American Legion is! Het American Legion werd na de Eerste Wereldoor Parijs door een paar Amerikaanse veteranen opgericht. Het officiële doel was en is nog steeds de belangenbehartiging van veteranen. In de praktijk blijkt het American Legion een soort padvinderij voor bejaarden, het Amerikaanse equivalent van het Nederlandse Oud-strijders Legioen; een conservatieve club die zich inzet voor zaken als het tegengaan van de ‘ontheiliging’ van de vlag, het herinvoeren van het gebed op school en het weren van homoseksuelen uit de gelederen. Post 66 in Clinton heeft elke maand een bijeenkomst waarvan het hoogtepunt is de vlag hijsen achter het clubhuis. In een zaaltje achterin het clubgebouw zie ik een klasje bejaarden zitten. Maar de oudere heer met de pet – ze hebben overigens allemaal zo’n petje – gaat pontificaal voor me staan zodat het uitzicht wordt belemmerd. Mijn nieuwsgierigheid groeit en groeit.

‘Maar wat doet u hier nou zoal?’

‘Nou eh, doing good for the community.’

Ik knik beleefd en trek mijn vragende gezicht.

‘De vlag hijsen op de vierde juli’, komt er tenslotte uit.

‘En mag iedere veteraan hier lid worden?’

‘We laten ook mensen toe die in de Golfoorlog hebben gediend, maar helaas zijn die niet zo geïnteresseerd in lidmaatschap. Nog meer vragen?’

Na Clinton voert U.S.1 nog een tiental kilometers door het platteland om dan bij New Haven zijn rustieke karakter voor de komende achthonderd kilometer te verliezen. Tot ver voorbij Washington zal de weg door buitenwijken, grote steden, buitenwijken, winkelcentra, buitenwijken, kantoorparken en nog meer buitenwijken voeren. New Haven is veruit de interessantste stad van Connecticut. Niet alleen omdat topuniversiteit Yale er is gevestigd, maar ook omdat in New Haven een groot aantal uitvindingen is gedaan zonder welke het moderne leven ondenkbaar zou zijn. Te weten: de frisbee, de rubberen autoband, de elektrische lift, het startmechanisme van de automobiel, het kunstmatige hart, de lolly, de kurkentrekker, de mechanische rekenmachine, het dameskorset en de hamburger.

Tja, de hamburger. Is er een gerecht denkbaar dat tegelijkertijd zo veel gegeten en zo verguisd wordt? Net als met de boekdrukkunst hebben meerdere mensen de uitvinding van de hamburger opgeëist. Maar Louis Lassen wordt over het algemeen beschouwd als de geestelijk vader van het broodje. In 1900 sloeg hij een bak gehakt plat, legde die op de grill, deed hem tussen twee boterhammen, en voila, de hamburger was geboren. Het restaurant waar Lassen zijn uitvinding deed, bestaat nog altijd. En nog altijd kun je er hamburgers eten, al lijken de broodjes weinig op het voedsel dat je bij McDonalds krijgt. In Louis Lunch, dat dezer dagen wordt gerund door Lassens achterkleinzoon, zijn de hamburgers niet plat maar eerder eivormig, zit het vlees niet tussen een witte, kleffe bol maar gewoon tussen twee sneetjes bruin brood en is ketchup ten strengste verboden. Niet alleen lijkt de hamburger van Louis Lunch niet op de hamburger zoals je die kent van McDonalds, ook het restaurant zelf is mijlenver verwijderd van het typische fast food restaurant. Louis Lunch is niet efficiënt: als ik mijn bestelling plaats, moet ik al snel een kwartier wachten voordat het eten arriveert. Louis Lunch heeft sfeer: in plaats van tl-buizen en plastic banken vind je hier kaarslicht en antieke hout. Maar bovenal is Louis Lunch persoonlijk: de uitbater kent de meeste van zijn klanten, die er met zichtbaar plezier komen. Maar toch is Louis Lunch in wezen een fast food restaurant: er staat slechts een item op het menu, er wordt geen alcohol geschonken en mensen komen er voor een snelle

hap. Deze snackbar geeft de hamburger en het fast food restaurant een goede naam. En dat kunnen beide goed gebruiken.

Elke dag bezoekt een kwart van de Amerikaanse bevolking een fast food restaurant. De gemiddelde Amerikaan eet drie hamburgers en vier porties friet per week. Amerikanen geven jaarlijks zo’n honderdtien miljard dollar uit aan fast food, dat is meer dan wordt gespendeerd aan films, video’s, cd’s, boeken, kranten en tijdschriften bij elkaar. Die cijfers ontleen ik aan het onthullende boek Fast Food Nation van journalist Eric Schlosser, waarin de auteur de vloer aanveegt met de fast food industrie. Wat hij aantreft als hij gaat kijken in de keukens, slachterijen en veefokkerijen van de fast food industrie is meer dan onthutsend. De keukens zijn zo smerig dat geen enkele werknemer het ooit in zijn hoofd zou halen om in zijn eigen restaurant te eten. Wanneer hij clandestien een slachtfabriek bezoekt, waadt hij tot aan zijn enkels door het bloed en ziet hij hoe bij het slachten de inhoud van de darmen over het vlees spettert. Hij ontmoet ex-werknemers van zo’n slachterij die ledematen hebben verloren (het werken in dit soort vleesfabrieken is het gevaarlijkste beroep van Amerika). Hij bezoekt onafhankelijke veeboeren die zich verzetten tegen industriële veeteelt en nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden. Hij beschrijft scholen die dankzij sponsoring van fast food ketens slechts hamburgers en cola in de kantine verkopen. Het is een aaneenschakeling van treurnis.

Dat fast food ongezond is, wisten we al. De populariteit van McDonalds en consorten verklaart voor een goed deel de zwaarlijvigheid onder de Amerikaanse bevolking, maar dat je van fast food doodziek kunt worden was nieuw. Een van Schlossers meest opzienbarende conclusies was dat hamburgers veelvuldig fijngemalen beenmerg, botten en zelfs koeienstront bevatten en daarmee een uiterst efficiënt middel zijn voor de verspreiding van ziekteverwekkers als E.coli en salmonella. Nadat ik Fast Food Nation had gelezen, nam ik me voor nooit meer een hamburger te eten. Maar ja, goede voornemens zijn er om te breken. Louis’ hamburger smaakt me uitstekend. Ik bestel er nog eentje.

••

Het is nog een kleine tweehonderd kilometer naar New York. Om de eenzaamheid te verdrijven, voegt vandaag mijn vriendin zich bij me. In Stamford staat een gehavend kartonnen bord langs de weg met de tekst ‘Planned Parenthood Kills Babies’. Planned Parenthood is de organisatie die zich inzet voor het recht op abortus en dat recht ook actief waarborgt door abortusklinieken te beheren. Bijvoorbeeld in Stamford. Wanneer we het parkeerterrein van de kliniek opdraaien en uit de auto stappen, klinkt vanaf de straatkant: ‘Ga jullie vandaag jullie baby doodmaken?’ Er hangt een oudere man met een megafoon over de heg. ‘Wat jij vandaag gaat doen is erger dan wat die terroristen in New York hebben gedaan,’ richt hij zich tot mijn vriendin. ‘Wat jij gaat doen is erger dan wat de Nazi’s in Duitsland hebben gedaan.’ Het parkeerterrein is omgeven met kinderwagens en plakkaten. Posters tonen geaborteerde foetussen en teksten als ‘God noemt het moord’ en ‘Amerika’s proefkonijnen’.

De man schreeuwt maar door. ‘Abortus veroorzaakt borstkanker. Ook jij hebt ooit negen maanden in de baarmoeder van je moeder gezeten. Besef je dat wel.’ De enige mogelijkheid om aan het verbale geweld te ontsnappen is het nondescripte betonnen gebouwtje van Planned Parenthood binnen te vluchten. Daar wordt enigszins zenuwachtig op onze komst gereageerd. Dan maar weer naar buiten. Ik zou het liefst weer in de auto springen – en een poging doen die demonstranten omver te rijden – maar mijn vriendin acht het mijn journalistieke plicht een praatje te maken.

‘Demonstreert u hier elke dag?’

‘Nee, alleen op abortus dag.’

‘Wat is dat?’

‘Dat is de dag waarop ze baby’s doodmaken. Dat is vandaag. Woensdag.’

‘Waarom zegt u dat abortus erger is dan wat de terroristen in New York hebben gedaan?’

‘Omdat zij hun vijanden vermoordden. Wij vermoorden onze eigen kinderen.’

‘Heeft u zelf kinderen?’

‘Nee, ik ben niet getrouwd. Nooit geweest, dus ik heb geen kinderen. Ik geloof niet in seks voor het huwelijk. Seks is een cadeau van God.’

‘Als abortus niet mag, mogen voorbehoedsmiddelen dan wel?’

‘Nee. Ik ben tegen de pil en condooms.’

‘Waarom?’

‘Omdat God het verbiedt. Zeg, waar komen jullie eigenlijk vandaan?’

‘Uit Nederland.’

‘Oh… Erg hè, wat daar gebeurt.’

‘Wat gebeurt daar dan?’

‘Nou, dat oude mensen het ziekenhuis niet meer in durven omdat ze de kans lopen dat er euthanasie op ze wordt gepleegd.’

Tijd om verder te gaan. Stamford is zo’n Amerikaanse stad zonder eigen karakter. Downtown bestaat uit uitsluitend kantoorgebouwen en de rest is een eenvormige buitenwijk. Het is moeilijk voor te stellen, dat juist Stamford een enorme economische bedreiging voor New York vormt. Er wordt in New York niet veel ruchtbaarheid aan gegeven – en wel in het minst door de boosdoeners zelf omdat ze negatieve publiciteit vrezen – maar talloze financiële instellingen hebben sinds 11 september de stad verlaten. In de eerste plaats omdat met de vernietiging van het World Trade Center zo’n 2,5 miljoen vierkante meter kantoorruimte verloren is gegaan, maar beslist ook omdat ze de kans op meer aanslagen in New York te groot achten. Stamford is het ideale alternatief. Het is vanuit New York goed bereikbaar, kantoorruimte is ruim voorradig en velen malen goedkoper dan in Manhattan.

Greenwich, dat nog net in Connecticut ligt, is het archetypische New Yorkse voorstadje. De bevolking is er blank en bovenmatig welgesteld. Het verkeer is er een nachtmerrie. Bij de ingang van winkelcentra proberen agenten de files in goede banen te leiden. Op U.S.1 rijden opeens Jaguars, gloednieuwe Mercedessen en Porches (Europese auto’s zijn in deze contreien een statussymbool). Voor een snelweg die in de rest van het land door de meest achtergebleven buurten rijdt, is dat werkelijk uitzonderlijk. Greenwich is de geboorteplaats van George Bush Sr, die hier in weelde opgroeide – als kind had hij reeds de beschikking over een auto met chauffeur. Hier ook wonen de rijke directeuren van de Fortune 500 firma’s van New York en menig beroemdheid (Ivana Trump, Diana Ross, de halve Kennedy-clan). Greenwich is een van de rijkste gemeentes van de Verenigde Staten waar 38 procent van de huizen meer

dan een miljoen dollar kost en het gemiddelde inkomen van inwoners rond tachtigduizend dollar ligt. Een exclusieve gemeente dus en de inwoners willen dat graag zo houden. Zo was jarenlang het strand aan de Long Island Sound verboden terrein voor dagjesmensen uit de omliggende dorpen en steden – the Bronx ligt zo’n dertig kilometer verderop. Slechts inwoners met een speciaal pasje mochten op het strand verpozen. Toen die maatregel door een rechtenstudent werd betwist, vocht de gemeente tot aan de Supreme Court van de staat Connecticut om het gepeupel van de kust te kunnen houden. Vergeefs, vorig jaar verloor de gemeente de zaak. Maar niet getreurd. Nu werd simpelweg een toegang van tien dollar per persoon alsmede twintig dollar voor parkeren gevraagd en kon je slechts op het gemeentehuis toegangsbewijzen aanschaffen. Eenzelfde elitair gedrag legde het gemeentebestuur aan de dag toen inwoners van de Bronx eenmaal per maand in Greenwich zogeheten powerball loten kwamen kopen. De landelijke powerball loterij (met een jackpot van enkele tientallen tot honderden miljoenen dollars) wordt niet gespeeld in New York maar wel in Connecticut. Voor inwoners van de Bronx is Greenwich de dichtstbijzijnde gemeente waar ze loten konden kopen. Wederom wist Greenwich de barbaren uit New York te weren door de verkoop van zulke loten simpelweg te verbieden. Dit is hoe rijken met hun openbare ruimte en voorzieningen omgaan: de drempels zo hoog maken dat het gebruik ervan voor minder gefortuneerden onmogelijk wordt.

NEW YORK

U.S.1 komt de staat New York binnen via het plaatsje Rye. Net als buurgemeente Greenwich is het een welgesteld voorstadje van New York City en de favoriete woonplaats van consuls en grootindustriëlen. De fikse villa’s zijn veelal door omheiningen en dichte begroeiing aan het zicht onttrokken. Dan opeens houdt de weelde op en begint de South Bronx, jarenlang het schoolvoorbeeld van stedelijk verval. Vergeleken echter bij de slechte buurten van andere grote steden van de oostkust die me op deze reis nog te wachten staan – Philadelphia, Baltimore, Washington DC, Miami – is de Bronx nu eerder exemplarisch voor stedelijke renovatie.

Iedereen kent ze wel: die films uit de jaren zeventig en tachtig waarin het lijkt alsof in de Bronx de apocalyps heeft plaatsgevonden. Het openbare leven werd in die tijd bepaald door bendes. Drugshandelaren hadden er vrij spel. Overal stonden autowrakken op straat. Elke dag gingen een paar huizen in vlammen op en de brandweer nam veelal de moeite niet meer de brandjes te blussen. En alles, maar dan ook alles, zat onder de graffiti.

Tegenwoordig merk je daar weinig meer van. Dankzij subsidie van de overheid, en vooral dankzij de florissante economie van de jaren negentig, is de Bronx weer een gewone stedelijke woonbuurt geworden. Echt prettig is het er nog steeds niet – armoe blijft hier troef - maar je kunt er tenminste weer gewoon over straat zonder de angst elk moment beroofd te worden. U.S.1 door de Bronx toont het multiculturalisme van New York in al zijn glorie: Pakistaanse restaurants staan gemoedelijk naast Indiase. Hispanic vrouwen bezoeken African Hairsalons. Bij Chinese restaurants staat sushi op het menu. Zwarten winkelen in door orthodoxe joden gedreven elektronicawinkels. De Italiaanse bakker verkoopt zijn waar aan Puerto Ricaanse homeboys. Jammer genoeg duurt het niet lang. Voordat je het weet word je via de vermaledijde I-95, die hier met U.S.1 is samengevoegd en waarop 24 uur per dag een file staat, de stad en staat uitgeloosd. Maar zo snel laat ik me mijn stad niet uitjagen. Ik neem thuis een paar dagen rust voordat ik de rest van Route 1 zal uitrijden.

Thuis is Park Slope, een deel van Brooklyn dat enigszins is te vergelijken met de Amsterdamse Pijp: ooit volksbuurt, vervolgens overgenomen door hippies en andere alternatievelingen, nu op weg grondig veryuppificeerd te worden. Daags na 11 september kwam alles wat ik voor waar had gehouden over New York en deze buurt in het bijzonder, op losse groeven te staan.

Het is een cliché maar het is waar: New York is een anonieme stad. Ik ken mijn buren van gezicht maar maak nooit een praatje met ze. Je wordt hier zelden bij vrienden op bezoek gevraagd en als je dat zelf wel doet zorgt dat voor vreemde blikken. Elke afspraak moet eindeloos worden herbevestigd en kan tot op het laatste moment worden afgezegd. Je komt naar New York om carrière te maken en daarvoor moet het privéleven wijken. Nergens zijn zo veel alleenstaanden, toch is iedereen altijd ‘op zoek’. Weinig mensen blijven in New York hangen: je vriendenkring verandert om de paar jaar van samenstelling. Het is, kortom, ieder voor zich.

De plotselinge saamhorigheid en solidariteit na de terroristische aanslagen kwamen dan ook als een verrassing. De boekwinkel om de hoek van ons huis werd op 11 september in enkele uren omgetoverd tot een hulpcentrum waar je goederen voor de reddingswerkers van Ground Zero kon afleveren. Buurtbewoners sleepten kaplaarzen, repen chocola, sokken, regenjassen, blikjes cola en batterijen aan. Er werden spontane inzamelingsacties gehouden voor de nabestaanden. Mensen legden manshoge stapels bloemen neer bij de lokale brandweerkazerne waarvan meer dan de helft van de brandweerlieden was omgekomen. Tijdens een herdenkingsoptocht een paar dagen na de aanslagen was de hele buurt uitgelopen. Plotseling raakte je in gesprek met wildvreemden die je omarmden alsof ze je beste vrienden waren. Opeens gaven New Yorkers om elkaar.

Er waren ook onaangename verrassingen. Nergens heb ik me zo ongemakkelijk bij gevoeld als het excessieve vertoon van patriottisme. Op zeker moment waren wij in onze straat de enigen die geen Amerikaanse vlag hadden uithangen. Ik begrijp heel goed dat Amerikanen naar hun vlag grepen. Het is het meest voor de

hand liggende symbool. New Yorkers wilden hun verdriet uiten, op een of andere manier laten zien dat ze meeleefden, dat ze trots waren op hun land, dat ze zich niet lieten kisten. Als Oranje een belangrijke voetbalwedstrijd speelt, gebeurt in Nederland niet veel anders. Maar het gevolg voor mij was dat ik me een vreemde in mijn eigen straat voelde. Het was niet zo bedoeld, of soms ook wel, maar ik ervoer al die vlaggen als een groot fuck you aan alle buitenlanders – en daarvan zijn er heel wat in New York. De helft van de bevolking hier is niet in Amerika geboren.

Ik krijg noch ‘warm and fuzzy feelings’ bij de Amerikaanse vlag, zoals mijn vriend Leonard in Maine, noch zie ik de Stars ‘n’ Stripes als ‘een symbool van terrorisme en dood en angst en vernietiging en onderdrukking’ zoals de natuurkunde professor Jennie Traschen in Massachusetts. Mijn emoties zijn ambivalenter en liggen ergens tussen die twee uitersten. Mijn gevoelens over de vlag, en daarmee Amerika, komen meer overeen met die van Alexis de Tocqueville die in De la démocratie en Amérique schreef: ‘Een buitenlander zal niet aarzelen veel in hun land te prijzen, maar hij zou ook de mogelijkheid willen hebben kritiek te leveren, en dat wordt hem simpelweg ontkend.’

Voor sommige immigranten is het makkelijk: zij zijn naar de Verenigde Staten geëmigreerd om zich daar voorgoed te vestigen. Ze hebben hun schepen achter zich verbrand en piekeren er niet over ooit nog terug te keren naar the old country. Ze proberen misschien een deel van hun cultuur te behouden – iets dat in New York niet veel moeite kost – maar bovenal voelen ze zich Amerikaan. Voor mij is het nooit zo simpel geweest omdat ik me nooit als immigrant heb beschouwd. Ik ben zes jaar geleden op de bonnefooi naar New York gekomen en heb nooit vastomlijnde plannen gehad over de duur van mijn verblijf. Ik zou wel zien. Maar naarmate ik langer bleef werd de vraag ‘Waar hoor ik?’ steeds pregnanter. Het met vrienden in Nederland begon te verwateren en dat met New Yorkers te intensiveren. De weekeditie van NRC Handelsblad belandde ongelezen bij de oude kranten, maar ik spelde The New York Times van voor tot achter. Ik at geen bruine boterhammen met geïmporteerde Calvé pindakaas meer, maar bagels met cream cheese. Ik wist dat de alternator van mijn Cadillac stuk was gegaan, maar had geen idee hoe je zo’n ding in het Nederlands noemt. Mijn zoon werd in New York geboren en verkreeg daarmee automatisch de

Amerikaanse nationaliteit. Langzaamaan werd het steeds onduidelijker wat ik nou eigenlijk was: expat of misschien toch immigrant?

De aanslagen op New York verhevigden dat dilemma exponentieel. Dit was geen anonieme metropool, maar mijn stad die in een oorlogsgebied was veranderd. De aanslagen waren geen abstract gegeven, maar hoogst persoonlijk. Voor het eerst voelde ik me echt een New Yorker. Tegelijkertijd werd het me door dat buitensporige patriottisme pijnlijk duidelijk dat ik hier geen deel van uitmaakte, dat dit geen zaak van New Yorkers was maar van Amerikanen. Elf september werd alom uitgelegd als een Attack on America, zoals de televisiezenders het noemden. Terecht weliswaar, maar persoonlijk vond ik die interpretatie moeilijk te verkroppen. Het vlaggenvertoon van de doorsnee Amerikaan zorgde er dus voor dat ik me buitengesloten voelde juist op een moment dat ik eindelijk het gevoel had ‘erbij te horen’.

Nadat ik op 11 september de twee torens van het World Trade Center vanaf de overkant van de rivier had zien instortten, bij het plaatselijke ziekenhuis de gewonden binnen had zien stromen en de duizenden van top tot teen bestofte mensen met angst in de ogen de Brooklyn Bridge over had zien vluchten, begroef ik me in mijn journalistieke werk. De eerste week was dat bevredigend. Het gaf voldoening om te schrijven over wat mijn stad, mijn stadgenoten en mijzelf was overkomen. Maar na verloop van tijd begon ik te twijfelen aan het nut van het schrijven van artikelen over 11 september. Schrijven leek weinig verlichting te brengen in al die ellende waarmee je dagelijks werd geconfronteerd: de posters van verdwenen World Trade Center employees, de foto’s van de gevallen brandweermannen, de verhalen van kennissen over verdwenen kennissen. Ik ben geen journalist die rampgebieden opzoekt of schrijft over misstanden in de maatschappij. Dus het zicht op zoveel droefenis en mijn onmacht er ook maar iets aan te veranderen was een nieuwe ervaring.

Ik heb me altijd comfortabel gevoeld met mijn rol als ief waarnemer. Aan de zijlijn stond ik best. Dat gaf me de mogelijkheid vrijelijk kritiek op de Amerikaanse mores te kunnen leveren en ondertussen van de goede kanten van

het land te genieten. Tot 11 september. Opeens had ik de lust voor het afstandelijk observeren verloren. Niet in de laatste plaats doordat ik daar toe niet meer in staat was. Ik had behoefte aan actie. Aan iets concreets. Noem het een acute aanval van naastenliefde. Noem het een identiteitscrisis. Bovendien voelde ik meer en meer de aandrang de vervreemding van Amerika, waaraan ik door al die manifestaties van chauvinisme ten prooi was gevallen, te bestrijden. Maar wat kon ik doen? Ik ben geen reddingswerker. Behalve schrijven kan ik niks. Valuable skills? Die heb ik niet. Ik kon geld geven en dat heb ik gedaan, maar mijn frustraties over mijn onmacht gingen daarmee niet weg. In het hulpcentrum in de boekwinkel werd naar sigaretten gevraagd. En dus bracht ik een slof Camel – er vanuit gaande dat de meeste van mijn welgestelde buurtbewoners zouden denken dat zulks niet tot de essentiële levensbehoeften behoort. Na drie dagen moest de boekwinkel de inname van goederen staken: er waren genoeg hulpmiddelen (rookwaar incluis) om het een half jaar vol te houden. En zo ging het met alles. In het plaatselijke ziekenhuis was niet genoeg personeel om de toegestroomde bloeddonoren te kunnen verwerken. Toen ik bij het Javitz Center – een congreszaal in het westen van Manhattan – langs ging om me aan te melden als vrijwilliger, stond de rij wachtenden tot voorbij het volgende huizenblok. Ontmoedigd keerde ik huiswaarts.

Ik had de hoop al opgegeven ‘een echte bijdrage’ te kunnen leveren toen ik hoorde dat het Rode Kruis vrijwilligers zocht. Ogenblikkelijk stuurde ik een email en een paar dagen later kon ik me melden op het voormalige vliegveld Floyd Bennet Field in Brooklyn. Bij een oude vliegtuighal hadden zich enkele tientallen vrijwilligers verzameld. We kregen plastic insignes met het logo van het Rode Kruis uitgereikt. Disaster Relief, stond er op. Wat was ik trots.

En wat werd er van ons verwacht? We moesten de Amerikaanse vlag opvouwen. Niet één, niet een paar honderd. Duizenden. Voor elk slachtoffer van de aanslagen op het World Trade Center eentje. Tijdens de eerste officiële bijeenkomst voor de nabestaanden van de slachtoffers zouden die vlaggen aan de families worden uitgereikt. Als impliciete erkenning dat de bankiers, ants en illegale bordenwassers van het restaurant op de bovenste verdieping van het World Trade Center voor Amerika waren gevallen. Een mooi gebaar, maar ik voelde me als een vegetariër die werd gevraagd voor het goede doel vlees te

eten. Samen met een werkeloze acteur begon ik de ene na de andere vlag netjes op te vouwen. Precies zoals je soldaten dat ziet doen tijdens begrafenissen in Vietnam films. Na een uur kregen we er handigheid in en konden we een vlag in vier, vijf minuten opvouwen. Aan het eind van de dag hadden we zo’n honderd vlaggen tot keurige pakketjes verwerkt.

In New York zijn ruim 2800 mensen om het leven gekomen. Het was voor mij een nietszeggend getal. Maar nu ik per slachtoffer een paar minuten van mijn tijd had gespendeerd en ik na een hele dag werken toch niet verder was gekomen dan honderd slachtoffers, begon dat getal opeens te leven. Die honderd slachtoffers zijn drieënhalve procent van het totaal. Als ik voor elk slachtoffer die paar minuten had willen uittrekken dan was ik 28 dagen bezig geweest. Bijna een hele maand.

De cirkel was rond. Dankzij de Amerikaanse vlag had ik me van Amerika buitengesloten gevoeld juist op het moment dat ik dacht er deel uit te maken. Door me als vrijwilliger aan te melden, door me rechtstreeks in te zetten voor de nabestaanden had ik geprobeerd dat ontgoochelende gevoel van isolatie te doorbreken. En de enige manier waarop dat mogelijk was, de enige manier om in de nasleep van 11 september werkelijk te integreren zo je wilt, was door diezelfde Amerikaanse vlag.

NEW JERSEY

U.S.1 verlaat New York City via de George Washington Bridge, beslist niet de mooiste brug van New York – die eer gaat naar de Brooklyn Bridge tussen lower Manhattan en Brooklyn – maar wel een van de indrukwekkendste. Met een lengte van 1050 meter was hij in 1931 de langste hangbrug ter wereld. In 1962 werd een tweede rijlaag van zeven banen toegevoegd. Per dag eren hier honderdduizend auto’s en dat maakt de George Washington Bridge volgens de New Yorkse autoriteiten tot de drukste brug ter wereld.

Het deel van New Jersey net over de Hudson rivier is een kruising tussen de Botlek en het Ruhrgebied van de jaren zeventig: rokende schoorstenen, olieraffinaderijen en verlaten industrieterreinen. Het uitzicht vanaf Route 1 bestaat uit een grimmige aaneenschakeling van motels die slechts voor een snelle wip worden gebruikt, smoezelige garages, illegale vuilstortplaatsen en pakhuizen die op instorten staan. In het asfalt van de weg zitten enorme gaten, uit het muurtje dat dienst doet als vangrail zijn brokken beton op de snelweg gevallen. Een vluchtstrook of een trottoir is er niet. De bebouwing loopt direct tot aan de rand van de snelweg. En verkeer, wat een verkeer: een niet aflatende stoet vrachtwagens, pick-up trucks, bestelbusjes en zo nu en dan een gewone auto. Dit is het New Jersey van Bruce Springsteen en The Soprano’s. De verschillende gemeenten – hier townships genoemd – lopend vloeiend in elkaar over. Jersey City, Hoboken, Paterson, Newark, Elizabeth, het verschilt allemaal niks van elkaar. Naar schatting is zo’n twintig procent van de bevolking hier afkomstig uit het Midden-Oosten. Tenminste vier van de negentien kapers woonden in dit gebied. Hani Hanjour, die vermoedelijk het vliegtuig bestuurde dat het Pentagon raakte, woonde in Paterson. Twee anderen huurden een armzalig appartement in Jersey City. Een paar stratenblokken bij dat huis vandaan staat de Al Salaam Moskee waar ooit Sheik Omar Abdul Rahman predikte, de blinde imam die medeverantwoordelijk wordt geacht voor de eerste aanslag op het World Trade Center in 1993.

Mijn eerste doel vandaag is Nardone’s go-go bar direct aan Route 1 in Elizabeth. Naar verluidt genoten enkele kapers op de middag voor de aanslagen hier van het zogenoemde New Jersey Style Table Dancing, als een soort morsig voorzetje

voor de geneugten met de zeventig maagden die hen in het hiernamaals te wachten zouden staan. Nieuwsgierig naar wat New Jersey Style Table Dancing te beduiden heeft, parkeer ik ‘s ochtends om elf uur de Cadillac voor Nardone’s.

Buiten staan zwervers in het felle zonlicht te bedelen. Binnen zie je – zoals het een striptease tent betaamt – geen hand voor ogen. Slechts een paar blacklight spotjes zorgt voor verlichting. In het midden van de ruimte is een podium omgeven door een lange kronkelende bar. Her en der zitten eenzame mannen aan een flesje Budweiser te lurken. Op het podium dansen een paar meisjes verveeld op snoeiharde rock en disco. Allen zijn gekleed in bikini. Blote borsten, laat staan frontal nudity, is in New Jersey in dit soort gelegenheden verboden.

De mannen hebben een stapeltje dollars naast hun flesje bier op de bar liggen. De meisjes werken hen stuk voor stuk af. Ze trillen met hun billen, ze zwaaien met hun borsten. Er wordt wat verveeld verleidelijk gedanst en als je iets meer wilt moet er geld over de brug komen. Dat ‘meer’ gaat overigens niet verder dan een opgevouwen dollarbiljet onder het topje van de bikini stoppen. Dan mag je even aan een borst voelen tot het tijd wordt voor een volgende dollar. Ik heb zin in koffie, maar ik bestel ook een biertje. In tien minuten komen er evenzoveel meisjes voorbij. Ik geef ze allemaal braaf een dollar. Sommigen zeggen niks, anderen proberen een praatje. Zoals de slechthorende Shirley die te oordelen aan de wallen onder haar diepliggende ogen wat meer slaap kan gebruiken.

‘Waar kom je vandaan?’

‘Uit Nederland.’

‘Wat?’

‘Uit Nederland.’

‘Wat?’

‘En jij dan, waar kom jij vandaan?’

‘Ik kom uit Rusland.’

‘Hoe lang woon je al in Amerika?’

‘Wat?’

‘Sinds wanneer ben je in Amerika?’

‘Wat?’

‘En hoe bevalt New Jersey.’

‘Er zijn goede dingen en slechte dingen. In Rusland was ik nog jong. Dat was beter.’

Naast me zit een oudere, kalende man al een tijdje met een Hispanic meisje te praten. Nu slaan ze beiden de laatste slokken van hun drankje achterover en verdwijnen achter een deur waar met grote neon letters VIP ROOM boven staat. Zou hier nou dat New Jersey Style Table Dancing plaatsvinden?

‘Wat gebeurt er in die kamer daar?’

