mcire Sedevrebi
almanaxi
II
saqarTvelos universitetis gamomcemloba Tbilisi 2011
UDC (uak) 32+327 პ-563
g. WumburiZisa da z. WilaZis redaqciiT
garekani: nanuka
WilaZe
saqarTvelos universitetis gamomcemloba
daibeWda saqarTveloSi, TbilisSi gamomcemloba `saqarTvelos universiteti” Copyright © The University of Georgia saavtoro uflebebi daculia © 2010 gamomcemloba `saqarTvelos universiteti”
ISSN 1512-2557
2
sarCevi წინათქმის მაგიერ: „ასე რომ დაუკრა, ათი წელი მაინც უნდა სწავლობდე...’ ........................... 5 რომანები პატრიკ ზიუსკინდი – ნელსურნელება ......................................................... 9 ამონარიდები პოლ ჯონსონი – "შერეკილი, მაგრამ – საინტერესოდ..." ...................... 182 ნოველები მოთხრობები გიიომ აპოლინერი – მეზღვაური ამსტერდამიდან ................................ 211 ართურ კონან დოილი – კარამაზოვების საქმე ....................................... 217 უილიამ ფოლკნერი – ბოლი ....................................................................... 229 ელიგზანდერ ა. მილნი – ჭიქა ღვინო ........................................................ 257 პიესები ჯონ ბოიტონ პრისტლი – 31 ივნისი .......................................................... 272 ეს ე რთი და… ............................................................................................... 361 თინათინ თოფურია – წითელი წიგნი ანუ the things you let go……….... 364 პოეზია Ad Memoriam: იოსიფ ბროდსკი & ვახუშტი კოტეტიშვილი ორი საათი რეზერვუარში ........................................................................... 385 საჩვენო ზღაპრები “სამართალმა პური ჭამა...” ანუ გუბერნატორი კომბლე ....................... 392 ნაცარქექია ინტერნეტში .............................................................................. 398 კბილის გასაკრავი თარგმანი თუ გრანტიყლაპიობა? ............................................................... 407 საჯოლდაო ქვად . . . Valeri Chkadua: HOW NOT TO BE AN ALIEN (Jelter-Skelter Mythstories of Georgia) ………………………………………………… 411
3
4
winaTqmis magier
‘ase rom daukra, aTi weli mainc unda swavlobde...’ (erTi ZvelisZveli kinofilmidan)
saocari neologizmi maxsovs, Cemi axalgazrdobisdroindeli _ “sakiTxavi wigni”...
‘sakiTxavi rame iseTi araferi gaq?’ _ da igulisxmeboda raime gasarTobi, iolad sakiTxavi – TiTqosda tvinmisatanebeli uciloblad tvinsaWyletic unda yofiliyo, msubuqi sakiTxavi ki _ gadaRlil gonebaze safurclavi laye literatura. is lozungic maxsendeba _ partiam rom erTaderTi ram aukrZala sabWoTa mwerlebs _ cudad wera... kargad wera arc ise Znelia, oRond erTi aTi weli mainc unda iswavlo.
“me leqss ara vwer, leqsi TviTon mwers...” “yvela xevsuri vici, dantea...” “qarTveli poeti 2-jer poetia...” “sazogadod, galaktionis donis poets jer fexi ar daudgams dedamiwaze...” “ara uSavs, poeziaa, gaitans...” ara-a, ase verafers iswavli. u-udidesi literatura gvaqvs, raRa Tqma unda, ubralod _ patara eri varT da aravin gvicnobs; ai, rom gagvicnoben... miTologizirebaa es, sxva araferi. yvela yvelas icnobs, roca amis survili uCndeba: serb paviCs, pakistanel ruSdis, kolumbiel markess, indoel vikram seTs, Turq orhan pamuks... neta saidan? da Targmnian, Targmnian, Targmnian!.. neta rato? gvikvirs _ xalxs fuli ara aq, qarTulad Targmnil sakiTxavs cotas yidulobs, daxlebi ki savsea or-samjer ufro Zviri rusuli wigniT da iyideba, iyideba... 5
oRond qarTuli Zniad gadis _ saxeli gatexili aqvs, da arc qarTulad gaxmovanebul filmebzea didi moTxovna _ maTi top-aTeulidan 81/2 isea Targmnili, kidev kargi rom qarTulis xabars ar arian, Torem de niro ginda, al paCino, jek nikolsoni Tu ase gasinjeT, silvester stalonec ki gviCivlebdnen _ idiotebad rato gamogyevarTo! da ra azom-awonva amas unda: Tu saxelganTqmuli espanurenovani mwerlis, romelic raRaca manqanebiT verafriT moxvda nobeliantTa siaSi (borxess vgulisxmob) novelebi rezo miSvelaZisas ara sjobia, nobeliant markesis “gacxadebuli mkvlelobis qronika” _ “samosel pirvels” an Tundac mario piuzos “naTlia” (da ara naTlimama!) “daTa TuTaSxias” _ cudad yofila mTargmnelis saqme; xolo Tu miqelanjelos, Seqspirisa da emili dikinsonis sonetebi _ Sesabamisad, m. maWavarianis, besik xaranaulisa da lia sturuas leqsebs, e.i. aq moskovis amrevi xeli urevia! da roca aka morCilaZis “gadafrena” 10 TaviT maRla dgas patrik ziuskindis “sunamoze”, qarTul enas ki ara aqvs batonebo problemebi _ enis moxmarebis problema gvqonia, egaa da eg. bolo-bolo, amis magaliTad Seqspiris mravalTnaqebi qarTuli Targmanebis moxmobac sakmarisi iqneboda _ igive robert sturuas sulac gamartivebuli prozauli teqstis dakveTa dasWirda… zogadad, xom cxadze-cxadia _ tomas sternz elioti, qarTulad naTargmanebi, Cveni poet-laureatebis nebismier krebuls uciloblad unda aRematebodes, da im saxelgavardnili post- Tu pre- modernistis leqsebi, romlis kiTxviT miRma qveynebis inteleqtualuri elita Turme kiTxviT vera ZReba _ kote yubaneiSvilis opusebze nakleb “sakaifo” ar unda iyos... viTom, bevrs viTxov?! eseca vTqvaT _ Tu icis vinmem, ginesis wignSi rom varT Sesatani e.a. pos “yoranis” TargmanTa raodenobis mxriv?! jer kidev im saukunis miwuruls, 41-e varianti Camivarda xelSi… da ra mere? axsovs vinmes romelime? egrea, Sumeri mkvdaria, CeCeni _ cocxali; Cven _ varT ra... erTmaneTis qeba-ganqiqebaSi. Targmna xelovneba ki ara, xelobaa; xelosans kide, rom daostatde, 10 weli mainc ginda. me kide imis Tqma minda, yvela Tu Tavis navSi Cajda, iqneba saxlis gzac gamoCndes... egaa, magisTvis kidev bevri 10 welia saWiro.
g.W. 6
romanebi
7
8
patrik ziuskindi
nelsurneleba (mavani mkvlelis ambavi)
kari I
1. meTvramete saukunis safrangeTSi cxovrobda kaci, vinac im drois usasizRres da uaRmatebules pirovnebebs ganekuTvneboda, anu _ im xanisa, ase mdidari rom gaxldaT aRmatebuli da sazizRari pirovnebebiT. saxelad Jan-batist grenui erqva da Tu es saxeli – de sadis, senJiustis, fuSes, napoleonisa da sxva genialuri urCxulebisagan gansxvavebiT _ miviwyebulia, miviwyebulia ara imitom, TiTqos igi wyvdiadis am saxelganTqmul naSierebs CamorCeboda qedmaRlobaSi, adamianis siZulvilSi, garyvnilebaSi... mokled – uRmerTobaSi, aramed imis gamo, rom misi genialoba da ukidegano pativmoyvareoba imgvari sferoTi Semoifargla, romelic istoriaSi kvals ar tovebs, kerZod – surnelTa qrolvadi samefoTi. im drois qalaqebSi CvenTvis, Tanamedrove adamianebisTvis warmoudgeneli simyrale idga: quCebi yarda nexviT, ezoebi yarda SardiT, kibeebi _ dampali xiTa da virTxis curcliT, samzareuloebi – uvargisi qvanaxSiriTa da cxvris qoniT; fena-fena mtvriT yarda gauniavebeli sadarbazo oTaxebi, saZineblebi – WuWyiani TeTreuliT, nestiani bumbuliTa da Ramis qoTnebis momwaro-motkbo anaorTqliT; buxrebidan mwvris suni moedineboda, saTrimlavi saxelosnoebidan – mtutis simyralis, sasaklaoebidan – gamoSvebuli sisxlis. adamianebi ofliTa da gaurecxavi TeTreuliT yardnen; piridan dampali kbilebis suni amosdiodaT, stomaqebidan – xaxvis wvenis, xolo sibereSi maT sxeulebs obiani yvelis, amJavebuli rZisa da avyofuri simsivneebis simyrale sdioda. yarda mdinareebi, yarda moednebi, eklesiebic yarda. yarda xidebis qveS da sasaxleebSi. myrali surneli asdiodaT 9
glexebsa da RvTismsaxurebs, xelosnebis Segirdebsa da xelosnebis colebs. yarda Tavadaznauroba da TviT mefec ki yarda – mtacebeli nadiris yroliT, xolo dedofali _ zafxulSica da zamTarSic – beberi Txisa. imxanad baqteriebis gamxrwnel aqtiurobas win araviTari dabrkoleba ar eRobeboda da amitomac adamianis yovelgvar saqmianobas, rogorc SemoqmedebiTs, ise damangrevels, sicocxlis Casaxvisa Tu qrobis yovelgvar gamovlinebas _ simyrale axlda. TavisTavad igulisxmeba, rom parizSi yvelaze didi simyrale idga, vinaidan safrangeTis udidesi qalaqi swored parizi gaxldaT, xolo o’ferisa da feronris quCebs Soris moqceul erT alags „umanko gvemilTa sasaflao“ erqva da ai iq marTlac rom jojoxeTurad yarda. mTeli rvaasi wlis ganmavlobaSi swored aq ezidebodnen micvalebulebs otel-diedan da sxva axlomdebare samwysoebidan; rvaasi wlis ganmavlobaSi jgrod mohqondaT isini sazidrebiT da grZel ormoebSi yridnen; rvaasi wlis ganmavlobaSi awyobdnen maT fenebad, ConCxi ConCxTan, saZmo saflavebSi da saojaxo samarxebSi. mxolod mogvianebiT, zed safrangeTis didi revoluciis wina dReebSi, mas Semdeg rac saflavebis nawili CamoiSala, xolo simyralem gareSemo macxovreblebi aiZula araTu xma amoeRoT, aramed ukve namdvili janyisaTvis miemarTnaT, sasaflao daxures, milionobiT Zvlebi da Tavis qalebi monmartris katakombebSi Cayares da im adgilas bazari gamarTes. swored aq, samefos umyrales adgilas, 1738 wlis 17 ivliss, qveynierebas moevlina Jan-batist grenui. es weliwadis erT-erT yvelaze mcxunvare dRes moxda; xvati tyviasaviT efina sasaflaoze da mezobel CixebSi dampali sazamTrosa Tu damwvari rqis suniT gaJRenTil xrwnilis buRs miadinebda. grenuis deda, rodesac Setevebi daewyo, oferis quCaze, Tevzis daxlTan idga da saTlidan amoRebul qorWilebs welavda. senaSi viTomda imave diliT daWerili Tevzi ukve saTlSive ise yarda, jer kidev SemorCenil gvamebis sunsac axSobda. oRondac grenuis deda saerTod ver grZnobda verc Tevzisa da verc gvamis suns, radganac saocrad daClungebuli hqonda ynosva. garda amisa, Siganic stkioda da tkivili ugrZnobels xdida gareSe gamaRizianeblebis mimarT. mxolod erTi ram surda – tkivili Semwydariyo da es sazizRari mSobiarobac, misTvis ukve rigiT mexuTe, warsuls mibareboda... manamdelebsac aqve, Tevzis daxlTan gausworda: yvela bavSvi mkvdari, an cocxal-mkvdari daibada, radgan misganve gamomZvrali sisxliani nayofi arafriT gansxvavebdeboda Tevzis Signeulisagan, romelic mis garSemo eyara da arc masze didxans atanda – saRamos, yvelafers erTad, niCbiT moxvetavdnen xolme da sazidrebiT gadahqondaT an sasaflaoze, an dabla, mdinaris piras. aseve unda momxdariyo dResac da qalbatoni grenui, jer kidev axalgazrda qali (zustad im xanebSi Seusrulda 25 weli), jerac sakmaod kargi Sesaxedavi, SenarCunebuli rom hqonda TiTqmis yvela kbili pirSi da sakmao Tma Tavze, da nikrisis qaris, da aTaSangis, da msubuqi Tavbrusxvevebis garda seriozuli avadoba ara sWirda ra, jer kidev 10
rom imedovnebda didi xnis sicocxles – xuTi, an SeiZleba aTi welic ki – da arc is miaCnda gamoricxulad, rom gaTxovdeboda da naqvrivali, xelosnis pativcemuli meuRlis saxeliT bavSvebs gaaCenda... qalbaton grenuis alalad surda, yvelaferi rac SeiZleba male damTavrebuliyo. rodesac Setevebi gauZlierda, SeZvra Tevzis gamosawelavi magidis qveS (sadac adre ukve oTxjer moia), imSobiara da axladdabadebuli arsebis Wiplari Tevzisave asaqneli daniT gadaWra. oRondac, Semdgom, sicxisa da simyralis gamoisobiT, rasac aRiqvamda ara rogorc TavisTavad sicxesa da simyrales, aramed rogorc rasme autanels, gamabruebels, mwvels – rogorc SroSanebiT gadapentil vels, rogorc nargizebiT gamotenil viwro oTaxs – grZnoba dakarga, gverdze gadawva, magidis qveSidan gogorda da zed Sua quCaSi aRmoCnda, daniT xelSi... atyda erTi yayani da vai-viSi, usaqmurebis brbo gars Semoertya sxeuls da policiac iqve gaCnda. ekiTxebian – ra gWirs? – araferi! – risTvis dagWirda eg dana? – arafrisTvis! – saidanaa sisxli kabaze? – Tevzisaa!.. qali dgeba, danas moisvris da gansabanad midis... ucabedad, Cvili tirils iwyebs. magidis qveS, buzebis zuzunSi, Tevzeulobis Signeulobasa da Tavebs Soris axalSobils pouloben da gamoaTreven RvTis sinaTlesa da xalxis samsjavroze. policia romeliRac meZuZurs abarebs bavSvs, xolo dedas apatimreben. vinaidan qali arafers uaryofs da zedmeti mieT-moeTis gareSe aRiarebs, rom am nabiWvris se mitovebas epireboda, raTa SimSiliT amosZroboda suli da msgavsi ram ukve oTxgzis hqonia Turme Cadenili, mas sasamarTlos gadascemen, bevrjerad bavSvTakvlaSi scnoben braleulad da kviris swors, grevis moedanze, Tavs kveTen. am droisaTvis, Cvilma ukve ramdenime ZiZa gamoicvala _ arcerTi maTgani ar Tanxmdeboda or dReze met xans gaeCerebina TavisTan. qalebi Ciodnen_Zalian xarbia, oris ulufas swovs, uxsenod tovebs sxva ZuZumwovrebs da amiT Tavad Cven saarsebo wyaros gvispobso. marTlacda, erTaderTi bavSvis kveba gana, ra sarfas moitans!.. policiis oficermac, romlis movaleobaSi Sedioda kidec oblebisa da migdebulebis zedamxedveloba _ vinme lafosma, male dakarga moTmi11
neba da sen-antuanis quCaze mdebare TavSesafarSi gadawyvita misi wayvana, saidanac upatrono Cvilebs ukve ruanSi, saxelmwifo internatSi agzavnidnen yoveldRe; magram vinaidan bavSvebis transportireba fexosani mebargulebis meSveobiT xdeboda, lafanis yuTebiT, romlebSiac ekonomiis mizniT oTx-oTx maTgans svamdnen, da vinaidan amis gamo sikvdilianobis procenti Zlier matulobda, da vinaidan mebargulebi, amave mizezTa gamo mxolod monaTluli bavSvebis wayvanas yabuldebodnen da isic Sevsebuli sagzao furclis TanxlebiT, romelzedac ruanSi, bavSvis Cabarebis Semdeg, beWeds usvamdnen, da vinaidan grenuis imdroisaTvis arc naTloba miuRia da arc saxeli, romlis Setanac sagzao furcelSi iqneboda SesaZlebeli, da vinaidan policiis mxridan uxerxuli iqneboda mounaTlavi da usaxelo bavSvis Sesakrebi punqtis karebTan Camosma, rac siZneleebis Tavidan acilebis erTaderTi saSualeba gaxldaT... da radganac, amasTanave, zogierTi sxva biurokratiuli xasiaTis siZneleebic warmoiSva da Tan droc ar iTmenda, policiis oficerma lafosma Tavdapirvel ganzraxvaze xeli aiRo da brZaneba gasca – bavSvi, xelweriliT, romelime sasuliero dawesebulebaSi CabarebinaT, raTa iq moenaTlaT da mis Semdgom bedzec ezrunaT. hoda, grenuic sen-martenis quCaze mdebare sen-meris monasters miabares. saxelad Jan-batisti daanaTles. vinaidan monastris winamZRvari im dRes rigian xasiaTze gaxldaT da saqvelmoqmedo xarjebic jer kidev srulad ar amoewura, bavSvi aRar gadaagzavnes ruanSi – gadawyvites, monastris xarjiT aRezardaT. am mizniT gadasces igi sen-denis quCaze mcxovreb Jana biusis, romelsac, sawyis fasad, kviraSi sami franki SesTavazes gaweuli momsaxurebisaTvis.