‘Speciale behandeling, speciale prijs.’

Opeens verstaat Shirley me prima. Maar nu doe ik of mijn oren niet naar behoren functioneren en gooi het snel over een andere boeg.

‘Zeg, ik hoorde dat een paar van de kapers van 11 september hier wel eens geweest zijn?’

‘Wat? Ben je hier sinds september?

‘Nee, die terroristen, van het World Trade Center. Die zijn hier toch geweest.’

‘Wat? Werkte je in het World Trade Center?’

‘Wat is dat eigenlijk, New Jersey Style Table Dancing?’

‘Wat?’

Pat Nardone, de eigenaar van Nardone’s, zal me later per telefoon vertellen dat New Jersey Style Table Dancing niks met het dansen op een tafel te maken heeft. Wat ik heb gezien, dat is table dancing. Meestal gebeurt dat in een club waar de klanten aan tafels zitten en waar de dames dan naast komen staan. De New Jersey stijl is dus niks anders dan dat ze naar je barkruk komen in plaats van naar je tafel.

Maar wat gebeurt er dan in die VIP room? Hetzelfde, maar dan in een besloten omgeving. Geen sprake van droogneuken zoals bij het uit Amerikaanse films bekende lap dancing. Nardone weet zeker dat twee kapers op 10 september zijn bar hebben bezocht, maar de namen van het duo weet hij niet. Hij heeft de twee ‘assholes’ herkend van foto’s die de FBI hem heeft laten zien, maar sindsdien heeft hij nooit meer iets van de autoriteiten gehoord. Zou het niet kunnen dat hij zich heeft vergist? ‘Onmogelijk.’

Of de kapers nu Nardone’s bezocht hebben of niet, feit is dat ze op de meest uiteenlopende plekken zijn gesignaleerd. Mohammed Atta werd op 10 september zowel in Florida, New York, Boston als Portland waargenomen. Dat is fysiek gezien onmogelijk. De behoefte om de autoriteiten terzijde te staan of het gevoel te hebben deel uit te maken van de tragedie doet de waarheid kennelijk naar de achtergrond verdwijnen.

‘Men zegt dat de terroristen in de naam van Islam hebben gehandeld. Maar dit waren geen moslims’, meent imam Hamid Chebli van de Islamic Society of Central Jersey. Deze combinatie van moskee, islamitische lagere school en een huisartsenpraktijk, ligt vijftig kilometer verderop aan U.S.1 in Manmouth Junction. Ik heb de goorheid van Noordoostelijk New Jersey inmiddels achter me gelaten en ben nu beland in het suburban New Jersey waaraan de staat haar bijnaam de Garden State ontleent. Route 1 is weer een keurige en kleurloze zesbaans snelweg met glanzend zwart asfalt geworden. De reden om juist deze

moskee te bezoeken is dat hij direct aan U.S.1 is gelegen, de aanleiding is de vraag of het leven van moslims in New Jersey is veranderd sinds 11 september. Wanneer ik vrijdagmiddag de moskee betreed blijkt de wekelijkse dienst in volle gang. Honderden mannen zitten op hun knieën in een forse zaal. Zodra ik in het gangpad met zicht op de imam plaatsneem, begin Chebli over ‘onze zeer geëerde gast uit New York die helemaal van Maine naar Florida gaat reizen.’ Voor de verzamelde gelovigen doet hij zowat mijn hele reisschema uit de doeken en roept diverse keren Allah aan om mij onderweg te beschermen.

Ik weet niet of de Islamic Society of Central Jersey een typische Amerikaanse moskee is. Maar als het in de meeste moskeeën van Amerika net zo toe gaat als hier, dan heeft Amerika meer te vrezen van ‘geaccepteerde’ christenen als Pat Robertson en Jerry Falwell dan van moslims. Na afloop van de dienst komen bijna alle bezoekers me begroeten. Na een kwartier heb ik een lamme hand. De imam preekt gewoon in het Engels, slechts het gebed gaat in het Arabisch. In deze moskee is iedereen welkom. Er loopt ook een groepje vrouwelijke studenten rond dat voor een werkgroep meer over de Islam wil weten. Na afloop van de preek worden we allen uitgenodigd voor een copieus maal in het kantoor van Chebli. Een tiental gelovigen voegt zich bij ons. Het blijken stuk voor stuk geïntegreerde en redelijk tot hoog opgeleide immigranten uit landen als Pakistan, Libanon en India. Ze zijn software consultant of eigenaar van een supermarkt, bouwkundig ingenieur of privéchauffeur. Ze doen de grootste moeite mij en de studenten ervan te overtuigen dat het Jodendom, Christendom en de Islam vreedzaam naast elkaar kunnen bestaan.

Te oordelen aan het gepijnigde gezicht dat Chebli trekt, heeft hij meer dan de buik vol van vragen over 11 september. ‘De terroristische aanslagen hadden niks met de Islam te maken. De kapers waren geen echte moslims. Ze dronken alcohol, gingen naar stripteasebars, hebben duizenden mensen vermoord, allemaal zaken die de Koran niet toestaat.’ Het stoort hem bovenmatig dat de doorsnee Amerikaan de kapers als representatief ziet voor het Islamitisch geloof. ‘Neem Muhammad Ali. Hij is ook moslim. En hij is Amerikaan. Hij is zwart en hij is een volksheld. Bepaald geen terrorist.’ Hij wijst er op dat zich onder de blanke Amerikaanse bevolking ook terroristen bevinden: Timothy McVeigh die verantwoordelijk was voor de bomaanslag in Oklahoma City, de Columbine

moordenaars, cultleider David Koresh.

Chebli meent dat het leven van de meeste moslims in Amerika niet is veranderd sinds 11 september. ‘De geïntegreerde moslim, hij die elke dag naar zijn werk gaat, zijn buren kent, deel van de gemeenschap vormt, is dezelfde gebleven. Die moslim had al ruim voor 11 september zijn geloof weten in te en in zijn alledaagse bestaan. Maar voor de moslim die heeft zitten suffen sinds hij in Amerika is gearriveerd, voor de moslim die niet is geïntegreerd, is 11 september een wake-up call geweest. Die persoon staat voor een dilemma. Moet hij de banden met de Islam aanhalen of moet hij juist zijn geloof verlaten? Die persoon is bang voor discriminatie. Die persoon zal wellicht constateren dat hij niet meer in de moskee gezien wil worden. En dat is helaas vaak voorgevallen. Moslims die hun naam veranderen: van Mohammed naar Mike, van Osman naar Sam.’ Chebli heeft weinig waardering voor deze afvallige moslims, maar daar is hij dan ook imam voor. Chebli meent overigens dat het met de discriminatie van moslims sinds 11 september wel meevalt, maar zijn volgelingen denken daar iets anders over. Allemaal verhalen ze van pijnlijke incidenten. De een krijgt opeens scheve blikken in het winkelcentrum, de ander wordt in een restaurant pas na twintig minuten geholpen (hetgeen in Amerika uiterst zeldzaam is). Een volgende is bij een softwarebedrijf niet meer welkom als consultant en weer een ander krijgt problemen bij de bank wanneer hij geld uit Pakistan ontvangt.

Voor Chebli is 11 september vooral een oproep tot politieke bewustzijn. In tegenstelling tot bijvoorbeeld veel moslims in Nederland, wil hij volledige integratie met behoud van religieuze identiteit. Hij wil moslims in de gemeenteraad zien, in het bestuur van de staat. Hij wil islamitische parlementsleden. ‘Tot nu toe houdt de politiek vooral rekening met christenen en joden. Wij willen aan dat rijtje toegevoegd worden. Er zijn acht miljoen moslims in dit land, maar ze zijn zo goed als onzichtbaar.’ Kortom, hij wil dat moslims in Amerika voor vol worden aangezien.

Chebli mag dan vinden dat de terroristische aanslagen niks met religie te maken hebben, Barbara Minervino in het naburige Middletown denkt er anders over. Zij

verloor op 11 september haar 55-jarige echtgenoot Louis die werkte op de 98ste verdieping van de North Tower van het World Trade Center. ‘Ik zie 11 september als een aanval op alles waar dit land voor staat en de christelijke waarden maken daar deel van uit. Ik zie 11 september als een moordaanslag op mijn echtgenoot, en op zijn religie – hij was rooms-katholiek.’ Minervino is 53 en huisvrouw. Ik had gedacht dat nabestaanden het moeilijk zouden vinden om over de terroristische aanslagen te praten. Maar Minervino is een spraakwaterval. Slechts met de grootste moeite krijg ik er zo nu en dan een woord tussen. Zonder enige aansporing mijnerzijds vertelt ze vlot en haast afstandelijk over het leed, de pijn en het onrecht dat de aanslagen hebben veroorzaakt.

Ze ontvangt me op een zonnige namiddag in haar bungalow in de archetypische suburb Middletown: een eindeloze verzameling losstaande jaren zestig en zeventig huizen met fikse voor- en achtertuinen waarin het makkelijk verdwalen is. Middletown heeft geen centrum of winkelstraten. Geen buurthuizen of gezellige winkeltjes op de hoek van de straat. Iedereen zit hier in de auto. Middletown is een slaapstad. De overgrote meerderheid van de bevolking werkt in New York; binnen drie kwartier ben je met de trein op Times Square. Van alle gemeenschappen in New Jersey werd Middletown door de terroristische aanslagen het hardst getroffen: 34 gezinnen verloren een familielid. De reden dat ik Minervino heb opgezocht is dat ik benieuwd ben hoe het leven in anonieme buitenwijken als Middletown na 11 september is veranderd.

‘Eigenlijk was hier helemaal geen gemeenschapszin,’ vertelt Minervino. ‘Het is erg moeilijk om hier vrienden te maken. Ik woon hier 23 jaar maar heb slechts twee vriendinnen in de buurt. Alles draait hier om de kinderen. Als je geen kinderen hebt, dan zou ik niet weten hoe je mensen moet ontmoeten. Deze straat werd eind jaren zeventig gebouwd, maar wij zijn de enige oorspronkelijke bewoners. Elke zeven jaar heb je een straat met allemaal nieuwe mensen. Voor 11 september had men altijd haast. Je werd afgesneden in het verkeer. Nooit liet iemand je voor gaan. In de supermarkt botsen mensen met hun karretjes tegen je aan zonder sorry te zeggen. De weekends waren een aaneenschakeling van boodschappen doen en de kinderen naar voetbal of balletles brengen. Ik ben opgegroeid in Brooklyn. Daar kende je de hele straat. Families die al generaties in dezelfde straat woonden. Hier ken ik de buren niet eens. Maar direct na 11

september is het leven hier echt veranderd. Opeens werden we aardig voor elkaar. Opeens leek iedereen het wat rustiger aan te doen. In deze gemeenschap waar niemand met elkaar praat, reikte men elkaar opeens de hand. Alle buren kwamen langs met voedsel. Ik heb een Italiaanse naam, dus dachten ze: Italiaans eten. Op een gegeven moment had ik hier zeven enorme schalen pasta staan. Mijn woonkamer leek wel een rouwkamer: overal stonden bloemen. En fruit. Kilo’s en kilo’s fruit. De middenstand is hier geweldig. Alle 9/11 weduwen krijgen gratis tuinonderhoud, het zwembad wordt schoon gemaakt, de elektricien en de loodgieter komen onmiddellijk langs als er iets is. Toen afgelopen winter de eerste sneeuw viel, stonden hier vijf mensen voor de deur om de stoep te vegen. Ik kan helaas niet zeggen dat de mensen nog steeds zo aardig zijn. Het leven neemt ook hier weer zijn normale loop. De ga-aan-de-kant mentaliteit is sinds een paar maanden weer terug. Het is weer mijn leven is mijn leven, en jouw leven is jouw leven and never the twain shall meet.’ Een droevig makende conclusie waarmee eigenlijk alles is gezegd over het leven in de buitenwijken.

Onvermijdelijk komt het gesprek nu op die fatale dag. ‘Ik zag het op tv. Toen ik de eerste beelden zag, wist ik dat hij dood was,’ vertelt Minervino. ‘Hij belde me ‘s ochtends altijd vanaf kantoor op. Hij vroeg: “Hoe gaat het met je?” en “Wat zijn je plannen voor vandaag.” Hij zei: “Ik hou van je. Prettige dag.” Ik zei: “Ik hou ook van jou en jij ook een prettige dag.” Om 8.43 legde ik de hoorn op de haak. Ik dronk een kopje koffie. Ik had de Today Show aan staan. Ze zeiden dat er een vreselijk ongeluk was gebeurd, dat een vliegtuig het World Trade Center had geraakt. Toen de eerste beelden verschenen, zag ik een gapend gat precies ter hoogte van waar zijn verdieping was geweest. Ik schreeuwde het uit: “Hij is dood. Ze zijn allemaal dood. Pappa is dood.” Eén dochter was thuis. Om 8.53 uur belde ik mijn andere dochter die voor hetzelfde bedrijf werkt maar in het hoofdkantoor in midtown Manhattan. Ik zei: “Je moet naar huis komen. Pappa is dood. Ze zijn allemaal dood.” Ze viel flauw. Het hoofdkantoor wist nog van niks.’

‘11 september was mijn Pearl Harbor. Alles wat ik tot dat moment had en wist is verdwenen. Ik heb mijn beste vriend, mijn buddy, mijn echtgenoot verloren. Hij was de lucht in mijn longen. We zouden ons gaan voorbereiden op onze oude dag. We zouden een vakantiehuisje gaan kopen. Ik zag het al voor me: met grijze

haren in een schommelstoel op de waranda zitten. We zouden kleinkinderen krijgen en daar samen van genieten. Dat is ons allemaal afgenomen. Dit is geen leven. Dit is hel. De hemel, die had ik al. Louis’ liefde was het belangrijkste dat ik ooit heb gehad. Neem dat van me weg en sterven kan zo slecht niet zijn.’

‘We hadden nooit ruzie. Nooit. Er zullen weinig mensen geweest zijn die meer van elkaar hielden dan wij. De seks was geweldig, maar ook de gewone, alledaagse lichamelijkheid. Een kleine omhelzing, een kus op je wang terwijl we stonden af te wassen. In bed hield hij altijd mijn hand vast. We hadden een groot tweepersoonsbed, maar we hadden net zo goed in een eenpersoonsbed kunnen slapen. We deden nooit iets zonder de ander. Goed, hij ging naar zijn werk maar als we samen waren, waren we samen. We hadden geen andere mensen nodig.’

‘Aanvankelijk dacht ik: o mijn god, ik moet het huis verkopen. Gedurende de 26 jaar van ons huwelijk had ik nooit één rekening betaald. Hij was een ant. Je deed het huishouden, je kookte, je hielp de kinderen met problemen en met huiswerk, je deed de naschoolse activiteiten, maar je betaalde geen rekeningen. We hadden een echt ouderwets huwelijk. Ik deed de vrouwendingen en hij de mannendingen. En dat liep. Ik weet dat het voor de jonge mensen van tegenwoordig niet meer zo werkt, maar voor ons was het geweldig.’

‘Ik heb een sterk geloof. Ik ben God eeuwig dankbaar voor het geschenk van Louis’ liefde. Maar… ik vind ook dat niemand anders dan God het recht had hem van mij af te pakken. In mijn hart ben ik dus een beetje kwaad op de mensen die de wereld dit verschrikkelijke onrecht hebben aangedaan. Een beetje, ja. Ik werk er aan. Ik probeer de kwaadheid er uit te krijgen. Omdat het niet productief is. Mijn dochters zijn bang om in deze wereld te leven. De jongste zei gisterennacht: “Denk je er nooit over hoe gruwelijk deze wereld eigenlijk is.” En ik zei: “Nee, want als ik dat deed zou ik ‘s ochtends niet meer uit bed komen.” Ik probeer ze duidelijk te maken dat als we ons door deze tragedie laten opslokken, de mensen die hun vader hebben vermoord niet alleen hem te pakken hebben gekregen maar ons ook. Ik wil mijn leven leven zoals het geleefd zou moeten worden. Als de meisjes vroeger op school een probleem hadden - iemand had

een hekel aan ze, een vriendje had het uitgemaakt - dan vertelde ik ze: pak jezelf bij de lurven en begin gewoon overnieuw. Ik wil de wereld met opgeheven hoofd tegemoet zien. Ik moet doorgaan met leven. En ik wil dat zij dat ook doen. We just have to stand up and keep going.’

‘Natuurlijk ben ik bang dat er nog een keer een aanslag komt. Ik ben bang als ik een vliegtuig over hoor vliegen. Ik vind het niet fijn om over bruggen te rijden of door tunnels. Ik probeer plekken waar grote groepen mensen samenkomen te mijden. Maar als ik om een of andere reden toch naar een bijeenkomst moet of een brug over, dan doe ik dat. Wat moet ik anders? In huis blijven en nooit meer naar buiten gaan? Dat kan niet de bedoeling zijn.’

‘Ik ben nu veel sterker dan voor 11 september. Ik ben altijd een sterke vrouw geweest maar tijdens mijn huwelijk ben ik erg inschikkelijk geworden, heb ik me genesteld in een staat van voldaanheid. Nu ben ik de persoon die voor alles moet zorgen. Dus die rol heb ik op me genomen. In zekere zin, ben ik met mijn leven verder gegaan.’

‘Al die vlaggen vind ik prachtig. Laat ze maar wapperen. Die borden met ‘God Bless America’ en ‘United We Stand’? Het kunnen mij er niet genoeg zijn. Voor mij is dat een herinnering aan het onrecht dat is ons is aangedaan. Het is een herinnering aan het feit dat dit een schitterend land is met vrijheden die we voor lief nemen. Elders in Amerika zie je niet zoveel vlaggen. Daar is het: 11 september? So what. Het interesseert ze niet. Dus ik waardeer die vlaggen omdat het toont dat het de mensen hier wel raakt.’

‘Op een zeker moment hebben wij onze aandacht laten verslappen. Ik denk dat we deze tragedie hadden kunnen voorkomen. In mijn hart houd ik de regering aansprakelijk voor het lot van mijn echtgenoot. Ze wisten dat er plannen voor terroristische aanslagen waren. Nu krijgen we van de FBI opeens allerhande waarschuwingen. Waarom hebben we op 10 september niks gehoord? Ik denk dat ze aan de grens strenger hadden kunnen inspecteren en een betere controle

zijn op visa-overtredingen. We laten iedereen naar binnen in dit land. Misschien moeten we daar maar eens mee stoppen. Maar waar trek je dan de grens? Ik weet het ook niet. Het is allemaal: als, als, als.’

••

Ik wilde deze nacht in Trenton door brengen. Trenton is de plaats waar vandaan de miltvuurbrieven naar journalist Tom Brokaw, senator Tom Daschle en uitgeverij American Media Inc. werden verstuurd. De miltvuurbrieven droegen in grote mate bij aan paniekstemming die volgde op de terroristische aanslagen. Trenton is een deprimerende stad. West-Trenton is het evenbeeld van Middletown. Hier hebben de welgestelde blanken zich teruggetrokken in comfortabele, goed onderhouden huizen. Zuid-Trenton is een getto. Dat blijkt als ik op zoek ga naar een motel. Voor het Trenton Motel zit een man aan zijn verroeste Chevrolet Caprice te sleutelen. De balie is voorzien van gepantserd glas. In de deuropeningen van de kamers zitten wat ongure jongeren. Ik vraag of ik een kamer mag zien. Voor een hok van tien vierkante meter wil de uitbater 45 dollar hebben. Er hangt een indringende urinelucht. Het raam van de badkamer ligt er uit en zit dichtgespijkerd met een stuk half vergaan hardboard. Even verderop is het nog erger. Daar is de helft van het motel uitgebrand. De gespaarde kamers moeten vijftig dollar kosten. Het oude vertrouwde Motel 6 in West-Trenton biedt uitkomst. Met zwart landbouwplastic zijn de deuren en ramen van het postkantoor van Hamilton Township, een voorstadje van Trenton, hermetisch afgesloten. Voor het gebouw staat een bouwkeet die dienst doet als tijdelijk postkantoor. John Dilatusch heeft hier een postbus. Hij heeft zojuist een paar brieven opgehaald. Ze voelen broos aan, alsof ze elke moment uit elkaar kunnen vallen. Nog steeds wordt de post hier met speciale apparatuur behandeld om eventuele miltvuursporen onschadelijk te maken. Het neveneffect is dat het papier wordt aangetast. Aanvankelijk ging Dilatusch slechts met rubberen handschoenen naar binnen. ‘Dat doe ik niet meer, maar ik vind het nog steeds een beetje naargeestig hier.’ Zijn postbus heeft hij niet verhuisd want dan moet hij helemaal naar het andere eind van de stad. ‘Er valt wel mee te leven.’

In de keet doet beambte Jimmy Piacenza dienst. ‘Iedereen stond hier op de parkeerplaats. CBS, CNN, NBC, Spaanse TV, Japanse TV. Ik ben over de hele wereld op TV geweest,’ zegt hij niet zonder enige voldoening. Hij heeft Cipro – antibiotica tegen miltvuur – moeten slikken en een collega aan de ziekte verloren. Maar ook hier heeft het leven zijn gewone loop hernomen. De ‘fear factor’, zoals de postbeambte het uitdrukt, is verdwenen. Zijn klanten zijn als vanouds weer snel geïrriteerd als ze een paar minuten moeten wachten voor het loket. En aan het ouderwetse zakeninstinct van de inwoners van Trenton ontbreekt ook niks. De door stralingsapparatuur behandelde en in Trenton afgestempelde post wordt massaal op de internetveiling eBay aangeboden. Een doodgewone envelop gaat daar al snel voor tien dollar van de hand.

De indruk dat de miltvuuraffaire oude kost is, wordt bevestigd door een knorrige bediende van de Shell benzinepomp even verderop. ‘We moved on,’ constateert hij kortweg. Ik vind het moeilijk te geloven. De lokale krant The Trentonian heeft vandaag twee miltvuurverhalen. In het ene ontvouwt een collega van Piancenza haar samenzweringstheorieën over de oorsprong van de miltvuur aanslagen, in het andere onderzoekt de verslaggever of de autoriteiten zijn voorbereid op andere bio-terroristische aanvallen. Tel daarbij op een verhaal over een lokale marinier die vertelt wat hij in Afghanistan heeft meegemaakt en een bericht over een verdachte agier op het nabijgelegen vliegveld van Philadelphia en je hebt een krant die voor de helft gevuld is met de War on Terror.

Dat neemt niet weg dat landelijke kranten en actualiteitenrubrieken de miltvuurbrieven massaal links laten liggen. Vanwaar die desinteresse? Misschien is het een collectieve schaamte voor de hysterische wijze waarop de media verslag deden van de miltvuurpaniek. Op het hoogtepunt van de affaire schreef een columniste van The Washington Post dat ze uit voorzorg een gasmasker had gekocht. Op tv werd gesproken over hoe je je dokter zover kon krijgen Cipro voor te schrijven en werd geadviseerd je post met handschoenen open te maken. Bepaald geen berichtgeving waar je achteraf trots op kunt zijn.

Er is ook een andere, meer cynische, verklaring mogelijk. Het is ondertussen wel duidelijk dat de miltvuurbrieven het werk waren van een binnenlandse terrorist. Analyse van de miltvuursporen heeft uitgewezen dat ze uit een Amerikaans laboratorium afkomstig waren. Maar een Amerikaan die de eigen bevolking terroriseert past niet in het zorgvuldig opgebouwde beeld van de War on Terror, waarin de vijand buitenlander is en het gevaar uit den vreemde komt. Alles wat niet met die opvatting strookt, moet naar de achtergrond verdwijnen.

En tot slot is er ook een voor de hand liggende verklaring voor de schamele aandacht voor de miltvuuraffaire: er valt simpelweg niks nieuws te melden.

PENNSYLVANIA

Ik ben Pennsylvania nog niet binnen of de buitenwijken van Philadelphia beginnen al. De moderne versie van U.S.1 ontloopt keurig de slechtere buurten, maar ik neem via Broad Street de oude Route 1 rechtstreeks naar het hart van de City of Brotherly Love. Broad Street is zwart en doet daarmee denken aan Harlem. In dit geval echter een Harlem zonder Bill Clinton en Magic Johnson, zonder koffiebar Starbucks waar een decaf hazelnut skim latte tweeënhalve dollar kost, zonder glimmende multiplex-bioscopen, of huizen van anderhalf miljoen dollar. Na Trenton is Philadelphia opnieuw een stad die duidelijk betere tijden heeft gekend. Er staan uitgebrande autowrakken op straat. Op een parkeerplaats zijn gloednieuwe auto’s op blokken beton gezet en van hun wielen ontdaan. Groepjes jongeren hangen op straat en handelen openlijk in drugs. Een vergelijking met de Bronx uit de jaren tachtig is meer op zijn plaats.

Het Independence Historic National Park is hermetisch voor het publiek afgesloten. Militairen met automatische wapens bewaken het met hekken afgezette terrein. Hier, in het voormalige stadhuis van Philadelphia, werd de Onafhankelijkheidsverklaring getekend en de grondwet geschreven. De autoriteiten menen dat deze historische plek een belangrijk terroristisch doelwit vormt. Slechts als je bereid bent drie kwartier in de rij te staan, je tot je onderbroek uit te kleden, drie keer door de metaaldetector te gaan en een half uur door de secret service ondervraagd wenst te worden, mag je naar binnen. Ik pas er voor. De belendende souvenirshop is gewoon open. Het aanbod bestaat uit God Bless the USA hoofdkussentjes, het boekje The Way to Wealth van niemand minder dan Benjamin Franklin, een Cavalry Sword Letter Opener en America’s Spirit: Family Game of Patriotic Americans. ‘Het is niet aan te slepen,’ meldt de verkoopster. ‘Mensen blijven maar patriottische spulletjes kopen. Vlak na 11 september waren we bijna failliet gegaan, maar nu doen we uitstekende zaken. De laatste tijd komen er busladingen mensen naar Philadelphia. Ik denk dat ze juist nu willen zien waar het land begonnen is.’

We zijn ver verwijderd van de Maine Mall in South Portland waar niks herinnerde aan 11 september. Of het nu de uitbater van deze souvenirshop is, motelhouders die met ‘United We Stand’ uithangborden extra klanten hopen te

trekken, of de straatverkopers die nabij het vroegere World Trade Center hun New York Police Departement T-shirts aan de man brengen, het te gelde maken van 11 september is sinds New Hampshire een constante langs U.S.1. Ik vraag me af of die vercommercialisering bestand is tegen de tand des tijds. Zouden Amerikanen over tien jaar nog steeds met ‘I was at Ground Zero’ baseballpetjes zullen rondlopen? Is het uitbaten van de vaderlandsliefde de Amerikaanse manier om vreselijke gebeurtenissen te verwerken? Hoe zal ‘9/11’ over tien, twintig of honderd jaar herdacht worden? Neem de Tweede Wereldoorlog. Weinig andere historische gebeurtenissen zijn zo uitgemolken als die oorlog. Ruim een halve eeuw na dato gaan de speelgoedsoldaatjes, geromantiseerde en komische films en plaatjesboeken nog altijd grif van de hand. De Vietnamoorlog daarentegen kenmerkt zich door gebrek aan vercommercialisering. Niemand loopt vandaag trots met een ‘I Killed Charlie’ T-shirt rond. Het is moeilijk historisch vergelijkingsmateriaal met 11 september te vinden. Pearl Harbor wordt vaak genoemd. Maar bij Pearl Harbor vonden voornamelijk militairen de dood. De tragedie had weliswaar officieel op Amerikaanse bodem plaats maar in de alledaagse beleving maakt Hawaï toch nauwelijks deel uit van de Verenigde Staten.

Een betere plek om te zien hoe toekomstige Amerikanen met 11 september zullen omgaan is Gettysburg. Tijdens de slag om Gettysburg in 1863 kwamen zevenduizend Amerikanen om het leven en raakten tienduizenden gewond. De slag om Gettysburg was net als 11 september een bloedbad dat op eigen bodem werd aangericht. Nooit in de geschiedenis kwamen er in zo’n korte tijd – de slag duurde drie dagen – zoveel Amerikanen om het leven. De legers bestonden bovendien voornamelijk uit niet-professionele militairen. Veel soldaten hadden nog nooit een veldslag meegemaakt en konden nauwelijks een wapen vasthouden. Kortom, als je de schok die 11 september voor het nationale bewustzijn heeft betekend ergens mee zou kunnen vergelijken, dan is het de slag om Gettysburg.

Het plaatsje Gettysburg - 7500 inwoners – ligt op een uur rijden van Philadelphia. Wanneer ik een half uur onderweg ben, zie ik in een grasveldje, half verscholen achter een oude kastanjeboom, een bordje met de tekst MASONDIXIE LINE. Tijdens de burgeroorlog was dit de scheidslijn tussen het Noorden

en het Zuiden. Ik ben de ‘grens’ nog niet geeerd of ik word al ingehaald door een roestige pick-up truck met aan de antenne een miniatuurversie van de vlag van de Geconfedereerden. Voor Amerikanen betekent oorlog iets dat ver van het eigen land plaatsvindt. Het is moeilijk voorstelbaar dat er sinds de burgeroorlog (1861-1865) nooit meer een oorlog op eigen bodem heeft plaatsgevonden. Het is mede daaraan te wijten dat de gemiddelde Amerikaan zich tot voor kort thuis onkwetsbaar voelde. De ‘Oorlog van de Noordelijke Agressie’, zoals de burgeroorlog hier wordt genoemd, ligt anderhalve eeuw achter ons. Ze herinnert bovendien aan een zwarte bladzijde in de Amerikaanse geschiedenis. Maar dat wil geenszins zeggen dat ze vergeten is. Juist omdat de oorlog thuis plaatsvond, leeft zij zo in de herinnering voort. Dat blijkt uit de talloze herdenkingsbordjes langs de kant van de weg: elke drol die het paard van Generaal Lee heeft laten vallen, wordt hier middels een vergulde plaat herdacht. Dat blijkt uit het feit dat mensen er hier prat opgaan dat hun voorvaderen in het Zuidelijke leger hebben gevochten. Dat blijkt uit talloze documentaires – The History Channel heeft wekelijks een item over de burgeroorlog – speelfilms en boeken die elk jaar over het onderwerp verschijnen. En dat blijkt uit de bizarre hobby van de civil war reenactment: het naspelen van de burgeroorlog. Er zijn verenigingen, websites, tijdschriften, cursussen en boeken over dit tijdverdrijf. Van Pennsylvania tot Georgia, van Virginia tot Ohio, elk weekend kun je ergens wel een veldslag van de burgeroorlog herbeleven. Maar het summum voor de civil war reenactor is natuurlijk Gettysburg, de grootste en beroemdste veldslag uit de burgeroorlog.

De burgeroorlog is het beste wat Gettysburg ooit is overkomen. De gehele economie van het plaatsje drijft erop. Of het nu de ettelijke motels, hotels en bed ‘n’ breakfasts zijn, de restaurants, de tientallen souvenirwinkels of de honderden gidsen, aan de burgeroorlog is geen ontkomen in Gettysburg. De toerist hoeft zich geen moment te vervelen. Er is het Gettysburg Miniature Battlefield Diorama, het Civil War Wassen Beelden Museum (‘bevat een levensechte, geanimeerde Lincoln’), het Generaal Lee Hoofdkwartier Museum, het Lincoln Treinen Museum en de wandeltocht Ghosts of Gettysburg (en dan vergeet ik er ongetwijfeld nog een paar). Helaas ben ik voor de jaarlijkse opvoering van de veldslag – waar zo’n honderdduizend bezoekers op afkomen – een paar te maanden te vroeg. Maar gelukkig is het naspelen zo’n booming business dat de acteurs het hele jaar de hoofdstraat van Gettysburg opvrolijken.

In The Regimental Quartermaster winkel is alles te krijgen wat het hart van de civil war reenactor begeert. Een historisch verantwoord 1861 Springfield Rifle Musket met of zonder bajonet voor 445 dollar. Een Confederate double-breasted General’s Coat voor 410 dollar. Of een simpel soldatenpetje voor 27 dollar. Voor de winkel staan twee jongens van halverwege de twintig. De een heeft een grijze hoed op en gaat gekleed in een halflange cape. De ander heeft een donkerblauwe pet en draagt een kort jasje met koperen knopen.

‘Ik ben generaal Jeb Stewart, de bevelvoerder van het Geconfedereerde leger,’ stelt de grijsgeklede zich voor.

‘En wie ben jij dan,’ vraag ik aan zijn buurman.

‘Ik? Ik ben gewoon soldaat,’ zegt hij verbaasd.

Je moet wel geestelijk gestoord zijn of uit Nederland komen om dat niet te weten, zie je hem denken. De twee blijken broers wier over-over-grootvader in Gettysburg is gesneuveld. Het tweetal woont een dorpje verderop en is elk weekend in historische kledij in Gettysburg te vinden.

‘Is dat nou niet gruwelijk om hier elke week de bloedigste slag uit de geschiedenis van de Verenigde Staten na te spelen?’ vraag ik.

‘Ik vind het natuurlijk best leuk om een beetje met geweren te spelen en veldslagen na te bootsen,’ zegt de generaal. ‘Ik ben gek op militaire geschiedenis. Maar het gaat mij echt niet om het bloedvergieten hoor. Ik ben geïnteresseerd in levende geschiedenis.’

‘Levende geschiedenis? Wat is dat?’

‘Ik wil de mensen leren wat hier werkelijk is gebeurd. De burgeroorlog ging helemaal niet over de slavernij. Het was een onafhankelijkheidsoorlog. Het zuiden wilde onder het juk van het noorden vandaan komen. Lincoln heeft de slavernij er alleen maar bij gehaald als marketingtruc, maar daar was het niet om begonnen. En als je dat de mensen duidelijk maakt, dan reageren de meesten met “Wow, ik heb iets geleerd vandaag.”‘

‘s Middags sluit ik me aan bij een rondleiding per gekoelde luxe toerbus langs het slagveld. De gids, James Tate, loopt al tegen de zeventig maar piekert er nog niet over met pensioen te gaan. Gettysburg is zijn lust en zijn leven. Als jongetje groef hij al kogels op in de weilanden en verkocht die voor goed geld aan verzamelaars. James excelleert in oh-la-la grappen: over zijn vrouw, over de echtgenote van de schoolmeester en over een lichaamsdeel van een generaal dat zich op sterk water in de kelders van het Smithsonian Museum in Washington bevindt. Naast me zit een echtpaar uit Holland, Michigan dat verrukt is over het feit dat ik uit Holland, Europe kom. Ze vertellen me alles over hun jaarlijkse tulpenfestival waar zelfs een Prins van Oranje op bezoek is geweest. James bazelt over uitvallen, generaals en adjudanten, regimenten en kanonnen. Maar op mijn vraag waarom de burgeroorlog nog steeds zo populair is, weet hij niet meer te antwoorden dan dat er veel boeken over worden geschreven. Goed, maar waarom worden er zoveel boeken over geschreven. Omdat de burgeroorlog zo populair is natuurlijk!

Boeken met titels als The War on Terror: Day by Day, Children of the War on Terror, The Ultimate Trivia Book of the War on Terror of An Introduction to Al Qaida Weapons. Als Osama Bin Laden of George Bush verklede gidsen die rondleidingen geven door lower Manhattan. Levensgrote wassen beelden van burgemeester Rudy Giuliani en gouverneur George Pataki. Een ‘1000 piece Ground Zero Jig Saw Puzzle’. Het ‘September 11 Strategy Game’. Grapjes over de teruggevonden lichaamsdelen van de slachtoffers van het World Trade Center.

Kun je je het voorstellen? Kun je je voorstellen hoe 11 september over honderd jaar zo grondig is getrivialiseerd? Na anderhalve dag Gettysburg heb ik daar geen enkele moeite meer mee.

De volgende ochtend verlaat ik Gettysburg om even voor Baltimore weer aansluiting bij U.S.1 te zoeken. Maar voordat ik de staat Maryland bereik, doorsnijd ik nog precies het staartje van de zogeheten Pennsylvania Dutch Country. De Pennsylvania Dutch is een verzamelnaam voor een aantal religieuze stromingen, waarvan de bekendste de Amish zijn. De Amish zijn een afsplitsing van de Mennonieten, opgericht door onze eigen Menno Simons (1496-1561), die weer onderdeel waren van de Anabaptistische beweging. De Anabaptisten oftewel wederdopers, vonden dat alleen volwassenen gedoopt mochten worden. Omdat de Mennonieten te onzent werden vervolgd, zochten ze een heenkomen in Zuid-Duitsland en Zwitserland, waar ze onderling prompt ruzie kregen over de vraag of je nou wel of niet je voeten moet wassen voordat je de kerk ingaat. Zo onoverkomelijk was dat conflict dat een deel van de Mennonieten een eigen kerk begon: de Amish. Aan het begin van de achttiende eeuw arriveerden de eerste van deze Amish vanuit Duitsland en Zwitserland in Amerika. Pennsylvania Dutch is dan ook een misleidende naam en moet feitelijk Pennsylvania Deutsch zijn. Nog steeds spreken de Amish een Duits dialect.

De Amish zijn een van Amerika’s meest bizarre sektes. Ze vinden dat de wereld er sinds de 17de eeuw niet op vooruit is gegaan en moeten derhalve niks hebben van moderne technologie. Maar toch ook weer niet helemaal. Amish bezitten geen auto’s, maar mogen wel met de taxi of de buurman meerijden. Amish zijn tegen elektriciteit maar dieselgeneratoren zijn wel weer OK.

Niet alleen zijn Amish extreem conservatief, ze vormen ook een zeer gesloten gemeenschap. Trouwen buiten het geloof is uit den boze. Het gevolg is dat in Pennsylvania alle Amish afstammen van een groep van driehonderd immigranten. Dat zulks voor genetische afwijkingen in het nageslacht zorgt, neemt men op de koop toe. De Amish moeten ook weinig hebben van pottenkijkers, maar helaas zijn die er volop. Toeristen zijn dol op de Amish

omdat ze in schattige zwarte paardenkoetsjes rijden, in prachtige boerderijen wonen en er met hun zwarte kleren, strooien hoeden en Chriet Titulaarbaarden uitzien alsof ze zo uit de geschiedenisboekjes zijn gestapt.

In een van de laatste dorpjes voor de grens met Maryland zie ik op het parkeerterrein van de Shop ‘n’ Go supermarkt dat er een apart hoekje is vrijgemaakt voor de koetsjes van de Amish. Er staan drie rijtuigen geparkeerd. Een man houdt de wacht bij de paarden. Zouden deze mensen eigenlijk wel weten wat er in New York is gebeurd, vraag ik me af. Zouden ze werkelijk zo geïsoleerd zijn dat wereldgebeurtenissen als deze aan ze voorbijgaan?

‘Mag ik u iets vragen?’

Geen reactie. Ik probeer uit te leggen dat ik uit Nederland kom en wil weten hoe de Amish 11 september hebben ervaren.

‘We bemoeien ons niet met de buitenwereld,’ zegt hij met een licht Duits accent.

‘De moderne wereld geeft alleen maar verdriet.’

De man loopt om zijn karretje en begint zijn paard te borstelen.

MARYLAND

Baltimore is ‘The Greatest City in America’. Dat staat op elk bushokje langs U.S.1. Dat vind ik nou zo leuk aan Amerika. Welke maatstaf je ook hanteert, de constatering dat Baltimore de beste stad van Amerika is, lijkt wel erg vergezocht. Om niet te zeggen: getuigt van grootheidswaanzin. Maar toch zal niemand zich druk maken over zulke schaamteloze zelfpromotie. ‘Bescheidenheid siert de mens’ en ‘Doe maar gewoon dan doe je al gek genoeg’, zijn Nederlandse uitdrukkingen die de Amerikaan niets zeggen.

Ik vermoed dat zelfs de inwoners van Baltimore niet in hun eigen motto geloven. Ze stralen het in ieder geval niet uit. De stad begint veelbelovend genoeg. Route 1 is een brede, met platanen omgeven straat. De rijtjeshuizen staan goed in de verf, bewoners maken op straat een praatje met elkaar. De zomer is hier al begonnen. Een aangename temperatuur en de weinig gehaaste inwoners geven Baltimore een zuidelijke uitstraling. En dan opeens is het afgelopen. Ik zit weer in de vervallen wijken: bouwvallige huizen, autobanden op straat en geknikte lantarenpalen. Op straat staren mannen naar voorbijgaande auto’s. Het bedrijfsen winkelaanbod is hier uiterst beperkt: begrafenisondernemers, barretjes en slijterijen die heel efficiënt ook salarischecks wisselen. En natuurlijk Slick Rick’s Bail Bonds – een typisch Amerikaans, en doorgaans nogal morsig, bedrijfje dat tegen onderpand zorgdraagt voor de borgtocht van gearresteerden.

Na een kwartiertje van deze uitzichtloze ellende begint het glimmende downtown van Baltimore. Het patroon van de oude steden aan de oostkust is steeds hetzelfde: het begint met de welgestelde buitenwijk waar de blanke bevolking zich ophoudt. Die buurt loopt over in een schemergebied dat in de nabije toekomst twee kanten op kan gaan: bij de buitenwijk gaan behoren of tot getto vervallen. Want altijd komt er na de rijke buitenwijk een achterstandsbuurt waar de zwarte bevolking woont, waar geen winkels of scholen zijn en waar werkloosheid welig tiert. Steevast grenst deze achterstandsbuurt aan een downtown dat slechts bestaat uit kantoorgebouwen en dus ‘s avonds uitgestorven is.

Aan de rand van Baltimore bevindt zich het meest buitenissige en onsmakelijke museum langs de hele route van U.S.1. Het ‘Great Blacks in Wax Museum’ is gehuisvest in een oude brandweerkazerne. De verf bladdert van de muren. Het tocht er. De missie van het museum is tweeërlei. Het wil tonen welke indrukwekkende persoonlijkheden de zwarte gemeenschap heeft voortgebracht; en het wil de bezoeker ervan overtuigen dat blanken, tja een ander woord is er niet, sadistische schurken zijn.

De eerste tentoonstellingsruimte is omgebouwd tot slavenschip: de negers zijn aan elkaar geketend en worden met de zweep bewerkt door een boosaardig lachende blanke kapitein. ‘Whitey is slecht,’ zegt een vader tegen zijn zoontje van een jaar of acht die het allemaal met afgrijzen aanziet. Ondertussen werpt de vader een verontwaardigde blik op mij. Na het slavenschip volgen vitrines met meer zulke driedimensionale taferelen: Rosa Parks die weigert haar zitplaats in de bus op te geven voor een blanke, weggelopen slaven verborgen in hutkoffers, de eerste zwarte astronaut in de cabine van een ruimteschip. Verder veel wassen beelden van beroemde zwarten: Martin Luther King, Colin Powell, Nelson Mandela, Billie Holiday. De selectiecriteria van de museumdirecteur zijn mij niet geheel duidelijk. Zwarte activist Malcolm X staat gemoedelijk naast Elijah Muhammad, de leider van de militante Nation of Islam beweging (Muhammad heeft Malcolm X ooit uit de Nation of Islam gegooid en wordt er zelfs van verdacht de hand te hebben gehad in diens moord.) Het Great Blacks in Wax Museum heeft tientallen geestelijken, politici en ‘community leaders’, maar nauwelijks entertainers en sportlieden. Als Michael Jackson, Bill Cosby, Michael Jordan, Jimmy Hendrix of James Brown geen grote zwarten zijn, wie dan wel? Het is natuurlijk toe te juichen te laten zien dat zwarten veel meer zijn dan goede muzikanten en sporters, maar om het nu helemaal om te draaien lijkt me het andere uiterste.

Echt smerig wordt het in de kelder. Een bordje meldt dat deze ruimte niet geschikt is voor teerhartigen. Het onderwerp van de tentoonstelling betreft de praktijk van het lynchen. Het begint redelijk rustig met krantenberichten, historische beschrijvingen en foto’s van lynchings. Dan komt de vitrine. Aan de ene kant is een zwangere vrouw opgeknoopt. Haar lichaam is half verbrand en buik opengesneden. De foetus bungelt er half uit. Haar onderbenen zijn afgehakt.

Haar echtgenoot hangt aan een andere tak. Zijn afgesneden penis ligt op de grond. Een paar poezen knabbelt er aan. Tussen de twee lijken staat een blanke, bebaarde man met een tuinbroek breeduit te grijnzen. Even verderop staan enkele potten met sterk water. ‘Memento’s van lynchings’, is er bij vermeld. Één bak zit tot de rand gevuld met oogballen, anderen bevatten een vagina, een penis, een kaak en een orgaan waarvan ik geen flauw idee heb wat het is. Ik geloof niet dat deze tentoonstelling veel sympathie voor de droevige geschiedenis van de zwarten in Amerika zal opwekken. De gevoelens waarmee ik blijf zitten zijn walging, irritatie over de willekeur van de collectie en ongemakkelijkheid over de – letterlijk – zwart-witte benadering van de zwarte geschiedenis.

••

Wanneer Baltimore uit het zicht is verdwenen, wordt U.S.1 gedurende de veertig kilometer tot Washington DC weer de klassieke Amerikaanse snelweg volgens het Hollywood recept: veel neon, oude motels en autosloperijen. Hier vind je een openlucht biker bar waar motoren direct langs de weg staan geparkeerd en Hubcab City, een bedrijf dat zo’n dertigduizend wieldoppen in voorraad heeft. Even verderop staat een plakkaat dat memoreert dat Samuel Morse hier ‘s werelds eerste telegram verstuurde, terwijl aan de overkant een olifant ligt begraven in Rosa Bonheurs Pet Cemetery. Toen Route 1 nog als doorgaande weg werd gebruikt, wilden motels en restaurants het liefst aan de weghelft zitten die naar het zuiden voerde. Het idee daarachter was dat toeristen die naar Florida reisden op de heenweg nog genoeg geld te spenderen hadden en eerder geneigd zouden zijn aan de rechterkant van de weg te stoppen dan aan de overkant. Deze merkwaardige vorm van weginrichting is nog steeds terug te vinden: vanuit het noorden tref je bijna alle motels en restaurants aan de rechterkant van de weg aan.

In de weken voor 11 september verbleven langs dit deel van U.S.1 de vijf kapers die American Airlines Flight 77 in het Pentagon lieten storten. Ze sliepen in motel Valencia, bezochten de plaatselijke sportschool, aten in een pizzeria, huurden een Toyota Corolla (al jaren een van Amerika’s meest populaire auto’s)

en vonden hun gerief in de adult bookstore. Als het allemaal nogal bekend overkomt kan dat kloppen: het bestaan van deze vier kapers was net zo onopvallend als dat van Atta en Aziz Al-Omari in South-Portland. Ook hun leven onderscheidde zich in niks van dat van de doorsnee Amerikaan. ‘We kunnen er niet over uit dat zoiets hier heeft kunnen gebeuren,’ vertelde de lokale politiechef aan The Washington Post. ‘Je had ze op straat kunnen tegenkomen of ze kunnen ontmoeten in het winkelcentrum. Misschien heb je zelfs wel eens naar ze gezwaaid.’ En de manager van de sportschool waar het vijftal conditietraining deed, merkte op: ‘Het verbaast me hoe doodgewoon deze lui eruit zagen, terwijl ze aan de grootste misdaad uit de Amerikaanse geschiedenis hebben meegedaan.’

Ik had het plan om in kamer 343 van het Valencia Motel de nacht door te brengen. In deze kamer troffen de vijf kapers de voorbereidingen voor het kapen van American Airlines Flight 77. Na mijn ervaringen in South-Portland had ik al mijn bedenkingen, maar als ik de caddy voor kamer 343 parkeer, zakt de moed me in de schoenen. Het raam van de kamer is gebroken en met oude kranten dichtgeplakt. De deur is half verrot en sluit niet meer. Binnen is het niet veel beter: de bedden zijn doorgezakt, de kleur van het tapijt is door de jarenlange opeenhoping van vlekken niet meer te achterhalen. Ik stap meteen weer in de auto.

WASHINGTON DC

Begin jaren negentig was Washington D.C. de meest gewelddadige stad van Amerika. Op een bevolking van ruim een half miljoen zielen werden er jaarlijks bijna vijfhonderd moorden en een dikke zevenduizend gewapende overvallen gepleegd. Dit was de stad wiens burgemeester in 1990 werd veroordeeld voor het gebruik van cocaïne… en prompt herkozen. Net als in de rest van Amerika, schijnt het inmiddels beter te gaan met de hoofdstad (vorig jaar werden er ‘nog maar’ 239 mensen vermoord) maar als je via U.S.1 Washington in komt rijden merk je daar weinig van. Wederom voert Route 1 door een achterstandsbuurt. Het Capitool en het Washington Monument zie je een kilometer verderop afsteken tegen de skyline van dichtgespijkerde en gehavende huizen. Schrijnende en uitzichtloze armoede op loopafstand van het Witte Huis. Een Derde Wereld-buurt in de hoofdstad van het rijkste land op aarde. Washington DC is de perfecte metafoor voor Amerika.

Route 1 loopt dwars door het centrum van de stad, zo’n beetje langs het Witte Huis, het Capitool en talloze pompeuze monumenten. Ook het Museum of American History, een van de leukste musea van Amerika, ligt aan U.S.1. Het instituut wil weinig meer zijn dan een grabbelton van belangwekkende en ronduit bizarre objecten uit de Amerikaanse geschiedenis: het ivoren kunstgebit van George Washington, de hoge hoed die Lincoln droeg op de avond dat hij werd vermoord, bokshandschoenen van Muhammad Ali, het draagbare bureau waaraan Thomas Jefferson de Declaration of Independence schreef.

Het hoogtepunt van dit rariteitenkabinet is de Star Spangled Banner, de vlag die de inspiratie vormde voor het Amerikaanse volkslied. De Star Spangled Banner is niet de eerste vlag van Amerika. Zowel vlag als lied ontstonden tijdens de zogenaamde Oorlog van 1812, toen de Verenigde Staten al 36 jaar als natie bestonden. Ondanks de naam beperkte die oorlog, een soort nawee van de Amerikaanse Revolutie, zich niet tot het jaar 1812. The Star Spangled Banner stamt uit 1814 en werd vervaardigd voor Fort McHenry vlak bij Baltimore. De heldhaftige verdediging daarvan tegen de Engelsen inspireerde Francis Scott Key tot de bekende regels ‘home of the brave, land of the free’.

De Star Spangled Banner ligt in een enorme vitrine uitgestald. Hij is negen bij twaalfeneenhalve meter en bestaat uit vijftien strepen en vijftien sterren. Pas later kreeg de vlag zijn huidige gedaante. De vijftien strepen werden er dertien; voor elk van de dertien originele koloniën eentje. En het aantal sterren zou gaan corresponderen met het aantal staten dat deel uitmaakte van de republiek. Het ding valt tegenwoordig van ellende uit elkaar. In de negentiende eeuw werden er hele stukken uit geknipt als memento voor hoogwaardigheidsbekleders. De Star Spangled Banner doet nog het meest denken aan een reuzenversie van die droevige vlaggetjes die dezer dagen aan zoveel auto-antennes hangen: door het zonlicht verbleekt (het rood is roze geworden) en zo’n beetje tot aan het blauw van de sterren afgerafeld.

Wat Jeruzalem is voor de christen, Graceland voor de Elvisfan, Mekka voor de moslim, dat is de Star Spangled Banner voor de Amerikaanse patriot. Met de Star Spangled Banner is mijn verkenning van de gevoelens die de Amerikaanse vlag na 11 september oproept tot een hoogtepunt gekomen. De natuurkunde professor Jennie Traschen uit Massachusetts schaamde zich voor de vlag, mijn vriend Leonard uit Maine kreeg er warm and fuzzy feelings bij, weduwe Barbara Minervino uit New Jersey zag de vlag als herinnering aan de nachtmerrie waarin ze is beland, en voor mijzelf symboliseerde de vlag zowel het gevoel dat ik niet bij Amerika hoorde als ook mijn uiteindelijke integratie. Maar of ik nu mezelf als uitgangspunt neem, of de Amerikanen die ik heb ontmoet, onverschillig staat niemand tegenover de vlag. Des te opvallender is het dat er in de ruimte waar de Star Spangled Banner is tentoongesteld geen eerbiedige stilte heerst. Er wordt gegiecheld en gejoeld. Maar wat werkelijk verbaast is dat de meeste bezoekers vermoeid langs de vitrine sjokken en de vlag nauwelijks een blik waardig keuren. Ze nemen de vlag voor wat hij feitelijk is: een half vergane lap stof.

Schuin tegenover het Museum of American History ligt het Witte Huis. Aan de voorkant verdringen zich duizenden toeristen, aan de achterkant zit mevrouw Concepcion Picciotto. Al 21 jaar, vierentwintig uur per dag protesteert de in Spanje geboren Picciotto tegen kernwapens. Op twee manshoge gele houten borden staat ‘Live by the Bomb, Die by the Bomb’. Daaronder zijn gruwelijke

foto’s van Hiroshima-slachtoffers geplakt. Ze maakt een praatje met voorbijgangers. Ze deelt kopietjes uit van over haar verschenen krantenberichten. Ze voert pinda’s aan de eekhoorntjes.

Slechts voor toiletbezoek komt ze van haar plek. En dan moet ze eerst iemand vinden die haar borden bewaakt want anders worden die onmiddellijk in beslag genomen. Slapen doet ze rechtop: liggen wordt door de politie uitgelegd als kamperen en dat mag niet. ‘Fascisten zijn het,’ zegt Picciotto, die dagelijks wordt lastiggevallen. ‘Vannacht stond de hele nacht een busje vlak voor mijn neus met zijn motor te ronken.’ Ze leeft van wat voorbijgangers haar geven. Als het regent spant ze een zeiltje tussen haar protestborden.

De bittere winterse kou en de verzengde zomerse hitte van Washington hebben hun sporen op het gezicht van Picciotto nagelaten. Haar huidskleur is dezelfde als die van zwervers. Diepe groeven lopen door haar wangen. Ze draagt een pruik met daaronder een helm: als bescherming tegen politie en agressieve vandalen. Één keer heeft ze gedacht dat het einde van haar protest in zicht kwam. ‘Toen de Sovjet-Unie uit elkaar viel dacht ik: nu kan ik eindelijk mijn biezen pakken. Het heeft niet zo mogen zijn.’ Haar prominente buren heeft ze in die 21 jaar nog nooit ontmoet: Reagan, Bush, Clinton en wederom een Bush, ze hebben nog nooit een praatje met haar gemaakt. Een favoriet heeft ze niet. ‘Het is allemaal een pot nat.’ Picciotto’s mening over de War on Terror laat zich raden. ‘Diplomatie en geweldloosheid zijn de oplossingen voor de problemen van deze wereld. In Afghanistan gaat het alleen maar om de olie. Ze hadden de schuldigen moeten arresteren. Bombarderen is onmenselijk.’

U.S.1 steekt de Potomac River over en voert dan direct langs het Pentagon. In New York proberen dagjesmensen op elk moment van de dag een glimp van Ground Zero op te vangen, hier is het ongewoon stil. Er lopen op een zondagmiddag amper tien mensen rond. Aan de beveiliging ligt het niet: je kunt het Pentagon tot op enkele tientallen meters van de inslag van het vliegtuig naderen. De schade is overigens alweer bijna geheel hersteld. Hier en daar staan nog wat bouwketen en hijskranen. Van het zwartgeblakerde gat dat het gebouw

ontsierde is niets meer te zien.

In New York hangen aan de hekken bij Ground Zero honderden boeketten, posters, gedichten, foto’s van slachtoffers, en helmen van brandweerlieden. Niks van dat alles bij het Pentagon. Vanwaar dat verschil? Het aantal doden? Het feit dat hier militairen stierven en in New York burgers? Doordat de ramp in New York zich als een film voor de camera’s voltrok terwijl er bij het Pentagon alleen een visueel saaie rookpluim was te zien? Doordat de tragische New Yorkse brandweerhelden in Washington geen equivalent hebben? Of misschien toch doordat er helemaal nooit Al-Qaeda terroristen zijn geweest die een Boeing 757 op het Pentagon hebben laten storten?

Tot voor kort waren samenzweringstheorieën zoals de Fransman Thierry Meyssan die in zijn boek L’Effroyable Imposture (Verbijsterend Bedrog) uiteenzet het exclusieve terrein van Amerikaanse malloten. Maar: ook Frankrijk veramerikaniseert, of het land wil of niet. Het verschil is wellicht dat samenzweringstheorieën in Amerika vooral op het terrein van Hollywood liggen en slechts serieus worden genomen door mensen die teveel tijd op internet spenderen. Van L’Effroyable Imposture daarentegen werden in korte tijd enkele honderdduizenden exemplaren verkocht.

In het boek zet Meyssan uiteen dat de schade aan het Pentagon niet is veroorzaakt door een vliegtuig maar met een bom die door de Amerikaanse regering zelf tot ontploffing is gebracht. Er is een hoop feiten en argumenten tegen deze bespottelijke theorie in te brengen. Bijvoorbeeld dat president Bush simpelweg niet slim genoeg is om zo’n massale cover-up tot een goed einde te brengen. Maar het gaat mij er niet om aan te tonen dat Meyssan een idioot is, maar om het feit dat er klaarblijkelijk honderdduizenden Fransen zijn die erdoor gefascineerd zijn. Het boek is tekenend voor de denkwijze van een niet onaanzienlijk deel van de Amerika-haters in Europa. Het zijn dezelfde mensen die roepen dat Amerika met de aanslagen zijn verdiende loon heeft gekregen. Alsof het ooit goed te praten is dat burgers het slachtoffer worden van het beleid van hun regering. In plaats van zinnige kritiek uit te oefenen op de Amerikaanse

regering – en die is er genoeg – verliest men zich in dit soort belachelijke theorieën en sliep-uit reacties. Niet alleen zijn die net zo beledigend als die van bijvoorbeeld de Holocaust-ontkenners, ze zorgen er ook voor dat Amerikanen de relevante kritiek op hun internationale politiek met een gerust hart naast zich neer kunnen leggen.

VIRGINIA

Morgenochtend ga ik op bezoek bij de FBI Academy om te kijken hoe men daar nieuwe agenten opleidt. Daarom wil ik per se in Fredericksburg, de dichtstbijzijnde stad, logeren. Fredericksburg noemt zich ‘America’s Most Historic City’. Het is weer eens iets anders dan ‘The greatest city on earth’ en er zit wat in: George Washington groeide er op, president James Monroe had er een huis en een paar belangrijke veldslagen uit de burgeroorlog werd er uitgevochten. Fredericksburg is vooral een aangenaam stadje: smalle straten, bakstenen huizen, leuke winkels en prima restaurants. De ideale overnachtingsplaats dus. Maar bij het ene na het andere motel vang ik bot. Vanwege een NASCAR autorace in Richmond – zestig mijl verderop – zitten alle motels vol. Verder rijden heeft dus geen zin. Slechts langs een van de beroerdste stukken van U.S.1 – waar anders – blijkt er in Payne’s Motel nog een kamer vrij. De afgelopen weken hebben uitgewezen dat de slaapgelegenheden langs Route 1 nogal wisselend van kwaliteit zijn. Payne’s Motel is een droef dieptepunt. Norman Bates’ motel uit Psycho is er kinderspel bij.

Het interieur: ooit was het tapijt donkerrood, nu is het bruin met een alleraardigst ballenpatroon veroorzaakt door platgetrapte stukken kauwgom. In de hoeken laat de vloerbedekking los. Er is meer dat loslaat in deze kamer: de verf op de met bruinige vochtplekken bezaaide muren. Er is ook meer waar vlekken in zitten: de lakens. Het matras doet aan een hangmat denken. Aan het plafond bungelt een kaal peertje. Er is geen telefoon. Wel twee televisies boven op elkaar. De bovenste werkt: er zijn drie streperige zenders te verkrijgen. In het koelkastje dat niet koelt spelen twee kakkerlakken verstoppertje. De airconditioning ziet er uit alsof er binnenin een brandje heeft gewoed.

De buren: om het kwartier parkeert er een auto met blanke twintigers voor de kamer schuin tegenover de mijne waar een vervaarlijk uitziende zwarte – nylon panty over zijn haar, litteken in zijn nek - logeert. Na een paar minuten komen de bezoekers weer naar buiten en rijden onmiddellijk weg. Ze moesten eens weten dat ik morgen bij de FBI op bezoek ga.

De eigenaars: wanneer ik bij de inschrijfbalie vraag of de bevlekte lakens vervangen kunnen worden komt een Indiase jongen langs. Zijn familie beheert ook een Howard Johnson-motel even verderop, meldt hij ongevraagd. Die is veel aangenamer, verzekert hij me. No kidding. Zelf wil hij niet in de motelbusiness. Hij zoekt het in de computers of misschien de boekhoudkunde. ‘Ik popel om hier weg te komen.’ Hij is niet de enige.

De omgeving: ‘Is het hier veilig,’ informeer ik bij de lakenverwisselaar. ‘Op het terrein wel hoor,’ probeert hij me gerust te stellen. ‘Maar je kan maar beter niet de straat over steken. Vorige week was er in het steakhouse aan de overkant een vechtpartij. Met wel vijftig mensen. Er waren messen en er werd geschoten. Misschien is het maar beter als je je kamer niet uitgaat.’

••

Over gebrek aan aandacht heeft de FBI sinds 11 september niet te klagen. Vooral negatieve aandacht. De organisatie is de laatste tijd sterk bekritiseerd omdat zij zou hebben beschikt over aanwijzingen voor de terroristische aanslagen en daaraan niet voldoende gehoor heeft gegeven. Zo meldde een FBI agent uit Arizona aan het hoofdkantoor in Washington dat hij verdachte Arabische mannen had gesignaleerd op een plaatselijke vliegschool. De agent vermoedde een connectie met Osama Bin Laden. Zijn waarschuwingen waren aan dovemansoren gericht. En in Minneapolis werd geruime tijd voor 11 september Zacarias Moussaoui, de zogenaamde 20ste kaper, gearresteerd. Helaas kon de FBI niet achterhalen waarom deze man zo geïnteresseerd was in het leren besturen van commerciële vliegtuigen, maar totaal geen belangstelling had voor de techniek van het landen.