2. ramdenime kviris Semdgom, mownuli kalaTiT xelSi, Jana biusi monastris karTan aituza da mama teries _ melot, ormocdaaTiode wlis bers, odnav nakbeni Rvinis suni rom sdevda mudam, ganucxada: agera, batonoo – da kalaTi zRurblze dadga. – raa es? – ikiTxa teriem, daixara da kalaTi daynosa im imediT, Sig raRac sasusnavs aRmoaCenda. – o’fereli bavSvTamkvlelis nabuSari! mama teriem xelebi moafaTura kalaTSi da bavSvs saxeze gadaxada. – mSvenivrad gamoiyureba. vardisferia da putkuna... 12
– imitoma rom me SemxeTqa, Ziramde gamomwova! oRond exla ki meyo, exla ukve Txis rZec SegiZliaT aWamoT, fafac, Talgamis wvenic... yvelafers xeTqavs eg nabuSari... mama teries, am metad damyoli kacis mTavari samsaxureobrivi movaleoba monastris saqvelmoqmedo fondis marTva iyo. igi urigebda fuls Raribebsa da uqonelT da moeloda, rom amisaTvis madlobas etyodnen da sxva saqmeebiT mainc aRar datvirTavdnen. wvrilmanebi ar siamovnebda, vinaidan wvrilmanebs mudam garTulebebi mosdevda, nebismieri saqmis yovelgvari garTuleba sulier wonasworobas urRvevda da msgavs raimes ki – saerTod ver itanda. axlac sakuTar Tavze brazobda imis gamo, rom WiSkari gaaRo. erCivna, am arsebas aeRo Tavisi kalaTi da jandabamdec wasuliyo Tavisi sadardebliTa da ZuZumwovrebiT. terie nel-nela gasworda welSi, CaisunTqa moTelili matylisa da rZis suni, Janas rom asdioda... sasiamovno suni iyo. – ar mesmis ra ginda. am Cvils sulac ar awyens, erTxanoba Tu kidev aWmev ZuZus. – magas ara, – gaawyvetina Janam, – me ki mwyens. sammagsa vWamdi da mainc mTeli aTi funti daviferTxe! da risTvis? kviraSi sami frankisTvis! – ahaa, gasagebia, – teries odnav guls moefona, – gasagebia: isev fulzea saqme. – ara! – nu medavebi. rodesac am WiSkarze akakuneben, yovelTvis fulzea laparaki. xSirad vocnebob xolme, WiSkris miRma erTxel mainc aRmoCndes adamiani, romelmac ise Semoiara, mcireodeni yuradRebis gamosaCenad! romelsac ramodenime cali kakali, an cotaodeni xili daetovebina pativiscemis niSnad... gana cotaa SemodgomiT iseTi ram, rac SeuZliaT Semogvawion, Tuki axloSi Caivlian? vTqvaT, yvavilebi... Tundac erTxel vinmem ubralod Semoixedos da ise, megobrulad miTxras: „RmerTi SegewioT, mamao terie, sul janmrTelad gamyofoT!“, magram rogorc Cans, magas me ver moveswrebi. Tu abraxuneben – ese igi maTxovaria, Tu maTxovari araa _ vaWaria, Tu arc vaWaria, maSin xelosania da Tu mowyalebas ara gTxovs, maSasadame, angariSs warmogidgens. quCaSic ki aRar gamesvleba – biji ver gadamidgams, viRaceebi ar damexvion gars, vinZlo beber teries rame davcincloTo. _ e-eg me ara vyofilvar, – Tqva Janam. – ici ras getyvi: gana erTaderTi ZiZa xar Cvens samwysoSi! ramdenia visac erTi suli aqvs, sam frankad am SesaniSnav Cvils ZuZu aWamos, an fafa, an wvenebi... an sxva ram sakvebi... 13
– mere, mieciT vinme magnairs! – meores mxriv, arc bavSvis ase migdeba varga. vin icis – mouxdeba kia sxvisi rZe? xom ici, Cvili ukve Seni mkerdis sunsa da Sens guliscemas iqneba miCveuli... erTxel kidev Rrmad CaisunTqa Tbili anaorTqlis surneli, ZiZas rom asdioda, magram raki Seatyo, Cemma sityvebma mizans ver miaRwiao, daamata: – exla mokide am kalaTas xeli da wadi saxlSi. winamZRvars movelaparakebi, kviraSi oTxi franki gadagixadon. – ara! _ Tqva ZiZam. – kargi, ase iyos: xuTi! – ara. – aba, ramdeni ginda?! – wamoiyvira teriem, – xuT frankisa ra unda aWamo am Cvils? – araviTari fuli me ar minda! – Tqva Janam, – saerTod ar minda es nabuSari saxlSi gavaCero... – ki, magram, ratom? – periem isev Cahyo xeli kalaTaSi. – gadasarevi bavSvia: aseTi vardisferi, arc tiris, wynarad sZinavs da ukve monaTlulicaa! – eg eSmaksa yavs Sepyrobili... teriem saswrafod amoiRo xeli kalaTidan. – SeuZlebelia! gamoricxulia, ZuZuTa bavSvi eSmakis Sepyrobili iyos. Cvili jer araa adamiani, is momavali adamiania mxolod da sulic ar Camoyalibebia jer. aqedan gamomdinare, eSmakisaTvis is yovelgvar interess moklebulia. iqneba da ukve laparakobs? Tu bneda mosvlia odesme? an iqneb gogirdis suni asdis? – magas arafris suni ar sdis! – a, xom xedav! ai, niSani! eSmakis Sepyrobili rom iyos, myrali suni auvidoda. ZiZa rom daemSvidebina da Tan sakuTari gambedaobac eCvenebina, teriem kalaTi aswia da Caynosa. – araferi gansakuTrebuli, – warmoTqva man ramdenimegzis Seynosvis Semdgom, – marTlac rom araferi! erTi egaa, meCveneba TiTqos mis 14
saxvevebs ki asdis raRaca suni, – da kalaTa qals gauwoda, raTa masac daedasturebina eWvi. – magaze ar vambob, – pirquSad Seepasuxa ZiZa da kalaTi ukan gaawevina. – saxvevebze ar geubnebiT. magis Casvril saxvevebs sxva ra suni unda sdiodes? racaa, egaa. Tavad magas, mag nabuSars ar asdis! – eg imitom rom janmrTelia! – xmas auwia teriem, – janmrTelia da imitomac ar asdis suni! nebismierma icis, rom suni mxolod avyof bavSvebs asdiT. Tu bavSvs yvavili sWirs, mas cxenis ConCorikis suni asdis, Tu qunTruSa Seeyara – Zveli vaSlis, xolo Wleqis dros – xaxvis. es kidev janmrTelia – sul esaa mTeli misi avyofoba. ratom unda yardes? gana Seni sakuTari bavSvebi yaran? – ara, – Tqva Janam. – oRond maT adamianiSvilis Sesaferisi suni mainc asdiT. teriem isev miwaze dadga kalaTa, rakiRa mrisxanebis im pirveli talRebis Semoteva igrZno, dedakacis sijiutis gamo rom ewyeboda. kamaTis gagrZelebis SemTxvevaSi, gamoricxuli ar iyo orive xelis Tavisuflad qneva dasWirveboda da SiSobda, amiT bavSvs ar daSaveboda raime. Tumca, sawyisad, jer xelebi zurgsukan daiwyo, Ripi darbaislurad gaigdo win da mkacri kiloTi daekiTxa qals: – ese igi, Sen amtkiceb rom ici, rogori suni unda asdiodes adamianis naSiers, vinac amave dros – neba miboZe esec Segaxseno, miTumetes rom igi ukve monaTlulia _ igive RvTisSvili ars? – diaxac, – Tqva ZiZam. – da amave dros Sen amtkiceb, rom Tu mas imgvari suni ar sdis, rogoric Tavad migaCnia saWirod – Sen, meZuZur Jana biusis, sen-denis quCidan – igi uciloblad satanas kerZia?! Rirsma mama teriem marcxena xeli zurgsuknidan gamoacura da kiTxvis niSnad moRunuli TiTi muqariT miutana qals cxvirTan. Jana Cafiqrda. sulac ar epitnaveboda, saubari Teologiuri disputis kalapotSi moqceuliyo – mand imTaviTve dasaxrCobad iyo ganwiruli. – msgavsi TiTqos araferi miqvams – ukan daixia qalma. – Careulia aq satana, Tu araa Careuli – Tavad gadawyviteT, mamao terie, eg me ar mexeba. me mxolod erTi ram vici: es bavSvi Tavzars mcems, imitom rom is suni ar asdis, Cvilebs rom unda sdiodeT. – aha-a–, kmayofilebiT warmoTqva teriem da xelebi isev zurgsukan Semoiwyo. – ese igi, Cvens sityvebs eSmakis Sesaxeb ukanve viRebT. Zalian kargi. axla ki qeni sikeTe da amixseni: rogori suni asdiT Zu15
ZuTa bavSvebs, roca maT swored iseTi suni asdiT, rogoric Senis azriT, maT Cveulebriv unda sdiodeT?! – kargi suni asdiT, – Tqva ZiZam. – ras niSnavs „kargi“? – SeRrina teriem. – gana cota raimes asdis kargi suni? iis konas kargi suni asdis, SeWamandidan amoRebul xocsac, da baRebs arabeTisas... me imas gekiTxebi – ragvari suni asdiT ZuZuTa balRebs?! ZiZam pasuxi Seagviana. raRa Tqma unda, mSvenivrad icoda rogori surneli asdis ZuZuTa bavSvebs, icoda Zalian zustad _ mis xelSi aTeulobiT maTgans gaevlo _ igi aWmevda maT, arwevda, kocnida da efereboda. Ram-RamobiT ynosviT SeigrZnobda Cvils Si da axlac zustad axsovda es surneli. oRondac, sityvierad misi gocema arc arasodes ucdia... – aba? – terie aizRarba da mouTmenlobisagan TiTebi aatkacuna. – axla rogoraa saqme, – qali ixtibars ar itexda, – ese uceb verc ityvi... ai, magaT yvelgan sasiamovno suni asdiT, oRond erTnairi ki ara, xvdebiT mamao? maT fexebs, magaliTad, mziT gamTbari, gluvi qvebis suni asdis... ara, ufro Tixis qoTnebis... an ufro swored karaqis, axali karaqis, ai, egrea – magaT fexebs axali karaqis surneli sdis. sxeulebs kide... rZeSi ro galets CaalbobT, iseTi; xolo Tavebs, iq, kefaze, sadac Tmebi xuWuWdeba… mokled ai aq, mamao, sadac Tqven ukve aRaraferi aRara gaqvT _ da amdeni sisulelis mosmenisagan gaSeSebul, morCilad Tavdaxril teries motvlepil kefaze daukakuna _ diax aq, zustad aq mamao, maT yvelaze gemrieli suni asdiT. karamelis suniviTaa mamao, da iseTi saocari, iseTi tkbilia, verc warmoidgenT! rogorc ki emand uynosav – maSinve Segiyvardeba, ginda sakuTari iyos da ginda sxvisi. swored aseTi suni unda asdiodes ZuZuTa bavSvs da ara sxvagvari. Tu maT araviTari surneli ar asdiT, Tu kefaze araviTari suni ar asdis, rogorc am nabuSars, zamTris susxiviT, maSin... rogorc inebebT, ise axseniT es mamao, magram me… – qalma xelebi mkerdze miikra da iseTi zizRiT Sexeda kalaTas, TiTqos Sig gombeSo ijda, – me, Jana biusis, magasTan saqme aRara maq! mama teriem neli-nel aswia Tavi da ramdenimejer gadaisva xeli tonzuraze, TiTqos iq Tmebis gasworeba undao; mere, viTomda SemTxveviT, TiTebi nestoebTan miitana da daynosa. – rogorc karamels? – daekiTxa isev da Seecada mkacri toni daebrunebina. – karamelio!.. ra gesmis Sen karamelis? giWamia odesme? – me ki ara, oRond... – Cailapraka Janam, – ai erTxel, did sastumroSi viyavi, sen-onores quCaze da Cemi TvaliT vuyure, rogor 16
amzadebdnen mwvari Saqrisa da naRebisagan. iseTi gemrieli suni qonda, iseTi, cxovrebaSi ar damaviwydeba! – kai, ho... rogorc ginda. – teriem erTxel kidev eWvianad iynosa TiTze... oRond axla gaCumdi erT wams... vatyob, sruli Zalisxmeva damWirdeba am doneze SenTan sasaubrod! maS, ase: vadastureb, rom garkveuli mizezebis gamo, uars ambob gaagrZelo CemTvis mondobili Cvilis, Jan-batist grenius kveba da ubruneb mas droebiT meurves, senmeris monasters.. sawux ars ese, magram vfiqrob, Seni gadarwmuneba Cems Zal-Rones aRemateba. daTxovnili xar. am sityvebiT aswia kalaTa, kidev erTxel Seiynosa rZis, matylisa da mimqrali siTbos fumfula suni, WiSkari miketa, gadaraza, Sebrunda da Tavisi kabinetisaken gaemarTa.
3. ganaTlebuli adamiani gaxldaT Rirsi mama terie. Teologias naziarebi, igi filosofiasac swyalobda da gzadagza arc botanikasa da alqimias aklebda xels... yovelnairad mecadineobda, sakuTar pirovnulobaSi kritikuli azrovneba ganeviTarebina. ganaTu metismeti mosdioda – maTsaviT, visac saswaulqmedebebs, winaswarmetyvelebebsa Tu wminda wignebSi SeaqvT eWvi – miuxedavad imisa, rom es wignebi xSirad ar eqvemdebarebian gaazrebul axsnas da zogjer, ewinaaRmdegebian kidec erTmaneTs; piriqiT – erCivna, sruliad ar Sexeboda aseT sakiTxebs, radgan arc guli uTqmoda da Tanac, mousvenrobisa da eWvis morevSi CaZirvas ufrTxoda. xolo imisaTvis, rom saRi gonebiT isargeblo, kacs upirvelesad, simSvide da sakuTari Tavis rwmena sWirdeba. oRondac, igi yovelgvari misaRebi meTodebiT ebrZoda ubiri xalxis crurwmenebs: jadoqroba Tu banqoze mkiTxaoba, jadoTilismebis tareba, gaTvalvisagan gamolocva, sulebis Selocva, aTasi juris TvalTmaqcobani savse mTvarobisas... raRas ar sCadiodnen es keTili adamianebi! guliT wuxda, rom qristianobis aTaswlovani istoriis miuxedavad, es warmarTuli Cvevebi jer kidev ar iyo amoZirkvuli da Tan, umetes SemTxvevebSi, egred wodebuli „satanasTan kavSirica“ da „eSmasagan Sepyrobilobac“ _ axloiT ganCxrekisas _ ubralod, crumorwmuneobis zeoba aRmoCndeboda xolme. marTalia, Tavad satanas arsebobisa Tu misi Zalis uaryofa, mama teries mxriv, metismeti iqneboda – msgavsi problemebis gadawyveta, raic RvTismetyvelebis ZiriTad safuZvlebs Seexeba, erTi ubralo, mdabali beris saqme araa. amisaTvis zegardmo instanciebi arseboben. Autem*, Tuki *
aq: meores mxriv (laT.)
17
iseTi Wkuamokle arseba, rogoric Jana biusia, acxadebs – raRac eSmakeuli aRmovaCineo, swored egaa imis utyuari sabuTi, rom satanas am saqmeSi xeli ar urevia... swored imiT rom Janas miaCnia, TiTqosda xsenebuli eSmakeuli aRmoaCinos, uryevlad dasturdeba _ aq araferi eSmakeuli araa ganreuli! satana arc iseTi briyvia, Tavisi Tavi viRac meZuZure Jana biusis aRmoaCeninos, da isic ynosviT – am yvelaze primitiuli, yvelaze qvena grZnobiT! ganaTu jojoxeTs mxolod gogirdis simyrale asdis da samoTxes – sakmevlisa da mironis surneli! ... esaa uSavbnelesi crurwmena, Soreuli, warmarTuli drois Sesaferi – roca adamianebi pirutyvebiT cxovrobdnen, roca saxedvelic iseTi susti hqondaT, ferebsac ki ver arkvevdnen xeirianad, magram samagierod sisxlis geSisa swamdaT; sunis, romelsac grZnobdnen, romlis mixedviTac mters moyvarisagan ganarCevdnen da swamdaT, rom maT sunsac aseve grZnobdnen goliaTi kaciaWamiebi, maqcia mglebi da rokapi furiebi, romlebic TiTqosda maTze nadirobdnen... amitomac swiravdnen TavianT amazrzen RmerTebs koconebze damwvar, ayrolebul, mxrColav msxverpls... saSinelebaa! „suleli cxviriT xedavso“ – naTqvamia da albaT marTlac mets, vinem TvalebiT; da safiqrebelia, RvTivboZebuli gonebis naTelma kidev aTaswleuli unda anaTos, sanam pirvelyofili crurwmenebis nafleTebi sabolood ganifanteba... magram ra SuaSia aq es patara arseba, es pawia balRi?! wevs TavisTvis kalaTSi da sZinavs tkbilad... arc araferi gaegeba im damzafravi braldebebis, mas rom wauyenes. Tavxedi ZiZa kidev bedavs amtkicos, TiTqos iseTi suni ar agdis, rogoric adamianebis Svils unda asdiodes... ra ginda axla amaze ro uTxra?! u-tu-tu-tu-tu... mama teriem frTxilad daarwia kalaTi, ramodenimejer kidev daadudRuna es Tavisi u-tu-tu... rakiRa fiqrobda, aseTi wamoZaxili uebari damamSvidebelia da keTilismyofeladac moqmedebs ZuZuTa bavSvebzeo. „maS, Cven Turme maincdamainc karamelis suni unda agvdiodes, ara?
u-tu-tu...” _ mere kalaTSi xeli moafaTura, amoiRo, dasuna, magram
mis mierve sadilad mirTmeuli mJave kombostos suni SeigrZno mxolod. Seyoymanda, mimoixeda – emand vinme ar miTvalTvalebdeso, kalaTa aswia da Tavisi sqeli cxviri Cargo Sig, Rrmad, imdenad Rrmad, rom bavSvis Txelma, wiTurma Tmam cxviris nestoebze mouRitina; maincdamainc kargad gaazrebuli arc hqonda, rogori suni unda asdiodes Cvils – ara karamelis, ra Tqma unda, es TavisTavad gasagebi iyo: karameli xom damwvari Saqaria da Cvils, romelsac rZis garda jer araferi uWamia, ar SeiZleba damwvari Saqris suni asdiodes. SeiZleba ZiZis rZis suni auvides... magram rZis suni namdvilad ar asdioda. iqneb Tmebis, kanis an sulac odnavi oflis? teriem daynosa da Seecada sakuTari Tavi daerwmunebina, swored rom Tmebis, kanis an sulac odnavi oflis suns vgrZnobo, magram cda amao gamodga – veraviTari suni ver moynosa. “bavSvebs albaT, saerTod ar asdiT araviTari suni,” – 18
gaifiqra Rirsma teriem. – “saqmec swored isaa, rom ZuZuTa bavSvs, Tuki mas sisufTaveSi amyofeben, ar SeiZleba raimes suni asdiodes; iseve, rogorc ar SeuZlia ilaparakos, irbinos, an weros. es yvelaferi mxolod asakTan erTad modis. ufro zustad – adamiani Zlieri sunis gavrcelebas mxolod sqesobrivi momwifebis Semdgom iwyebs; diaxac, swored rom asea da ara sxvagvarad... gana Tavis droze horaciusma ar dawera: ymawvils bekekas suni sdioda, qaliSvils ki – TeTri nargizis... vis-vis, da romaelebs mainc gaegebodaT msgavsi rameebi! adamianis suni – sxeulis sunia, da aqedan gamomdinare – codvis suni... ra suni unda asdiodes bavSvs, romelsac arc sizmarSi da arc cxadSi, araviTar codvaSi fexi ar Caudgams? risi suni unda sdiodes? u-tutu! arc arafris!” berma kalaTi muxlebze daidga da frTxilad daarwia. bavSvs jer kidev eZina. marjvena xeli, patara da vardisferi, wnulis kideze goeSvira. teries gaeRima da uecrad Zalze myudrod igrZno Tavi. drois am mcire monakveTSi erTi imgvari usagno fiqric ki gaivlo gunebaSi, rom davuSvaT da – is am bavSvis mamaa; viTomda beri ki ara, erTi ubralo, patiosani xelosania; upovia TavisTvis coli, Tbili iseTi dedakaci, matylisa da rZis suni rom asdis, gauCeniaT biWuna da ai, ananavebs axla muxlebze sakuTar Svils! – u-tu-tu... gafiqrebac ki eama. iyo amaSi raRac nugeSis momgvreli... mama muxlebze aTamaSebs Tavis biWunas, u-tu-tu... suraTi samyarosaviT Zveli iyo da mainc mudam axali, alal-marTali, dasabamidan... diax! diax!.. mama teries grZnobebi moeZala, suli gauTba... amasobaSi bavSvmac gamoiRviZa. oRond jer gaiRviZa misma cxvirma: pawawina cxviri amoZravda, SeiWmuxna da Seynosva iwyo; SeisunTqa haeri da nel-nela, mokle-mokle srutuniT gamouSva, TiTqos dacemineba surso. mere daimanWa da bavSvma axla Tvalebi gaaxila. gaurkveveli feris Tvalebi – mqrqali nacrisferis, tboris mwvanesa da moTeTro-naRebisferi raRac nazavi; Txeli, lorwovani libriT dafaruli da jerjeobiT arc saxedvelad gamosadegi. teries iseTi STabeWdileba darCa, TiTqos es Tvalebi mas saerTod arc aRiqvamdnen. ai, rac Seexeba cxvirs... Tu dabinduli mzera raRac gaurkvevels misCereboda, cxvirs, etyoba, raRac garkveuli amoeRo mizanSi da mama teriesac ucnauri grZnoba gauCnda, rom es mizani Tavad iyo, piradad igi – mama terie! pawawa nestoebi gasaSleli kokrebiviT iberebodnen bavSvis saxeze; oRond im kokrebiviT, mtacebel yvavilebs rom aqvT, samefo botanikur baRSi moSenebulebs – raRac momnusxavi, mimzidveli, Semsrutavi Zala igrZnoboda maTSi. teries iseTi grZnoba hqonda, TiTqos bavSvi xedavda mas, aRiqvavda Tavis nestoebiT; mWaxed da gamomcdelad, da gacilebiT ufro gamsWvalavad, vidre es Tvalebs SeuZliaT. TiTqos nestoebiT isrutavda raRac iseTs, misgan gamomdinares, rac teries verc Seekavebina da verc daefara. 19
bavSvi, romelsac Tavad ar asdioda araviTari suni, yovlad mourideblad iynosavda mas, bavSvi mas geSiT grZnobda! da uceb, teries sakuTari Tavi moeCvena amyralebuli – ofliTa da ZmriT, mJave kombostoTi da gaurecxavi TeTreuliT; moeCvena, rom SiSvelia da maxinji, rom mas Sehyurebs vinme, visac Tavi jer arafriT gaucia. eCveneboda – ynosvam kans gaaRwia, SeiWra SigniT, sul, sul SigniT, siRrmeebSi... ufaqizesi grZnobebi, yvelaze binZuri azrebi SiSvldeboda am patara, xarbi cxviris winaSe, jer cxviric rom ar eTqmoda _ raRac wamonazardi saxeze, romelic ritmulad iWmuxneboda da ibereboda; pawawina, nasvretebiani, mTrTolavi aso. teries gaaJrJola, gulzidva moawva. amjerad manac Searxia cxviri, TiTqos mis win iseTi ram ido, rasac uamuri suni asdis da rasTanac mas araviTari kavSiri ar surda hqonoda. mSvidobiT, zmanebano sakuTar sisxlsa da xorcze! gaiTela grZnobamoreuli xilva mamisa, Zisa da surnelovani dedikosi. gaqra nazi ocnebebis acma, sakuTar Tavsa da am bavSvze rom aago: ucxo, civi arseba ewva axla muxlebze, samtro cxoveli – da RvTismoSiSoba, TavdaWera da saRi azri rom ara, raic mama teries TavTvisebeTagani gaxldaT, ise Camoibertyavda kalTidan, rogorc ram obobas... terie wamoimarTa, kalaTi magidaze dadga. erTi suli hqonda, saerTod gaTavisuflebuliyo am Cvilisa da mTeli am ambidan, rac SeiZleba saswrafod, axlave, dauyovnebliv!... da ai, swored am dros Cvilma jRavili morTo. Tvalebi moWuta, wiTeli piri daafCina da ise sazizRrad da gamyinavad awivlda, mama teries, lamis iyo, ZarRvebSi sisxli gaeyina. bavSvis gasaCumeblad, kalaTas ayanyalebda da gahyviroda: u-tu-tu-tu-u, magram Cvilma ufro umata tirils; saxe sulmTlad wamouWarxalda, lamisaa CabJirebuliyo. “rogorme unda movaSoroT aqaurobas!” – fiqrobda terie, – “moviciloT es...” _ eSmao, undoda eTqva, magram gamoerkva da ena moikvnita... _ “moviSoroT es urCxuli, es autaneli bavSvi! magram saiT?” – ubanSi bevri ZiZa da TavSesafari moiZebneboda, oRond monasterTan metismetad axlos, TiTqmis gverdigverd. es arseba ki se Sors unda waeyvana, imdenad Sors, SeuZlebeli yofiliyo misi ase, nebismier dRes karze moyeneba. jobda, ra Tqma unda, sulac sxva mrevlisTvis gadaeloca; senis gaRma gayvana xom – kidev ukeTesi. ufro kidev – qalaqis gareT, sen-antuanis gareubanSi. “aha! ai sad waviyvanT am myviralas – qalaqidan Sors, aRmosavleTiT, bastiliis gaRma, sadac Ram-RamobiT qalaqis WiSkrebs ketaven!” teriem anaforis kalTebi aikeca, xeli staca aRnavlebul kalaTas da gaiqca. gaiqca Cixebis labirinTebiT, sen-antuanis gareubnisaken, senis gayolebaze. iq, aRmosavleTiT, Saronis quCis sul boloSi, magdalinelis monastris axlos, cxovrobda vinme qalbatoni gaiari, romelic nebismieri asakisa da warmomavlobis bavSvebs iRebda srul kmay20
ofaze, oRond ki vinmes fuli gadaexada. aq man jer kidev myvirali kalaTa madam gaiars gadasca, erTi wlis qira winaswar gadaixada da isev qalaqisaken gamoiqca. monasterSi dabrunebulma, anaforac gaiZro, sacvlebic, TiTqos Wiri ram Seyrodao, TaviT-fexebamde ganibana, sakuTar senakSi, sawolSi mwoliarem kidev didxans iloca, pirjvaric bevrjer gadaiwera da bolos, rogorc iqna, CaiZina.
4. qalbatoni gaiari jer ocdaaTisac ar iyo, magram cxovreba ukve gamovlili hqonda. garegnobiT sakuTar asaks TiTqos savsebiT Seefereboda, oRond amave dros, orjer, samjer xnieradac gamoiyureboda da qaliSvilis mumias ufro mogagonebdaT. Sinaganad, didi xnis mkdari iyo: bavSvobaSi mamam buxris saCxreki Caartya SublSi, zed warbebs Sua da mas Semdeg dakarga ynosvac da yovelgvari adamianuri siTbos SegrZnebac, gind sicivisac da saerTod, yovelgvari gacdis unari. im erTi dartymiT mokles masSi sinaze, siZulvili, sixaruli Tu sasowarkveTileba. ufro gvian kidev, arc qmarTan Tanacxovrebisas da arc bavSvebis gaCenisas ugrZnia raime – araferi, sruliad araferi. arc dardobda maTze, romlebic daexocnen da arc xarobda maTiT, romlebic daurCnen. qmari rom scemda xolme – arc ki krTeboda da arc maSin ugrZnia Sveba, rodesac igi, otel-dies TavSesafarSi, qoleriT mokvda. orad-ori SegrZneba hqonda – odnavi sulieri naRveli, rodesac Tviuri Sakikis dro mouwevda, da odnav SesamCnevi sulieri Semsubuqeba, rodesac Sakiki gauvlida; araviTari sxva grZnobebi am cocxlad mkvdar qals ar gaaCnda. meores mxriv... an iqneb, sworedac rom emociurobis sruli atrofiis gamo, qalbatoni gaiari dauokebel, SeiZleba iTqvas, daundobel ltolvas iCenda samarTalianobisa da wesrigis mimarT. mis aRsazrdelebSi arcerTs araviTari upiratesoba ar eniWeboda da maTgan arc aravin daCagrula odesme. madam gaiari dReSi samjer aWmevda maT da amis metad, ara namceci, ara winwkali ar ergebodaT. aseve, dReSi mxolod samjer ucvlida Cvilebs safenebs da isic mxolod wlamde: is, vinc amis Semdeg Caisvelebda, jildod erT silaqs da erTi WamiT naklebs igemebda. miRebuli Tanxis zustad naxevari aRsazrdelebze ixarjeboda, naxevars ki Tavad itovebda. siiafis dros, arasodes cdila Semosavlis gazrdas da arc siduxWiris xanebSi miumatebia danaxarjebisTvis Tundac oriod su – maSinac ki, roca sakiTxi sikvdil-sicocxleze idga: winaaRmdeg SemTxvevaSi mTeli es saqmianoba misTvis wamgebiani iqneboda. qalbatoni gaiari fuls ki ar iyo daxarbebuli – mas fuli sWirdeboda. yvelaferi zustad hqonda gaTvlili: sibereSi rentis yidva surda, da kidev sakmarisi Tanxis moquCeba, raTa 21