Niet alleen Barbara Minervino uit New Jersey meent dat de FBI de terroristische aanslagen had kunnen voorkomen, ook menig parlementslid is die mening toegedaan. President Bush en minister van Justitie Ashcroft vinden dat de organisatie hervormd moet worden. In het ambtenarenjargon heet het dat de FBI

een meer ‘pro-active’ benadering moet nastreven. Oftewel: niet de misdaad oplossen maar voorkomen. Maar om de FBI nu af te doen als een verguisde instelling zou niet terecht zijn. Sterker, de organisatie mag zich na 11 september ook in een ongewoon grote positieve belangstelling verheugen. Tot voor kort meldden zich vijfduizend mensen per jaar aan als potentiële FBI agent, nu zijn dat er vijfduizend per maand. Slechts een fractie van die geïnteresseerden kan worden opgeleid – 966 per jaar om precies te zijn. Ik wilde weten wat die nieuwe generatie FBI-agenten bezielt, waarom ze zich juist nu geroepen voelen zich in dienst van het land te stellen.

De FBI Academy is onderdeel van de Quantico legerbasis even ten noorden van Fredericksburg. Je bereikt de zwaar beveiligde campus via een zijweggetje van U.S.1. Drie keer moet ik een door militairen bewaakte wegversperring eren. Ik word begeleid door Kurt Crawford, een joviale man van achter in de dertig die een broer van Denzel Washington had kunnen zijn en praat met het accent van Bill Clinton. Aan het rondleiden van journalisten heeft hij zo’n beetje een dagtaak. ‘Deze gang herken je zeker wel uit The Silence of the Lambs?’ vraagt hij triomfantelijk terwijl we langs de collegezalen lopen. ‘Die film heeft deze school wereldberoemd gemaakt. En hier heb je de aula uit de slotscène, waarin Anthony Hopkins opbelt om Jodie Foster te feliciteren.’ Het is duidelijk: het beroep van FBI agent heeft glamour. Twin Peaks, The X-Files, The Silence of the Lambs, in de loop der jaren is een eindeloze reeks tv-series en speelfilms over FBI-agenten geproduceerd. Crawford begint elke introductie met het ontkrachten van enkele door Hollywood gefabriceerde FBI-mythes. ‘The XFiles: leuk programma, maar er klopt natuurlijk niks van. Je ziet Mulder nooit met superieuren overleggen. Altijd gaat hij in zijn eentje op onderzoek. Zo’n man zou na een week ontslagen zijn. En dan heb ik het nog niet over al die sciencefiction onzin. The Silence of the Lambs: prachtige film, maar je gelooft toch niet echt dat ze een student aan een echte moordzaak laten werken?’

De gemiddelde FBI-agent-in-spe is 31 jaar en heeft een universitaire opleiding. Veel studenten zijn voormalig politieagenten of legerofficieren. Maar ook juristen, computerspecialisten, zakenmensen en zelfs een verdwaalde politicus laten zich omscholen. Sinds 11 september heeft het ‘bureau’, zoals de FBI door iedereen hier wordt aangeduid, veel vertalers, piloten en ex-CIA agenten

aangenomen. Één ding uit de films klopt in ieder geval wel: de doorsnee FBIagent is een blanke, gespierde man met kortgeknipt haar, gekleed in een onopvallend pak. Zelfs de stoere pilotenbril met pikzwarte glazen ontbreekt niet.

Een FBI-agent wordt in een recordtijd van zestien weken opgeleid. In die vier maanden leren de studenten praktische vaardigheden als het omgaan met een wapen (velen hebben nog nooit een pistool vastgehouden) en het achtervolgen van verdachten (de FBI-agent spendeert vijftig procent van zijn tijd in de auto). Ze worden onderwezen in de grondbeginselen van het strafrecht en krijgen les in zelfverdediging. Een groot deel van de training bestaat uit een rollenspel waar binnen de studenten zelf een zaak moeten oplossen. Als onderdeel daarvan wordt vandaag een verdachte gearresteerd. Dat gebeurt in Hogan’s Alley, een nagebouwd typisch Amerikaans stadje compleet met motel, postkantoor, restaurant, bank, drugstore en trailerpark. Wanneer Crawford en ik arriveren wordt de verdachte – die zijn rol al schoppend en slaand uitstekend speelt – het motel uitgesleurd. Een vijftal studenten, gekleed in blauwe FBI windjacks, staat met getrokken pistool achter geparkeerde auto’s. Het ziet er allemaal verbazend realistisch uit. Slechts de instructeur met luidspreker en de afwezigheid van voorbijgangers verstoren de filmische kwaliteit van het toneelstukje.

Op het oog is er sinds 11 september weinig veranderd aan de training van FBIagenten. Nog steeds is het belangrijkste onderdeel van het onderwijs schietoefeningen – maar liefst 120 uur. De scholing gaat er nog steeds van uit dat agenten misdaden moeten oplossen – niet voorkomen. Het rollenspel in Hogan’s Alley gaat om een geval van binnenlands terrorisme: de verdachte die ik zo-even ‘gearresteerd’ heb zien worden, bleek een rechts-radicaal verantwoordelijk voor de bomaanslag op een abortuskliniek. Wanneer ik de directeur van de academie, Cassandra M. Chandler, vraag hoe het nu zit met de hervormingsgezindheid van de FBI reageert ze verontschuldigend. ‘Ja, dat rollenspel wordt momenteel aangepast aan de actualiteit. Binnenkort gaan we met een terrorist uit het Midden-Oosten werken.’ De FBI Academy heeft zich wel degelijk aangepast aan de recente ontwikkelingen, verzekert ze me. Er wordt vaker gewerkt met ‘real life type scenario training’, een ‘pro-active intelligence gathering apparatus’ en men beziet de ‘terrorist from a whole perspective’. Dat zegt mij allemaal niks. Als ik vraag naar concrete voorbeelden, word ik verwezen naar de

afdelingshoofden die zich vervolgens weer op hun zwijgplicht beroepen. ‘We kunnen aan een of andere buitenlandse journalist echt geen gevoelige details verstrekken’, zegt een agent botweg. Dat wil ik best aannemen maar het gevolg is dat de indruk ontstaat dat de veranderingen bij de FBI vooral uit mooie woorden bestaan. Een impressie die wordt bevestigd door instructeur Bill (FBIagenten zijn niet happig op het verstrekken van achternamen) die simpelweg constateert: ‘Ik zie in de praktijk geen verschil tussen voor en na 9/11.’

Elf september mag dan – nog – niet voor een metamorfose van de FBI Academy hebben gezorgd, de instelling van de studenten lijkt wel degelijk veranderd. ‘Elf september was voor mij een geluk bij een ongeluk,’ vertelt Scott, een 29-jarige voormalig politieman uit Missouri. Twee jaar stond hij op de wachtlijst voor de FBI Academy. Omdat er tot voor kort maar enkele tientallen agenten per jaar werden opgeleid, viel hij steeds buiten de boot. Maar na 11 september werd hij onmiddellijk toegelaten. De terroristische aanslagen zijn dus niet de aanleiding geweest voor een carrière als FBI-agent, wel hebben ze zijn ‘voornemen gestaald.’ Net als de Harvard student Alejandro Ross uit Boston ziet Scott 11 september als het keerpunt voor zijn generatie. ‘Mensen van mijn leeftijd hadden geen doel of richting in hun leven. Iedereen deed maar wat. Geld verdienen voornamelijk. Elf september was een gebeurtenis die de mensen van mijn generatie nader tot elkaar heeft gebracht. Het heeft ze liefde voor hun vaderland gegeven en ze doen inzien dat het de moeite waard is je voor dit land op te offeren.’ Zijn collega Brad, een 30-jarige ex-marinier, zegt ‘Ik wil dit land dienen, dat is mijn missie. En die missie is sinds 11 september alleen maar belangrijker geworden.’

Op de ochtend van 11 september had Brad een bespreking in het Pentagon. Op het moment dat hij zijn auto voor het gebouw parkeerde zag hij het vliegtuig neerstorten. ‘Ik voelde de hitte van de explosie. Als je er met je neus bovenop staat, wordt het allemaal zo veel werkelijker. Het confronteert je met je eigen sterfelijkheid. Ik ben blij dat ik bij de FBI zit en dat ik misschien kan bijdragen aan het opsporen van de schuldigen.’ Maar bestaat de nieuwe lichting FBIagenten nu werkelijk uit zuiver patriottische idealisten die niks liever willen dan hun leven in dienst stellen van hun vaderland? Nee. Ook minder altruïstische overwegingen spelen een rol. Scott ziet de overstap naar de FBI als een ‘logische

stap in mijn carrière’ en noemt als zijn drijfveer ‘de kick om onderdeel uit te maken van spectaculaire misdaadzaken.’ Brad wilde na zijn tijd bij de mariniers een baan waarvoor hij minder vaak van huis en haard hoeft maar die toch ‘de adrenaline doet stijgen.’

••

De volgende ochtend ga ik ontbijten in een koffiebar in het centrum van Fredericksburg. Het is er gezellig. Mensen lezen de krant. Een moeder speelt met haar kindje. Een gezin zit aan de muesli met yoghurt. Het zijn de laatste gewone mensen die ik de komende twee dagen zal zien. Ik bevind me al enkele dagen in het zuiden, maar pas na Fredericksburg kom ik in het zuiden van de populaire verbeelding: dat waar de bevolking arm, bekrompen, conservatief, streng Christelijk en racistisch is. Het begint direct al goed. Even buiten Fredericksburg, in het gehucht Ladysmith, staat een half vergaan bord langs U.S.1 dat herinnert aan de segregatie van voor de jaren zestig. Tussen het onkruid, naast Beverly’s Grill, in door het zonlicht verbleekte letters staat nog net leesbaar ‘For Colored’.

Bij een stoplicht aan de rand van Richmond, de hoofdstad van het zuiden ten tijde van de burgeroorlog, zit een man zonder benen in een rolstoel. Op zijn handgeschreven bordje staat PLEASE HELP. Even verderop staat een man met een lange, rossige baard, vieze spijkerbroek en een baseballpetje. De tekst op zijn kartonnen plakkaat luidt I NEED HELP. Gelaten staart hij voor zich uit. De uitbater van een fabriek voor uithangborden heeft zich van zijn meest patriottische kant laten zien. Op een bord is in het vizier van een geweer het portret van Osama Bin Laden afgebeeld met daaronder de tekst ‘The Hunt is On’.

Zoals is gebleken in elke stad sinds New York, neemt U.S.1 ook hier de route die Richmond van zijn minst florissante kant laat zien. Van alle deprimerende steden die ik tot nu toe heb aangedaan is Richmond de lijstaanvoerder. Hier tref je hier

autosloperijen in het centrum aan. In downtown staat elk warenhuis – van die prachtige negentiende eeuwse panden – leeg. Afgezien van een verloren fast food keten is elk bedrijf in het centrum van Richmond op de fles.

Voor de lunch stop ik in House of Dave: Southern Cooking and Fun. Voor de deur staat een tiental motoren geparkeerd. Aan de bar zitten de eigenaren. Mannen met bandanna’s om hun hoofd, lange haren, leren jacks en veel, veel tatoeages. De een draagt een T-shirt met de tekst ‘Redneck and proud of it’, terwijl een volgende zijn bierbuik siert met de Zuidelijke vlag en de tekst ‘Redneck Universe’. Niemand zegt iets – in dit soort plattelandsbarretjes hoogst ongebruikelijk. Op gepaste afstand van de motorrijders neem ik plaats aan de bar. Na vijf minuten onderbreekt de bardame – dik, een tuinbroek, lang vettig blond haar - haar gesprek met de trotse redneck en werpt me een vermoeide blik toe. Geen woord kan er af. Waar is het Amerika van How are you this morning en How can I help you gebleven? Ik krijg schraal bier in een plastic bekertje geserveerd.

De Cadillac is aan een olieverversing toe. Aan de overkant van House of Dave is de Jiffy Lube gevestigd: een keten die is gespecialiseerd in klein onderhoud van de auto. Een schoon, veilig en vertrouwd bedrijf. Keurige, beleefde employees. Kan niks mis mee gaan. Wanneer ik de caddy voor de deur parkeer komt de chef naar buiten. Hij loopt mank. Schuin over zijn gezicht – van de haargrens tot aan zijn hals – loopt een rood litteken. Zijn linkeroog is permanent gesloten. Hij heeft nog hooguit tien tanden in zijn mond staan.

ZIJN HIER GEEN NORMALE MENSEN??

Nee.

In de etalage van Cal’s Inc. in het gehucht Colonial Heights hangt een plakkaat

met de tekst ‘A good muslim is a dead one’. Aarzelend stap ik de autosloperij binnen die tevens dienst doet als lommerd en handel in oude metalen. Calvin Meadows, Cal voor vrienden, heeft een bierbuik, rouwranden onder zijn nagels en draagt een geruit overhemd met een groot gat naast de borstzak. ‘Niggers, moslims, flikkers en liberals helpen dit land naar de verdommenis’, meldt hij wanneer ik naar de toedracht van het bord in de etalage vraag. ‘Ik zal je vertellen wat er mis is met Amerika. Dat de overheid onze wapens probeert af te pakken. Maar zolang ik leef zal ze dat niet lukken’. En om zijn woorden kracht bij te zetten haalt hij een revolver onder de toonbank vandaan, laat zien dat de cilinder met kogels is gevuld en richt met een brede glimlach het wapen op mijn onderbuik. Wanneer ik voorzichtig een paar stapjes achteruit doe richting uitgang, begint hij hard te lachen en stopt de revolver weer weg. ‘Ik krijg veel commentaar op dat bord. Van moslims en vrouwen vooral. De sheriff vroeg of ik het alsjeblieft wilde weghalen. Maar dat doe ik niet. Het is mijn recht mijn mening te verkondigen en dit is mijn mening. Moslims willen maar één ding en dat is ons om zeep helpen. Ze houden niet van christenen, ze houden niet van blanken en ze houden niet van Amerikanen. In de Koran staat dat ze christenen mogen doodmaken. Ik zeg: gooi de bom er op. Kijk eens wat er met Japan is gebeurd. Nu heb je toch helemaal geen last meer van die spleetogen. Sterker nog, ze kopen ons op. Dus ik ben een voorstander van de bom op Afghanistan, Iran, Irak en Korea.’ Vandaar dat Cal Bush een mietje vindt. ‘De coalitie die hij gesloten heeft met islamitische landen slaat nergens op. Die moslims doen het alleen maar om zich in te dekken. Neem een willekeurig land waar moslims het voor het zeggen hebben. Zou je daar willen wonen? Nee natuurlijk niet. Ze hebben daar geen vrijheid van religie.’

Cal blijkt een godvruchtig mens. Op de gevel van zijn zaak hangt een bord met de tien geboden. Om de haverklap haalt hij een beduimelde bijbel van onder de toonbank – het boek ligt naast zijn revolver – te voorschijn waarin hij met gele stift belangwekkende ages heeft aangestreept. Cal ontleent de standaard fundamentalistische wijsheden aan de bijbel. Zoals dat de vrouw ondergeschikt is aan de man, abortus een doodzonde is en homoseksualiteit ‘onnatuurlijk’. Verrassend is dat hij niet om de hete brij heen draait en zijn radicale meningen zonder blikken of blozen verkondigt aan iedere willekeurige voorbijganger. Terwijl zwarte klanten de zaak in en uit lopen, rept hij voortdurend over ‘niggers’. De zwarte klandizie is kennelijk niet anders gewend, want ze horen het gelaten aan. Sterker, ze lijken Cal wel te mogen. Eentje wisselt grappen met

Cal uit over wat een rotzakken die yankees – niet de Newyorkse honkbalploeg maar iedereen die boven de Mason-Dixie Line woont – toch zijn.

Cal heeft aan een hoop dingen en mensen een hekel.

‘Niggers? Die leven van de bijstand. Ze willen niet werken. Waarom moet ik daarvoor betalen?’

‘Kan me niet schelen hoe je ze noemt: flikkers, gays, lesbiennes, homo’s. Het is verderfelijk en de bijbel verbiedt het.’

‘Ik houd niet van New York. Wat een gestoorde stad is dat. Je mag daar niet eens met je wapen rondlopen.’

‘Dit land is gesticht door christenen. Dit land moet christelijk blijven. Laat die andere lui elders hun heil zoeken.’

‘Joden, ook zo wat. Wist je dat joden de centrale bank in bezit hebben? De Rothschilds en de Rockefellers hebben het hier voor het zeggen. Maar hoor je daar ooit wat over? Senatoren en leden van het Congres heb ik daarover aangeschreven. Nooit meer wat vernomen natuurlijk.’

Cal is blij een toehoorder te hebben. Zijn zoons en klanten reageren nauwelijks op hem. Na een uur heb ik wel genoeg gehoord. Maar Cal, die ondertussen ontdekt heeft dat ik een ongelovige ben die in New York ongehuwd samenwoont, wil zich de kans om zich verder te onderhouden met een heuse

‘liberal’ niet laten ontglippen, ook al komt die dan uit Europa. ‘Ga mee naar huis dan krijg je wat te eten van me en kunnen we verder praten.’ Ik denk vooral aan die revolver onder de toonbank en bedank beleefd. Het kost nog heel wat overredingskracht om het pand daadwerkelijk te kunnen verlaten.

••

Cal was een uitstekende voorbereiding op mijn bezoek aan het Christian Broadcast Network in Virginia Beach de volgende ochtend. Deze grootste christelijke omroep van Amerika is de thuisbasis van Pat Robertson, ‘s lands populairste televisiedominee, voormalig presidentskandidaat en succesvol zakenman. Op 11 september had de 71-jarige Robertson in zijn dagelijkse nieuws- en praatprogramma The 700 Club collega-televisiedominee Jerry Falwell te gast. Het onderwerp van gesprek was vanzelfsprekend de terroristische aanslagen.

Falwell merkte die dag het volgende op: ‘Ik geloof echt dat de heidenen en de gays en de lesbiennes die actief naar een alternatieve lifestyle op zoek zijn […] al die mensen die Amerika proberen te seculariseren… Ik houd mijn vinger voor hun gezicht en zeg: “Jullie hebben mede geholpen dat dit kon gebeuren.”‘ Waarop Robertson besloot met ‘Ik ben het er helemaal mee eens.’Reden genoeg een opname van The 700 Club bij te wonen.

Het fenomeen televisiedominee heeft zijn beste tijd gehad. In de jaren tachtig zorgden mediagenieke conservatieve predikers als Pat Robertson, Jerry Falwell, Jim Bakker en Jimmy Swaggart voor ongekende kijkcijfers en inkomsten. Met zowel Bakker als Swaggart liep het niet best af. De eerste moest het veld ruimen wegens een buitenechtelijke affaire en financiële malversaties. De tweede werd betrapt met een prostituee, waarna zijn imperium in elkaar stortte. Robertson en Falwell evenwel, bleven gedurende de jaren tachtig en negentig redelijk populair. Robertsons finest hour kwam toen hij zich in 1988 kandidaat stelde voor het presidentschap. De Republikeinse nominatie ging uiteindelijk naar

George Bush, maar Robertsons naam was gevestigd. Een jaar later richtte hij de Christian Coalition o p, een pressiegroep die zich ten taak stelt politici te helpen die ‘christelijke waarde n’ uitdragen. Dankzij de hulp van de Christian Coalition – die halverwege de jaren tachtig ruim vier miljoen leden had – behaalde de Republikeinse Partij in 1994 in zowel Senaat als Congres voor het eerst sinds veertig jaar de meerderheid. Maar daarna was ook Robertson over het hoogtepunt van zijn populariteit heen – die overigens nog altijd aanzienlijk is. Zijn Christian Broadcast Network is in 37 miljoen Amerikaanse huishoudens en negentig verschillende landen te zien. Naar schatting kijken een miljoen Amerikanen dagelijks naar The 700 Club.

Het verbaast dan ook enigszins dat op een doordeweekse dag welgeteld 23 mensen voor de opname van het programma komen opdagen. Na de PR behandeling bij de FBI heb ik geen zin in weer zo’n opgepoetst verhaal. Vandaar dat ik me voor vandaag als ‘gewoon’ belangstellende heb aangemeld. Het publiek bestaat voor de helft uit bejaarden en voor de andere helft uit frisgewassen jongeren. Ik had me op veel dingen voorbereid: dat ik betrapt zou worden op mijn weinig religieuze levenswijze, dat ik eerst zou moeten bidden voordat ik toegang tot de studio zou kunnen krijgen, dat ik door de mand zou vallen als subversieve journalist, maar niet dat Pat Robertson er vandaag niet zou zijn. The 700 Club wordt gepresenteerd door Gordon Robertson, zoon van, en Lisa Ryan. Net als de meeste andere dagen vermoed ik, want mijn buren blijken enthousiast fans van Gordon en Lisa. ‘Zijn ze niet schattig,’ fluistert mijn buurvrouw. Dat zijn ze zeker: Robertson Jr. heeft een klassiek Kennedy-achtig kapsel en Ryan is een voormalig Miss California.

Voor de uitzending van start kan gaan, moet er eerst worden gebeden. Heeft het publiek nog verzoeken? Een jong stelletje vertelt dat ze graag een kind wil, maar dat het maar niet wil lukken. Of Gordon niet een goed woordje bij onze lieve Heer kan doen. Zo gezegd, zo gedaan. En ant verzoekt de presentator ook om een zegening voor deze uitzending, die Gods glorie tenslotte zo goed doet uitkomen. Dan volgt de tweede teleurstelling. Tot mijn immense spijt kan ik niks controversieels of zelfs maar ergeniswekkends in deze aflevering van The 700 Club ontdekken. Geen laatdunkende of haatdragende opmerkingen over de Islam, waar volgens de krantenberichten het Christian Broadcast Network in is

specialiseerd. Geen tendentieuze berichten over abortus of homoseksualiteit. Slechts een paar doorsnee items over een duiker die na een bijna-dood ervaring het licht zag, een evangelische missiepost in een voormalige Sovjet-republiek en een vrouw die dankzij God de dood van haar echtgenoot heeft kunnen verwerken. Hooguit de fitness tips die Ryan aan het eind het publiek toevertrouwt, doen de tenen enigszins krullen.

••

In Petersburg vervoeg ik me weer bij U.S.1. Sinds Houlton in Maine is Route 1 niet meer uit de schaduw van de I-95 verdwenen. Hier splitsen de wegen en meteen wordt U.S.1 weer net zo stil als in het noorden van Maine. Zo weinig wordt er hier van de weg gebruik gemaakt dat grassprietjes uit de scheuren in het asfalt groeien. Route 1 voert door glooiende landerijen en loofbossen. De landelijkheid doet mijn humeur met sprongen stijgen. Als het oldies-station dan ook nog Get Your Kicks On Route 66 draait moet ik wel luidkeels mee zingen. Het on the road gevoel is weer terug. En dat was ook wel nodig. Sinds Connecticut had ik almaar door de saaiste buitenwijken, goorste industrieterreinen, lelijkste kantorenparken en de verschrikkelijkste achterbuurten gereden. Een dosis platteland was precies wat ik nodig had. Net voor de grens met North Carolina vind ik een overnachtingsplek in een vriendelijk ‘mom-and-pop’ motel met een heerlijk bed, een eerlijke prijs en een aardige eigenaar. Mijn vertrouwen in de bevolking van Virginia is weer een beetje hersteld.

NORTH CAROLINA

Langs het zuidelijke deel van U.S.1 zijn twee zaken onontkoombaar: pawnshops en trailerparks. Van Richmond tot aan Miami heeft elk dorp op zijn minst één lommerd en één terrein voor stacaravans. Henderson, een gehucht van amper vijfduizend inwoners, is in North Carolina de plek bij uitstek waar stacaravans worden verkocht. Op nog geen anderhalve kilometer zitten een stuk of tien dealers boven op elkaar. Amerikanen noemen alle verplaatsbare huizen – waaronder stacaravans – een trailer. Dit tot grote ergernis van dealers en fabrikanten die liever van ‘mobiele huizen’ of beter nog ‘gefabriceerde behuizing’ spreken.

Het aanbod van trailers is schier onbeperkt: van een simpele rechthoekige doos van drie bij tien meter tot een achtkamer bungalow. De overeenkomst is dat de huizen kant en klaar uit de fabriek komen. Je hoeft ze alleen nog maar op je eigen lapje grond neer te zetten en het woongenot kan beginnen. De meeste mobiele huizen zijn overigens weinig mobiel: negentig procent komt eenmaal geïnstalleerd nooit meer van zijn plek. Trailers zijn in Amerika gewild: een op de dertien Amerikanen woont in een verplaatsbaar huis. En nergens zijn trailers populairder dan in North Carolina. Hier leeft één op de acht inwoners in ‘gefabriceerde behuizing’. Dat neemt niet weg dat deze woonvorm met een groot stigma gepaard gaat. In speelfilms verblijven plattelands criminelen en asociale families steevast in een trailerpark. De bevolking van zulke terreinen wordt altijd met de term ‘trailer trash’ aangeduid. De legendarische FBI-chef J. Edgar Hoover, die ook al zo’n hekel aan motels had, vond trailerparks ‘schuilplaatsen voor straatprostituees, geharde criminelen, pooiers en promiscue studenten.’

Ik wilde meer weten en besloot een bezoekje te brengen aan het dealerbedrijf van Palm Harbor Homes in Henderson, een van ‘s lands grootste trailerfabrikanten. Op het terrein van Palm Harbor Homes staat een tiental mobiele huizen met een oppervlakte variërend van 60 tot ruim 300 vierkante meter. Wanneer ik manager James Mills vertel dat ik om journalistieke redenen ben geïnteresseerd in zijn aanbod, kijkt hij me ongelovig aan. Hij lijkt te denken dat het een smoesje is om zonder sales pressure zijn assortiment te kunnen bekijken.

Waarom kopen mensen gefabriceerde behuizing, informeer ik. ‘De belangrijkste reden is dat je meer vierkante meters krijgt voor je dollar’, zegt Mills. ‘Een gefabriceerd huis is dertig tot vijftig procent goedkoper dan een op locatie gebouwd huis.’ Gefabriceerde behuizing is precies wat de naam veronderstelt: de woning wordt letterlijk aan de lopende band in elkaar gezet. Daarbij komt dat de huizen met goedkoop materiaal – plastic, metaal, geperst hout – worden vervaardigd. Dat alles zorgt ervoor dat de kosten tot een minimum beperkt blijven. Volgens Mills zijn het echt niet alleen de allerarmsten die trailers kopen. En dat klopt ook wel want zijn duurste modellen moeten bijna 120.000 dollar kosten – nog altijd een koopje vergeleken bij gewone huizen. Nadat Mills me over zijn terrein heeft rondgeleid zegt hij: ‘Welke wil je hebben?’ Als ik nogmaals uitleg dat ik slechts nieuwsgierig ben en niet in de markt voor een huis, gooit hij het over een andere boeg. ‘Voor welke concurrent ben je hier aan het spionneren? Die van de overkant zeker?’ Dan laat ik hem mijn perskaart zien. Zelfs dan is hij niet overtuigd. ‘Waar heb je die op de kop getikt?’

De ontvangst in Henderson Pawnshop is al even wantrouwend.

‘Kan ik u helpen?”

‘Ik kijk alleen maar even rond.’

‘Weet je het zeker?’

Natuurlijk weet ik het zeker. Het wijdverbreide fenomeen van de pawnshop is voor mij een raadsel. Dat hier geen sprake is van een onoverbrugbare kloof tussen vraag en aanbod lijkt mij ondenkbaar. Ik begrijp dat mensen per direct contanten nodig hebben en hun spulletjes verpanden. Wat ik niet begrijp is dat

iemand ook maar iets van zijn gading zou kunnen vinden in een pawnshop. Waar je ook komt in Amerika, het aanbod van de lommerd is altijd hetzelfde: piepkleine zwart-wit tv’s, cd’s van George Michael en Kenny Rogers, plastic parelkettingen en natuurlijk pistolen en geweren. Misschien een verdwaald roestig kinderfietsje of een elektrische gitaar zonder snaren. Bepaald geen productlijn waar je goede zaken mee doet. Je ziet dan ook zelden klanten, nooit wordt er wat gekocht. Laat staan, teruggekocht. Je zou ook wel gek zijn. De gemiddelde pawnshop rekent een percentage aan rente en ‘onkosten’ van rond de twintig procent per maand. Oftewel tweehonderdveertig procent per jaar. Zou je je trouwring waarvoor je honderd dollar hebt ontvangen na een jaar willen terugkopen dan zou je dat driehonderdveertig dollar kosten.

Net als de trailer gaat ook de pawnshop gebukt onder een slecht imago. Als iemand in Hollywoodfilms aan de grond zit, verpand hij steevast het familie erfstuk waarvoor hij dan hooguit vijf dollar krijgt. Voor de meeste Amerikanen staat de pawnshop simpelweg gelijk aan een heler voor kleine criminelen. Het zou mij niet verbazen als alle vooroordelen en clichés waar zijn.

‘He buddy, waar wacht je op? Als je niks gaat kopen dan…’

Ik wacht de rest niet af en maak dat ik uit Henderson wegkom.

••

Fort Bragg is ‘s lands grootste militaire basis. Op een oppervlakte van zeshonderdvijftig vierkante kilometer – het Nationale Park De Hoge Veluwe past daar dertien keer in – zijn zesenvijftigduizend militairen gestationeerd. Fort Bragg is de thuishaven van de roemruchte 82nd Airborne Division, de eenheid bekend van A Bridge Too Far. Sinds de Tweede Wereldoorlog is de 82nd Airborne Division in elke veldslag en conflicthaard in actie gekomen. Ze

onderscheidt zich doordat ze binnen achttien uur waar ook ter wereld kan worden ingezet. De basis huisvest ook de Special Forces en Delta Force, supergeheime eenheden – zo geheim dat het leger hun bestaan officieel ontkent – die achter de linies aan het werk gaan. Alle drie de eenheden zijn in Afghanistan ingezet. De favoriete uitdrukking in Fort Bragg luidt: Als de president het alarmnummer draait, gaat de telefoon over in Fort Bragg.

Fort Bragg ligt naast Fayetteville, een ‘aesthetically challenged city’ zoals The New Yorker de stad ooit omschreef. Fayetteville is in feite een uit zijn voegen gebarsten suburb zonder kern. De gemeente wordt doorsneden door talloze zesbaanswegen die van niks naar nergens lijken te leiden. Iedereen woont in identieke jaren zestig bungalows. In Fayetteville vind je slechts de allerberoerdste fast food restaurants: McDonalds, Kentucky Fried Chicken en Pizzahut.

Dat de economie van de stad wordt overheerst door een militaire basis, wordt duidelijk wanneer je langs de toegangswegen – met veelzeggende namen als ‘Desert Storm Drive’ en de ‘All-American Freeway’ – naar Fort Bragg rijdt. Het aanbod van winkels bestaat hier uit lommerds (Militairy Pawnshop) en instantlening verstrekkers (Patriot Loan Co.), tatoeagewinkels (Smokin’ Guns), kappers gespecialiseerd in crewcuts (Drop Zone Barber Shop) en topless bars (‘Fayetteville House of Dolls – Stand Strong and Together America’). En dan te bedenken dat in de laatste decennia de stad behoorlijk is opgeknapt. Tijdens het hoogtepunt van de Vietnamoorlog was dit oord naar verluidt één grote verzameling pornowinkels, striptease tenten en cowboy bars en stond Fayetteville bekend als ‘Fayettenam’.