ufleba mieca TavisaTvis, sakuTar saxlSi momkvdariyo, qmariviT RatakTa TavSesafarSi ar gaeWima fexi. qmris sikvdils igi maincadamainc ar SeuSfoTebia, magram sZulda erTmaneTisaTvis savsebiT ucxo adamianebis es saerTo-saxalxo sikvdili – sakuTrad sikvdilis ufleba undoda hqonoda, da amisaTvis saWiro Tanxa srulad moegrovebina. marTalia, xdeboda xolme, ocdaxuTamde aRsazrdelidan sami an oTxi ukvdeboda gamorCeulad susxian zamTars, oRond es Sedegi mainc ukeTesi iyo sxva kerZo gadiebTan SedarebiT; xolo didi saxelmwifo Tu saeklesio TavSesafrebis Sedegebs, sadac xSirad upatrono bavSvebis cxra meaTedi iRupeboda, xom sjobda da sjobda. simarTle iTqvas, maTi Sevseba advili iyo: parizis saSo yovelwliurad awarmoebda aTi aTasze met migdebul, ukanonodSobil Tu obol bavSvs, ase rom garkveul danakargebs iolad urigdebodnen. patara grenuisaTvis naRdi RvTis wyaloba iyo qalbaton gaiarisas moxvedra. saTuoa, se sxvagan rom gadarCeniliyo, aq ki, am usulgulo qalTan – gaixara. magari agebulebisa iyo da iSviaTi gamZleobiT gamoirCeoda. visac masaviT gadaetana dabadeba namusrevs Soris, cxovrebidan sakuTari Tavis gaZevebis nebas Znelad Tu miscemda vinmes. SeeZlo mTeli dReobiT exvripa wyal-wyala wvniani, SeeZlo dakmayofilebuliyo gawyalebuli rZiT, moenelebina dampali bostneuli Tu sundakaruli xorci. CvilobaSive gadaitana wiTela, dizenteria, yvavili, qolera; Cavarda eqvsmetrian WaSi, mduRare wyliTac daifufqa da miuxedavad imisa, rom yovelive amisagan mravali naiarevi, nawiburi, fufxi, dakenkili saxe, damaxinjebuli fexi darCa samaxsovrod, is mainc cocxlobda, radgan baqteriasaviT Semguebeli iyo da tkipasaviT amtani – im tkipasaviT, xis totze rom moyuCebula da jer kidev wina wels gamowovili sisxlis pawawkintela wveTiT ikvebeba. sxeulisaTvis sakvebisa da samosis metad mwiri raodenoba sWirdeboda, sulisaTvis ki ar sWirdeboda araferi. usafrTxoeba, yuradReba, sinaze, siyvaruli da yvelaferi msgavsi, rac viTomda, bavSvebs sWirdebaT, grenuisaTvis ruliad zedmeti bargi iyo. metic, ise Canda, man dasabamidan uari Tqva yoveliveze – imTaviTve – raTa ecocxla. Zaxili, romliTac Tavis dabadeba ganacxada – Zaxili Tevzis dasaxarisxebeli magidis qvemodan, riTac mSobeli deda eSafotTan miiyvana, ar iyo Seucnobeli Zaxili TanagrZnobasa da siyvarulze, aramed gacnobierebuli – metic, kinaRam wamogvcda, gaazrebuli-Tqo, – riTac axalSobili mTeli SeupovrobiT ilaSqrebda siyvarulis winaaRmdeg; sicocxlisaTvis, oRond – siyvarulis gareSe. mocemul SemTxvevaSi, erT-erTi am oridan SesaZlebeli iyo mxolod meoris gamoricxvis Sedegad, da grenuis rom moeTxova yvelaferi erTad, uciloblad daiRupeboda, daiRupeboda yovlad sabraloblad. Tumca... misTvis miniWebuli meore SesaZleblobis gamoyenebac xom SeeZlo – dadumebuliyo da dabadebidan sikvdilamde is gza aerCia, cxovrebas rom gverds uvlis – amiT rogorc qveyanas, ise sakuTar Tavsac did borotebas 22
aaridebda. oRond egaa, aryofnaSi ase uxmaurod wasasvlelad Tandayolili guliTadobis Tundac cincxali iyo saWiro – anu is, rac mas ar gaaCnda. Tavidanve urCxuli iyo da sicocxlesac mxolod sijiutisa da RvarZlianobis gamoisobiT misca xma. TavisTavad gasagebia, man es gadawyvetileba miiRo ara rogorc zrdasrulma adamianma, romelic ase Tu ise, gonebiTa da gamocdilebiT sazRvravs _ ori perspeqtividan romeli airCios; da mainc, gaakeTa arCevani, gaakeTa vegetatiur doneze, ase vTqvaT, mcenareulad – ise, rogorc amas marcvali Sveba: amouSvas ylorti, Tu gauRvivebeli darCes; an rogorc is tkipa xeze, romelsac sicocxle, zamTris gadatanis garda, arafers sTavazobs; patara, maxinji tkipa Tavis legatyviisfer sxeuls burTulad axvevs, raTa gare samyaros rac SeiZleba mcire zedapiri miuSviros; sakuTar tyavs sqelsa da prialas xdis, raTa gareT ar gaeqces araferi – ara siTbo, ara anaorTqli. tkipa sakuTar Tavs pataras da SeumCnevels xdis – raTa aravin SearCnios da ar miaWylitos. martoxela, TavisTavSi CaZiruli, zis Tavis xeze – brma, yru, munji da mxolod eZiebs, wlobiT eZiebs moSorebiT Cavlili cocxali arsebebis sisxlis suns – arsebebisa, romelTac verasodes daeweva. tkipas SeeZlo Camovardnis ufleba mieca TavisaTvis, neSompalaze dacemuliyo, gaxoxebuliyo ramdenime kilometriT aqeT an iqiT, Cafluliyo gamxmar foTlebSi – sasikvdilod gadaedo Tavi da aravisac ar daenaneboda, RmerTma xom icis – aravis. magram tkipa – jiuti, udreki da saZageli, miiyuJa, da cocxlobs, da elodeba; elodeba – vidre sruliad arasavaraudo viTareba, zustad misi xis ZirSi, romelime cxovelis saxiT sisxls ar mouvlens. mxolod maSin anebebs Tavs malvas, vardeba, da eWideba, da ewebeba, da exraxneba am ucxo sxeuls... swored aseTis ram tkipa iyo patara grenui. cxovrobda sakuTar garsSi gamoyuduli, ukeTesi droebis molodinSi. arca Rimils, arca yvirils, arca Tvalebis cials da arca suns – sruliad arafers ar gascemda garesamyaros, sakuTari uwmindurebebis garda. madam gaiaris adgilas nebismieri sxva qali Tavidan moiSorebda am bavSvs, magram qalbaton gaiars xom ynosva ar hqonda, verc ki grZnobda, rom bavSvs suni ar asdis da arc araviTar sulier moqcevas ar eloda misgan, vinaidan misive suli samudamod daexSo gangebas. samagierod, sxva bavSvebs maSinve tanma ugrZnoT, rom grenuis yvelaferi rigze ver hqonda. axalmosuli raRac gaurkvevel, pirvelyofil zafras iwvevda maTSi; yovelTvis gverds uvlidnen mis sawols da TavianT qveSagebSic ise mWidrod iwvnen da ekvrodnen erTmaneTs, TiTqos oTaxSi sacivem imatao. ufro patarebs isic eCvenebodaT, gamWoli qari uberavso da tirodnen. sxvebs esizmrebodaT, rom grenui maT sunTqvas arTmevs. erTxelac, mozrdilebma misi daxrCoba gadawyvites da saxeze naWrebi, sabnebi da Tivac ki daayares. diliT, rodesac qalbatonma gaiarma gamoaTria igi am grovidan, grenui – daCeCqvili, 23
dalurjebuli, natanji, magram mainc cocxali iyo. bavSvebma kidev or-samjer scades msgavsi ram, magram amaod. sakuTari xelebiT rom moeSToT, cxviri da piri aekraT – rac ufro sando xerxi iqneboda – Tavs aridebdnen. mikareba ar undodaT, radgan maTSi is zizRs iwvevda _ amazrzeni obobasaviT, romlis gaWyletac aseve amazrzenia. mere grenui moizarda da bavSvebmac msgavs gamoxdomebze xeli aiRes; TiTqos Seignes, rom amgvarad mas ver mospobdnen. axla ubralod, gaurbodnen – mikarebas, Sexebasac ki eridebodnen. maT igi sZuldaT, arc eWvianobdnen da arc SurdaT misi: msgavsi grZnobebisaTvis madam gaiaris saxlSi, simarTle iTqvas, arc araviTari sababi ar moiZebneboda. oRond borkavdaT kia misi Tanyofna, mis suns ver iRebdnen da eSinodaT misi...
5. amasTanave, ucxo TvalisTvis saSineli masSi araferi iyo: ymawvilobaSi arc imdenad maRali Canda da arc imdenad Zalovani; maxinji, magram arc iseTi, mis danaxvas vinme SeeZrwunebina. arc agresiuli iyo, arc laquca, arc cbieri da arc yelze adgeboda vinmes. mudam ganze dgoma erCia. TiTqos arc goneba uWrida ise, kacs eSmakeuli exsenebina. pirvelad mxolod sami wlisam gaiara orive fexze; pirveli sityva oTxisam warmoTqva: Tevzebio – eqosaviT aRmoxda ucabedad wamogznebuls, rodesac Saronis quCaze, Sori gzidan Camosuli TevziT movaWre gamoCnda da maRali xmiT iwyo Tavisi saqonlis qeba. Semdegi sityvebi, romlebic man amoRerRa, iyo: ‘balbifoTla’, ‘Txis baga’, ‘mwnili kombosto’ da ‘bua-Jaki’ (mSvidobismcemelTa dedaTa monastris mebaRes Sekedlebuli erTi upovaris metsaxeli, romelsac madam gaiari qiraobda xolme yvelaze mZime samuSaosaTvis da romelic imiTi iyo cnobili, rom sicocxleSi tani arasodes daebana). rac Seexeba zmnebs, zedsarTav saxelebsa da zmnizedebs, grenui maT, SeiZleba iTqvas, saerTod ar cnobda. ‘ki’ da ‘ara’-s garda mxolod sayrden sityvebs iyenebda, ZiriTadad sakuTar an ama Tu im sagnebis saxelebs – mcenareebis, cxovelebis, adamianebisa da isic mxolod maSin, Tu isini misi ynosvis areSi xvdebodnen. martisTvis Tbili mzis qveS, lRobisagan atkacunebul wiflis morebis grovaze mjdomma, pirvelad warmoTqva sityva ‘SeSa’. aqamde asjer mainc unaxavs SeSa, gaugonia es sityva, mSinvlelobac ki esmoda misi: xSirad gaugzavniaT zamTrobiT SeSis mosatanad, magram Tavad sagani – SeSa – aranairad ar miaCnda imdenad sainteresod, misi saxeli warmoeTqva. es swored martis dRes moxda, rodesac im xoraze ijda. morebi Takarad iyo dawyobili qalbaton gaiaris fardulis kedelTan, 24
cerad goweuli Cardaxis qveS. zemoTa morebs cxeli da tkbili suni asdioda, xoris siRrmidanac xavsis rbili surneli aRwevda, xolo fardulis fiWvis kedlidan fisis anaorTqlis Tbili nakadi moiwevda. ijda grenui SeSaze, fexebi gan-gan gaeSala, xolo zurgi fardulis kedlisaTvis miebjina; Tvalebi daxuWuli hqonda da warbsac ar atokebda. araferi esmoda, verafers xedavda da verc grZnobda verafers. ubralod, isunTqavda xis suns – bolqvebad rom idga mis garSemo, zemoT iwevda da Cardaxis qveS grovdeboda. svamda am surnels, iZireboda masSi, iJRinTeboda sxeulis yvelaze Sida forebamde, TviTon xdeboda xis nawili; iwva xis xoraze xis Tojina – pinoqio, mkvdariviT, vidre kai xnis, albaT naxevari saaTis Semdeg, ar amoRerRa sityva „SeSa“, – ise, TiTqos Tavad iyo savse SeSiT, yelamde iyo SeSiT gamaZRari; TiTqos muceli, yeli, cxviri, amovsebuli hqonda SeSiT – da lamis amoaRebina es sityva. swored aman gadaarCina da gamoafxizla; gadaarCina Tavad xis gamomZalavi arsisagan, misi surnelisagan, daxrCobiT rom emuqreboda. wamoiwia, Camogorda morebidan da waCanCalda Tavisi gaxevebuli fexebiT. ramdenime dRis Semdegac ki jer kidev ar iyo gons mosuli im mZafri ynosviTi STabeWdilebis gamo da rodesac mogoneba axali ZaliT amoutivtivdeboda xolme, TavisTvis butbutebda, SelocvasaviT: ‘SeSa, SeSa…’. ase swavlobda laparaks. sityvebisi, romlebic usuno sagnebs aRniSnavdnen – anu abstraqtul, umTavresad ki qceviTsa da zneobriv cnebebze, garTuleba hqonda: ver imaxsovrebda da xmarebis dros erTmaneTSi urevda xolme. SemdgomSic, rodesac dakacda, uxalisod da xSirad arasworad xmarobda: ufleba, sindisi, RmerTi, sixaruli, pasuxismgebloba, Tavmdabloba, madliereba – yvela eseni misTvis bindiT iyo moculi da verc is Seegno bolomde, rac am sityvebiT unda gamoixatos. meores mxriv, sayvelpuro enac male ukmarisi gaxda, raTa yvela is sagani aReniSna, romelic mas mxolod ynosviT warmodgenebad hqonda gaTavisebuli. is ukve ynosviT arCevda aramarto SeSas, aramed mis jiSebsac: wifeli, muxa, fiWvi, Tela, msxali; Zveli SeSa, axali, gamofituli, dampali; ynosviTve arCevda calkeul namorebs, nafotebs, naxerxs – da arCevda ukeT, vidre sxvebi TvaliT gaarCevdnen. da igive xdeboda, kacma rom Tqvas, sxva sagnebis mimarTac. is, rom TeTri sasmeli, romelsac qalbatoni gaiari dReyovel urigebda Tavis aRsazrdelebs da rasac yovelTvis rZe erqva, grenuis mier mudam sxvadasxvagvarad aRiqmeboda rogorc suniT, ise gemoTi – xan cxeli iyo, xan civi; xan erTi Zroxis, xan meoris; xan meti naRebi hqonda moxdili, xan naklebi... is, rom buxris kvamli yovel wuTs, metic _ yovel wams sunTa aTeulobiT axal nazavs avrcelebda da surnelis axal-axal erTeulad erTiandeboda, oRond am kvamls mainc 25
mxolod erTi saxeli – „kvamli“ hqonda; is rom miwa, sanaxebi, garemo – is, rac yoveli fexis nabijze, yoveli SesunTqvisas, axal-axali surneliT ivseboda da sul sxva aRsaniSniT cocxldeboda, unda dagesaxelebina sami, samad-sami mouqneli sityviT – mTeli es Seusabamoba ynosviT aRqmuli samyaros simdidresa da enis siRatakes Soris patara grenuis aiZulebda, swored rom Tavad enis safuZvlianobaSi Seetana eWvi. amitomac, sityvier gamoxatulebamde mxolod maSin damdabldeboda xolme, rodesac es ucilobeli iyo, sxva adamianebTan urTierTobis dasamyareblad. eqvsi wlisaTvis, ynosviT hqonda Seswavlili gare samyaro. ar iyo ara nivTi madam gaiaris saxlSi, Saronis quCis Crdilo nawilSi ar moiZebneboda arc adgili, arca adamiani, arc qva, xe, buCqi Tu meseri, arc erTi, Tundac sul patara Suka, romelsac ynosviT verc icnobda da maxsovrobaSi ar eqneboda Semonaxuli mTeli Tavisi ganumeoreblobiT. moagrova aTi, an iqneb asi aTasi specifiuri, Taviseburad ganumeorebeli suni da ise cxadad, ise cocxlad hqonda danarCunebuli, rom ara mxolod ixsenebda maT _ Tuki xelaxlad SeigrZnobda se _ aramed maSinve SeigrZnobda, roca ki ixsenebda. ufro metic, SeeZlo sakuTar warmosaxvaSi axleburad SeeerTebina isini, da amrigad surnelebis iseTi kona Seeqmna, bunebaSi saerTod rom arc arsebobda. uzarmazari leqsikonis patroniviT, grenuis SeeZlo mravali sunisagan nebismieri raodenobis axali frazebi Seeqmna da es im asakSi, rodesac sxva bavSvebi Zliv-ZlivobiT arCeven saWiro sityvebs da martiv, mokle winadadebebs titineben, rac sruliad araa sakmarisi qveynierebis aRwerisaTvis. yvelaze zusti iqneboda grenuis Sedareba vinme vunderkind musikosTan, romelsac garkveuli melodiidan Tu harmoniidan amouCxrekia calkeuli xmebis anbani da ukve Tavad Txzavs axal-axal melodiebsa da qmnis harmoniebs _ oRondac im gansxvavebiT, rom sunis anbani gacilebiT didi da mravalmxrivia, vidre musikis, da kidev imiT, rom vunderkind grenuis SemoqmedebiTi moRvaweoba mxolod masSive TamaSdeboda da veravin, missave garda, verafers amCnevda. garegnulad, sul ufro da ufro iketeboda TavisTavSi. senantuanis gareubnis Crdilo nawilSi dawanwalebda, daZvreboda baRebSi, mindvrebSi, venaxebSi. xandaxan iqve eZina: gaqreboda xolme ramdenime dRiT da im sasjels, romelsac daadebdnen, xmisamouReblad itanda. sardafSi gamoketvas, mSivrad datovebas, damatebiT misjil samuSaos – arafers ar SeeZlo misi qcevis Secvla. verc RvTismSoblis netari miZinebis eklesiis samwyso skolis SigadaSig monaxulebamac (sruli weliwad-naxevris ganmavlobaSi) veraviTari SesamCnevi kvali ver daatyo. CamarcvliT kiTxvisa da sakuTari saxelis daweris garda araferi uswavlia. mRvdelsac, ubralod, erT Wkuasust RvTisSvilad miaCnda. samagierod, madam gaiarma SeamCnia grenuis uCveulo _ Tu ar vityodiT zebunebrivi _ unari da Tvisebebi; Tundac is, rom sruliad 26