Vlak voor de ingang van Fort Bragg zit de Pentagon Barber Shop. Als ik binnenstap, krijgen twee soldaten een ‘buzz cut’: de zijkanten van het hoofd kaal geschoren en een gemillimeterd tapijtje bovenop. Zo’n coupe kost zeseneenhalve dollar en is in drie minuten aangemeten, vertelt kapper Norman. Ik kies voor een ouderwetse scheerbeurt. Norman gaat grondig te werk. Eerst worden mijn wangen opgewarmd met een vochtige handdoek, dan smeert hij er scheerschuim

op, dan weer een warme handdoek, weer scheerschuim en pas dan begint het scheren. Elk haartje wordt vakkundig afgesneden.

Norman heeft er plezier in. ‘Ik doe dit niet zo vaak meer. Het mag niet meer van de legerleiding. Gevaar voor AIDS.’ Vandaar dat hij me omstandig toont hoe hij een nieuw scheermesje in de houder doet. Sinds het begin van de War on Terror gaan de zaken in de Pentagon Barber Shop niet goed. ‘Onze omzet is direct afhankelijk van de wereldpolitiek. Zodra er ergens een oorlog uitbreekt, vertrekken de soldaten en zitten wij zonder klanten. Tijdens de Golfoorlog was het hier een spookstad. Daarom heb ik ook nog een parttime job. Ik bezorg pizza in een dorp verderop waar niet zoveel militairen wonen. Pizza is oorlogsbestendig.’

Vanuit economisch oogpunt kunnen de meeste bedrijven in Fayetteville een oorlog dus missen als kiespijn. Uptown Undies and Stimulants daarentegen vaart er wel bij. ‘Sinds de mannen in Afghanistan zitten loopt het als een trein’, vertelt de verkoopster van de winkel in sexy ondergoed en seksattributen. ‘Voordat hun mannen vertrekken, schaffen de echtgenotes een leuk sexy slipje aan. Het is ook heel populair om een spannende bh naar het front te sturen. Dat kunnen de soldaten aan hun maten laten zien: “Kijk es, wat een leuke vrouw ik heb.” Ons populairste item is de stimulant.’ Wat is dat, vraag ik in mijn naïviteit. ‘You know to imitate the… you know… female…. thing.’ Veel vrouwen geven hun mannen zo’n nepvagina als afscheidscadeau mee naar Afghanistan. ‘Het is leuker dan het almaar weer zelf doen. Mijn echtgenoot vertrekt binnenkort ook. Ik denk dat ik er een stiekem in zijn bagage zal doen. Als verrassing.’

Tot 11 september was Fort Bragg een zogenoemde open post, dat wil zeggen dat burgers de basis vrijelijk in en uit konden. Ze mochten gebruik maken van voorzieningen als sportvelden en zwembaden, geld uitgeven in het winkelcentrum van het fort en hier gestationeerde familieleden bezoeken. Nog steeds zijn burgers welkom, maar sinds september is de beveiliging wel behoorlijk verscherpt. De controle is strenger dan die aan de Canadese grens. Voordat ik Fort Bragg binnen kan rijden, moet ik een half uur wachten. Twee

soldaten met machinegeweren controleren mijn auto.

Fort Bragg doet denken aan de campus van een willekeurige Amerikaanse staatsuniversiteit: door grasvelden omgeven goedkope, fantasieloze overheidsgebouwen. Met dit verschil dat overal groepen militairen marcheren. Liggend op het gras en opgezweept door schreeuwende officieren, doen de soldaten hun push-ups. De soldatenwoningen lijken nog het meest op die uit een jaren vijftig suburb. In de achtertuintjes staan opblaas zwembaden en driewielers.

In de rij voor de kassa van de kantine raak ik aan de praat met Sergeant Oiribio. Hij is onderdeel van de 82nd Airborne Division. ‘We hebben gisteren gehoord dat we nu elk moment naar Afghanistan kunnen vertrekken,’ zegt hij. ‘Mijn tassen staan gepakt. We mogen de basis niet meer af, want binnen twee uur moeten we in het vliegtuig kunnen zitten.’ Bang of zenuwachtig om naar Afghanistan te gaan is hij niet. Integendeel, hij staat te popelen. ‘Ik wil nou wel eens actie zien. Later wil ik niet hoeven zeggen: mijn maten hebben in Afghanistan de terroristen verslagen maar ik zat thuis op mijn reet bij vrouw en kinderen. Mijn vrouw denkt overigens dat ik gek ben. Die wil niks liever dan dat ik thuis blijf. Maar dit is mijn baan. Dit is waarom het leger bestaat.’

Gedurende mijn bezoek aan Fort Bragg wordt dit een bekend refrein. Zo’n beetje iedere soldaat die ik hier aanspreek zegt hetzelfde: ik ben opgeleid om te vechten, nu heb ik eindelijk de kans, dus kom maar op met die rotzakken. Het is een bewonderenswaardige mentaliteit. Iemand moet het vuile werk opknappen en deze jongens zetten zich zonder morren aan de taak. Vanzelfsprekend laten de soldaten niet het achterste van hun tong zien. De oor Afghanistan is geen relatief veilige vredesmissie, maar een echte oorlog, een conflict waarin Amerikaanse slachtoffers vallen – al zijn het er dan geen duizenden. In zo’n situatie is angst onvermijdelijk.

Dat achter het macho gedrag van de Fort Bragg soldaten inderdaad meer schuil

ging, bleek enkele maanden nadat ik hier op bezoek was geweest. Kort nadat de eerste lichting soldaten in de zomer van 2002 uit Afghanistan was teruggekeerd, vermoordden in een maand drie Afghanistan-veteranen hun echtgenoten. Het verband tussen de moorden en hun ervaring in Afghanistan valt weliswaar niet eenduidig uit te leggen, maar het staat buiten kijf dat de War on Terror voor deze soldaten meer dan simpelweg een ‘job’ was gebleken.

Net buiten Fayetteville, in een onopvallende woonbuurt, is een lunchroom gevestigd met een naam die sinds 11 september niet bij iedereen even goed valt: Osama’s Place. Aan de gevel wappert een Amerikaanse vlag. Aan de binnenkant worden de muren opgesierd met foto’s van tijgers en leeuwen. Voor de doorsnee westerling mag Osama synoniem zijn met ‘‘s wereld grootste terrorist’ voor een arabier betekent Osama in de eerste plaats ‘grote kat’. Het motto van het restaurant luidt dan ook ‘Where the big cats eat’.

De Osama in kwestie is Osama Yousef, een goedlachse, uitbundige Jordaniër die hier sinds jaar en dag samen met partner Ghassan Mustafa achter het fornuis staat. ‘Veel mensen hebben tegen me gezegd dat ik de naam van het restaurant moet veranderen’, vertelt Yousef. ‘Maar waarom zou ik? Stel dat jij een restaurant hebt dat Tim’s Place heet. Zou jij dan de naam hebben veranderd nadat bleek dat de Oklahoma City bom door Timothy McVeigh was geplaatst?’

‘Een paar buurtbewoners zeiden tegen me: “Werk je nog steeds voor die lui, dat doe je toch niet?”‘, vertelt serveerster Tina Jeter. ‘Maar ik laat Osama niet in de steek. Ik hou van hem als van mijn eigen broer.’ In deze buurt lopen heel wat akelige rednecks rond, vertellen zowel Jeter als Yousef. En het tweetal heeft ook enkele vervelende ervaringen achter de rug: beledigende telefoontjes, opgeschoten jongeren die schreeuwend in hun pick-up truck langsrijden. Op 11 september waagde een stel aangeschoten zakenmannen het zelfs om als grap een ‘Manhattan cocktail’ te bestellen. ‘Ik was ongelooflijk down in de dagen na de aanslagen’, zegt Yousef terwijl hij mijn broodje shoarma klaarmaakt. ‘Ik dacht: ok, dat was het dan. Pak je spullen maar en ga terug naar Jordanië. Ik was ervan overtuigd dat alles waar ik de afgelopen twaalf jaar voor had gewerkt, verloren

was gegaan. Maar de overgrote meerderheid van de mensen hier is fantastisch geweest. De sheriff komt hier elke dag eten. Hij heeft tegen me gezegd: “Als er ook maar iets gebeurt, dan sta ik in vijf minuten voor de deur.” Militairen die hier wonen, hebben me verteld: “Je mag me midden in de nacht wakker maken als een paar rotlui je komen lastigvallen.” Ik heb bloemen gekregen uit de buurt en talloze mensen hebben hun steun betuigd. Als ik eerlijk ben, dan heeft deze affaire ons alleen maar goed gedaan: de zaken gaan beter dan voor 11 september. I think this is a great country.’

••

Het golvende, bosrijke landschap van Fort Bragg gaat plotseling over in plat aardappelland. Langs U.S.1 staat een bordje ‘Watch Out! Inmates Working’. Ik zie het al voor me: gevangenen in zwart-wit gestreepte pakken, met hun voeten aan elkaar geketend, die het afval langs de kant van de weg verwijderen. In de jaren dertig was zo’n chain gang een vertrouwd gezicht langs de wegen van het zuiden van Amerika. Tegenwoordig kennen we de chain gang alleen nog van ‘prison movies’ als de Shawshank Redemption en O Brother, Where Art Thou?. Of toch niet? In 1995 werd in staten als Alabama, Louisiana en het toch redelijk verlichte Florida de chain gang geherintroduceerd. En inderdaad: ook de zwartwit gestreepte pakken zijn weer terug.

De kettingen zijn tegenwoordig vaak vervangen door zogeheten stun guns. Met één druk op de knop kunnen bewaarders lastige gevangen een elektrische schok toedienen waardoor ze een paar uur verlamd raken. Volgens Amnesty International moeten de moderne chain gang gevangen doorgaans tien tot twaalf achtereen in de brandende zon werken. Toiletten zijn meestal niet aanwezig. De organisatie spreekt dan ook van ‘een onmenselijke en wrede bestraffing die in strijd is met de mensenrechten.’ De gemiddelde sheriff zal dat een zorg zijn. Sheriff Gerald Hedge uit iets verderop gelegen Davidson County in South Carolina verklaarde ooit dat hij glansrijk werd herverkozen nadat hij zijn gevangenen in zwart-witte kledij had gehuld en in een chain gang geplaatst.

Hier in North Carolina zijn de autoriteiten klaarblijkelijk toch iets meer begaan met hun gedetineerden. Een paar kilometer na het waarschuwingsbord ontwaar ik de gevangenen. Ze worden weliswaar bewaakt door een man met een automatisch geweer, maar lopen gewoon vrij rond en zijn gekleed in saaie blauwe overalls.

SOUTH CAROLINA

Wat er sinds 11 september is veranderd in South Carolina? Ik kan er kort over zijn: niks. Geen vlaggen, geen uithangborden, geen plastic adelaars of ‘United We Stand’ stickers bij de kassa van benzinestations. Het lijkt alsof 11 september aan South Carolina is voorbijgegaan. Waar in elke staat een New Yorks nummerbord doorgaans aanleiding is voor een gesprekje over de recente gebeurtenissen in die stad, daar merkt men hier alleen op: ‘Goh, jij bent ver van huis’. Eigenlijk wel plezierig.

Vrij snel na de grens met North Carolina beland ik in het natuurgebied The South Carolina Sandhills. Van enige duinvorming is helaas geen sprake: het zand zit verstopt onder dichte naaldbossen. Dit is afgelegen gebied. De dorpjes bestaan uit benzinepompen, garages, one dollar stores en kerken. Heel veel kerken. Zonder uitzondering proberen die kerken voorbijrijdende automobilisten met hulp van strategisch geplaatste uithangborden en lichtbakken op het rechte pad te krijgen. In de rest van Amerika zie je de teksten die op 9/11 zijn geïnspireerd, hier is het ‘The Word of God – Don’t Leave Home Without It’, ‘Prepare to Meet Thy God’ of ‘Repent – He Is Watching’. In de verkeersborden zitten kogelgaten. South Carolina is zo dunbevolkt dat McDonald’s en Dunkin’ Donuts – net als in het noorden van Maine – het laten afweten. Verfrissend is dat ze hier de dingen nog bij hun naam noemen. Dus geen ‘Luxury Pre-owned Vehicles’ maar gewoon ‘Nick’s Second-hand Cars’. Niet ‘Ye Olde Manufactured Housing Community’ maar simpelweg ‘Redneck Trailerpark’.

Er valt veel vervelends over South Carolina – een van ‘s lands meest conservatieve staten – te vertellen. Bijvoorbeeld dat de Bobby Jones University hier is gevestigd, waar zwarte studenten niet uit mogen met blanke studenten. Of dat ze hier tot voor kort nog altijd trots de vlag van de Geconfedereerden – voor zwarten een symbool van slavernij – boven het gemeentehuis lieten wapperen. Maar laat ik me richten op een aangenaam onderdeel van de regionale cultuur: de echte barbecue, een culinaire specialiteit die in de rest van het land onverkrijgbaar is. Wat wij in Nederland onder barbecue verstaan heeft niks te maken met de real thing. Wij gooien een hamburger, een biefstukje of een worstje op de grill en noemen dat barbecue. Echte barbecue daarentegen is

varkensvlees dat uren boven een smeulend vuurtje heeft gesudderd. Dit vlees heeft een diepe, rokerige smaak en is zo gaar dat het vanzelf uit elkaar valt. Je krijgt dan ook geen aangebrande lap zwart vlees op je bord maar een berg vleesdraden die qua uiterlijk en substantie lijkt op de bakkeljauw uit de Surinaamse keuken.

Naast het vlees bestaat de barbecue maaltijd doorgaans uit spare ribs, coleslaw en hash. Dat laatste heeft niks met marihuana te maken, maar is een gestoofd mengsel van organen, verschillende soorten vlees, aardappelen, uien en maïs. Het geheel wordt gecomplementeerd met een paar kleffe witte boterhammen, het enige onderdeel van de maaltijd dat voor innovatie in aanmerking komt. Het klinkt allemaal zo simpel, maar dat is het niet. Barbecue in het zuiden is wat de bouillabaisse is aan de Zuid-Franse kust. Iedere streek, soms ieder dorp, heeft zijn eigen recept. En de fast food restaurants van Amerika – verantwoordelijk voor de vaak uniforme Amerikaanse smaak – hebben daar niks aan veranderd.

Vanaf Virginia kom je al barbecue restaurants tegen – steevast te herkennen aan een vrolijk varkentje op de gevel - maar de echte ‘barbecue belt’ begint hier in South Carolina. Mijn reisgids beveelt Maurice’s Bar-B-Q aan, een restaurantketen met locaties door heel South Carolina. Ik heb zo mijn bedenkingen: het concept van een keten druist in tegen het idee van originele barbecue. In een keten wordt er gekookt volgens vaste procedures om zodoende de efficiëntie te verhogen. Terwijl echte barbecue nu juist wordt bepaald door de persoonlijkheid van de kok. Maar goed, de Maurice in Columbia – het eerste restaurant in de keten - is volgens diverse bronnen nog steeds de moeite waard. Het uithangbord van het restaurant ziet er in ieder geval veelbelovend uit: een meters hoog varken met daaronder in neon de tekst ‘World’s Best BAR-B-Q’.

Barbecue is hier volgens de principes van de fast food aangepakt: er is een drivethru window en een drive-in parkeerplaats waar serveersters je bestelling komen opnemen. Het menu is simpel: je kunt kiezen tussen ‘Big Pig’ en ‘Little Pig’. Hoe groot is Big Pig, vraag ik aan de bejaarde dame met blauw geverfd haar achter de balie. ‘Oh, it’s big honey.’ Ik hou het maar op Little Pig. Het maal

bestaat uit knalgeel barbecue vlees, hash, rijst, coleslaw en gefrituurde maïsballetjes die hush puppies worden genoemd. Binnen vijf minuten is mijn bestelling gereed.

Het eten is vlak. Het vlees is doordrenkt met zurige saus, de coleslaw drijft in mayonaise en de hash is tot een smakeloze prut gekookt. Omdat de maaltijd mijn aandacht niet kan vasthouden, observeer ik mijn omgeving. Twee dingen vallen op. Deze stad is voor meer dan vijftig procent zwart, maar de clientèle bestaat hier uitsluitend uit blanke bejaarden; en het restaurant is opgesierd met tientallen Geconfedereerde vlaggen. Ook buiten op de parkeerplaats en het dak wappert het omstreden symbool. Bij de uitgang van het restaurant staat een tafel met stapels brochures en flyers. De een is getiteld ‘Waarom Amerika de Verenigde Naties moet verlaten’. De aanhef op een slordig gekopieerd A4tje luidt ‘De bijbelse visie op slavernij’. Een citaat daaruit: ‘Veel Afrikaanse slaven prezen de Heer dat ze tot slaaf waren gemaakt en naar Amerika gezonden. Omdat ze het hier veel beter hadden dan daar.’

Maurice heeft een autobiografie geschreven, waarin hij zijn ideeën uit de doeken doet. Net als Jennie Traschen ziet hij de Amerikaanse vlag als een symbool van onderdrukking. Maar om andere redenen dan de natuurkundeprofessor uit Massachusetts. Maurice vindt dat de federale overheid te veel macht heeft, macht die juist bij de afzonderlijke staten zou moeten liggen. In zijn visie wordt niet alleen zijn thuisstaat South Carolina onderdrukt door de federale overheid, sinds de burgeroorlog wordt het Zuiden nog steeds onder de duim gehouden door het Noorden. Als het aan hem ligt, scheiden de voormalige slavernijstaten zich morgen wederom af van de rest van het land. Hier dus geen ‘United We Stand’ of ‘One Nation – Undivided’ uithangborden. Van enige betrokkenheid met het gehate New York en Washington is geen sprake.

Verderop in het boek legt Maurice uit waarom alle grote supermarktketens van Amerika zijn barbecuesaus uit het assortiment hebben genomen. De zwarte bevolking van South Carolina is niet zo gelukkig met Maurice’s denkbeelden en heeft een algehele boycot afgeroepen over Maurice en alle winkels die zijn

producten voeren. Maurice zegt dat hij geen racist is, maar dat hij door de ‘politiek-correcte corporaties’ van Amerika wordt beperkt in zijn vrijheid van meningsuiting. Onvermeld laat Maurice dat zijn bedrijf tot ver na het officiële einde van de segregatie in Amerika zwarten de toegang bleef ontzeggen. Volgens diverse berichten in plaatselijke kranten maakte hij daar slechts op last van de rechtbank en op straffe van gedwongen sluiting een einde aan.

GEORGIA

Gelukkig blijkt niet alle barbecue gepolitiseerd. Volgens diverse kookboeken moet Sconyers Bar-B-Que in Augusta een van de beste restaurants van Georgia zijn. Geen Geconfedereerde vlaggen op het parkeerterrein, noch pamfletten bij de ingang. Onder personeel en clientèle bevindt zich een behoorlijk aantal zwarten. Ik kan hier dus met een gerust politiek-correct hart de maaltijd nuttigen. De barbecue is onovertroffen. De spare ribs zijn om je vingers bij op te eten. Het vlees valt van het bot. De eigenaar, Larry Sconyers, komt zelf informeren of alles naar wens is. Wanneer ik het eten de hemel in prijs, biedt hij me een rondleiding door de keukens aan. Zodra we de kelder binnentreden komt de zware geur van houtskool en gerookt vlees je tegemoet. In de kelder bevinden zich drie met houtskool gestookte ovens van ieder zo’n tien meter lang. ‘Veel barbecue restaurants werken uit gemakzucht met elektrische ovens,’ vertelt Sconyers. ‘Maar echte barbecue wordt op houtskool gestookt.’ In elke oven liggen veertig hammen die er vierentwintig uur in blijven zitten. Het barbecueën van spare ribs duurt acht uur. Een van de koks heeft net een ham uit de oven gehaald. Wanneer hij hem op het aanrecht gooit, valt het brok vlees helemaal uit elkaar. Zorgvuldig ontdoet hij de ham van zijn vel – varkensvellen worden apart als delicatesse verkocht. Met een enorm hakmes gaat de kok de ham te lijf. ‘Natuurlijk kun je het vlees ook machinaal van het bot verwijderen,’ zegt Sconyers. ‘Maar dat gaat altijd ten koste van de smaak.’

Augusta is de laatste grote stad die ik voorlopig zal zien. De reisgids U.S. One meldt: ‘Gedurende de 222,5 mijl die U.S.1 in Georgia aflegt, eert de weg maar één stadje, Waycross, met een bevolking van meer dan 2500 mensen.’ De dorpen en stadjes zijn sinds de jaren dertig iets groter geworden, maar nog steeds bestaat dit deel van Georgia uit platteland. Dit was het gebied van de katoenplantages. Katoen heeft plaatsgemaakt voor pecannoten- en perzikboomgaarden, maar herinneringen aan het pijnlijke verleden zijn er nog genoeg.

Negentig procent van de bevolking bestaat uit zwarten. Overal zie je ze zitten op oude sofa’s op de scheefgezakte waranda’s van half ingestorte houten bungalows, die hun laatste likje verf voor de burgeroorlog lijken te hebben

gehad. De neoclassicistische landhuizen, die iedereen die Gone with the wind heeft gezien wel kent, worden uitsluitend door blanken bewoond. In het dorpje Louisville staat op het dorpsplein nog een oude slavenmarkt. Het gebouw – een houten overkapping met een omvang van zo’n acht bij acht meter – dateert uit 1758. De klok was een geschenk van de Franse koning aan een klooster in New Orleans, maar werd onderweg door piraten buitgemaakt en in Savannah verkocht aan de notabelen van Louisville. De klok werd geluid wanneer er slaven werden verkocht, en bij een op handen zijnde aanval van indianen.

De autoradio houdt er opeens mee op. Daar kan ik wel mee leven, maar niet met de schelle fluittoon die nu uit de speakers komt. Halverwege deze vrijdagmiddag gaat elke garage in Louisville sluiten. ‘Komt u na het weekend maar terug, meneer,’ hoor ik keer op keer. Gelukkig vind ik langs de goeie ouwe U.S.1 in een onooglijke garage een omvangrijke zwarte monteur bereid naar mijn auto te kijken.

‘Waar kom jij vandaan?’

Ik vertel hem dat ik in New York woon en een boek aan het schrijven ben over de gevolgen van 11 september.

‘New York… Was daar niet een groot ongeluk gebeurd of zo?’

Ik hoor het goed. De man heeft vagelijk iets over 11 september opgevangen. Zal ik hem vertellen dat de wereld is veranderd sinds de terroristische aanslagen? Ach, waarom ook. Wat een gelukzalige onwetendheid. Hij mag de actualiteit dan niet volgen, van auto’s heeft hij wel verstand. Het probleem betreft een doorgebrande zekering. In een handomdraai heeft hij de schade hersteld.

Eenmaal in Swainsboro, de laatste plaats van enige omvang tot aan Florida, is het al behoorlijk laat. Er is slechts één overnachtingsmogelijkheid, The New Swainsboro Motel. Dat ‘New’ klinkt veelbelovend maar mijn kamer stinkt – merkwaardig genoeg – naar asfalt. De kakkerlakken rennen door de badkuip. Tot mijn vreugde is er een bioscoopje in Swainsboro. The Rookie staat op het programma, een sentimenteel drama over een leraar wiskunde die het op late leeftijd tot professioneel honkballer schopt. De donkere plekken op het scherm, het uitvallende geluid, de krakende doorgezakte stoelen, het publiek dat bestaat uit drie schreeuwende tieners – ik neem het allemaal voor lief. Zolang ik niet tussen de kakkerlakken hoef te zitten, ben ik gelukkig.

De volgende ochtend is het om kwart voor negen al 29 graden. Als ik een half uur onderweg ben, gaat een rood lichtje op het dashboard branden. ‘No Charge’. Tegen beter weten in negeer ik het waarschuwingssignaal. Dan begint er voor in de auto iets te ratelen. Ik stop langs de weg en kijk onder de motorklep. Geen groter genot dan zelf kunnen constateren wat er mis is met je auto: de aandrijfriem van de dynamo is gebroken en zit om de waterkoeling gewikkeld. Ik wrik het ding los en rijd verder, hopende dat de auto het nog even overleeft. Een paar kilometer verderop vind ik een benzinepomp en stap met de aandrijfriem naar binnen.

‘Jij hebt een probleem’, zegt de nors kijkende meneer achter de toonbank.

‘Kunt u me misschien helpen?’

‘Don’t think so.’

‘Weet u dan misschien een garage hier in de buurt?’

‘Nee.’

‘Maar ik ben op doorreis. Ik ben hier niet bekend. Kunt u misschien in het telefoonboek kijken?’

‘Nope.’

En daar heb je nu de beroemde Zuidelijke gastvrijheid.

Een kilometer verderop zit een garage. De eigenaar sleutelt aan een auto.

‘Mijn aandrijfriem is gebroken. Zou u dat kunnen repareren?’

‘Ik ga sluiten.’

Het is pas elf uur maar ik ga niet in discussie.

‘Weet u misschien of er nog een garage in dit dorp is?’

‘Zou het niet weten.’

Vijfhonderd meter verderop tref ik nog een garage aan.

‘Kunt u me misschien helpen met deze gebroken aandrijfriem?’

‘Nee hoor, die heb ik niet in voorraad.’

Daar sta ik dan in het gehucht Lyon. 2169 inwoners. Geen motels, één restaurant. Wat een vooruitzicht hier de rest van het weekend te moeten doorbrengen. Had ik nu toch maar naar Charlie uit Brooklyn geluisterd en een Toyota gehuurd.

Als mijn vertrouwen in de mensheid, en die van Georgia in het bijzonder, geheel is verdwenen, vind ik de laatste garage in het dorp. De monteur, een oudere hevig transpirerende zwarte man, staat over een oude Cadillac gebogen. Dat is een goed teken. Boven het borstzakje op zijn overhemd staat in sierlijke letters Jimmy geborduurd. Jimmy moet vandaag nog drie klussen afmaken. Maar als hij mijn verhaal aanhoort zet hij zijn andere werk aan de kant en werpt een blik onder de motorkap.

‘Dat zullen we direct eens even verhelpen, meneer.’ Een kwartiertje later ben ik weer on the road en prijs ik mijn Cadillac, maar bovenal de vriendelijke inwoners van deze prachtstaat.

In het zuidelijkste puntje van Georgia ligt de Okefenokee National Wildlife Refuge. Het is een prachtig uitgestrekt en vooral gevaarlijk moerasgebied: het krioelt hier van de alligators. Maar ook een plek waar je makkelijk kunt verdwalen. Elk jaar verdwijnt hier wel een natuurliefhebber en dat loopt zelden goed af. In 1996 werd op het parkeerterrein de lege auto van New Yorker

Michael Goodell aangetroffen. Al snel vond men zijn kano op een van de vele eilanden die het moerasgebied rijk is. Van Goodell echter geen spoor. Een zoekactie met helikopters en honderd vrijwilligers leverde niks op. Vierenveertig dagen later evenwel, wandelde Goodell het parkeerterrein op. Vijfentwintig kilo lichter, uitgedroogd en van top tot teen onder de muggenbulten. Hij had weten te overleven door insecten en bladeren te eten.

Ondanks die goede afloop, zal de lezer het me vergeven dat ik het moeras liever vanuit het veilige bezoekerscentrum bekijk. De welkomsthal is van ijskoude airconditioning voorzien. De kaaimannen zitten in hokken en het moeras kan uitsluitend via een treintje worden bezichtigd – dat vanzelfsprekend stopt bij een souvenirshop waar alligatorsoep en steenkoude Coca-Cola wordt verkocht. Maar hoezeer men hier ook heeft getracht de verrassing en het avontuur te verbannen, helemaal gelukt is dat toch niet. Als ik terugloop naar het parkeerterrein liggen naast mijn auto twee kaaimannen van ieder drie meter lang op de stoep te zonnen. Het tweetal trekt binnen een paar minuten heel wat bekijks. ‘Holy cow’, zegt de ene toerist. ‘Moet je dat zien’, zegt een volgende. ‘Is dat een echte’, roept weer een ander verbaasd. En terecht: wie houdt een loslopende alligator op zo’n slechts voor toeristen bestemde plek voor mogelijk? Wanneer de twee kaaimannen na een half uur nog steeds geen aanstalten maken een stukje op te schuiven, kruip ik via het rechterportier de caddy in. Wanneer ik wegrijd, blijven de beesten liggen zonder een spier te verrekken.

FLORIDA

Van alle staten die U.S.1 doorkruist, is Florida de meest moderne. Als geen andere staat aan de oostkust voldoet Florida aan het standaard beeld van Amerika: een bevolking zonder roots, nauwelijks waarneembare sporen van een verleden, spectaculaire weelde naast schrijnende armoe, eindeloze suburbs, tienbaanssnelwegen die altijd vol auto’s staan. Toen journalist Robert D. Kaplan drie jaar geleden in het voortreffelijke An Empire Wilderness de toekomst van Amerika beschreef, deed hij zijn onderzoek in het westen van het land. Zijn gedachtegang was dat staten als Arizona, New Mexico, Colorado en natuurlijk Californië zo jong zijn, dat je daar het best kunt bestuderen hoe de Verenigde Staten van Amerika er over enkele decennia uit gaan zien. Maar hij had net zo goed naar Florida kunnen gaan.

Tot voor kort had Florida een suffe uitstraling. In Florida werden geen presidenten geboren of veldslagen geleverd. Tot aan de Tweede Wereldoorlog was Florida een achtergebleven gebied dat voornamelijk uit moerasland bestond. Het was de staat waar modale gezinnen hun jaarlijkse weekje vakantie kwamen doorbrengen. Maar bovenal was het de plek waar de bejaarden uit het noorden, aangetrokken door het immer aangename weer, op hun einde kwamen wachten.

Dat stereotype beeld voldoet allang niet meer. Alle belangwekkende nieuwe ontwikkelingen en trends in het land vind je tegenwoordig in Florida terug. Of het nu de bevolking is die in toenemende mate uit Hispanic en Aziatische immigranten bestaat, de fortificatie van blanke woonbuurten (de zogenoemde gated communities) of meedogenloze mediahypes, het is nergens zo goed te aanschouwen als in The Sunshine State. Florida is het archetypische Amerika geworden: de plaats waar mensen naartoe trekken om hun verleden te vergeten en een nieuw en beter bestaan op te bouwen. Een nieuwe wereld in de nieuwe wereld, zoals de dichter Campbell McGrath het uitdrukte. Vandaar dat O.J. Simpson tegenwoordig in Florida woont.

De grootste nieuwsverhalen van de afgelopen twee jaar vonden plaats in Florida. Denk aan de moord op Gianni Versace, de Elián González-affaire en de

omstreden presidentsverkiezingen van 2000. Heel treffend omschreef The New York Times Magazine Florida onlangs als het Nieuwe Californië: in de jaren zestig en zeventig excelleerde Californië namelijk in de bizarre en schokkende gebeurtenissen (de moord op Robert Kennedy, de ontvoering van Patty Hearst, de moordpartijen van Charles Manson en natuurlijk de B-acteur Ronald Reagan die het tot president schopte) die nu het exclusieve domein van Florida lijken te zijn.

Het verbaast dan ook niet dat Florida ook in de gebeurtenissen van 11 september een belangrijke rol speelde. Bijna alle kapers woonden korte of langere tijd in Florida. Mohammed Atta en Marwan Al-Shehhi leerden er hun dodelijke wapens hanteren: in Venice namen ze les aan de vliegschool van de Nederlander Rudi Dekkers. En ook de miltvuurpaniek openbaarde zich als eerste in Florida: American Media, de uitgever van roddelbladen als The National Enquirer en The Globe, was de eerste ontvanger van een miltvuurbrief.