ar gaaCnda Ramisa da sibnelis bavSvuri SiSi. yovelTvis da yovel saqmeze SeiZleboda misi Cagzavna sardafSi, sadac sxva bavSvebi Caxedvasac ki Zlivs bedavdnen; an nebismier Savbnel Rames SeSis mosatanad fardulidan; Tan arasodes mihqonda sanaTuri da mainc zustad poulobda da maSinve mohqonda saWiro nivTi. arasodes akeTebda zedmet moZraobebs, ar borZikobda da arc arasodes araferi gadauyiravebia. yvelaze saocari ki is iyo, rom grenuis, rogorc q-nma gaiarma Seatyo, qaRaldis, ficrulis, moxuruli karis, mtkiced nagebi qvis kedlebis miRma xedvac SeeZlo: arc Seixedavda, ise mogaxsenebdaT, aRsazrdelebidan im dros vin imyofeboda saZinebelSi. yvavilovani kombostos TavSi rom loqora imaleboda, man am Tavis gaCexvamde icoda; xolo erTxel, roca qalbatonma gaiarma ise kargad damala fuli, mere Tavadac veRar miakvlia, grenuim yovelgvari yoymanis gareSe miaTiTa sakvamuris ukana mxares da warmoidgineT – fuli swored iq aRmoCnda! momavlis winaswarmetyvelebac SeeZlo: xdeboda xolme, vinmes stumrobas mis mosvlamde karga xniT adre moaxsenebda, anda uSecdomod gamoicnobda wvimisa da Weqa-quxilis moaxloebas jer kidev maSin, roca caze Rrublis fTilic arsad moCanda. arada, rom yvelafers amas is ki ver xedavda, aramed sul ufro da ufro mkafiod SeigrZnobda ynosviT – loqoras kombostoSi, fuls sakvamuris miRma, adamians kedlis iqiTa mxares Tu ramdenime kvartlis siSoridan – qalbatoni gaiari sizmradac ki ver isizmrebda, maSinac ki, misi ynosva saCxrekis dartymas rom ar daezianebina; darwmunebuli gaxldaT, rom bavSvs – Wkuasusti iyo Tu ara – sxva, meore saxec hqonda; xolo ramdenadac danamdvilebiT icoda, rom orsaxovnebas ubedureba da sikvdili moaqvs, sabralo qali Zrwolam Seipyro. raRa Tqma unda, aseve sruliad autaneli iyo imis gafiqrebac, rom masTan erTad, mis WerqveS cxovrobs vinme, visac aqvs niWi kedlebsa da tixrebs miRma dainaxos gulmodgined damaluli fuli... da rogorc ki grenuis es Tviseba aRmouCina, maSinve misi Tavidan moSoreba Caido gulSi. yvelaferi SesaniSnavad aewyo: zustad im xanebSi – grenui rva wlisa iqneboda _ sen-meris monasterma gaugebari mizezis gamo Sewyvita yovelwliuri Sesatanis gadaxda. q-ma gaiarma arc Seaxsena monasters davalianeba, wesisa da rigis dacviT erTi kvira acala, mere Caavlo bavSvs xeli da qalaqs miaSura. morterlis quCaze, mdinaris Soriaxlos, erTi misi nacnobi dabaRi cxovrobda, saxelad grimali, romelsac mudmivad sWirdeboda biWunebi – da ara imisTvis, mowafed Tu Segirdad aeyvana; ubralod, iaf muSaxels eZebda Savi samuSaosaTvis. es xeloba xom sicocxlisaTvis saSiS saqmianobis Sesrulebasac iTxovs – es pirutyvis Sempali tyavis gafxekvao, es Sxamiani saTrimlavi da saRebi siTxeebis Serevao, mZafri Sesawamlebis gamoyvanao – amitomac wesier xelosans mudam enaneboda Tavisi ukve gamowvrTnili damxmareebis aseT saqmeze miSveba da jerijerze qiraobda xolme umuSevar mawanwalebs an upatrono bavSvebs, 27
romelTa ambis gamkiTxavi, ubedurebis SemTxvevaSi, kaci ar iyo. qalbatonma gaiarma, rasakvirvelia, icoda, rom grimalis saTrimlavSi grenuis, adamianuri sazomiT, gadarCenis Sansi ar hqonda; icoda, magram iseTi qali ar iyo, msgavs rameebze fiqriT aetkiva Tavi. vali moixada, Cvili gamozarda da awi, rac unda mosvloda bavSvs SemdgomSi, mas ukve aRar moekiTxeboda. gadarCeba – kargia, mokvdeba – egec araferi; mTavaria, yvelaferi kanonis mixedviT iyos. amitomac gamoarTva baton grimals bavSvis gadacemaze xelwerili, TviTonac mouwera xeli sakomisio TxuTmeti frankis miRebaze da saxlSi, Saronis quCaze dabrunda. unda iTqvas, qalbatoni gaiari araviTar sinidisis qenjnas ar grZnobda. piriqiT, darwmunebuli iyo, ara marto kanonierad, samarTlianadac moviqecio: im bavSvis yofna TavSesafarSi, romlisTvisac fuls aravin ixdis, mxolod sxva bavSvebis xarjze, an mis sakuTar xarjze iqneboda SesaZlebeli da es ukve ara marto sxva bavSvebis, TviT mis sakuTar momavalsac emuqreboda _ im pirad, sakuTrad, kerZod sikvdils – im erTaderT raimes, risi survilic jer kidev SemorCenoda cxovrebaSi. vinaidan swored aq unda davcildeT qalbaton gaiars da metad veRarc SevxvdebiT Cvens monaTxrobSi, ramdenime sityviT mainc getyviT misi ukanaskneli dReebis ambebs. sulierad bavSvobaSive mkvdarma, xorcielad, missave saubedurod, Rrma siberemde icocxla. qristeSobidan 1782 wels, zafxulSi, meSvide aTeuls mitanebulma, miatova Tavisi xeloba da rogorc imTaviTve gadawyvetili hqonda, renta Seisyida. ijda Tavis erTi cicqna saxlSi, sikvdils eloda da gana ra manqanebiT warmoidgenda, Tu mis magivrad movidoda iseTi ram, risi gamoTvlac qveynad aravis SeeZlo, rac jer arasodes momxdariyo am qveynad! revolucia – ese igi, saswaulebrivi siswrafiT momxdari Zirfesviani cvlilebebi – sazogadoebriv, moralur, transcendentur urTierTobebSi... Tavdapirvelad, es revolucia qalbaton gaiaris pirad bediRbalze araviTar gavlenas ar axdenda; Semdgom, oTxmocs rom miukakuna, gamoirkva – is kaci, romelic rentas uxdida, gaRatakda da iZulebuli gaxda, emigraciaSi wasuliyo, xolo misi qoneba vinme Sarvlebis fabrikantma iyida auqcionze. sakmao xans ise sCanda, viTarebis aseTi cvlileba qalbaton gaiarisaTvis sabediswero veranairad ver iqneboda, vinaidan zemoxsenebuli fabrikanti, Tavis mxriv, patiosnad uxdida rentas; magram dadga dRe, rodesac fulma liTonis monetebis magivrad qaRaldis patara furclebis saxe miiRo da es ukve misi materialuri dasasrulis sawyisad iqca... ori wlis Semdeg renta SeSis safasuris gadasaxdeladac aRar kmaroda. qalbatoni gaiari iZulebuli Seiqna, Seusabamod mcire fasad gaeyida saxli, vinaidan mis garda aTasobiT aRmoCnda sxva, visac aseve saxlis gayidva mouxda, xolo safasurad isev es umaqnisi qaRaldebi miiRo; kidev ori wlis Semdgom aRarc am qaRaldebs hqonda fasi da 28
1797 wels – ukve lamis oTxmocdaaTisa gaxldaT – amdeni xnis SromiT, namcec-namcec nagrovebi mTeli Tavisi qoneba daelia. bolos kokiis quCaze, saqaTmisxela miwurSi cxovrobda da mxolodRa maSin, aTi Tu oci wlis dagvianebiT estumra sikvdili: movida simsivnis saxiT _ avadobam jer yelSi wauWira, Wamis mada daakargvina, Semdeg xmac. ase rom, uaris Tqmac aRar SeeZlo, rodesac otel-dies TavSesafarSi agzavnidnen. iq imave, asobiT momakvdaviT gamoWedil palataSi moaTavses, sadac Tavis dros misma qmarma miabara suli ufals: saerTo sawolSi Caawvines, xuT sruliad ucxo dedaberTan da sami kviriT datoves iq, saerTo-saxalxod sasikvdilod. Semdeg ki tomaraSi gamokeres, dilis oTx saaTze, ormocdaaT sxva gvamTan erTad sazidarze daagdes da eJvnebis wkarunis TanxlebiT waiRes axal sasaflaoze, klemarSi, qalaqis karidan moSorebiT. iq, saerTo saflavSi, gamoumwvari kiris sqeli fenis qveS Caawvines, samudamod gansasveneblad. es 1799 wels moxda. madloba ufals, mas ar hqonia sakuTari bediRblis raime winaTgrZnoba, saxlSi rom brundeboda 1747 wlis im avbediT dRes – rodesac man yrma grenui da Cveni Txroba datova. winaaRmdeg SemTxvevaSi, albaT saerTod dakargavda samarTlianobis rwmenas – anu amqveyniuri yofis misTvis misawvdom erTaderT sazriss.
6. pirvelive mzeriT, romelic man baton grimals miapyro – ara, pirvelive alRoiani SesunTqviT, romliTac grimalis suni Seiynosa – grenui mixvda, am adamians SeeZlo cemiT miesikvdilebia Tundac sul umciresi daudevrobisaTvis. axla misi sicocxle zustad imdeni Rirda, ramdenic misi samuSao, anu misi sicocxle mxolod im sargeblobas uTanaswordeboda, romliTac mas grimali zomavda; da grenuic morCilad gawva patronis fexebTan, Tavis wamowevis mcdelobac rom ar hqonia, ise. dRidan dRemde ixSobda sakuTari sijiutisa da Wirveulobis mTel energias da zemoxsenebul tkipasaviT mxolod imisTvis iyenebda, rogorme gamyinvarebis es periodi gadaetana: moTminebiT, TavmdablobiT, SeumCnevlad – raTa sicocxlis imedis naperwkali SeenarCunebina – minavlebul, oRondac gulmodgined nacarmiyril nakverCxalze. grenui axla morCilebis, Sromismoyvareobisa da umciresiT kmayofis uebro magaliTi gaxda. yovel brZanebas sulmouTqmelad asrulebda, yovelgvar sakvebze yabuls iyo. saRamoobiT usityvod Tanxmdeboda sadabaRos gverdze miSenebul sakuWnaoSi Caketvas, sadac saxelosno iaraRebi ewyo da damarilebeli tyavebi ekida. iq eZina, dabeknili miwis iatakze. kviridan kviramde muSaobda, dilidan gvian Ramemde, zamTarSi – rva, zafxulSi – ToTxmeti, TxuTmeti, Teqvsmeti saaTic ki: fxekda ayrolebul tyavebs, wyalSi albobda, balans agle29
jda, kirs usvamda, SabiT JRenTavda; apobda SeSas, qerqs aclida arysa da urTxels, Cadioda saTrimlav ormoebSi, mudam sazizRari anaorTqliT rom iyo savse; Segirdebis brZanebiT fenebad awyobda tyavebs, afantavda melnis daWyletil burTulebs, mere am Semzarav nazavs urTxelis totebsa da miwas ayrida... ramdenime wlis Semdeg iZulebuli iyo isev amoeTxara es ormoebi da TiTqmis ukve gaTrimluli, mumificirebuli tyavebi amoeTria. Tu tyavebs ar marxavda da ar Txrida, maSin wyals ezideboda, TveobiT ezideboda, mdinaridan zemoT, saxelosnomde. yovelTvis ori saTliT, asobiT saTlSi dReSi, vinaidan tyavis damuSavebas uamravi wyali sWirdeba: dasarecxad, dasalbobad, gamosaxarSad, SesaRebad. TveobiT muSaobda ase, meTuluxCed, ukanasknel Zafamde ilumpeboda da saRamoobiT tansacmlidan wurwuriT Camosdioda xolme wyali, xolo kani civi hqonda da lbili, nativiT. amgvari – ufro pirutyvuli, vinem adamianuri arsebobis wlisTavze jilexiT daavadda, metyaveebis am sastiki daavadebiT, romlis dasasrulic, umeteswilad, mxolod sikvdilia. grimalma xeli Caiqnia da mis Semcvlels dauwyo Zebna, Tumca ki erTvari sinanuliT, vinaidan arasodes hyolia grenuize ufro damjere da mondomebuli mesaqme. magram molodinis sawinaaRmdegod, grenui gadarCa. oRond didi, Savi naxeTqebisagan nawiburebi darCa kiserze, Rawvebsa da yurebs ukan, ramac kidev ufro daamaxinja da adrindelze usiamo Sesaxedi gaxada. samagierod, darCa fasdaudebeli upiratesoba – imuniteti jilexis wylulis mimarT; ase rom, axla daxeTqili da sisxlmdinari TiTebiTac uSiSrad SeeZlo yvelaze cudi tyavebis damuSaveba, xolo radgan misi Secvla aRar iyo ase advili, misi samuSaosa da, aqedan gamomdinare, misi sicocxlis safasuric gaizarda. moulodnelad, ufleba misces SiSvel miwaze aRar daeZina, Tavisive xeliT gaekeTebina xis sawoli fardulSi, zed Tiva daeyara da Zveli sabani daefarebina. RamRamobiT aRar ketavdnen da sakvebic ufro asatani gaxda. grimali mas ukve ara rogorc ubralod pirutyvs, aramed rogorc sasargeblo Sinaur pirutyvs, ise eqceoda. rodesac grenuis Tormeti weli Seusrulda, grimalma kviraobiT, naxevari dRiT, misi samuSaodan daTxovna daiwyo; xolo cametisas ufleba misces sadag dReebSic, samuSaos Semdeg, erTi saaTiT gasuliyo quCaSi da Tavis Wkuaze evlo aRma-daRma. man gaimarjva, vinaidan cocxali darCa da garkveulwilad uflebac miiRo, sakuTari cxovrebiT ecxovra. gadaiara gamyinvarebis xanam. tkipa grenui isev gamococxlda, dilis haers iynosavda da masSi monadiris instinqtma gaiRviZa. axla mis winaSe yovelgvar surnelTa udidesi nakrZali – parizqalaqi gadaSliliyo.