Van dit alles merk ik overigens niks als ik bij Boulogne Florida binnenrijd. Het noordelijke stuk van Florida, en vooral die vreemde westelijke uitloper, staat bekend als de Redneck Riviera. Het gebied doet in volksaard en landschap meer denken aan Georgia en Alabama dan aan het kosmopolitische Miami, zeshonderdvijftig kilometer verderop. Op culinair gebied voeren barbecuerestaurants hier nog steeds de boventoon. Op U.S.1 zie je geen cabriolets, maar aftandse pick-up trucks. De huizen zijn bescheiden van omvang. Veel bedrijfspanden – benzinepompen, motels en winkels – staan leeg. Pas bij de stadsgrenzen van Jacksonville, de eerste echte stad sinds Columbia in South Carolina, begint Florida op Florida te lijken. Ik ontwaar de eerste palmboom! Het loopt tegen de avond en ik wil niks liever dan een gezellig motelletje aan de Atlantische Oceaan, een frisse duik in het blauwgroene water om de moeraslucht van mijn lijf te spoelen. In Jacksonville Beach vind ik al snel wat ik zoek: een lieflijk roze geverfd art-deco motel direct aan het strand. Er is zelfs een bar bij het motel waar de heerlijkste tropische cocktails worden geschonken. Het leven is goed in Florida… totdat ik naar de prijs vraag. Honderdtachtig dollar per nacht. Nu wil ik mezelf graag verwennen, maar het geld voor deze reis begint op te raken en 180 dollar vind ik echt te gek. Dan maar weer voor 32 dollar naar de treurige Motel 6 langs de snelweg. Terwijl het verkeer voorbijraast, trek ik een

baantje in het zwembad. Niet alleen als gevolg van het chloorrijke water welt er een traantje op.

Aan het stuk strand van Jacksonville tot St. Augustine begon ooit het moderne Florida. De projectontwikkelaar Henry Flagler, de zakenpartner van oliemagnaat John D. Rockefeller, toverde hier aan het eind van de negentiende eeuw het moerasland van Florida om tot vakantieparadijs. Langs de spoorlijn tussen Jacksonville en St. Augustine stampte hij een serie hotels uit de grond, die snel populair werden bij toeristen uit het noorden van het land. Uit dank vernoemde men straten, ziekenhuizen, musea, universiteiten en natuurlijk stranden naar de man die je met recht de founding father van Florida kan noemen.

De kustlijn is hier compleet volgebouwd. De ene na de andere villa ontneemt het zicht op de oceaan. Het maakt het rijden er niet leuker op. In Daytona Beach maken de McMansions – zoals de protserige huizen door mensen met ‘goede smaak’ worden aangeduid – plaats voor een vijftien kilometer lange verzameling van hotels, motels, disco’s en bars. Daytona Beach biedt de Amerikaanse jeugd wat Terschelling doet voor de Nederlandse: de mogelijkheid om je zonder ouderlijk toezicht klem te zuipen. Hier gebeurt dat tijdens de beruchte spring break. Gedurende deze lentevakantie wordt het stadje overspoeld door studenten die zich massaal overgeven aan zoveel mogelijk drank en seks.

Naast spring break wordt het openbare leven in Daytona Beach bepaald door het gemotoriseerde verkeer. Want als studenten er niet huishouden, dan zijn het wel racefans. De Daytona International Speedway is wereldberoemd. Een ander berucht evenement is de jaarlijkse Bike Week, die tien dagen duurt. In oktober verzamelen zich ruim een miljoen motorrijders in Daytona Beach om in drommen door het stadje te scheuren. Vandaag is er spring break, race noch motoroptocht gaande. Dat is af te lezen aan de motelprijzen die tot rond de twintig dollar zijn gezakt. Het is ook te merken aan de rust in de talloze biker bars die Daytona Beach rijk is.

In de Last Resort Bar - Home of the Ice Cold Beer and Killer Women, direct aan U.S.1, zitten twee klanten. De een heeft lang haar en een baard. Hij klaagt over zijn tienerdochter, tegen een in bikini geklede bardame van achter in de veertig, die een paar tanden mist en op de ene borst een adelaar heeft getatoeëerd en op de andere het hoofd van een indiaan. ‘Mijn dochter is zo’n kuttenkop. Ik ben haar spuugzat. Geef me tweehonderd dollar en je krijgt haar zo mee.’ De andere klant heeft ook lang haar, ook een baard en een leesbril, een attribuut dat enigszins misstaat bij zijn stoere laarzen, leren jack met doodshoofd en de tatoeages op de vingers van zijn linkerhand die E V I L spellen. Ik neem tussen de twee motorrijders plaats. Ze laten hun blik even over me dwalen. Die met de kuttenkop-dochter trekt zijn neus op. Die met de getatoeëerde hand zegt ‘pfff’. Ik krijg de indruk dat mijn korte kaki broek en Hawaï T-shirt (ik ben vandaag in tropische stemming) hier niet de juiste outfit is.

‘Mag ik een Heineken?’

‘Hier wordt alleen Amerikaans bier gedronken,’ zegt de barvrouw.

Dat begint goed. Stotterend verander ik mijn bestelling in een Budweiser. Met een klap belandt het flesje voor mijn neus. Het gesprek tussen bardame en motorrijder biedt weinig openingen en dus kijk ik maar eens om me heen. Een ‘United We Stand’ poster hangt naast een uitbundige tekening die is ondertekend met ‘Nazi Nick’. Achter in de zaak staat een doodskist gevuld met lege whiskyflessen. Aan het plafond hangen tientallen bh’s. Dan valt mijn oog op een plakkaat dat verkondigt dat deze bar de plek is waar Aileen Wuornos, Amerika’s eerste vrouwelijke seriemoordenaar, werd gearresteerd. Wuornos, zo leer ik later wanneer ik haar naam op internet opzoek, was een straatprostituee die naar eigen zeggen tijdens haar leven ruim achtduizend klanten afwerkte. Zeven van die mannen probeerden haar te verkrachten, waarop ze hen uit zelfverdediging doodschoot. De jury dacht daar anders over. In 1992 werd ze ter dood veroordeeld.

Het gesprek tussen bardame en motorrijder is intussen stilgevallen.

‘Dus die Aileen Wuornos kwam hier vaak?’, probeer ik het ijs te breken.

‘Jazeker. Ze leefde in een bouwval hier achter. Ze zat op precies dezelfde plek als waar jij nu zit toen ze door de FBI werd gearresteerd. Ze was een lovely lady. Jammer dat ze haar binnenkort gaan elektrocuteren.’

Enkele maanden later, op 9 oktober 2002, werd de doodstraf inderdaad ten uitvoer gebracht. Wuornos laatste – cryptische- woorden waren: Ik kom terug. Net als Independence Day, met Jezus, op 6 juni. Net als de film. Groot ruimteschip en de hele rataplan. I’ll be back.

De liefde van de inwoners van Daytona Beach voor alles wat een motor heeft, gaat ver. Niet alleen verwelkomen ze elk jaar de miljoen motorrijders van Bike Week en evenzovele racefans, ze laten ook toeristen met hun auto op het strand rijden. Omdat de zandbodem hier heel compact is, kan je zelfs met een gewone auto het strand op. Het strand als parkeerterrein – esthetisch verantwoord is het misschien niet, handig wel: mensen liggen in de kuip van hun pick-up truck te zonnen. Om met je auto naar de branding te kunnen rijden, moet je vijf dollar betalen. De man die bij de oprit het toegangsgeld int, verzekert me dat mijn Cadillac niet zal wegzakken. De eerste kilometers gaat het goed. Ik voel me een decadente beach boy. Maar wanneer ik probeer te keren gaat het mis. Ik beland in een stuk mul zand, de caddy sputtert en hobbelt en het is gedaan. Ik zit muurvast. Voor- of achteruit schakelen, het helpt niks. Hoe meer gas ik geef, hoe dieper de wielen zich ingraven. Waar ben ik aan begonnen? Visioenen van een snel opkomende vloed trekken aan mijn geestesoog voorbij, om nog maar te zwijgen van haaien die zich op het pluche van de voorbank nestelen.

Een jeep met een paar surfplanken op het dak rijdt voorbij. De inzittenden zijn

gebruinde jongens met een piercing in hun tepel. Eminem schalt uit de boxen.

‘Hey dude. Heb je hulp nodig?’, vraagt een van hen.

‘Eh… ja!’

‘Okay dude. Laten we duwen.’ En hij voegt de daad bij het woord. Veel helpt het niet. Dan komen zijn vrienden te hulp.

‘Dude, laten we naar achteren duwen’, zegt de een.

‘Nee dude, we moeten naar voren’, weet een ander.

‘Zet hem in zijn vrij dude’, oppert een volgende.

‘Nee dude, in ‘drive’, roept weer een volgende.

Vertwijfeld stap ik uit. Een van de dudes stapt in, terwijl de anderen uit alle macht duwen. De caddy brengt een hoog piepend geluid voort en begint te schudden. Het is alsof hij me huilend toeroept: waarom laat je me zo mishandelen door deze dudes. Brullend schiet de caddy tenslotte naar voren.

‘Blijf van die soft shit vandaan dude,’ adviseert de eerste dude terwijl hij weer in

zijn jeep stapt. Ik maak dat ik van het strand afkom.

Zozeer is het leven in Daytona Beach van de auto doordrongen dat deze zelfs als instrument in de godsverering wordt gebruikt. Op nog geen vijf minuten rijden van de Last Resort Bar bevindt zich de Daytona Beach Drive-In Christian Church, een tot ‘kerk’ omgebouwde drive-in bioscoop. Zondagochtend om acht uur vervoeg ik me bij de ingang. Bij het drive-thru raampje waar je vroeger een kaartje voor de film kocht, krijg je nu een hostie en een plastic bakje (zo eentje waar ze in New Yorkse sushi-restaurants de sojasaus in doen) met een paarsrode vloeibare substantie. Wijn, denk ik, maar het ruikt niet naar alcohol. Als ik het achterover sla blijkt het cranberry sap. Eenmaal voorbij de entree hobbel ik over het grasveld. Het terrein is al behoorlijk gevuld. De meeste auto’s laten hun motor ronken. De ramen zitten potdicht, de airconditioning staat vol aan. Ik kies een plekje halverwege het terrein met vrij uitzicht op het overdekte podium. Om de voorganger te kunnen horen, moet je de autoradio afstemmen op 680 AM. Wanneer de dominee – anders dan de hostie doet vermoeden betreft het hier geen katholieke kerk – voorgaat in gebed, zie ik in de wagens links en rechts van me mensen hun handen vouwen. Halverwege de dienst betreedt een koortje het podium. Als ze enkele liederen hebben gezongen en weer achter de coulissen verdwijnen, drukt het publiek, bij wijze van applaus, massaal en geestdriftig op de toeter. Na afloop spreek ik dominee en grondlegger van de drive-in kerk, Larry Deitch aan in de voormalige projectiecabine die is omgevormd tot gemeenschapsruimte. ‘Mijn doel is God bij de mensen te brengen. Wij willen het de mensen makkelijk maken om een dienst bij te wonen,’ vertelt hij. ‘En wat is makkelijker dan zonder je auto uit te hoeven het woord Gods tot je te nemen. Je ziet hier vaak gezinnen in badkleding die nog even naar de kerk komen voordat ze naar het strand gaan. Dat is toch prachtig! Het maakt onze Heer niet uit hoe je eruit ziet of waar je je bevindt.’ Maar een kerk waar de gelovigen geen met elkaar hebben, waar iedereen is afgesloten van zijn directe omgeving, is dat werkelijk een verrijking? Is dat niet symbolisch voor het verregaande individualisme en de vervreemding in het moderne Amerika, vraag ik hem. Hij sputtert dat er toch echt wel gemeenschapszin in zijn kerk heerst, maar geeft al snel toe dat de meeste gelovigen de auto niet uitkomen. ‘We leven in een individualistische maatschappij. Mensen zijn gehaast. Alle behoeften moeten onmiddellijk worden bevredigd. Dus ook de religieuze. Daar heb ik niet voor gekozen, het is een gegeven. Traditionele kerken hebben het met die houding moeilijk. Wij niet. Onze gemeente groeit gestaag.’

••

Het eerste plaatsje ten zuiden van Daytona Beach is New Smyrna Beach dat door de Amerikaanse pers tot Shark Attack Capital Of The World is uitgeroepen. In de zomer van 2001 werden hier zeventien zwemmers door haaien gebeten. In één weekend in augustus vielen zes slachtoffers. De meeste ongelukken waren niet al te ernstig – een fikse snee in een ledemaat – maar bij één surfer moest een been worden afgezet. Typerend voor de pre-9/11 pers, werden de aanvallen tot heuse hype opgeblazen en daar deden ook de serieuze media enthousiast aan mee. Anderhalve maand voor 11 september zette Time magazine ‘Summer of the Shark’ op de omslag. Talloze kranten en tv-programma’s spraken over het gevaar van de haai. Desalniettemin hadden die zomer slechts 37 haaienaanvallen plaatsgevonden. Die zomer overleden meer mensen aan een bijensteek, dan aan een haaienbeet. De kans op zo’n beet was vele malen kleiner dan door de bliksem te worden getroffen. Het leek allemaal niet ter zake te doen. Ondertussen had nauwelijks iemand je kunnen vertellen wie Osama Bin Laden was of waar Afghanistan lag. Pas na 11 september werd duidelijk hoe belachelijk die haaienhype was geweest. In de media klonk een veelvuldig mea culpa. De haaienaanvallen werden als typerend beschouwd voor hoe de nieuwsmedia hun principiële taak – de burger informeren over belangrijke actuele ontwikkelingen – hadden verwaarloosd. Zo groot was de collectieve schaamte dat sindsdien niets meer is vernomen over de Shark Attack Capital of the World.

‘Waarschuwing: Gevaarlijke zee fauna komt veelvuldig voor in dit gebied’, staat op een bord bij de toegang tot het strand van New Smyrna Beach. Het is mij een raadsel waarom voor deze eufemistische waarschuwing is gekozen en niet voor het Amerikaansere ZWEMMEN KAN DE DOOD TOT GEVOLG HEBBEN OF ERNSTIG LETSEL TOEBRENGEN. DE EIGENAAR VAN DIT STRAND AANVAARDT GEEN ENKELE AANSPRAKELIJKHEID IN HET GEVAL VAN EEN HAAIENAANVAL. De Amerikaanse neiging om tegen elk potentieel onheil, hoe onbetekenend of onwaarschijnlijk ook, te waarschuwen is een bekend verschijnsel. Denk aan de plastic koffiebekertjes waarop staat ‘Waarschuwing: inhoud kan heet zijn.’. Uit die aanmaningen moet je niet de

conclusie trekken dat Amerikanen angstige mensen zijn, maar wel dat ze graag anderen aansprakelijk stellen als er iets misgaat. Waar je je in Nederland op het absurde af tegen eventueel ongemak verzekert, daar begin je in Amerika een rechtszaak. Die waarschuwingen zijn dus alleen bedoeld als middel om je in te dekken tegen een juridische claim. Des te verbazender is het te ontdekken dat het bord op het strand van New Smyrna Beach zo omfloerst is opgesteld. Als je hier door een haai wordt gebeten en vervolgens een rechtszaak begint, maak je een goede kans de gemeente een paar miljoen afhandig te maken. En het risico van zo’n haaienbeet mag dan klein zijn, denkbeeldig is ze beslist niet.

‘Nog haaien vandaag?’, vraag ik grappenderwijs aan de vrouwelijke strandwachter die zo uit Baywatch lijkt te zijn weggelopen

‘Niks gezien vandaag.’

‘Wanneer heb je ze dan voor het laatst gezien?’

‘Oh, vorige week waren er zeker een stuk of tien.’

‘Dan moest ik maar niet de zee ingaan…’

‘Dat kan geen kwaad hoor. Als je niet te diep gaat.’

••

Een bezoek aan Florida is niet compleet zonder Walt Disney World, ‘s werelds grootste pretpark. Vandaar dat ik voor het eerst sinds Pennsylvania U.S.1 weer eens verlaat en me de volgende ochtend naar Orlando spoed. Disney World is groot. Het park meet 122 vierkante kilometer, dezelfde oppervlakte als het Zeeuwse eiland Noord-Beveland. Disney World bestaat in feite uit vier verschillende pretparken – waarvan The Magic Kingdom het oudste en bekendste is. Op een normale dag heeft dit oord vijftigduizend mensen in dienst en is daarmee de grootste werkgever van Florida. Jaarlijks wordt het park door dertig miljoen mensen bezocht. Je zult dan ook weinig Amerikanen tegenkomen die er nog nooit zijn geweest – of er ooit naartoe willen.

Het culturele belang van het pretpark valt moeilijk te onderschatten. In het maatschappelijk verkeer wordt kennis van Disney World simpelweg verondersteld. Net zoals iedere Europeaan weet dat de Eiffeltoren in Parijs staat en de Big Ben in Londen, zo weet iedere Amerikaan dat Cinderella’s Castle en Splash Mountain zich in het Magic Kingdom bevinden. Kortom, een bezoek aan Disney World behoort tot de basisvorming van iedere Amerikaan.

Volgens postmoderne filosofen is Disney World de ultieme metafoor voor de hedendaagse maatschappij omdat het park er als geen ander in slaagt de bezoeker de indruk te geven dat de wereld perfect maakbaar is. Door middel van spectaculaire thrill rides en geïdealiseerde versies van de werkelijkheid creëert het vermaaksoord de illusie dat we de grenzen van tijd en ruimte, van het ‘ik’ en de maatschappij kunnen overschrijden. De godfather van dit denken, Jean Baudrillard, meent zelfs dat Disneyland (de Californische tegenhanger van Disney World) hyperreal is. Dat wil zeggen: Disney weet zo overtuigend een uniek universum te creëren dat deze ‘echter’ aanvoelt dan de ‘werkelijkheid’. Oftewel: slechts de hyperrealiteit van Disney World bestaat, de rest is illusie. Klinkklare onzin? Wellicht. Feit is dat Disney er in slaagt een eigen wereld te creëren waarin je makkelijk vergeet dat voorbij de grenzen van het park een lastige buitenwereld bestaat.

Disney World is ook de belichaming van het blinde Amerikaanse geloof in de

zegeningen van technologie – denk aan het naïeve optimisme over de internetrevolutie en de ‘nieuwe economie’. In de echte wereld wordt dat geloof vaak gelogenstraft want technologie is nooit zonder problemen en de voordelen zijn vaak discutabel. Zo niet in Disney World: daar rijdt de monorail immer op tijd, en hapert Splash Mountain nooit. Het pretpark benadert een ideaal universum. De zon schijnt er driehonderd dagen per jaar. Negatieve elementen – graffiti, armoede, politiek, et cetera – zijn buitengesloten. Er is slechts volmaakt geluk met Mickey en Goofy.

Tot zover de theorie. Hoe ziet de praktijk er uit? Vast staat dat het paradijs wordt bedreigd. Van alle Amerikaanse entertainmentbedrijven heeft uitgerekend Disney het zwaarst te lijden gehad van 11 september. Na de terroristische aanslagen kreeg het vermaaksoord te kampen met tegenvallende bezoekersaantallen. Het park is grotendeels afhankelijk van gasten die per vliegtuig arriveren. En die bleven na 11 september massaal weg. Het gevolg was een kwart minder bezoekers, een winst die 83 procent lager lag dan het jaar ervoor en een aandelenkoers die zo’n beetje halveerde. Ik vroeg me af of je daar hier iets van zou kunnen merken. Zou dat hinderlijke, ontembare alledaagse leven dan toch eindelijk zijn doorgedrongen tot het Magische Koninkrijk? Ik stelde me zo voor dat als dat werkelijk het geval is, het definitieve bewijs is geleverd dat Amerika inderdaad een metamorfose heeft doorgemaakt.

Zodra je het Magic Kingdom binnentreedt, beland je in Main Street USA, een reconstructie van een ‘typisch Amerikaanse’ dorpsstraat. Er is een bioscoop, krantenkiosk, kapper, snoepwinkel, bakker en ijscoman. Main Street USA is wellicht de archetypische Disney attractie: geïdealiseerd, commercieel en apolitiek. Geïdealiseerd omdat je geen zwervers of roestige auto’s ziet en nergens een pandje leeg staat, iets wat in de echte hoofdstraten die ik de afgelopen maanden langs U.S.1 heb gezien, eerder regel dan uitzondering is. Commercieel, omdat alle gebouwen zijn omgetoverd tot souvenirwinkels en fast food restaurants. En a-politiek, omdat de Amerikaanse vlaggen en ‘United We Stand’uithangborden uit de echte hoofdstraten hier ontbreken. In Main Street USA is niets te merken van 11 september. De boodschap die Disney wil uitdragen is duidelijk: hier kom je om je zorgen te vergeten. Jammer alleen, dat de bezoekers niet meewerken. Opmerkelijk genoeg zie je hier zo mogelijk nog meer

patriottische T-shirts, petjes, sjaaltjes en buttons dan in de omgeving van New York. Alsof de bezoekers Disney op de vingers willen tikken vanwege haar onvaderlandslievende gedrag.

Ik slenter een paar uur door het pretpark. Is het leven perfect in Disney World zoals de postmoderne filosofen ons willen doen geloven? De terroristische aanslagen hebben niet voor blijvende veranderingen gezorgd. Ruim een half jaar na dato is er niks meer te merken van verminderde bezoekersaantallen; op een maandagochtend kun je al over de hoofden lopen. En ondanks de patriottische leuzen waarmee de dikke buiken van de bezoekers worden opgesierd, is het hier nog steeds makkelijk om te vergeten dat het land in oorlog met het terrorisme is. Het is prettig om 11 september zo uit je gedachten te kunnen bannen. Bovendien is Disney World schoon, overzichtelijk georganiseerd en het personeel vriendelijk. Maar een paradijs? De wachtrijen voor de attracties benaderen die van de Nederlandse gezondheidszorg. Voor het befaamde wildwaterspektakel Splash Mountain moet je anderhalf uur in de rij staan. Maar bovenal zie ik veel, heel veel ongelukkig kijkende mensen en jengelende kinderen.

Bij een van de ‘designated smoking areas’ raak ik aan de praat met een ouder echtpaar uit New Jersey. Ze hebben een Mickey-waterpistool voor hun kleinkind gekocht dat daarmee voorbijgangers beschiet.

‘Pfff, effe een sigaretje’, verzucht oma.

‘Onze dochter zit met echtgenoot tien dagen in Vegas’, merkt opa jaloers op. ‘En nu zitten wij met de kleine opgescheept.’

‘Hoe bevalt het hier’, informeer ik.

‘Breek me de bek niet open’, zegt opa. ‘Het is hier te druk en te warm en de kleine begint er ook genoeg van te krijgen.’

‘Nog maar drie dagen te gaan,’ besluit oma het gesprek.

Mijn zoektocht naar het perfecte leven in Florida is nog niet ten einde. Ik vermoed dat ik meer succes zal hebben even buiten Disney World, aan de andere kant van de snelweg. Daar bevindt zich het door Disney gebouwde plaatsje Celebration, een van ‘s lands beroemdste postmoderne stedebouwkundige experimenten, dat net als Disney World zijn uiterste best doet de boze buitenwereld te ontkennen. Celebration is ‘de bestemming waar je ziel naar heeft gezocht’, zoals het op een levensgroot billboard bij de entree van het dorp staat vermeld. Het modeldorp is een exercitie in nostalgie. Het wil een ouderwets dorp zijn waar de huizen in ‘historische’ stijlen zijn opgetrokken en waar de inwoners zich veilig en geborgen voelen. De brochure voor huizenkopers – de eersten werden in 1997 verwelkomd – zegt het zo: ‘Er was eens een plek waar buren elkaar op een stille zomeravond begroetten. Waar kinderen tikkertje speelden met vuurvliegjes. En schommelstoelen op de waranda een vluchtplaats boden tegen de zorgen van alledag. De bioscoop vertoonde tekenfilms op zondag. De kruidenier bezorgde aan huis. En er was een leraar die altijd wist dat jij ‘iets speciaals’ had. Herinner je je die plek? […] Die plek is weer terug, in een nieuw dorp genaamd Celebration.’

‘Dit is gewoon het paradijs,’ verklaart Jim Hattaway, een advocaat gespecialiseerd in onroerend goed. Hij zegt het zonder enige vorm van ironie. Zijn smetteloos witte overhemd en perfect geknoopte bordeauxrode stropdas contrasteren met zijn diep afgekloven nagels. ‘Het leven is hier geordend, gestructureerd. Ik ken mijn buren, de mensen maaien het gras twee keer per week en onderhouden hun huizen. Het is de perfecte plek om kinderen op te voeden. Doordat de mensen veel zorg aan de omgeving besteden, krijgt het negatieve element hier geen kans. Hier hoef je niet bang te zijn voor misdaad, voor buren die hun caravan in de voortuin parkeren of hun huis een afschuwelijke kleur verven.’ Vol trots toont Hattaway me zijn ‘Victorian Garden

Home’. Op de waranda die zich over de gehele, asymmetrische voorkant van de woning uitstrekt, staan een schommelstoel en een sofa met bloemmotief waar je diep in wegzakt en aan de overkapping hangen rijk gevulde bloembakken.

Voor mij is New York de bestemming waar mijn ziel naar heeft gezocht. Als ik een ‘paradijs’ zou moeten beschrijven dan zou New York - met zijn brede aanbod van restaurants, winkels, bars, musea, bioscopen en theaters - mijn ideaal heel dicht naderen. Maar na zes jaar in New York beginnen de nadelen van die stad me ook op te breken. Net als de meeste New Yorkers woon ik klein – mijn keuken doet tevens dienst als werkkamer en slaapkamer van mijn driejarige zoontje. Het vinden van een parkeerplek is een dagelijks terugkerende irritatie. Ik heb geen tuin. Ik ken mijn buren niet. Ik ben opgelicht door mijn huisbazin. Ik ben door een met een pistool zwaaiende tiener beroofd. Oftewel, zo volmaakt is New York niet en stiekem verlang ik wel eens naar een echt huis met een tuin in een dorp waar je de buren kent.

Het probleem bij dat verlangen is dat dorpen waar je de buren kent in Amerika dun gezaaid zijn. De meeste mensen die ‘buiten’ wil wonen hebben feitelijk maar een optie: de saaie suburbs waarvan ik er langs U.S.1. zoveel gezien heb de afgelopen weken. Grofweg de helft van de Amerikaanse bevolking woont in de suburbs. De aantrekkingskracht van die buitenwijken is niet veel groter dan in Nederland: de droom van een eigen huis met tuin is er voor veel mensen te veroorloven, de scholen zijn er doorgaans beter en de misdaadcijfers lager. Maar je hoeft maar naar recente films als American Beauty, Happiness of The Ice Storm te kijken om te weten dat de onvrede met - en minachting voor - de Amerikaanse buitenwijken groot is. Het grootste probleem van de suburbs is dat de auto er oppermachtig is. In veel moderne buitenwijken is een voetganger net zo zeldzaam als een atheïst in de kerk. Niet alleen vind je er geen enkele vorm van openbaar vervoer, er zijn zelfs geen trottoirs. Kinderen spelen er niet op straat, voor elk wissewasje moeten mensen in de auto stappen. De eenvormige huizen staan zo ver van elkaar dat je de buren nooit ziet. Woonbuurten zijn van elkaar gescheiden door wegen als U.S.1 die, zoals ik de laatste tijd meer dan eens heb kunnen constateren, worden gekenmerkt door een eindeloze aaneenschakeling van eenvormige motels, benzinepompen, lichtreclames, discountwinkels, supermarkten, fast food ketens en gigantische parkeerterreinen.

Het gevolg is vervreemding, vereenzaming en anonimiteit.

Niet zo verwonderlijk dus dat Amerikanen op zoek zijn naar alternatieven. Eén oplossing is de zogeheten ‘gated community’, waarover later meer. Een ander is New Urbanism, een relatief nieuwe stroming in de stedenbouw, die zijn inspiratie vindt in het negentiende eeuwse Amerikaanse dorp. New Urbanism zet zich nadrukkelijk af tegen zowel de suburb als de gated community beweging. New Urbanism wil buurten creëren die zowel gevarieerd als compact zijn, waarin wonen en werken niet van elkaar gescheiden zijn, waar winkels voor iedere bewoner op loopafstand zijn, waar de voetganger zich welkom voelt en waar het autogebruik wordt ontmoedigd. New Urbanism meent dat je met het ontwerp van een buurt en de architectuur van de individuele huizen een gemeenschapsgevoel onder bewoners kunt kweken. Al die ideeën vind je terug in Celebration, dat samen met het dorpje Seaside - het decor voor de film The Truman Show – de bekendste voorbeelden zijn van New Urbanism. In Celebration staan de huizen dicht op elkaar, waardoor het schier onmogelijk is aan de buren te ontsnappen. De woningen hebben aan de straatkant een waranda, hetgeen met voorbijgangers stimuleert. Bewoners zijn in Celebration niet door hun sociale klasse van elkaar gescheiden: grote dure huizen worden afgewisseld met kleinere woningen en huurappartementen. De straten zijn smal en hebben trottoirs. Het dorp heeft een begaanbaar centrum met restaurants, winkeltjes, een lagere school en een postkantoor. Niet alleen is Celebration voetgangervriendelijk, de auto wordt actief uit het straatbeeld geweerd. Zo zijn de garages - een Amerikaans huis zonder garage is zelfs in Celebration ondenkbaar - aan de achterkant van de huizen geplaatst. Wonen, werken, winkelen en recreëren zijn hier niet van elkaar gescheiden zoals in de moderne suburb maar juist zoveel mogelijk bijeengebracht.

De ideeën van New Urbanism vind ik bewonderenswaardig. Wat de stroming nastreeft is een soort suburb zonder de nadelen daarvan. Een stadje met het gevoel van een dorp zo je wilt. Kortom, gezien mijn New Yorkse frustraties lijkt Celebration ideaal. Het dorp oogt aangenaam, het weer is er heerlijk, de appartementen zijn in vergelijking met New York betaalbaar en er zijn vijf aardige restaurants. Zelfs de buurtkroeg en bioscoop ontbreken niet. Wat wil je nog meer? Leuke buren bijvoorbeeld.

Wie zijn die bewoners van Celebration? Wie voelen zich tot de ideeën van het New Urbanism à la Disney aangetrokken? In de eerste plaats mensen zoals Hattaway: conservatieve, welgestelde blanken die de forse huizenprijzen kunnen betalen en die grote steden te gevaarlijk achten. Hattaway bijvoorbeeld omschrijft Miami als ‘our own little Beirut’. Maar al lijkt het dorp redelijk homogeen, er is gelukkig ook een aanzienlijke minderheid die zich minder makkelijk laat classificeren.

Neem Dave Eaton, een van de weinige openlijk homoseksuele mannen van het dorp. Hij verhuisde naar Celebration voor de ‘look’ van het dorpje. ‘Ik ben dol op plaatsen waar mensen zorg besteden aan hun huizen. Die oude dorpjes in New England vind ik geweldig, maar ik kan het weer in het noorden niet uitstaan. Celebration biedt het beste van twee werelden: de sfeer van een New England dorp, het weer van Florida.’