30
7. ai, aq ki zRaparSi moxvda TiTqos: uaxloesi, sen-Jak-de-la-buSis ubani da wm. evstaxis eklesiis mimdebare quCebi ukve zRapariviT iyo _ sen-denisa da sen-martenis quCebidan ganStoebul SukebSi, xuT-eqvs sarTulian saxlebSi xalxi ise mWidrod dabeknili cxovrobda, es saxlebi kide ise axlo-axlo wamoemarTaT, mzis sxivi ar aRwevda Sig, xolo haeri damdgari wyaliviT uZrao iyo da aTasgvari suniT gajerebuli. adamianebisa Tu cxovelebis, kerZebisa Tu avadobis yroli, sokomodebuli qvisa Tu dampali wylis Smori, sapnis naxarSis, dambali tyavis, axalgamomcxvari purisa da nadgami Zmris, carciT naprialebi liTonis, Salfeisa da ludis, cximebis, cremlebisa Tu mSrali Tivis sunebi erTmaneTSi areuliyo; aTasobiT sxvadasxva suni lavasaviT efineboda quCebis axoebs da saxuravebis Tavzec ki iSviaTad Tu qreboda, xolo qvafenilebidan _ arasodes. ynosvamoClungebuli macxovreblebi erTianad SeCveuliyvnen sunebis am morevs: is maTgan iSva da maTSive budobda, es is haeri iyo, romliTac odiTganve sunTqavdnen, romelsac iseve morgebodnen, rogorc zedSemomdnar Zvelman tansacmels _ mas verc tanze grZnob, veRarc mis suns aRiqvam. oRond grenuisaTvis es pirveli iyo da araTu srulad aRiqvamda aromebis am jars _ axarisxebda kidec, anawevrebda da umcires nawilebad Tu nawilakebad Slida. misi zemgrZnobiare ynosva oxSivrebisa da anaorTqlebis am CaxlarTuli gorgalidan Zafi-Zafad gamoaTavisuflebda xolme ZiriTad, myar sunebs da did siamesac gvrida amgvari narTis xveva. xSirad, romelime saxlis kedels miyudebuli, an se bnel kuTxeSi miyuJuli, Tvalminabuli, nestoebdaberili idga pirRia _ Rrma, mdore wylebis mtacebeli TevziviT; da rodesac haeris odnavi SeTrToleba TiTqosda uwvrilesi Zafis bolos Seurxevda cxvirwin, Sanss ar uSvebda Caevlo, da moeynosa, da STaenTqa, da sakuTar mexsierebaSi daekonservebina samudamod. es SeiZleba ukve kargad nacnobi sunis romelime nairsaxeoba yofiliyo, an sulac axali, jereT mouynosavi suni, romlis wyaro arc ki icoda, ra SeiZleba yofiliyo _ vTqvaT, abreSumis axladdanauToebi sacvlebis, an Cinuri Cais, an vercxliT mosirmuli diba-atlasis, boTlis yelidan axalamoZrobili korpis sacobis, kus baknis savarcxlis… grenui nadirobda am ucxo sunebze, koleqcioneris sixeliT agrovebda maT da mexsierebis Taroebze, danomrilebiviT uCenda adgils. maZebris ynosva-ynosviT rom gamoZReboda, axla bazris moedans miadgeboda, sadac saRamoobiT mTeli dRis danaleqi basri sunebi batonobdnen da grenui iseve xedavda maT Tavisi cxviriT, rogorc mavani TvaliT aRiqvamda maTi warmoSobis wyaros: gaxviTqul mekurtneebs, kvercxebiT savse kalaTas, RviniTa Tu ZmriT savse rumbebs, kartofilisa da fqvilis tomrebs, axalgaWedili lursmnebiT savse yuTs, 31
Tevzis daxlebs, Tofebad daxveuli naWrebis piramidebs, Tixis WurWels da aTasobiT sxva wvrilmans, rac ki dRisiT gamoetanaT gasayidad _ da yvelafer amas grenui ukeT ynosavda, vidre sxva dainaxavda: is, ase vTqvaT, haerSi danatovar maT arss aRiqvamda, maTs mimqrolav suls, da am aRqmaSi adgili aRar rCeboda maTi Tanmxlebi uxeSi materialuri gamovlinebebisaTvis – xmauris, jgleTis, yayanis… anda sulac grevis moednisaken gauxvevda xolme, sadac dedamiss waasosnes Tavi; iq, sanapiroze, gemebi, karWapebi da aTasi juris navebis jgro livlivebda, da mziT gamTbari qvanaxSiris, da gadasatvirTi marcvleulis, da dawnexili Tivis, da gafisuli xis, da sveli bagirebis suni idga. ai, dasavleTidan ki _qalqis mdinariT ganaseri Wrilidan, qars mindor-velebis, neis mdeloebis, sen-Jermenisa da versalis midamo tyeebis suni mohqonda; da zRvisac _ tilos afris, iodiani wylis, marilisa da civi mzis Soreuli suni… martivi suni iyo, TavisTavad, oRond Zlieri da fenovani, da grenuis arc surda misi danawevreba marilovanis, wylovanis, Tevzis, wyalmcenareebis, sinotivisa da a.S. fenebad; erCivna erTianad Seenaxa, mTlianobaSi, da rodesme sufTa esenciad eqcia, yovelgvari minarevebis gareSe. mere, roca gaigo rom zRva didia, Tvaluwvdeneli, mravali dRe-Rame SeiZleba icuro zed, napiris daunaxavado, xSirad warmoidgenda xolme _ wina anZis zed kenweroze, saTvalTvalo kasrSi zis da zRvis ukidegano sunSi micuravs, _ ara, sunic ki araa es, ufro fSvinva, CasunTqva-amosunTqva, da siamiT inTqmeboda kidec am nasunTqSi. oRondac, araferi amis msgavsi ar ewera grenuis _ senis napiras, grevis moedanze mdgars ar ewera enaxa marTla didi wyali, dasavleTiT mdebare veeberTela okeane, ar ewera mis sunTqvaSi gaTqvefiliyo… wm. evstaxis eklesiis mimdebare ubnebi ise Seiswavla, kunapet RameSic ki ynosviT gaignebda gzas. amis mere sanadiro arealic gaifarTova _ jer dasavleTiT, sen-onores gareubani aiTvisa, Semdeg sen-antuanis quCas auyva bolomde da bolos mdinaris meore napirzec gadavida, sorbonis kvartalsa da sen-Jermenis mxares, sadac mdidrebi saxlobdnen. aq alayafebidan etlis tyavisa da laqiebis dapudruli parikebis suni gamodioda, galavanSemortymul baRebidan ki _ vardebis, axalSekreWili buCqebisa da Sadrevnis suni aRwevda. da swored maSin moynosa grenuim pirvelad sunamo _ am sityvis pirdapiri gagebiT. erTi ubralo lavandisa da vardiswylis suni iyo _ albaT Sadrevnebis wyals Tu urevdnen sagangebo SemTxvevebSi, magram mere da mere sxvanairi, ufro Zvirfasi Senarevebis surnelic gaarCia, saRamoobiT oTxcxenSebmul etlebs SleifiviT rom gasdevdaT ukan. didad gasakviri arc maTSi iyo raime _ am aromebsac sul iolad imaxsovrebda _ oRond imas ki miaqcia yuradReba, rom zogi maTgani sworedac yuradRebis misaqcevad iyo gamiznuli, da arc mTlad uvargisi Canda.
32
da mainc, grenuisaTvis isini isev da isev ubralod ganzavebul da ara Sereul, anu _ TviTmyofad esenciebad rCeboda; darwmunebuli gaxldaT, igive masalebidan Tavad sruliad sxva, sruliad gansxvavebul nelsurnelebas gamoiyvanda. Tumca isic iTqvs, grenuisaTvis jer araviTari principuli mniSvneloba ar hqonda imas, kargi ucxo suni mosdioda Tu cudi _ jer-jerobiT ar hqonda. misi am ucnauri nadirobis mizani qveynad arsebuli yvela axali, misTvis jereT ucnobi sunis moynosva da damaxsovreba iyo: cxenis oflis suni misTvis iseve faseuli gaxldaT, rogorc mewamuli vardis kokrisa, tilos mZaRemomwaro suni _ igive rac didvaWarTa samzareulodan gamonadeni, RvinoSi Cambali xbos xorcis suni. grenui eZebda, poulobda, nTqavda, iwovda ganurCevlad, da mis mier Sedgenil sunebis kombinaciebSi jer araviTari esTeturi principi ar isaxeboda; ubralod, ucnaur fantaziebs ayolili, warmosaxvaSi ajvarebda maT da sul axal-axal variantebs qmnida, qmnida da iqve Slida Semadgenel nawilebad, rogorc kubebiT moTamaSe bavSvi _ qmnida da angrevda, yovelgvari SemoqmedebiTi proncipis gareSe.
8. 1753 wlis 1 seqtembers, misi udidebulesobis arcTu ise mrgvali TariRis aRsaniSnad, samefo xidze feierverki moewyo. mTlad iseTi didebuli ver gaxldaT, rogorc mefis qorwinebisi miZRvnili, an is legendaruli feierverki, ufliswulis dabadebas rom mieZRvna, da mainc, friad STambeWdavi sanaxaoba gamovida. gemebis anZebze „eSmakis borblebi“ trialebda, cecxlovani mxecebis gamosaxulebebi xididan wyalSi varskvlavebis wvimas afrqvevdnen, gamayruebeli xmauriT feTqdeboda petardebi da qvafenilze satkacunoebi skdeboda, caSi mqrolavi SuSxunebi ki TeTr SroSanebs aqargavdnen Ramis Sav kalTas. orive sanapiroze Sekrebili mravalaTasiani brbo aRtacebuli SeZaxilebs ar iSurebda – ismoda „bravo“ da aseve, Tqven warmoidgineT, „vivat!“ –imis miuxedavad, rom mefe ocdaTvrameti wlis win avida taxtze da saxalxo siyvarulis mwvervalic karga xania, ukan moetovebina. ai, risi gakeTeba SeuZlia erT karg feierverks. grenui xmis amouReblad idga pavilionis CrdilSi, mdinaris marjvena napirze, samefo xidis pirdapir. zeimSi araviTar monawileobas ar Rebulobda da arc cecxlovani efeqtebis mimarT gamouCenia raime interesi. im imediT movida aq, raRac axali Seeynosa, magram Tavad feierverki, sunis TvalsazrisiT, axals arafers pirdeboda. yvelaferi, rac iq aseTi TvalismomWreli fufunebiT kaSkaSebda, naperwkldeboda, tkacunobda da stvenda, mxolod d mxolod gogirdis, zeTisa da gvarjilis sunis yovlad erTferovani narevi gaxldaT. 33
ukve am mosawyeni RonisZiebis mitovebas apirebda grenui, raTa luvris galereis gayolebiT saxlSi wasuliyo; magram uecrad qarma raRac miitana masTan – pawia, Zlivs Sesaynosi korpuskuli, natifi surnelis raRac nawilaki – ara, ufro mcire; ufro metad winaTgrZnoba, vidre surneli da amasTanave sarwmuno varaudi, rom araferi msgavsi mas arasodes ugrZvnia. kedels moswyda da nestoebi dabera. surneli iseTi natifi da gamWvirvale iyo, isev da isev usxlte-boda xelidan. Zneli iyo misi daWera, ifareboda petardebis denTis boliT, adamianebis jgros anaorTqliT, iglijeboda da iSleboda qalaqis aTasi sxvadasxva suniT. magram Semdgom, uecrad, isev gamoikveTeboda da sunis patara nafleTi meyvseulad, raRac Seucnobi miniSnebiT elamuneboda... da iqve qreboda. wamebuliviT itanjeboda grenui, da itanjdeboda ara marto misi xarbi buneba, aseT gamowvevas rom ver guobda, aramed guliT, namdvilad rom – itanjeboda. bundovani eWvi gauCnda, es surneli gasaRebi iqneboda yvela danarCenis gamosaCxrekad, Camosamwkriveblad, dasaxarisxeblad; rom ar SeiZleboda surnelTa samyaroSi garkveva, Tuki ver gaiTavisebda am erTaderTs da igi, grenui, tyuilubralod ganvlida cxovrebas, Tu ver miiTvisebda, ver daimorCilebda mas; da unda moepovebina igi ara imitom, rom ubralod, dasakuTrebis pirvelyofili wyurvili klavda, aramed sakuTarive sulis mosaTokad. aRgznebisagan lamis SeuZlod gaxda. jer kidev verc gaerkvia, saerTod saidan modioda es surneli. wyvetilebi mis moynosvas Soris xandaxan ramdenime wuTi grZeldeboda da aseT dros SemaZrwunebeli SiSi ipyrobda, rom samudamod dakarga kvali. bolos da bolos im damamSvidebel daskvnamde mainc mivida, rom mdinaris meore napiridan, sadRac samxreT-aRmosavleTis mxridan aRwevso. grenui pavalionis kedels moSorda, adamianebis morevSi Cayvina, xidze gadasasvlelad iwyo gzis gakvleva. xSirad Cerdeboda, fexis wverebze dgeboda da adamianebis Tavebs zemoT ynosavda haers. aRgznebis gamo, xan verafers grZnobda, mere raRacas daiWerda, CaeWideboda surnelis monabers, darwmundeboda, rom sworad eWiri gezi da isev CayvinTavda aTasi doylapiisa da piroteqnikosebis brboSi – amaT ki gamudmebiT mihqondaT CiraRdnebi nair-nair patruqebTan – mere kargavda geSs denTis sazizRar kvamlSi, Tavgzasac kargavda da isev jikavjikaviT miZvreboda win. ramdenime dausruleblad gawelili wuTis mere gaRma napirze aRmoCnda, gverdi auara maiis palatebs, malakes sanapiros da im adgils, sadac senis quCa mTlad sanapiromde uwevs. aq SeCerda, suli moiTqva da kvlav Seiynosa haeri. aSkara iyo, sworad midioda. axla aRar dakargavda kvals. ucnobi surneli lentiviT eSveboda senis quCis mxridan, mkveTri da ganumeorebeli, oRond amave dros Txeli, natifi da gamWvirvale... uceb grenuim igrZno rogor ufeTqavda guli, magram ara sirbilisa da daZabulobis, aramed im ucabedi usasoobisagan, raic am sunis SegrZnebas mohyva. ecada, 34
gaexsenebina raime msgavsi, magram araviTari Sedareba aq ar vargoda. am sunSi raRac sixalise iyo; magram ara limonis an narinjis, ara surnelovani fisis, anda dariCinis foTlis, an pitnisa, an aryis xis wvenis, an qafuris, an Tundac fiWvis wiwvebis, arc maisis Sxapuna wvimis, arc monaberi susxis, arc wyaros ankara wylis... da imave dros siTbos gamoscemda TiTqos: oRond ara ise rogorc bergamoti, kviparosi an muSki, ara rogorc Jasmini an nargizi, an vardis xe an zambaxi... am surnelSi SeuTavsebadi uTavsdeboda erTmaneTs – qrolvadic da mdgradic; oRond ubralod erTmaneTSi ki ar iyvnen areulni, aramed erT raRac mTlians warmoadgenda. erTsa da imave dros, es surneli mcire iyo da susti da Tan mtkice da gamZle, rogorc uTxelesi feradovani abreSumis nakuwi. Tumca... ara, mainc ara rogorc abreSumi, ufro TafliviT tkbili rZe, funTuSa rom Caadneba xolme – arada, erTi meores rogorRac ar ewyoba: rZe da abreSumi! es raRacnairi miuwvdomeli surneli, eniT auwereli, veraviTar CarCosa Tu gansazRvrebaSi ver eteoda, is ar unda arsebuliyo saerTod; da mainc, is arsebobda – anu munmyofobda Tavisi didebuli uciloblobiT. grenui SiSSemdgari guliT miuyveboda mas – grZnobda, TviTon ki ar misdevda am suns, surnels daetyvevebina da axla dauZleveli ZaliT ezideboda Tavisken. senis quCas auyva. saxlebi gamocarielebulebi Canda, arc gareT WaWanebda vinme. xalxi sanapiros Sefenoda, feierverkiT dasatkbobad. aq xels aRar uSlida brbos feTiani suni, arc denTis simyrale. quCas Cveuli oxSivari sdioda – wylisa da narecxis, virTxebisa da bostneulis mpalis. oRond yovelive amis Tavze livlivebda – nazad da cxadad – is surneli, ramac grenui aq moiyvana. ramdenime mosaxvevis Semdeg, Ramiseuli cis mkrTali sinaTle maRalma saxlebma gadaketa da grenuic bnelSi agrZelebda gzas – arc aranairi niSansveti ar sWirdeboda, suni saimedo gzamkvlevad uCnda. ormocdaaTiode metris iqiT marjvniv Seuxvia, mares quCis gadakveTaze, sruliad Cabnelebul SukaSi. aq, qvafenilis orive mxares, saxlebi xelis erT gawvdenaze idga. ucnauri is iyo, suni ki ar Zlierdeboda, ubralod, ufro sufTa, kriala xdeboda da swored amis wyalobiT iZenda andamativiT Zalasa da mimzidvelobas. axla grenui TiTqos sakuTari nebis gareSe midioda. erTgan sunma mtkiced miabruna marjvniv da rom egona, kedels mivebjinebi SubliTo _ erT dabal, TaRovan gasasvlelSi aRmoCnda. mTvareuliviT gaiara TaRis qveS, ufro momcro ezoSi moxvda da iq, bolos da bolos, sinaTlec gamoCnda: kedelTan, daxrili kuTxiT miSenebuli xis Cardaxis qveS, magidaze, sanTeli enTo. magidasTan gogona ijda da qliavs CurCavda. iRebda xils dayanTrebuli kalaTidan, yunws aglejda, daniT kurkas aclida da mere iqve saTlSi yrida. ase, cameti-ToTxmeti wlisa Tu iqneboda. grenui gaSra. maSinve igrZno, ra avrcelebda im surnels, romelic man karga naxevari milis moSorebiT, senis gaRma napirze 35
iynosa: ara es WuWyiani ezo, an es mwife qliavi. sunis wyaro Tavad es gogona iyo. grenui gons ver modioda. wamiT isic gaifiqra, arasodes am gogonas sunze mSvenieri araferi SemisunTqavso. mxolod siluets xedavda, radgan sinaTlis pirispir idga, magram icoda ra zogadad adamianebis suni, da mravali aTasi suni calkeuli mamakacis, qalisa Tu bavSvis, mis gonebaSi verafriT Tavsdeboda azri, rom amgvari natifi surneli adamians SeiZleboda asvloda. saerTod, adamianebs mdare da ubadruki suni dasdevdaT. bavSvebs ugemuri suni, qalebs – moxrakuli Roris qonisa da dampali Tevzis, mamakacebs – Sardis, mware oflisa da yvelis; sruliad uintereso, usiamo sunebi... da ai, pirvelad Tavis sicocxleSi, grenui ar endo sakuTar cxvirs da dasaxmareblad Tvalebs mouxmo, surda darwmunebuliyo, ynosva ar matyuebso. oRondac, es grZnobaTa aRreva didxans ar gagrZelebula. sul erTi wami dasWirda, raTa xedviT daedasturebina Tavisi ynosviTi STabeWdilebebi da axla ukve uyoymanod mindoboda maT. irwmuna, rom adamians iynosavda, grZnobda misi iRliebis oflis, misi Tmebis cximis, misi welis mZaRe-mwar surnelebas da netarebda. zRvauris sigriles agonebda gogonas ofli, Tmebi – kaklis zeTs, weli – wylis SroSanebis Taiguls, kani – Wermis yvavilebs... da yvela am Semadgenelis erTianoba imdenad harmoniul, aRmatebul, lamis jadosnur surnels qmnida, rom yvelaferi is, rac ki odesme SeegrZno grenuis, surnelTa yvela is Senoba, romelTac igi ase TamaS-TamaSiT agebda sakuTar warmosaxvaSi, uecrad xuxulasaviT daeSala – simwirisa da umniSvnelobis gamoisobiT. asi aTasi sxva suni axlosac ver movidoda am erTTan. igi iyo umaRlesi mocemuloba, yvela danarCeni ki mxolod mis kvalad da msgavsad unda agebuliyo… da uceb iazra grenuim: ver miiTvisebda, ver gaiTavisebda am surnels da misi cxovrebac yovelgvar azrs dakargavda. sul umcires wvrilmanebamde unda Seecno, sul ukanasknel, unazes elferamde; misi ubralod aRqma sruliadac ar iyo sakmarisi – mas surda sakuTari damRa daedo am aromaze; sakuTari Savbneli sulis xveulebSi CaebeWda, sul bolomde gamoekvlia da amieridan mxolod am jadosnuri formulis Sinagani agebulebis Tanaxmad ecxovra, efiqra, Se-eynosa gare samyaro. grenui nel-nela miiwevda win. axlos, ufro axlos. ai, ukve, ukve Cardaxis qveS Seabija da gogonas zurgsukan gaCerda, sul erT nabijze... mas ki jer araferi egrZno. wiTuri Tmebi hqonda, xolo nacrisferi, usaxelo kaba TeTr, gaCxinkul mxrebs da qliavis wvenisagan gayviTlebul xelebs uCenda. grenui win gadaxrili idga da mis surnels isunTqavda, amjerad sruliad Seuryvnels, Tmebidan Tu kabis amonaWrebidan rom amosdioda da mZimed moedineboda misken. 36
gogonas Seamcivna. igi jer ver xedavda grenuis, mxolod raRac uangariSo SekrToma igrZno, ucnauri TrTolva – didi xnis winaT gadalaxulma SiSma Seipyro TiTqos; moeCvena, mis zurgs ukan civma qarma mobera, TiTqos viRacas didi, Rrma sardafis farTo kari gamoeRo bolomde. dana gverdze gadado, xelebi mkerdze miikra da Semobrunda. grenuis srulad eyo dro, raTa yelSi xelebi waeWira misTvis. gogonas ar wamouyviria, arc ganZreula, arc Tavis dacva ucdia rogorme – erTianad gaxevebuliyo Zrwolisagan. grenui ki ver xedavda mis naz, WirfliT mofenil saxes, verc alisfer pirs, verc didron, Ria-mwvane Tvalebs, radgan vidre axrCobda, quTuToebi magrad hqonda moxuWuli da imas SiSobda mxolod – misi surnelis erTi misxalic ar dakargvoda... roca darwmunda, mkvdariao, daawvina miwaze, qliavis kurkebs Soris, Camoglija kaba da surnelis Wavli axla nakadad iqca, jer Tavis TavSi moaqcia da mere talRad gadauara; grenui saxiT miekra kanze, farTod daberili nestoebi gadaatara misi muclidan mkerdisaken, yelisaken, saxeze, Tmebze da isev ukan _ welze da qvemoT, TeZoebze, barZayebze, mis TeTr fexebze; misi suni SeisunTqa TxemiT-terfamde, Tmebidan TiTis wveramde, misi sunis narCenebi Seagrova nikapidan, Wipis Rrudan Tu iRliebis nakecebidan. rodesac grenuim mTeli surneli Seiwova da gogonac TiTqos xelSi SeaWkna, ramodenime xans kidev iyo mis gverdiT Cacucquli, misi suniT gaJRenTili; arc surda daexarja am sunidan sul odnavic ki – jerjerobiT mainc mWidrod unda daegmana ynosviTi mexsierebis Sinagani xufebi... mere wamodga da sanTeli Caaqro.