Bij de laatste presidentsverkiezingen stemde 75 procent van Celebration voor George Bush. Het gezin Boyer behoort tot de overige 25 procent. Lance en Karin Boyer zijn twee van de weinige echte ‘liberals’ van Celebration. Het echtpaar richtte twee jaar geleden een Montessori school op en zijn vaste bezoekers van een Boeddhistische tempel in het naburige Kissimmee. Het echtpaar had met hun drie kleine kinderen op een tiental verschillende plekken in Amerika gewoond, maar nooit een plaats gevonden waar het zich definitief wilden vestigen. ‘Geen van die plekken had een goed karma’, vertelt Lance, een man met het postuur van Helmut Kohl, die vakantiehuizen verhuurt aan Disney-toeristen. Jaren geleden hadden ze een lijst opgesteld met eisen waaraan de ideale woonplaats moest voldoen. ‘We wilden een stadje waar de mensen betrokken zijn bij hun omgeving, een plek met een actief cultureel leven, lage belastingen, weinig verkeer en een goede school.’ En alhoewel Celebration niet aan alle voorwaarden voldoet, komt het toch aardig in de buurt. ‘Ik heb nog nooit ergens gewoond waar ik de kinderen met een veilig gevoel op straat kon laten spelen, waar de mensen zo vriendelijk zijn’, zegt Karin. ‘Aan de andere kant voelen we ons hier tussen al die rijke mensen soms misplaatst. Je hebt hier geen arbeidersgezinnen, of etnische minderheden.’

Wat die uiteenlopende groep mensen met elkaar verbindt is dat ze allemaal op zoek zijn naar de ideale woonplek. Amerika is op dat verlangen gebouwd. De pilgrims, de eerste echte permanente (niet-indiaanse) bewoners van het land, waren religieuze vluchtelingen op zoek naar een plaats waar ze in vrijheid de god van hun keuze konden aanbidden. De miljoenen immigranten die daarna volgden waren evenzeer op zoek naar een plek waar ze in vrijheid een nieuw bestaan konden beginnen. Celebration past uitstekend in die traditie. De brochures schetsen het dorp als een mythisch oord waar je slechts een huis hoeft te kopen om automatisch het walhalla te betreden. Maar is Celebration werkelijk die vervulling van de Amerikaanse Droom? Of concreter: zou ik in Celebration mijn eigen woonwensen in vervulling kunnen laten gaan?

Hattaway is er van overtuigd dat de uitstekende relatie die hij met zijn buren heeft een gevolg is van de inrichting van zijn straat. ‘Ik zit ‘s avonds heel vaak op mijn waranda en dan zie je de hele straat langskomen. Je maakt makkelijk een praatje.’ Karin Boyer heeft een genuanceerdere mening. ‘Ik zou graag willen geloven dat het feit dat je zo boven op elkaar woont en je dus niet aan je buren kunt ontsnappen, ervoor zorgt dan je ze goed leert kennen. Maar ik geloof ook dat dit dorp mensen aantrekt die van zichzelf al heel sociaal zijn, die goede relaties met hun buren op prijs stellen. Dus of het nou de architectuur is, of de mensen zelf, ik weet het niet.’

Een ding is zeker: bijna iedereen die ik in Celebration spreek, beweert bij hoog en laag dat hij uren op zijn waranda spendeert. Maar de praktijk wijst het tegendeel uit. Wandelend door de straten - of het nu overdag, aan het eind van de middag of ‘s avonds is - wordt de indruk van een filmset alleen maar versterkt: je ziet zelden iemand op straat, laat staan op zijn waranda. Opvallend is ook hoe vaak de inwoners nog naar de auto grijpen. Net als in doorsnee suburbs worden kinderen massaal per auto naar school gebracht. Wanneer ik met inwoners in een van de vijf cafés of restaurants die Celebration rijk is afspreek, arriveren ze steevast per auto.

Simpele observaties slaan dus al snel een deuk in de idealen van Celebration. Maar wat een authentiek dorpsgevoel in Celebration werkelijk in de weg staat is het feit dat Disney overal zijn stempel op drukt. Niet dat je hier, zoals in Disney World, Mickey Mouse zult zien rondlopen, of dat je ook maar ergens het Disney logo zult aantreffen. Dat zou te ordinair zijn voor de gedistingeerde smaak van de Celebration bewoners. Maar je ziet wel de hand van Disney in de Rules and Regulations. Deze enorme lijst voorschriften - bedoeld om het uniforme aangezicht van het dorp te waarborgen - bepaalt wat bewoners wel en vooral niet mogen doen met hun huis.

In Celebration mag je de was niet buiten hangen of een antenne op het dak zetten, je mag geen posters voor een politieke partij voor de ramen hangen of ‘for sale’ bordjes in de tuin zetten. Auto’s mogen niet langer dan twee dagen op dezelfde plek geparkeerd staan en campers of ‘unsightly vehicles’ zijn sowieso uit den boze. Er is vastgelegd in welke kleur je je huis mag verven, hoe hoog de heg en het hekwerk mogen zijn, welke soort planten (inclusief welk soort gras) je in de tuin mag zetten. De regels worden tot in het absurde doorgevoerd: de enige toegestane ‘raambedekking’ zijn witte gordijnen. En op de naleving van de regels wordt streng toegezien. In het officiële krantje van Celebration, The Celebration News, wordt elke maand afgedrukt welke overtredingen er zijn geconstateerd door de Celebration Residential Owners Association, of de ‘porch police’ zoals de instantie in de volksmond wordt genoemd.

Elke dag worden in Celebration de straten geveegd en overal lopen mannen rond met enorme ‘blowers’ die afgevallen boomblaadjes wegblazen. Die plastic feel van Celebration wordt versterkt door het feit dat de huizen voor een groot deel daadwerkelijk van plastic zijn. Waar je hout zou vermoeden, blijkt kunststof te overheersen. De luiken die overal naast de ramen hangen (en slechts ter decoratie dienen) zijn van plastic, evenals de witte ‘houten’ hekjes; zelfs de schijnbaar houten huizen bestaan uit cement, beton en triplex. Maar over de Rules and Regulations en het artificiële uiterlijk van Celebration zul je weinig inwoners horen klagen. Lance Boyers reactie is typisch: ‘Wat wil je dan? Dat het vuilnis op straat ligt? Dat ze alles van hout maken? Er is een reden dat hier veel plastic wordt gebruikt. Hout rot in dit klimaat binnen een jaar weg. Als ik mag kiezen, dan geef ik de voorkeur aan neat as can be.’

Hoe langer ik in Celebration verblijf, hoe meer mensen ik spreek, hoe sneller het idyllische beeld van Celebration vervaagt. Net als in de film Blue Velvet blijkt zich achter het schilderachtige dorpsuiterlijk een duistere wereld te verbergen. Niet dat je hier sadistische drugsdealers tegen het lijf zult lopen, maar er blijkt wel een flinke groep bewoners die kotsmisselijk wordt van hun eigen dorp. ‘Het probleem van Celebration is dat Disney hier alles voor het zeggen heeft’, roept John Arcani verontwaardigd uit. Arcani, die zichzelf omschrijft als ‘investeerder’ en voorzitter is van de plaatselijke Rotary Club, woont in een van de enorme villa’s, of Estate Homes in Disney jargon, aan de rand van de golfbaan. Hij is de informele zegsman van de Celebration Rebels, zoals de ontevredenen zichzelf noemen.

Wanneer ik ‘s avonds rond halfnegen aanbel, krijg ik bij binnenkomst onmiddellijk een glas rode wijn in mijn hand gedrukt. Te oordelen aan zijn tongval heeft Arcani er zelf al enkele achter de kiezen. ‘Wil je het goede of het slechte nieuws over Celebration horen’, informeert hij. Waarop hij, zonder mijn antwoord af te wachten, op zijn woonplaats begint af te geven. ‘Disney heeft zich door hebzucht laten leiden. Het zou een dorp worden van idealen, maar hier regeert de almighty dollar, net als overal elders.’ Arcani stort een litanie van klachten over me heen: de school is op zijn best matig, de golfbaan is te duur, er is geen gemeentebestuur.

Hij mag dan aangeschoten zijn, hij slaat de spijker grotendeels op zijn kop. De school heeft vanaf het begin grote problemen gehad. Alle leraren die bij de opening in 1997 aantraden zijn inmiddels opgestapt. Een potje golf kost in Celebration 85 dollar. En Celebration heeft inderdaad geen democratisch gekozen bestuur. Het dorp wordt geregeerd door The Celebration Company, een dochteronderneming van Disney. De bewoners hebben weliswaar inspraak, maar uiteindelijk neemt The Celebration Company de beslissingen. En volgens Arcani betekent dat, dat hem op alle mogelijke manieren geld uit de zak wordt geklopt. ‘De belastingen zijn hier vijftien procent hoger dan in de rest van de provincie en dat geld gaat naar Disney. Je moet hier verplicht een internetabonnement nemen – bij een zakenpartner van Disney. Op de golfbaan, die voor het dorp was

bedoeld, lopen nu almaar zakenrelaties van Disney rond. Ze hadden beloofd dat alleen in het centrum appartementen zouden komen. Nu worden ze links en rechts gebouwd. Waarom? Appartementen leveren Disney meer geld op. Ach, zo kan ik nog wel even door gaan.’

Volgens Arcani is dan er maar één oplossing. De burgers moeten eisen dat Celebration een officiële gemeente wordt. The Celebration Company moet uit het dorp worden gegooid en er moeten verkiezingen voor een burgemeester en een gemeenteraad worden uitgeschreven. ‘Maar dat zal er nooit van komen. De meeste mensen hier werken voor Disney of zijn op een andere manier van het bedrijf afhankelijk. Die willen Mickey Mouse natuurlijk niet tegen de schenen schoppen. En vrijwillig zal Disney het dorp nooit aan de burgers overdragen. Disney is een bedrijf dat alles waar ze mee te maken heeft volledig onder controle wil hebben. En daar verbaas ik me ook niet over: het is leuk dictator te zijn.’

Arcani heeft zijn huis inmiddels te koop aangeboden en wil na bijna vier jaar niks liever dan Celebration zo snel mogelijk verlaten. Het is een sentiment dat ik al na een paar dagen deel. Ik verlang naar huis. Maar toch: als ik op de laatste dag van mijn verblijf nog een wandeling door Celebration maak, word ik door verschillende mensen bij naam aangesproken. Hoe het met mijn boek staat? Hoe lang ik nog blijf? Of ik hun dorp toch wel recht zal doen? Ik geloof niet dat mijn buren in New York ooit zo’n interesse voor mijn bezigheden aan de dag hebben gelegd – zelfs niet na 11 september. Laat staan dat ze me gemist hebben.

••

Hoogste tijd om terug te keren naar U.S.1. Ik begin langzamerhand behoorlijk moe te worden en dat beïnvloedt mijn rijgedrag. Op een rustig stuk van U.S.1 dwalen mijn gedachten af. Wanneer ik een kruispunt nader, zie ik onverwachts een auto oversteken. Pas dan bemerk ik dat mijn licht op rood staat. Ik trap boven op de rem en kom met rokende banden halverwege het kruispunt tot

stilstand. Een kwartier later hangt de lucht van verschroeid rubber nog steeds in de caddy. Een uur later gaat het echt mis. Me realiserend dat het hoogste tijd is te stoppen, ga ik op zoek naar een motel. Aan de linkerkant van de weg zie ik iets van mijn gading. Ik kan de afslag nog net halen. Ik sorteer voor op de linkerbaan en rem dan vrij hard. De auto achter mij remt nog op tijd, maar de auto daarachter niet. Gillende banden en dan de onvermijdelijke klap. Gedrieën gaan we langs de kant van de weg staan. De caddy mankeert niks. Ik mag dan niet zo netjes hebben gereden, volgens de regels valt me niks te verwijten. Heel opportunistisch voel ik er dan ook het meest voor weer door te rijden.

‘Zeg, ik ga weer eens verder. Je hebt me niet nodig hè’, zeg ik tegen de middelste chauffeur. De achterste chauffeur staat in zijn mobiele telefoon te schreeuwen.

‘Buddy, als je het waagt weg te rijden, maak ik het mijn persoonlijke missie jou in het gevang te laten gooien. Leaving the scene of an accident, dat is een misdaad.’

Mijn mond valt open van verbazing.

‘Het is allemaal jouw schuld, buddy,’ gaat hij verder. ‘Ik hoop dat je goed bent verzekerd, want jij gaat hiervoor opdraaien.’

Na vijf minuten arriveert de politie. De agente wil van mij weten wat er is gebeurd. Als ze het verhaal heeft aangehoord, zegt ze tegen mij: ‘Jij kan gaan.’

De middelste chauffeur begint te sputteren. Achter de rug van de agente trek ik een lange neus naar hem en stap mijn auto in.

••

Venice ligt niet aan U.S.1, sterker het plaatsje ligt precies aan de andere kant van Florida, aan de Golf van Mexico. Toch verlaat ik U.S.1 voor de laatste maal om een bezoek te brengen aan Huffman Aviation, de vliegschool waar kapers Mohammed Atta en Marwan Al-Shehhi hun brevet haalden. De school is eigendom van Rudi Dekkers, een voormalig makelaar uit Ede, die tien jaar geleden naar Amerika vertrok. Naast zijn vliegschool, heeft Dekkers een kleine lokale vliegtuigmaatschappij die lijndiensten tussen de grotere plaatsen van Florida onderhoudt en beheert hij het piepkleine vliegveld van Venice. Dekkers is een van de weinigen in Amerika die de twee kapers persoonlijk heeft gekend en daarover wil praten. Dankzij de kapers is hij in Venice een beroemdheid geworden die zo’n beetje om de andere week in de lokale krant figureert. Dekkers – bandplooibroek, poloshirt, bierbuikje – neemt geen blad voor de mond en geniet zichtbaar van de aandacht die hem sinds 11 september ten deel is gevallen. Ik ontmoet hem in zijn kantoor op de vliegschool Huffman Aviation.

‘Atta was een eersteklas klootzak’, zegt hij. ‘Een intelligente man, maar wel een hufter. Onvriendelijk, uit de hoogte, bemoeide zich met niemand. Hij dronk niet, ging nooit uit. Moslim mensen doen dat. Ik wil niet generaliseren, er zijn aardige moslims, maar Atta was gewoon een lul van een vent. Klaar. Hij sprak niet met onze vrouwelijke medewerkers; dat was te min voor hem. De eerste maanden van de training luisterde hij absoluut niet naar de instructeur. Hij zat maar een beetje te klooien in die kist. Toen hebben we gezegd: “Als jij je attitude niet verandert, dan schoppen we je er uit.” Al-Shehhi daarentegen vond ik een heel aardige kerel. Het gesprek gaat hier altijd over vliegtuigen en meisjes. Ik mag graag een lekkere schuine bak vertellen. Als je dat deed waar Atta bij was, dan keek hij je aan met een gezicht van: val jij toch hartstikke dood. Maar Al-Shehhi vond die grappen prachtig. Die lachte mee. Maar alleen als Atta niet in de buurt was.’

Atta en Al-Shehhi klopten in juli 2000 aan bij Huffman Aviation. Ze wilden hun

vliegbrevet halen, een Commercial License waarmee je kleinere een- en tweemotorige vliegtuigen als een Cessna kunt besturen. In december van datzelfde jaar deden ze examen en werden door de FAA, de Amerikaanse Luchtvaartdienst, goedgekeurd.

Hoe boos Dekkers achteraf ook is dat zijn school de kapers heeft opgeleid, hij vind niet dat hem enige blaam treft. ‘Niemand hier heeft iets gemerkt. Achteraf waren er genoeg mensen die zeiden: ‘Jij hebt terroristen getraind en dat had je moeten weten.’ Hoe moest ik dat nou weten? Ik mocht die Atta niet, maar er zijn wel meer mensen die je niet mag en waar je toch zaken mee moet doen. Jij komt hier ook zomaar binnenwandelen. Ben jij terrorist? Dat weet ik toch niet. Nou dan. Wat moet ik dan doen? Moet ik je het hemd van je lijf vragen voordat ik met je ga praten? Die jongens zijn ook bij de groenteboer geweest. Moet die dan zeggen: mag ik eerst even je paspoort zien voordat ik je groenten verkoop?’

Op mijn tegenwerping dat er een verschil is tussen groenten en vliegtuigen, reageert hij verontwaardigd. ‘Oh ja? Wat is het verschil dan? Ik zie het niet. Het ligt niet aan het vliegtuig, maar aan de mens. Het ligt niet aan de revolver, maar aan degene die de trekker overhaalt. Ik denk dat er heel wat meer auto’s op de weg zijn die schade veroorzaken, dan vliegtuigen. De grote trucks met duizenden liters benzine worden niet gecontroleerd en die zijn veel gevaarlijker dan die kleine klote-kistjes die wij hebben. Grote vliegtuigen: dat ben ik met je eens. Maar die hebben wij niet. Mensen vragen me regelmatig: “Heb jij je procedures veranderd?” En dan zeg ik: “Nee, want ik deed alles al volgens het boekje.” De enige verplichting die wij hebben is te kijken naar de immigratiestatus van onze studenten. En dat hebben we gedaan: keurig een visum voor die jongens aangevraagd.’

Daarin heeft Dekkers gelijk, al was dat aanvankelijk weinig evident. Want op 11 september had hij geen enkel bewijs dat hij de verplichte papieren voor de kapers had aangevraagd. De gebruikelijke procedure wil dat iemand een geldig studentenvisum nodig heeft, wanneer hij voltijds aan een vliegschool wil studeren. Maar Dekkers had nooit officiële goedkeuring voor Atta en Al-Shehhi

ontvangen – niet ongebruikelijk daar de immigratiedienst notoir langzaam is met het toekennen van visa. Omdat de overheidsdienst zich daarvan maar al te bewust is, staat zij het toe dat bepaalde vliegscholen – waaronder Huffman Aviation - studenten mag opleiden voordat de visa daadwerkelijk zijn goedgekeurd.

Op 11 maart 2002, exact een half jaar na de terroristische aanslagen, vielen de visa voor Atta en Al-Shehhi bij Huffman Aviation op de mat. Dat betekende niet alleen dat Dekkers van alle blaam was gezuiverd, maar vooral een enorme afgang voor de immigratiedienst. Het voorval werd tekenend geacht voor de lakse houding van de geplaagde overheidsdienst en leidde tot boze opmerkingen van president Bush.

‘Na 11 september stond ik met mijn ballen voor het blok. Ik kon niet aantonen dat ik alles volgens de regels had gedaan. Nu kwam die goedkeuring binnen. De volgende dag stond de hele wereld hier op de stoep: CNN, The New York Times, noem maar op. Ik ben in het congres geweest om een toespraak te houden. Volgende maand heb ik een diner met de president. Wel leuk allemaal. Niet zo leuk is dat mijn business in elkaar is gesodemieterd. We hebben dertig procent minder omzet per maand. Dat komt omdat er geen studenten meer uit Europa komen. Sinds 11 september is de douane bijzonder onvriendelijk geworden en je krijgt nog maar een visum voor een maand. Dus hoe kun je dan een opleiding volgen?’

Gedurende deze reis heb ik vaak moeten constateren dat er sinds 11 september weinig in Amerika is gewijzigd. Dekkers echter trekt de tegenovergestelde conclusie: hij vindt dat Amerika teveel is veranderd. ‘We moeten accepteren dat op 11 september mensen zijn dood gegaan. Maar we moeten door met het leven. We kunnen niet zeggen: we gaan nu ons hele bestaan ophangen aan 9/11. Dat doet men hier wel en dat is fout. Elke dag lees je iets over terrorisme in de krant. Het is een kanker geworden waar je voortdurend aan wordt herinnerd. Laten we wel zijn, 11 september was een bijzaak. Terroristen hebben we liever niet. Maar ze zijn er. Probeer de fouten die gemaakt zijn te vermijden, probeer iets te

verzinnen om de terroristen te bestrijden, maar maak het alsjeblieft niet de hoofdzaak.’

••

Terug aan de Oostkust voert U.S.1 in Boca Raton langs het voormalig hoofdkantoor van American Media Inc., de uitgever van roddelbladen als The Globe en The National Enquirer. Begin oktober arriveerde hier de eerste brief met miltvuursporen, die de dood van fotoredacteur Bob Stevens veroorzaakten. Ik was benieuwd of de terroristische aanslagen van 11 september en die met de miltvuurbrieven de roddeljournalistiek hadden beïnvloed. Na 11 september betoonden de ‘gewone’ media zich plotsklaps beschaamd over hun vroegere preoccupatie met trivialiteiten en beroemdheden. Zo niet The National Enquirer, die deed alsof er nooit iets was veranderd. En zoals bleek in Connecticut toen de arrestatie van Robert Blake rechtstreeks op CNN werd uitgezonden, volgden die ‘gewone’ media een half jaar na de terroristische aanslagen alweer het voorbeeld van ‘s lands grootste roddelblad. Zelfs de miltvuurbrieven lijken geen weerslag op de inhoud van The Enquirer te hebben gehad. Het was en is nog altijd ‘Pilaar Catchers Bill Gearing Gaaien’ en ‘World Exclusieve Interview: J-Lo Father-inlaw Reveals’. Zou roddel echt immuun zijn voor wereldschokkende gebeurtenissen?

Ik moet het antwoord schuldig blijven. Hier helaas geen exclusief interview. De laatste maanden heb ik tientallen faxen en e-mail verstuurd en evenzovele telefoontjes gepleegd. Nooit werd daarop gereageerd. Uiteindelijk kreeg ik onderweg, ergens in Georgia, de persvoorlichter van American Media per telefoon te pakken.

‘Ik zou graag een uw redacteuren spreken.’

‘Geen sprake van.’

‘Oh, waarom niet?’

‘Wat denk jij wel. Weet jij wel wat die mensen hebben doorgemaakt.’

‘Ja. Dat was de achtergrond van mijn verzoek. Ik zou graag horen hoe het de redactie is vergaan sinds de miltvuurbrieven…’

‘Kom niks van in.’

‘… en ik vind het schandalig dat de zogenaamd serieuze media in Amerika geen aandacht aan de gebeurtenissen bij American Media meer besteden’, probeer ik nog vleiend. Maar het is al te laat.

Tuut-tuut-tuut-tuut.

Er valt niet veel te zien bij het hoofdkantoor van American Media, gesitueerd in een bedrijven park met brede lanen en felgroene grasveldjes. Het terrein is met hoge hekken afgesloten. Het parkeerterrein is verlaten. Tussen de tegels groeien inmiddels grassprietjes.

Vijf kilometer naar het zuiden, neem ik mijn intrek in het Panther Motel in Deerfield Beach. Waar Dekkers een van de kapers omschrijft als ‘eersteklas klootzak’, daar heeft de eigenaar van het Panther Motel niks dan goede woorden

voor de terroristen die in zijn etablissement verbleven. ‘Het waren ideale klanten’, zegt Richard Surma. Deze Poolse immigrant die na de Tweede Wereld oorlog naar Amerika kwam, is een bedachtzame man die zorgvuldig formuleert. ‘Ze maakten geen herrie, hadden geen luidruchtig bezoek midden in de nacht. Het is niet zoals in een Hollywood film waar je zo ziet wie de slechterik is. Deze mannen zagen er keurig uit, als doodgewone Amerikanen. Ik zou haast zeggen: ze zagen er verzorgder uit dan veel Amerikanen. Ze droegen geen baggy broeken. Hadden geen ringen door hun wenkbrauwen of enge tatoeages.’

Drie kapers – onder wie in ieder geval Al-Shehhi – verbleven in de twee weken voorafgaand aan 11 september in het Panther Motel, een in pasteltinten geverfd etablissement met een zwembad naast het parkeerterrein en de oceaan op loopafstand. Het is een plezierig onderkomen. De kamers zijn ruim, goed onderhouden en ingericht met kitscherige jaren zestig spulletjes. Surma is een echte gastheer: hij laat je met rust, maar als je hem nodig hebt, is hij er. Dat is dan ook de reden dat ik het aandurf hier een kamer te nemen. De herinnering aan de Comfort Inn in South-Portland begint te vervagen. Maar voor de zekerheid pas ik voor kamer 12 op de tweede verdieping waar de kapers verbleven en kies voor een verblijf aan de andere kant van het motel.

Nadat de drie gasten van kamer 12 op 10 september waren vertrokken, trof Surma bij het schoonmaken een handleiding voor een Boeing 747, een boek over zelfverdedigingtechnieken en een stapel luchtvaartplattegronden aan. Hij besloot de spullen te houden. De volgende dag kwam zijn vondst in een nieuw licht te staan. Zouden de spullen die hij in kamer 12 had gevonden iets met de aanslagen te maken hebben, vroeg hij zich af. Op straat hield hij de plaatselijke sheriff aan. ‘Zijn mond viel open toen ik hem liet zien wat ik gevonden had,’ vertelt Surma. ‘Een half uur later had de FBI de hele straat afgezet en de volgende dag stonden hier vijftig televisieploegen voor de deur. Al die journalisten wilden horen hoe vreselijk die kapers waren. Bijna iedereen probeerde me woorden in de mond te leggen. Ik kan alleen maar zeggen dat het in mijn ogen devote moslims waren. Ze dronken niet - dat weet ik omdat ik slechts lege flessen vruchtensap in hun afval vond. Ze vielen de meisjes in het zwembad niet lastig, ze keken zelfs niet naar vrouwen. In kamer 12 hingen een paar schilderijtjes van vrouwen in bikini aan het strand. Daar hadden ze handdoeken over gedrapeerd.’

Er is niks waar Surma zich in de nasleep van 11 september zo aan heeft gestoord als aan de momenteel wijdverbreide en irreële angst voor alles wat anders is. Net als imam Chebli uit New Jersey wijst hij op cultleider David Koresh en Timothy McVeigh, die verantwoordelijk was voor de bomaanslag in Oklahoma City. ‘Dat is american-grown terrorisme. Dus kom nou bij mij niet aanzetten dat de buitenlanders het gedaan hebben. Amerika is een fantastisch land. Het is een open land waar mensen uit de hele wereld welkom zijn. Terrorisme is de prijs die we daarvoor betalen. Waar hebben die kapers geleerd hoe ze ons moeten uitmoorden? Precies, hier in Amerika. Iedereen heeft hier dezelfde mogelijkheden zijn idealen te verwezenlijken. Je kunt die voor het goede of het kwade aanwenden. Maar dat wil niet zeggen dat je die mogelijkheden moet inperken’

De xenofobe angst waar Surma over spreekt, wordt nergens beter te gelde gemaakt dan in de 911 store – ja, zo heet hij echt – in het twintig kilometer verderop gelegen Hollywood. De 911 store is een ‘veiligheidswinkel’ waar je zaken als mitrailleurs, kogelvrije vesten, gasmaskers, gummi knuppels, traangas, afluisterapparatuur, miniatuurcamera’s en handboeien kunt kopen. De winkel verzorgt ook een Counter terrorism class à zestig dollar. De eerstvolgende cursus is pas over drie weken, maar Charlie Appel (verre familie van de schilder) legt me graag uit wat het klasje behelst. ‘Wij leren je hoe je een vliegtuigkaping kunt overleven, hoe je een ordinaire crimineel van een zelfmoord terrorist kunt onderscheiden, hoe je alledaagse voorwerpen als wapen kunt gebruiken, welke lichaamstaal criminelen hebben.’

Neem een vliegtuigkaping. Volgens Appel bevinden zich in een vliegtuig allerhande voorwerpen die als wapen gebruikt kunnen worden: met een (ongeopend) blikje cola kun je iemand bewusteloos slaan. De dekens die iedere agier krijgt, kun je over de kaper gooien zodat hem het zicht wordt ontnomen. Een sok gevuld met muntjes is een uitstekend wapen. Als je een gevecht begint met een kaper doe dat dan vooral in de toeristenklasse waar de tegenstander weinig ruimte heeft om te manoeuvreren. Ordinaire criminelen dragen vaak maskers omdat ze niet herkend willen worden, wat betekent dat ze

het er levend vanaf willen brengen. Een zelfmoord terrorist daarentegen doet geen enkele poging zijn identiteit te verbergen. Wanneer je zo iemand tegenover je treft, kun je net zo goed alles op alles zetten. De kans dat je het overleeft is tenslotte minimaal.

Appel vindt niet dat hij met zijn cursus paranoïde gevoelens exploiteert. ‘Terrorisme houdt de mensen bezig. Dat blijkt wel uit het feit dat jij hier helemaal uit Nederland op bezoek komt. Mensen zijn bang voor terroristen. Wij geven ze een handleiding hoe ze met die angst kunnen omgaan. Niet door erover te praten, of ze te laten inzien dat die angst misschien irreëel is, maar door ze te laten nadenken over hoe ze in extreme situaties kunnen overleven. Veel cursisten zitten na onze cursus een stuk beter in hun vel.’

Het is misschien niet zo vreemd dat juist hier in Hollywood de Counter terrorism class wordt aangeboden. Enkele kapers woonden in het plaatsje en letterlijk om de hoek van de 911 store, direct aan U.S.1, bevindt zich het café waar Atta en Al-Shehhi de vrijdagavond voor de aanvallen dronken werden. De bardame van Shuckum’s Bar en Restaurant verklaarde tegenover de Associated Press dat het duo wodka en rum met cola dronk. Toen de kapers met de rekening van 48 dollar werden geconfronteerd ontstond er onenigheid. ‘Zij dachten dat ik dacht dat ze de rekening niet konden betalen,’ aldus de bardame. ‘Een van die lui riep: “Ik ben een piloot voor American Airlines! Waarom zou ik een probleem hebben met mijn rekening.”‘

Op deze stormachtige woensdagavond waarbij de regen met bakken uit de hemel komt, ben ik om elf uur de enige klant. Genietend van mijn wodka cola overpeins ik hoe inconsequent de gedragingen van de kapers waren en hoezeer de meningen over hen uiteenlopen. Ze hadden de aanslagen minutieus voorbereid, maar soms leken ze er alles aan te doen betrapt te worden: Atta die roept dat hij American Airlines piloot is, het achterlaten van handleidingen voor een Boeing 747 in het Panther Motel. Atta en Al-Shehhi lieten zelfs ooit een vliegtuigje van Huffman Aviation onbewaakt op de landingsbaan van het vliegveld van Miami achter; een overtreding die eigenlijk tot onderzoek had

moeten leiden.

Hoe meer ik over de kapers te weet kom, des te groter het enigma van hun Amerikaanse bestaan me voor komt. Ze wezen de Amerikaanse levensstijl af, maar ze maakten er wel dankbaar gebruik van. In South-Portland verbleven ze in een mall; hét symbool van de ongeremde Amerikaanse consumptiedrang. In Venice volgden ze vlieglessen die slechts in Amerika zo makkelijk en goedkoop te verkrijgen zijn. Volgens Richard Surma uit Deerfield Beach waren het devote moslims die de ogen afwendden als ze schaarsgeklede vrouwen zagen en alleen sinaasappelsap dronken, maar ze frequenteerden wel Nardone’s Go Go Bar in Elizabeth, New Jersey en werden dronken in deze kroeg. Rudi Dekkers uit Venice noemde een van de kapers een eersteklas klootzak, maar Richard Surma vond de kapers die hij ontmoette ‘ideale klanten’.

••

Miami is de laatste grote stad die U.S.1 doorkruist en hoe kan het ook anders: het eerste wat je van de metropool ziet is een achterbuurt van de ergste soort. Overal waar je kijkt, zie je leegstand en kaalslag. Parkeerplaatsen zijn overwoekerd, hele stukken trottoir verdwenen. Winkels en huizen zijn dichtgespijkerd. Langs de kant van de weg staat een uitgebrande auto. Bij een stoplicht klopt een zwerver op mijn portier. Iedereen heeft hier zijn raampjes potdicht zitten.