9. am droisaTvis, dResaswaulis monawileebma simRerebiTa da waramara erTi da igive wamoZaxiliT „vivat!“ senis quCaze, TavTavianT saxlebSi dabruneba iwyes. grenuim sibneleSi, ynosva-ynosviT miagno Sesaxvevidan gasasvlels, xolo iqidan ki mis mimyol, pti-ogiustenis quCas, romelic aseve mdinarisaken eSveboda. cota mogvianebiT xalxi mokluls gadaawyda. atyda CoCqoli, Seatyobines Jandarmerias; oRond grenui ukve karga xnis gasuli iyo gaRma napirze. im Rames Tavisi sardafi sasaxled eCvena, xolo ficris sawoli – didebul sarecelad. am Ramemde, mTeli Tavisi sicocxlis manZilze, arasodes gasCenia bednierebis SegrZneba, Tumca Clungi kmayofilebis gancda – marTalia iSviaTad – mainc ewveoda xolme. axla ki bedniere37
bisagan TrToda, netarebisagan verc iZinebda – TiTqos meored daibadao; ara, ara meored, aramed pirvelad, vinaidan aqamde mxolod arsebobda rogorc cxoveli, raRac dabinduli warmodgeniT sakuTar Tavze; xolo dRes mixvda vinaa is sinamdvileSi: ubralod _ geniosi; da rom amieridan mis sicocxles aqvs azri, da mowodeba, da mizani, da umaRlesi daniSnuleba; man unda moaxdinos gadatrialeba sunTa samyaroSi, da rom qveynad mxolod is erTi flobs amisaTvis yvela aucilebel saSualebas: fenomenalur ynosvas, fantastikur mexsierebasa da _ rac axla mTavari iyo _ am mexsierebaSi samudamod aRbeWdil im mares quCeli gogonas surnels, romelSic raRac jado-formulis saxiT ifareboda yovelive, riTac nelsurneleba Sedgeba: sinatife, simkveTre, simtkice, mravalmxrivoba da ucnauri, damTrgunveli mSveniereba. TiTqos niSansveti hpova sakuTari momavali cxovrebisaTvis da rogorc yvela genialurad borot pirovnebas, mowyobilT ise, rom mxolod gare movlenebis gamoisobiT ikafeba pirdapiri nakvalevi maTi sulebis qaotur xveulebSi, grenuis aRar SeeZlo uareyo is, rac erTxel ukve eRiarebina Tavisi cxovrebis warmmarTvelad. axla misTvis cnobili gaxda, risTvis eWideboda ase jiutad da gamwarebiT sicocxles – surnelTa Semqmneli unda gaxdes; da ara viRac rigiTi TiTxnia, aramed yvela drois udidesi menelsacxeble!.. imave Rames, jer sifxizleSi, Semdeg ki ZilSiac, sakuTar mogonebaTa mTeli sawyobi gadaqeqa _ milionobiT natexi, kenWi, aguri, anu mTeli is samSeneblo masala gadaarCia, riTac Tvisobrivad Sedgeba xolme romelic gnebavT nelsurnelebis struqtura da isini erTgvar sistemaSi moiyvana: saamo saamosTan, usiamo usiamosTan, rbili rbilTan, xeSeSi xeSeSTan, yroli yrolTan, surnelovani surnelovanTan... erTi kviris Semdeg es wesrigi, sunTa es katalogi ufro mwyobri da Sesabamisad daxarisxebulic gaxda, ierarqia – ufro zusti. ukve Zalian male SeZlo Sesdgomoda surnelTa mravalsarTuliani Senobebis gegmazomier aRmarTvas: saxlebi, kedlebi, safexurebi, oTaxebi, saidumlo saTavsoebi... da yoveldRiurad izrdeboda, matulobda, mimzidveli xdeboda nelsurnelebaTa mravalxazovani kompoziciebis Sinagani simkvidrec. is garemoeba, rom yovelive amas saZirkvlad mkvleloba edga (Tuki saerTod iazrebda aseT faqts) grenuisaTvis yovlad umniSvnelo ambavi iyo. mares quCeli gogonas garegnobas – mis saxes, mis sxeuls – ukve veRarc ixsenebda. aki SeinarCuna mTavari, rac mas aarTva da miiTvisa: misi surneli! im drois parizSi naRd parfiumerTa saxeli sul raRac aT-Tormet kacs hqonda dagdebuli. eqvsi maTgani senis marjvena napirze cxovrobda, eqvsi – marcxenaze, xolo erTi zustad SuaSi, zaraf-mekermeTa xidze, romelic marjvena napirs kunZul sitesTan akavSirebda. am xids orive mxridan ise mWidrod hqonda oTxsarTuliani saxlebi modgmuli, verc erT mxares mdinares ver dainaxavdi – yovlad Cveuli, safuZv38
lianad mokirwyluli da amasTanave, metad eleganturi quCis STabeWdilebas qmnida. am xidis midamoebic qalaqis erT-erT modur ubnad iTvleboda _ aq iyo ganlagebuli saxelganTqmuli savaWroebi, sadac muStars Tavis saqonels sTavazobdnen oqromWedlebi, xis Zvirfas jiSebze momuSave ostatebi, parikebis, CanTebis, safuleebis, suraTebis CarCoebis damamzadebelni Tu uTxelesi qveda sacvlebisa da windebis mqsoveli xelosnebi, saukeTeso mewaReebi; epoletebis amomqargvelebi, oqros Rilebis Camomsmelebi da zarafebi. aqve idga cnobili menelsacxeblis, juzepe baldinis maRaziaca da sacxovrebeli saxlic. vitrinis Tavze najeri mwvane feris Cardaxi hqonda gadaWimuli, kedelze _ oqroTi gawyobili, baldinis piradi Rerbi ekida: oqros flakoni, romlidanac oqrosave yvavilebis Taiguli amozrdiliyo; karis win mwvane xaliCa daefinaT, oqroTi amosirmuli igive RerbiT. winkaris gaRebisas pawia zarebi sparsul hangs Camoawkrialebdnen xolme, da ori vercxlis yanCa niskartebidan iis wyals asxurebda oqrocurvil fialaSi, romelsac aseve baldinis Rerbis forma hqonda. wiflis xis daxlTan Tavad baldini idga, xanmoTeuli da svetiviT uZravi, pudrmofrqveul pariksa da oqrosferi sirmiT gawyobil serTukSi gamokvarTuli. franJipanis firmis nuSiswyali – romelsac igi yovel dilas isxurebda – anaorTql Rrublad eburvoda garSemo da mis arsebas gareSemo myofTagan raRac mWvirval-nislovan siSoreSi amyofebda. yovlad arabunebrivi uZraobiT, sakuTari Tavis manekens hgavda da mxolod maSin, rodesac zanzalakebis melodiuri JRaruni gaismoda, xolo yanCebi Wavlis frqvevas iwyebdnen – rac, TavisTavad, arc ise xSirad xdeboda – manekeni saswrafod cocxldeboda, moibuzeboda, patara, mkvircxli xdeboda da mravaljeradi Tavis dakvriT gamofrindeboda xolme daxlsmiRmidan, iseTi gamalebiT, rom nelsurnelebis Rrubeli ukan miyolas ZlivsRa aswrebda; amis Semdeg morCilad sTxovda xolme klients dabrZanebuliyo da unatifesi aromebisa Tu kosmetikuri saSualebebis arCevaniT datkboba eneba. baldinis isini aTasobiT hqonda. asortimenti iwyeboda sufTa esenciebiT, yvavilebis zeTebiT, nayenebiT, nawurebiT, sekreciebiT, balzamebiT, surnelovani fisebiTa da sxva preparatebiT – dafSvnil, Txevad Tu blant formebSi – pomadebSi, pastebSi, yvela xarisxis pudrebSi da sapnebSi, vrceldeboda mSral sunamoebze, fiqsaturebze, briliantinebze, Tmis amosazrdel eleqsirebze, meWeWebis mosaSorebel wveTebsa Tu mcire garegani zadis dasafar pawawina salbunebze; xolo mTavrdeboda malamoebiT, losionebiT, sxvadasxvagvari marilebiT, tualetis wylebiTa da sunamoebis auracxeli raodenobiT. esecaa, baldinis oden klasikuri kosmetikis produqtebi ar akmayofilebda da Rirsebis saqmed miiTvlida, moegrovebina Tavis savaWroSi yvelaferi, rasac ki raime surneli sdioda, anTu aseTis misaRebad gamoiyeneboda. amitomac sakmeveli Cxirebis, pastilebisa da sanTlebis garda, iqve naxavdiT yvela sxva sanelebelsac – anisulis Teslidan 39
dawyebuli, mixak-dariCinamde; sirofebs, liqiorebs, xilis wvenebs; Rvinos – kviprosidan, malagidan da korinTodan; mravali saxis Tafls, yavasa da Cais, da daSaqrul xilis Cirs, karamels, Sokolads, dakonservebul wabls, kitrebsa da xaxvs da marinadSi Cadebul virTevzasac ki. amas garda, surnelovani cvili beWdebisaTvis, sunamomofrqveuli saweri qaRaldi, melani – sasiyvarulo baraTebisaTvis, vardis zeTis suni rom asdiodaT, espanuri tyavis ridikiulebi, abanozis xis luskumebi yalmebisaTvis, qoTnebi da finjnebi yvavilebis furclebisaTvis, TiTbris sakmevelebi, mTis brolis didi Tu mcire flakonebi, Sig qarvis sacobebiT; natis xelTaTmanebi, natifsuniani cxvirsaxocebi, javziT gajerebuli yurTbaliSebi da muSkiT gaJRenTili Spalierebi, aTwleulobiT rom ikavebdnen surnels... cxadia, mTeli es auareba saqoneli veranairad ver ganefineboda erT aseT pompezur savaWroSi, romelic quCaze (ufro sworad, xidze) gamodioda da vinaidan sardafi ar hqondaT, aramarto sakuWnao, aramed meore da mesame sarTuli da aseve, pirvel sarTulze ganlagebuli, mdinaris mxares gamavali yvela saTavsoc sawyobad iyo qceuli. yovelive amis gamoisobiT, baldinis saxlSi sunTa auwereli qaosi idga: ramdenadac natifi iyo calkeuli saqonlis surneli – baldini xom mxolod umaRlesi xarisxis nedleuls imaragebda – imdenadve autaneli iyo maTi erTad aRreuli suni, rogorc im orkestris JReradoba, romelSic yoveli musikosi Tavis sakuTar melodias fortisimoTi ukravs; Tavad baldini da misi msaxurebi raxania SeCveuliyvnen am qaoss, daberebuli diriJorebiviT, mudam yurnakluloba rom awuxebT da Tavad patronis meuRlec, romelic meoTxe sarTulze cxovrobda da Seupovrad ewinaaRmdegeboda sawyobi farTis Semdgom zrdas, TiTqmis ukve Serigeboda beds. ai, klientis ambavi ki suls sxva iyo – Tuki pirvelad ewveoda baldinis sawarmos, aq gamefebul sunTa domxali saxeSi muStis dartymasaviT moqmedebda masze da xasiaTisda mixedviT, an aRfrTovanebas iwvevda, an Secbunebas. yovel SemTxvevaSi, ise abnevda, kaci xSirad veRarc axerxebda imis gaazrebas, Tu saerTod ratom Semoiara aq. Sikrik biWunebs aviwydebodaT davalebebi, kadnieri batonebi uxerxulad iSmuSnebodnen, xolo yofila SemTxveva, zogierT qalbatons raRac isterikisdagvari moZalebia, an klaustrofobiis Seteva moumizezebia, guli wasvlia da maTi grZnobaze moyvana mxolod niSadurisa Tu qafuris spirtis wyalobiT gamxdara SesaZlebeli. ama garemoebebisda gamoisobiT, sulac aRar iyo gasakviri, rom zanzalakebi juzepe baldinis karebTan sul ufro iSviaTad Camoawkarunebdnen xolme sparsul melodias da yanCebic sul ufro da ufro iSviaTad asxurebdnen iis wyals...
40
10. – Senie! – gamosZaxa baldinim daxlisiqidan, sadac is ramdenime saaTs boZiviT idga da daxurul kars misCereboda – CamoicviT pariki! zeTisxilis zeTiT savse momcro kasrsa da kauWebze dakidebul baionur Sebolil barkals Soris gamoCnda Senie, baldinis Segirdi, isic ukve sakmaod xnieri, Tumca mainc patronze axalgazrda; gamovida win savaWros SedarebiT koxtad mowyobil nawilSi, serTukis jibidan pariki amoaZvrina da Tavze daikosa. – ukve mibrZandebiT? – ara, – gaepasuxa baldini, – ramdenime saaTiT Cems samuSao kabinetSi aval da imedia, iq mainc aravin Semawuxebs – gamigeT? a-ra-vin! – aha, gasagebia, – axali sunamos Seqmnas apirebT... baldini: sworedac rom, graf veramonis SekveTiT. espanuri tyavis
nelsurnelebiT gajereba mTxova da raRac sruliad axali surs. moiTxovs raRac... e-e.... ai, amis msgavss, ra qvia... mgoni, „amuri da fsiqea“ unda erqvas... im uniWo regvenis SeTiTxnilia, sen-andre-dez -aris quCidan... ras eZaxian... Senie: pelisie. baldini: xo, pelisie. swored egre uwoda mag gonebaClungma –
„amuri da fsiqea – pelisiesagan“. icnobT mag sunamos?