Te midden van deze ellende duikt aan de linkerkant van U.S.1 opeens een manshoge beige muur op. Hierachter bevindt zich de gated community Palm View, mijn doel voor vandaag. Ik ga op bezoek bij Karel en Petra, twee Nederlandse vrienden uit New York die onlangs voor werk naar Miami zijn verhuisd. De toegangspoort tot Palm View is met slagbomen afgezet. Zo maar binnen komen vallen is er hier niet bij. Karel heeft vanochtend de portier gewaarschuwd dat ik eraan kom. Nauwgezet controleert deze mijn naam en werpt een misprijzende blik op mijn Cadillac. Eenmaal voorbij de afzetting, kan

het contrast met de omliggende buurt niet groter zijn. In Palm View is nauwelijks verkeer op straat, zien de tuinen er schitterend uit en zijn de huizen – variërend van bescheiden bungalows tot enorme villa’s – keurig onderhouden. Op de oprijlanen staan BMW’s, Mercedessen en Amerikaanse Sport Utility Vehicles. Karel en Petra wonen in een ruim Spanish-revival huis met uitzicht op Biscane Bay en een garage voor twee auto’s . Waarom hebben Karel en Petra, die in New York net als ik in Brooklyn woonden, een gated community als woonplek uitgekozen? ‘Veiligheid,’ zegt Karel en steekt vervolgens van wal over moorden en verkrachtingen die de laatste maanden in de omgeving hebben plaatsgevonden. ‘Maar wij zijn geen overtuigde gated community bewoners,’ voegt hij er aan toe. ‘Meer praktische overwegingen hebben ook een rol gespeeld: het feit dat we hier voor langere tijd konden huren en de gunstige locatie.’

Miami is inderdaad al jaren een van gevaarlijkste steden van Amerika en als ik Karel zo hoor kan ik hem moeilijk ongelijk geven. Ik zou ook niet graag in het deel van Miami wonen waar ik net doorheen ben gereden. ‘Wat is nou het verschil tussen een slot op je voordeur of een slot aan het begin van de straat’, zegt hij. ‘En bovendien die appartementengebouwen in New York met hun doormen, dat zijn in feite toch ook gated communities.’ Tot op zekere hoogte waar, maar er is natuurlijk wel een verschil. De gangen van een appartementengebouw zijn geen publieke ruimte en de straat wel. Het onderscheidende kenmerk van de gated communities is dat ze de openbare ruimte – straten, trottoirs, speelveldjes – tot privé gebied maken. Het commentaar van Karel geeft inzicht in het probleem van de gated communities. Geredeneerd vanuit de bewoners valt goed te begrijpen dat ze zich afzonderen van de omgeving. Palm View bijvoorbeeld werd in de jaren vijftig door de bewoners afgesloten als verzet tegen de oprukkende verloedering. Maar als je het verschijnsel in een wat breder verband ziet, zie ik voornamelijk kwalijke kanten. Je krijgt als het ware het omgekeerde effect van de tippelzone of verslaafdenopvang: vanuit maatschappelijk oogpunt is het goed dat ze er zijn, maar alsjeblieft… niet in mijn buurt.

Verspreid over heel Amerika vind je tienduizenden gated communities. Aanvankelijk waren het toevluchtsoorden voor de rich and famous, maar de

woonvorm wordt ook steeds populairder onder middle-class Amerikanen. Volgens het boek Fortress America uit 1997 van Edward Blakely en Mary Gail Snyder wonen ruim acht miljoen Amerikanen in een gated community. De buurten zijn geliefd omdat ze homogeen van samenstelling zijn (iedereen behoort er min of meer tot dezelfde sociale en economische klasse), een gevoel van veiligheid bieden en garant staan voor de waardevastheid van de woning. De angst voor criminaliteit is misschien de belangrijkste, maar zeker niet de enige reden om in een gated community te gaan wonen. Doordat de toegangswegen van de buurt met hekken zijn afgesloten, vermindert het autoverkeer aanzienlijk. Het gevolg is dat kinderen weer op straat kunnen spelen. Harde cijfers over de eisen die Amerikaanse huizenkopers aan hun woonomgeving stellen, zijn niet voorhanden. In een recente studie uitgevoerd in het zuiden van Californië echter, bleek dat maar liefst 54 procent van de huizenkopers de voorkeur geeft aan een woning in een gated community. Je kunt er dus vanuit gaan dat het verschijnsel de komende jaren alleen nog maar zal groeien.

Gated communities heb je in alle soorten en maten. Blakely en Snyder onderscheiden gated communities op basis van gemeenschappelijke interesses (buurten die rond een golfbaan zijn gebouwd) of wijken waarvan de bewoners vinden dat de slagboom een zeker cachet aan de buurt geeft. Gated communities zijn ook zeker geen nieuw of exclusief Amerikaans verschijnsel. Volgens Blakely en Snyder werd de eerste gated community in 1885 in New York gebouwd en vind je ze ook veel in Zuid-Afrika en Latijns-Amerikaanse landen. Zelfs in Nederland bestaat er behoefte aan: de vereniging van eigenaren van het appartementengebouw de Meander in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt overweegt om het binnenterrein van hun wooncomplex met slagbomen af te sluiten.

Gated communities zijn exemplarisch voor een trend waarin rijken zich steeds meer afzonderen van de samenleving. De gemeenschappen zijn zo verworden tot een symbool voor de tweedeling van de maatschappij. Problemen als criminaliteit, verkeersoverlast en slechte openbare voorzieningen worden met de bouw van gated communities niet opgelost, maar simpelweg buitengesloten. Onderdeel van dezelfde trend is het gegeven dat steeds meer welgestelde suburbs en stadsdelen zich afscheiden van de stad waar ze logisch gezien bij

horen. Al jaren gaan in het New Yorkse stadsdeel Staten Island stemmen op om zich los te maken van de rest van de stad. In New York wordt er alleen over wordt gepraat, in steden als Miami, Los Angeles en St. Louis is het al lang gebeurd. In Miami zijn Coral Gables en Miami Beach aparte steden met eigen gemeenteraden en burgemeesters. De welgestelde bewoners daar hoeven dus niet mee te betalen aan de openbare voorzieningen in de rest van Miami. Het gevolg is dat Miami alleen arme inwoners overhoudt en de problemen alleen maar groter worden (Palm View maakt overigens wel deel uit van de gemeente Miami en betaalt dus ook gewoon belasting).

Maar er zijn meer – en praktischere – bezwaren tegen gated communities in te brengen. Blakely en Snyder hebben misdaadstatistieken van een aantal gemeenschappen bekeken en kwamen tot de conclusie dat de veiligheid die een gated community zegt te verschaffen een schijnzekerheid is. Keer op keer bleek dat de criminaliteit in een gated community op langere termijn niet lager is dan in de directe niet-omheinde omgeving. Bovendien moet elke inwoner zich vroeger of later aan gene zijde van de slagbomen begeven. Zich helemaal afsluiten van de ongewenste omgeving lukt nooit. En als de bewoners van gated communities zich nu nog plezierig zouden voelen in hun buurt, dan waren de gemeenschappen tenminste nog ergens goed voor. Maar uit Fortress America doemt een beeld op van bewoners die er heel warmpjes bij zitten, maar ook buitengewoon ongelukkig zijn. Ze hebben alles wat hun hartje begeert, maar zien de wereld met angst en beven tegemoet. Ze zijn letterlijk bang hun huis te verlaten.

Karel en Petra herkennen zich absoluut niet in die omschrijvingen. Zij vinden het aangenaam wonen in Palm View. Mensen groeten elkaar op straat, hun kinderen kunnen buiten spelen en er worden gezamenlijk met andere buurten feesten georganiseerd.

••

Na Miami breekt het laatste deel van deze reis aan: de 200 kilometer lange ‘overseas highway’ die de Keys van Florida aan elkaar verbindt, een serie eilandjes die langs een van de meest spectaculaire koraalriffen van de wereld liggen. Het klimaat is er ideaal: de temperatuur schommelt er het hele jaar tussen de 21 en 29 graden, regen is er zeldzaam. De grootste Key is Key West, het meest zuidelijke puntje van de Verenigde Staten (als je Hawaï niet meetelt) en tevens het eindpunt van U.S.1. Jaarlijks wordt het eiland door een miljoen mensen bezocht en vandaar dat de overseas highway oftewel U.S.1, die hier de enige doorgaande weg is, een grote verkeersopstopping is. Aan het begin van de weg, net buiten Florida City, staan borden die vermelden hoeveel dodelijke slachtoffers er dit jaar al in het verkeer gevallen zijn. De score tot nu toe: 12. Desalniettemin word ik op de smalle tweebaansweg die U.S.1 hier is, om de haverklap ingehaald.

De eerste Key is Key Largo. Het eilandje heette vroeger Rock Harbor maar veranderde zijn naam in Key Largo na het succes van de gelijknamige film met Humphrey Bogart en Lauren Bacall die hier gedeeltelijk werd opgenomen. Net zoals het echte Casablanca alleen maar kan teleurstellen als je de film hebt gezien, geldt dat ook voor Key Largo. Het eiland is een aaneenschakeling van fast food restaurants, duik- en souvenirwinkels die allemaal dezelfde melige Tshirts (‘I am not 40 – I am 18 with 22 years of experience’), exotische schelpen en zonnekleppen verkopen. Om toch een beetje in de Hollywoodsfeer te komen, biedt een handige entrepreneur een boottochtje aan (à 75 dollar) met The African Queen, het schip uit een andere gelijknamige Bogart-klassieker. Ik houd de voet ferm op het gaspedaal.

Halverwege de overseas highway begint het uitzicht te verbeteren. De commercie verdwijnt en daarvoor in de plaats komen schitterende doorkijkjes op de azuurblauwe oceaan. Pelikanen zitten aan de rand van de weg. Maar de blik wordt vooral gevangen door de ruïne van de Oversea Railway, ooit een van de knapste en duurste staaltjes van spoorwegtechniek ter wereld. De treinbaan was de kroon op het werk van Henri Flagler en kostte hem het grootste deel van zijn fortuin: vijftig miljoen dollar. Tweehonderd mensen lieten het leven tijdens de bouw die duurde van 1904 tot 1912. Lang hebben de Keys niet van de spoorlijn kunnen genieten: in 1935 werd een groot deel door een orkaan vernietigd. Kort

daarop ging de spoorwegmaatschappij die de lijn beheerde failliet. Reparaties werden nimmer uitgevoerd. Even voorbij het gehucht Marathon begon de Seven Mile Bridge, het decor voor menige speelfilm en commercial. De brug staat nog goeddeels overeind, maar wordt tegenwoordig slechts door vissers gebruikt.

Net als New Orleans is Key West vooral een party town. Je mag er met een glas bier – of liever nog een cocktail – over straat wandelen, voor Amerikanen een unieke ervaring. Je ziet dan ook overal uitgelaten, dronken mensen over straat steggelen. Vanzelfsprekend is Key West grondig vercommercialiseerd. Duval Street is een groot toeristenparadijs met souvenirwinkels, beroerde restaurants en nare bars. Maar als je de zijstraatjes neemt, vind je sporen van het romantische, door Hemingway aanbeden Key West nog wel terug. Langs U.S.1 bijvoorbeeld. De snelweg gaat hier schuil achter zijn lokale namen: Roosevelt Boulevard, Truman Street en Whitehead Street en is aan weerszijden omgeven door prachtige houten Caribische huizen met tinnen daken, bloeiende bougainvillea’s en wuivende palmbomen. Hemingway woonde op het allerlaatste stuk van U.S.1, Whitehead Street. Omringd door vijftenige poezen, wier nazaten het domein nog altijd bevolken, schreef hij hier To Have and Have Not en For Whom the Bell Tolls. Een paar honderd meter verderop zit de legendarische Green Parrot Bar, die figureert in vrijwel elke detectiveroman die zich in Key West afspeelt.

Schuin tegenover de Green Parrot Bar staat in een plantsoentje, half verscholen onder de palmbomen, een bord met de tekst:

End of the Rainbow

And End of the Route U.S.1

Key West, Florida

Unlimited Opportunities

Tropical Vacationland

Een vrolijke tekst, maar niet helemaal accuraat want U.S.1 loopt nog honderd meter door. Naast het plantsoen staat een roze geschilderd betonnen gebouw. PSYCHIC Palm and Card Readings is er op het raam geschreven.

Grofweg een kwart van de Amerikaanse bevolking gelooft dat bepaalde mensen de toekomst kunnen voorspellen. Vandaar waarschijnlijk dat je in elk Amerikaans dorp en iedere stadsbuurt een ‘psychic’ (helderziende) aantreft die haar of zijn diensten doorgaans middels vrolijk gekleurde neon-uithangborden aanprijst. Naast de gewone ouderwetse waarzeggers zijn ook de telefoonhelderzienden razend populair. A $ 3.99 per minuut kun je advies krijgen aangaande de liefde en zakelijke beslommeringen. Vooral laat op de avond is er op televisie aan de reclames voor bedrijven als Psychic Friends Network en Miss Cleo Psychic Readings geen ontkomen aan. De omzetten van die ondernemingen zijn enorm: Miss Cleo zet naar verluidt vierhonderd miljoen dollar per jaar om. Waarmee ik allemaal maar wil zeggen dat het raadplegen van een waarzegger in Amerika een vrij normale zaak is.

Vandaar dat het me toeelijk leek deze reis te besluiten met een bezoek aan een helderziende. Niet alleen omdat ik heel nieuwsgierig ben hoe zo’n waarzegger te werk gaat, maar ook om antwoord te krijgen op de vraag hoe het nu verder moet met Amerika. Zullen er nog meer aanslagen volgen of zal blijken dat 11 september een eenmalige gebeurtenis is geweest? Zoiets is natuurlijk koffiedik kijken, dus kan ik die vraag met een gerust hart aan een helderziende voorleggen.

Ik weet niet hoe helderzienden er doorgaans uitzien, maar de eigenaresse van PSYCHIC Palm and Card Readings, voldoet aan al mijn verwachtingen. Vivian is een gezette Hispanic dame van halverwege de dertig. Met haar lange golvende zwarte haar, bruine ogen en lange wimpers heeft ze wel iets weg van een oudere versie van het ‘zigeunermeisje’. Een voorspelling kost veertig dollar. Haar werkruimte is niet groter dan zes vierkante meter. Het meubilair bestaat uit twee stoelen en een tafeltje. Geen glazen bol helaas, wel een pak exotische kaarten. Ze schudt de kaarten en spreidt ze in een ingewikkeld patroon op de tafel uit.

‘Voordat we beginnen: wil je ook het slechte nieuws horen?’

Ja natuurlijk.

‘Je kaarten zijn zeer gunstig. Je bent fortuinlijk geboren’, steekt ze van wal. ‘Je bent een romantisch persoon. Trots, onafhankelijk, ingetogen maar soms spontaan en je praat niet veel maar als je wat zegt is het ook iets zinnigs.’

‘Goed, goed’, mompel ik. ‘Maar ik heb eigenlijk maar een vraag: ik wil weten of er nog een terroristische aanslag komt.’

Ze kijkt me verbaasd aan.

‘Of jij het slachtoffer wordt van een groot ongeluk?’

Nee, of Amerika door nog een terroristische aanslag getroffen zal worden, herhaal ik mijn vraag.

Ze kijkt me onverstoorbaar aan en vervolgt dan haar kaartlezerij. ‘Je geluk is nog niet begonnen. Je zit nu nog in een moeilijke periode. Je hebt veel stress, maar over een paar maanden wordt het beter. Voorlopig wordt die stress alleen nog maar heviger, maar tegen het einde van de zomer zal het beter worden. Het is jouw voorbestemming rijk te worden.’

Dat vind ik allemaal fijn om te horen, maar GEEF NOU TOCH ANTWOORD OP MIJN VRAAG!

‘Je bent erg wantrouwig’, zegt ze opeens. ‘In je jeugd ben je misbruikt. Mentaal, fysiek of verbaal’, gaat ze verder.

Mijn herhaalde ontkenningen van die constatering worden van tafel geveegd. Ze kletst door over ‘een speciaal iemand’ en een ‘grootse toekomst’ maar niks over terroristische aanslagen. Na precies zeven minuten is het kaartlezen voorbij.

En dan is het afgelopen. Naast het kantoor van Vivian bevindt zich de kruising van Whitehead Street en Fleming Street. Daar staat het inmiddels overbekende zwart-witte U.S.1 verkeersbord. Daarboven bevindt zich een nieuw bord: END.

EPILOOG

Twee maanden lang heb ik U.S.1 op en neer gereisd. Ik heb 6599 mijl oftewel 10.558 kilometer op de teller gezet, dertien staten doorkruist, liters slappe koffie en Coca-Cola gedronken, teveel hamburgers gegeten en met tientallen Amerikanen gesproken. ‘En? Is er wat veranderd,’ vroeg natuurlijk iedereen toen ik weer thuis was.

Langs U.S.1 wapperen tienduizenden vlaggen en roepen de uithangborden ‘United we stand’, maar als je dat patriottische vertoon wegdenkt – en eerder vroeger dan later zullen die uitingen van vaderlandsliefde verdwijnen – is Amerika ogenschijnlijk niet fundamenteel veranderd.

Even leek het alsof de gekoesterde Amerikaanse vrijheid van meningsuiting zijn langste tijd had gehad. Mensen die kritiek leverden op de president, zijn beleid of Amerika in het algemeen, werd dat niet in dank afgenomen. De wederwaardigheden van de natuurkundeprofessor Jennie Traschen in Massachusetts waren veelzeggend: een verkeerde opmerking op een verkeerd moment en haar leven was grondig verziekt. Maar die onverdraagzame houding bleek van wel heel korte duur. Goed, president Bush zal nooit meer worden afgeschilderd als de oliedomme minkukel van voor 11 september. Maar om nu te zeggen dat zijn beleid nog steeds onder luid applaus wordt ontvangen is onzin. Een jaar later is kritiek op de president weer mogelijk, op straat en in de media.

Aanvankelijk leek het alsof kranten en televisie voortaan slechts Serieus Nieuws zouden brengen, maar zoals bleek in Connecticut toen de arrestatie van Robert Blake rechtstreeks werd uitgezonden, zijn de media weer net zo geobsedeerd met sensatie en beroemdheden als voorheen. Het enige verschil is dat ze zich voor die dwangmatige interesse nu nog meer schamen.

Na 11 september scheen het dat Amerika in de greep was van een irreële angst voor alles wat anders is. Nergens werd dat duidelijker dan in Virginia, waar

Calvin Meadows een bord in de etalage van zijn autosloperij had gehangen met de tekst ‘A good muslim is a dead one.’ Maar tegenover Meadows kun je ook de morele ondersteuning zetten die Osama Yousef – de uitbater van het restaurant met de plots verdachte naam Osama’s Place – ontving van zijn buren. Het openlijke racisme van Meadows was langs heel U.S.1 een uitzondering.

Ook andere fundamentele wijzigingen in de Amerikaanse samenleving die kort na 11 september werden gesignaleerd zijn na een half jaar verdwenen – als ze er ooit al waren. De ironie is meer dan levend: al een paar weken na de ramp bezocht ik in New York een standup comedy avond en toen al werden er keiharde grappen over 11 september gemaakt. Aan de noordelijke grens van het land is er nauwelijks iets veranderd en van overvolle kerken of een nieuwe seksuele revolutie heb ik niks gemerkt.

Andere veranderingen zijn wel degelijk nog altijd voelbaar. Het meest tastbare effect van 11 september is economisch van aard. Het hele land, inderdaad de hele wereld, is door 11 september in zijn portemonnee geraakt. Veel sectoren zijn er alweer bovenop gekrabbeld. In Disney World viel niks meer te bespeuren van de verminderde bezoekersaantallen van net na de aanslagen. Maar de vliegindustrie heeft het nog steeds moeilijk. De werkloosheid in New York is fors toegenomen: 130.000 banen gingen tot op heden verloren. Opmerkelijk was ook dat de economische gevolgen niet voor iedereen negatief zijn geweest. Mijn vriend Leonard vertelde dat zijn zaak in plezierboten in Maine sinds de aanslagen juist beter loopt. In plaats van dure vakanties naar het Caribische gebied te boeken, blijven de mensen liever dicht bij huis en haard en kopen een bootje om zich te vermaken.

Over de hele wereld is ‘11 september’ een begrip geworden. Of je nu in Nederland woont of Egypte, de terroristische aanslagen in New York en Washington hebben overal ter wereld het maatschappelijk en politieke leven ingrijpend gewijzigd. Des te groter was dan ook de verrassing dat veel gewone Amerikanen 11 september vooral als een lokale gebeurtenis zien. Hoezeer een gemeenschap was geraakt door de aanslagen was perfect af te lezen aan het

aantal vlaggen en uithangborden dat je er aantreft. Hoe verder je je verwijdert van New York en Washington, hoe minder je er ziet. En ook hoe minder de mensen in de aanslagen zijn geïnteresseerd. In het noorden van Maine en in de staten South Carolina en Georgia lijkt 11 september het leven op geen enkele manier te hebben beïnvloed. De reactie van de garagehouder in Georgia die opmerkte ‘New York… Was daar niet een groot ongeluk gebeurd of zo?’ is veelzeggend. Mijn zoektocht leverde in die geïsoleerde gebieden veel onverschilligheid op. Wanneer ik vroeg wat 11 september voor ze betekende reageerden mensen met schouderophalen of ‘Ik weet het niet.’ Aan de andere kant zeggen de meeste mensen in New York, Washington, Boston maar ook aan de verstedelijkte oostkust van Florida dat hun leven wel degelijk is veranderd: ze zijn zich meer bewust van hun omgeving, ze volgen het nieuws van de War on Terror op de voet, ze besteden meer tijd met hun gezin en zien meer dan voorheen de betrekkelijkheid van hun carrière en jachtige bestaan in.

Vanzelfsprekend zal het leven van de nabestaanden die een familielid of vriend hebben verloren nooit meer hetzelfde zijn. Barbara Minervino in New Jersey omschreef haar immense verdriet treffend met de woorden ‘Ik heb de lucht in mijn longen verloren.’ Maar de aanslagen hebben veel meer mensen geraakt dan alleen direct betrokkenen. Veel Amerikanen zien 11 september als een katalysator om meer betekenis aan hun leven te geven. De FBI wordt dezer dagen overstelpt met nieuwe aanmeldingen. Op de FBI Academy waar die nieuwe agenten worden opgeleid hebben de studenten een nieuw leven gegeven aan John F. Kennedy’s beroemde advies ‘Vraag niet wat je land voor jou kan doen, vraag wat jij kan doen voor je land.’ Brad, een van de agenten-in-spe op FBI Academy zei het aldus ‘Ik wil dit land dienen, dat is mijn missie.’ Soldaten in Fort Bragg in North Carolina stonden te popelen om naar Afghanistan te vertrekken waar ze ‘nuttig werk’ hadden te verrichten. Maar ook de student Alejandro Ross uit Boston liet er geen twijfel over bestaan dat 11 september voor zijn generatie het defining moment zal blijken te zijn.

Het is dus onmogelijk een eenduidig antwoord te geven op de vraag of Amerika wezenlijk is veranderd. Voor een goed deel is Amerika hetzelfde gebleven en daar ben ik blij mee. Typerend vind ik de vercommercialisering van 11 september. Je kunt het onsmakelijk vinden dat er plastic miniatuur twin towers

op Ground Zero worden verkocht, maar Amerika zou lang zo leuk en veerkrachtig niet meer zijn als het alledaagse, genadeloze kapitalisme zou verdwijnen. Gelukkig is Amerika nog steeds Amerika en valt er genoeg interessants over het land te melden dat weinig met 11 september te maken heeft – een gegeven dat dit boek hopelijk duidelijk maakt.

De terroristen konden in Amerika gaan en staan waar ze wilden. Ze maakten gebruik van alle gemakken die de American way of life biedt: de motels, de winkelcentra, de vliegscholen en het uitstekende vervoersnetwerk. In een land dat bestaat uit immigranten, wekten ze als buitenlander nergens argwaan. Kortom, omdat Amerika zo’n open en vrij land is konden ze zo gemakkelijk hun slag slaan. Na 11 september is Amerika iets minder open en vrij geworden: de douane leeft de regels strikter na, de grens wordt iets beter bewaakt, vliegtuigagiers worden strenger gecontroleerd, op de Brooklyn Bridge lopen soldaten met machinegeweren. Maar goed beschouwd zijn dat details. Het decor is hetzelfde, het licht is anders. Feitelijk heeft 11 september ervoor heeft gezorgd dat het geloof in de prachtige grondbeginselen van het land – leven, vrijheid en het streven naar geluk – alleen maar sterker is geworden. Het meest bewonderenswaardige aan de Amerikanen die ik het afgelopen jaar heb gesproken, is dat ze over een ijzersterke fighting spirit beschikken. Angst, twijfel of onzekerheid zijn te verwaarlozen effecten van 11 september. Zo beschouwd hebben de aanslagen dus precies het tegenovergestelde effect gesorteerd van wat de terroristen hadden gehoopt te bereiken. Of in de woorden van Barbara Minervino: ‘Pak jezelf bij de lurven en begin gewoon overnieuw.’

VERANTWOORDING

De road trip, waarvan dit boek het resultaat is, heb ik gemaakt in april en mei van 2002. Ter wille van de leesbaarheid is de reis in strikt geografische volgorde – dat wil zeggen van noord naar zuiden – gepresenteerd. In werkelijkheid vonden de gebeurtenissen niet altijd in zo’n nette reeks plaats. Enkele stukken uit dit boek werden eerder in artikelvorm gepubliceerd. Het verhaal over de indianencasino’s in Connecticut en dat over het dorpje Celebration in Florida verschenen in NRC Handelsblad. De proloog werd in gewijzigde vorm gepubliceerd in de VPRO Gids. De locaties werden voor dit boek herbezocht en de artikelen geactualiseerd.

Naast talloze websites, kranten- en tijdschriftenartikelen heb ik voor dit boek dankbaar gebruik gemaakt van een aantal werken, waarvan de meeste in de tekst worden genoemd. Enkele wil ik hier expliciet vermelden. Allereerst was daar U.S. One, de eerste en nog altijd enige echte reisgids over U.S.1 verschenen in 1939. Het boek was een initiatief van het Federal Writers Project, bedoeld om werkeloze auteurs een baan te verschaffen. Dit waren echter geen uitgerangeerde schrijvers met gebrekkige stilistische gaven. Drieënzestig jaar na dato onderscheidt U.S. One zich nog altijd door uitstekend historisch onderzoek, treffende beschrijvingen en oog voor detail. Veel praktische tips voor onderweg, wetenswaardigheden en feitjes over de hedendaagse U.S.1 heb ik ontleend aan The Great American Road Trip: U.S.1., Maine to Florida uit 1999 van Peter Genovese. Behulpzaam was ook het soms wat zeurderige reisboek U.S.1: America’s Original Main Street uit 1981 van Andrew H. Malcolm en Roger Strauss. De vier uur durende documentaire Route One USA uit 1989 van regisseur Robert Kramer, vertoond op het International Film Festival Rotterdam, zette me voor het eerst op het spoor van deze prachtige weg.

In het hoofdstuk Massachusetts heb ik voor de ages over de Amerikaanse Revolutie gebruik gemaakt van The American Revolution uit 1971 van Bruce

Lancaster en voor het stuk over motels van The Motel in America uit 1996 van John A. Jakle, Keith A. Sculle en Jefferson S. Rogers. In Florida waren Celebration, U.S.A.: Living in Disney’s Brave New Town uit 2000 van Douglas Frantz en Catherine Collins en The Celebration Chronicles uit 1999 van Andrew Ross onmisbaar.

Iedereen in dit boek figureert onder zijn eigen naam, behalve Karel en Petra in het hoofdstuk Florida. Om hun moverende redenen wensten zij niet met naam in dit boek te worden genoemd. Ook de naam van hun woonbuurt is gefingeerd.

Veel mensen hebben me tijdens de reis en het schrijven ondersteund. Speciale vermelding verdienen Remke de Lange en Jim Schilder. Remke voor niet aflatende ondersteuning en aanmoediging gedurende het afgelopen half jaar, inhoudelijk commentaar en scherpe redactie. Jim voor hulp bij het in een vroeg stadium bepalen van de gedachten en het fatsoeneren van de tekst. Dankzij hem zijn er heel wat ‘kordate krantenwoorden’ gesneuveld. Dank ook aan Leonoor Broeder, mijn redactrice bij Meulenhoff, voor commentaar en het redigeren van de tekst. Vanzelf spreekt dat fouten en zwakheden in dit boek slechts voor mijn rekening zijn. Een groot deel van dit boek heb ik geschreven nadat ik in de zomer van 2002 na zes jaar vanuit New York in Amsterdam was gearriveerd. Ik had huis noch werkplek. Dank dus ook aan Diane Pecher, Arno Harpe en Gert en Bertie van Bergeijk voor het belangeloos beschikbaar stellen van hun woningen zodat ik me ongestoord aan het schrijven kon wijden. Sander Raaijmakers zorgde voor de digitale camera waarmee de foto’s in dit boek werden gemaakt. Financiële ondersteuning tenslotte was er van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. Zonder de subsidie van het fonds was het schrijven van dit boek onmogelijk geweest.

Amsterdam, november 2002

Over de auteur

Jeroen van Bergeijk is journalist, schrijver, documentairemaker en uitgever. Van 1996 tot 2002 woonde en werkte hij in New York. U.S.1 is zijn eerste boek, het verscheen in 2003. Daarna volgde het succesvolle Mijn Mercedes is niet te koop (2006) dat in vertaling in Duitsland, Amerika en Engeland verscheen. In 2007 schreef hij samen met Han Ceelen Meer dan de feiten – gesprekken met auteurs van literaire non-fictie. Halverwege 2009 verscheen een bloemlezing met Afrikaanse non-fictie verhalen: Toubab! en eind 2011 zijn laatste boek: Goudkoorts of hoe ik dacht rijk te worden in de Australische outback (dat ook in het Duits werd vertaald), een verslag van Van Bergeijks maandenlange pogingen goud te vinden in Australië. In 2007 maakte hij de documentaire, Aan ons den arbeid, die op het IDFA in premiere ging en werd genomineerd voor de ASN Bank Mediaprijs 2008. Dezer dagen produceert hij veel radio-documentaires voor de VPRO en de NTR voor het programma Holland Doc. In 2012 richtte hij samen met Evert Nieuwenhuis Fosfor op, de uitgever van dit boek.

De pers over

“Een klassiek reisverslag [...] Een sprankelend boek van een auteur die zes jaar in New York woonde, en weet waarover hij schrijft.” - Menno de Galan in NRC Handelsblad

“Van Bergeijk heeft gedaan wat eigenlijk iedereen die iets van de VS wil begrijpen zou moeten doen [...] Lees U.S.1 en sla bij een volgend bezoek aan de VS alle adviezen van het reisbureau in de wind.” - Maarten van Rossem in HP/De Tijd

“Een kritische, maar met liefde doordrenkte analyse van Amerika: je leest dezer dagen wel anders.” - Hans Bouman in de Volkskrant

“Sterk staaltje participating journalism.” - De Journalist