Senie: modi da nu icnob... mTeli qveyana axla magas isxurebs.
oRond piradad Cemi azri Tu gainteresebT – didi veraferi! Tqvens namuSevarTan xom axlosac ver mova, msie baldini! baldini: sworea, ver mova. Senie: uaRresad banaluri suni asdis mag „amurs“. baldini: uxamsic ki, SeiZleba iTqvas. Senie: ukiduresad uxamsi, msie baldini, rogorc yvela magis suna-
mos. limetinze Tu ayenebs. baldini: egre iqneba. kide ra urevia Sig? Senie: narinjis esencia da iqneb, rozmarinis nayenic. baldini: eg me naklebad maRelvebs. Senie: raRa Tqma unda. 41
baldini: fexebzec mkidia, ra aurdauria Tavis narecxSi mag briyvma pelisiem. axla eg madardeT! Senie: savsebiT marTali brZandebiT, msie baldini. baldini: vgoneb, TqvenTvis kargad unda iyos cnobili, rom baldini yovelTvis Tavad qmnis sakuTar parfiumerias! Senie: vici, msie. baldini: ideebic Cemia da damuSavebac! Senie: diax. msie. baldini: axla iseT rames Sevqmni grafisTvis, mTeli parizi magaze
laparakobdes… Senie: eWvic ar mepareba, msie baldini. baldini: savaWros Tqvenze vtoveb, Senie: unda vimuSao, nuravis miscemT Cemi Sewuxebis uflebas, Senie.
da am sityvebiT moxuci, ukve ara didebuli, aramed welSi moxrili, rogorRac motexili, nel-nela auyva kibes zemoT, meore sarTulisaken, sadac misi samuSao kabineti iyo. axla Seniem daikava adgili daxlsukan, zustad igive poza miiRo, rogorc mis patrons sCveoda da uZravi mzeriT miaCerda karebs. zustad icoda, rac moxdeboda uaxloes saaTebSi, kerZod: daxlTan – sruliad araferi, xolo zemoT, baldinis samuSao kabinetSi – morigi katastrofa. baldini franJipanis wyliT gaJRenTil Tavis cisfer serTuks gaixdis, miujdeba samuSao magidas da zeSTagonebas daelodeba. is ki ara da ar mova. mere mivardeba sacdeli flakonebis karadas da esenciebis alalbedze arevas mohyveba. arc aqedan gamova raime xeiri. baldini wyevla-krulviT gamoaRebs fanjaras da nazavs mdinareSi moisvris. Semdeg sxva naerTis gakeTebas scdis da isev araferi gamouva. maSin batoni baldini gamZvinvardeba, akivldeba da bolos, oTaxSi Camowolili eTerzeTebis mZime surnelebiT gamoqanTarebuli, aqviTindeba. saRamos, ase, Svidi saaTisaTvis dabla daeSveba namtiralevi, sabralo, akankalebuli da ityvis: „Senie, sul davkarge ynosva, araviTari sunamos Seqmna me aRar SemiZlia... daviRupe, CemSi isedac yvelaferi mkvdaria, Senie! me axla marTla sikvdili minda_ amaSi mainc damexmareT, Senie!“ da Senie SesTavazebs, vinme gaagzavnon pelisiesTan, erTi flakoni moduri sunamos sayidlad; baldinic daeTanxmeba, oRond im pirobiT, rom vera sulieri ver gaigebs am Tavismosayivnebel ambavs. Senie Seficebs, da isini saidumlod, RamiT gaJRenTaven graf veramonis biuvars – sxvisi sunamoTi. yvelaferi zustad ase moxdeba da ara sxvanairad, da axla Senies mxolod erTi sur42
vili aqvs – es komedia rac SeiZleba male damTavrdes. baldini aRaraa is didebuli parfiumeri... ki, adre, axalgazrdobaSi, am ocdaaTi, ormoci wlis winaT, swored man Seqmna „samxreTis vardi“ da „baldinis Taiguli“ _ ori marTlac rom RvTaebrivi surneli, romlebsac unda umadlodes kidec Tavis qonebas; magram axla moxucda, gacvda, CamorCa dros, dReisdRis gemovnebas, da maSinac ki, roca saerTod axerxebda raime axlis SeTiTxnas, yovelTvis warRvnamdeli, gausaRebeli saZagloba gamoudioda, rasac mere aTgzis azavebdnen da calobiT asaRebdnen xolme, rogorc dasamat saSualebas Sadrevnebis wylisaTvis. „codo kia, – gaifiqra Seniem da sarkeSi Caixeda, parikis siswore Seimowma – codoa beberi baldini, da gakotrebis piras misuli misi es mSvenieri savaWroc dasanania; mec codo var, gana ara – vidre is sabolood gakotrdebodes, kidec movxucdebi da mere raRa misi Sesyidvis Tavi meqneba“...
11. juzepe baldinim ki gaiZro Tavisi sarTuki, magram ufro Zveli Cveulebisamebr, Torem franJipanis wylis suni ukve kai xania mis ynosvas aRar aRizianebda: ramodenime aTeuli wlis ganmavlobaSi ise mieCvia, saerTod veRarc amCnevda. marTalia, kabinetis karic gaixura, isic marTalia, rom iTxova _ aravin Semawuxoso, magram arc sawer magidas misjdomia da arc zeSTagonebas dalodebia, radgan Senieze ukeT uwyoda, araviTari zeSTagoneba ar ewveoda. saqme isaa, igi arc arodes swvevia – diax, sworia, beberi iyo, da gacveTili, da aRarc didebuli parfiumeri eTqmoda, magram sinamdvileSi xom arc arasodes yofila aseTi: „samxreTis vardi“ man memkvidreobiT miiRo mamisagan, xolo „baldinis Taigulis“ recepti erTi genueli saneleblebiT movaWrisagan Seisyida. yvela sxva misi sunamo karga xnis winaT cnobili, oRond sakmarisad miviwyebuli narevebi iyo. Tavad mas jer arasdros araferi gamougonia da saerTod, baldini arc iyo raimes gamomgonebeli – igi ufro maRalxarisxovan nelsacxebelTa damamzadebeli gaxldaT – rogorc mzareuli, romelic SesaniSnavad amzadebs sxvisi receptebis mixedviT, oRondac vera kerZs ver daarqmevs sakuTar saxels, ucilobladqceul TavsarT a lá-s dama-tebiT... mTel am komedias – laboratoriiT, da eqsperimentebiT, da zeSTagonebiT, da idumalebiT – baldini mxolod imitom gaiTamaSebda xolme, rom ostatis saxeli SeenarCunebina – “parfiumeri da mexelTaTmane”. parfiumeri xom saswaulebs qmnis da cotaTi alqimikosia, ase Tvlis xalxi – miT ukeTesi! is, rom mTeli misi xelovneba iseve xelobaa, rogorc nebismieri sxva, icoda mxolod man, da kidec amayobda amiT; arc surda gamomgonebeli yofiliyo _ gamomgonebloba friad saeWvo ram gaxlavT, radgan mudam da yovelTvis wesebis darRvevas niSnavs. baldini imTa43
viTve ar apirebda axali sunamos Seqmnas graf veramonisaTvis. yovel SemTxvevaSi, Senies mainc ar dasWirdeba misi dayolieba, arc pelisies naTiTxnis Sovna... Tavad iSova. ager, sawer magidaze devs, fanjarasTan, dawaxnagebulsaxuravian pawia flakonSi. ramdenime dRis win SeiZina. ra Tqma unda ara piradad – sad gagonila, baldini piradad cxaddebodes vinme pelisiesTan sunamos sayidlad! Suamavlis saSualebiT moqmedebda da im Suamavalmac kide sxvas mimarTa. sifrTxiles Tavi ar stkiva. oRondac amjerad baldini sulac ar apirebda am sxvisi sunamos gamoyenebas erTaderTi tyavis gasajereblad – man uaresi ram Caifiqra: aslis gadaReba. amgvari qmedeba kanoniT ar iyo akrZaluli, Tumca uzneobad ki iTvleboda. konkurentis nawarmis farulad dublireba da misi sakuTari damRiT gayidva, zedmiwevniT arakeTilSobiluri saqcieli gaxldaT. magram uaresi ambavia, samxiliT xelSi Tu dagiWeren da amitomac, Seniem sruliad araferi ar unda icodes, radgan ena mainc zomaze grZeli aqvs... e-eh! cudia, cudi, patiosan adamians rom amgvarad uwevs Tavis gatana! mZimea msxvrplad miitano yvelaze Zvirfasi, raic gagaCnia – sakuTari Rirseba ase ubadrukad daalaqavo! magram ra ginda qna?! grafi veramonisTana muStris dakargvac verafer sikeTes moitans... mis garda gana romeli gvarovani momxmarebeli SerCa? isev ise unda iZunZulos SekveTebis saSovnelad, rogorc ocian wlebSi, Tavis karieras rom iwyebda, quCa-quCa daexeteboda xonCiT. RmerTia mowme, juzepe baldini, yvelaze didi da xeirianad ganlagebuli parfiumeriis maRaziis mepatrone, axla saxlSi akiTxavs klientebs CemodniT xelSi! es ki mas sulac ar epitnaveboda: ukve samocsaa mitanebuli da raRa dros markizebisTvis asfurcelaze dayanebuli tualetis wylis, Zmar „oTxi yaCaRisa“ Tu Sakikis sawinaaRmdego malamos qebaa! amas garda, im misaRebebSi yovlad ugvani konkurencia mefobda: Tundac is qveSqveSa b-ni bure, dofinis quCidan, rom amtkicebs – CemTan pomadebis yvelaze didi arCevania mTels evropaSio; anda is viRaca kalto, mokonseis quCidan, grafinia d'artuas pirad mommarageblad rom gaZvra; axla kidev es TavkerZa pelisie sen-andre-dez-aris quCidan, yovel wels rom raRac ucxo sunamo Semoaqvs modaSi da keTilSobilTa Tu mdabiorT erTnairad akargvinebs Wkuas... isic iTqvas, es pelisie mTels saparfiumerio bazars qaosSi aqcevda. rodesac romelime sezonSi ungruli moda dominirebda da baldini, Sesabamisad, lavands, bergamots, rozmarins imaragebda – pelisie muSkiT uxvad gajerebul raRac „gancxroma“-s gamoyrida gasayidad da yvelas uceb SemoeWdeboda umZafresi survili mxolod misi suni efrqvia; baldinis aRaraferi SeeZlo imis garda, rom rozmarini Tavis dasaban wylad gadaemuSavebina, xolo lavanda saynosav tomsikebSi Caeyara da Caekerebina. samagierod, rodesac Semdegi wlisaTvis Sesabamisi raodenobis muSks, cibetins da kastoriums SeukveTavda, pe44
lisie sakuTar xuSturze qmnida sunamos, romelsac „veluri yvavili“ erqva da isic wamierad poulobda warmatebas. xangrZlivi Rameuli cdebis, an wregadasuli xarjebiT jaSuSebis daqiravebis fasad, baldini bolos da bolos arkvevda risgan Sedgeboda es „yvavili“ – pelisie ki isev axal kozirs Camodioda: „Turqul Rameebs“, anda „lisabonis riJraJs“, anda „samefo karis Taiguls“ da eSmakma uwyis kidev ras ara. asea Tu ise, es kaci, am Tavisi dauokebeli gamomgoneblobiT, mTlianad menelsacxebleTa amqars uTxrida Zirs. aba rogor ar unda dagnaneboda, rom amqruli uflebebis mkacri dro warsuls Cabarda! amisTana wamgleji, metiCara, gaqnili saqmosani, daxvewili gemovnebis dakninebis xarjze rom mdidrdeba, marTla imis Rirsia, yvelaze drakonuli zomebi miusadago! patentic unda waarTva, parfiumeriis saqmeebSi Careva xom saerTod unda aukrZalo... jer am TaRliTma raRac-raRaceebi mainc iswavlos! ganaTu ganswavluli parfiumeria da mexelTaTmane, es pelisie! mamamisic erTi ubralo Zmris mxdeli iyo, da pelisiec Zmris mxdelia da sxva araferi! imiTi mietmasna WeSmarit menelsacxebelTa wres, Zmris mxdelebs ufleba rom miecaT spirtis produqtebzec imuSaon, da faTurobs axla aq virTxasaviT! erTi miTxariT, ra saWiroa yovel sezonze sul axal-axali sunamo gamoagdo bazarze? vis raSi sWirdeba? adre sazogadoeba savsebiT kmayofildeboda iis wyliTa da nairnairi yvavilebis nayenis ubralo SereviT, da maTi Semadgenlobac odnav Tu icvleboda sadRac aT weliwadSi erTxel. bolos da bolos, aTaswleulobiT kmayofildeboda xalxi balzamiTa da surnelovani fisiT, sakmeveliT, zeTebiTa da gamxmari sunelebiT... da mas Semdegac ki, roca kolbebisa da saxdeli aparatebis gamoyenebiT gamoxdili wylis miReba iswavles, xolo wylis orTqlis daxmarebiT – balaxebisaTvis, yvavilebisaTvis, sxvadasxva saxis merqanisaTvis maTi surnelovani sulis warTmeva – eTeruli zeTebis saxiT, muxis presebis meSveobiT misi gamowurva xilis Teslebidan, kurkebidan Tu kanidan, anda gulmodgined gafiltruli cximebis saSualebiT misi gamoyvana yvavilebis furclebidan, maTi raodenoba jer kidev SemosazRvruli iyo. im znekeTil droebaSi, iseTi tipis gamoCena, rogoric pelisiea, sruliad SeuZlebeli iqneboda: imxanad ubralo pomadis mosamzadebladac ki iseTi niWiereba iyo saWiro, ragvarsac es meZmare ocnebiTac ver Seswvdeboda. saWiro iyo ara mxolod gamoxdis teqnologiis codna, aramed erTdroulad unda yofiliyavi menelsacxeble da afTiaqari, alqimikosi da xelosani, vaWari, mwignobari da mebaRe erTdroulad; unda gagerCia cxvris Tirkmlis qoni xbos qonisagan, xolo ia „viqtoria“ _ parmis iisagan; unda gcodnoda, rodis mwifdeba heliotropi da rodis yvavilobs balbifoTla da rom Jasminis yvavili, mzis amosvlis mere, Tavis surnels sruliad kargavs... msgavs rameebze xom pelisies msgavs subieqtebs warmodgenac ara aqvT! iqneba da is arc arasodes gaSorebia parizis kedlebs da arc ayvavebuli Jasmini unaxavs odesme?! mas albaT sizmradac ar molandebia, raodeni Savi samuSaoa saWiro, asi aTasi Jasminis furclisagan konkreciis pawawina burTula, an ramodenime 45
wveTi sufTa esencia rom miiRo! misTvis Jasmini mxolod da mxolod patara flakonSi Casxmuli, dawuruli muqi yavisferi siTxe Tua, romelic cecxlgamZle yuTSi udevs sxva flakonebTan erTad da romliTac is Tavis sunamoebs azavebs… ara, batono Cemo, im keTil Zvel droebaSi, roca xelobas pativs scemdnen, amisTana qarafSuta vinmes arc gaabedvinebdnen parfiumerebis maraqaSi garevas! jer erTi, araviTari monacemebi mas ar gaaCnia: arc mtkice xasiaTi, arc ganaTleba, arc morideba, arc amqruli zemdgom-qvemdgomis gageba... yvela Tavs warmatebas mxolod da mxolod im aRmoCenas unda umadlodes, romelic orasi wliT adre moaxdina genialurma mauricio farJipanim – isic italieli gaxldaT, sxvaTa Soris – rom aromatuli nivTierebebi Rvinis spirtSi ixseneba! mere Seuria es aromatuli fxvnilebi alkoholSi da amiT maTi surneli aqrolad siTxeze gadaitana – gaanTavisufla suni materiisagan, suli Caudga mas, gamoigona suni – rogorc nelsurneleba, mokled: Seqmna sunamo. ramxela saqmea! ara, epoqaluri gamogonebaa – amas adamianTa modgmis mxolod umaRles miRwevebs Tu SevadarebT: asirielebis mier damwerlobis Seqmnas, evklideseul geometrias, platonis ideebs an berZnebis mier yurZnis Rvinod gadaqcevis ambavs! WeSmaritad, promeTes gmirobaa, magram ramdenadac gonis yovel diad gamobrwyinebas ara oden sinaTle, aramed Crdilic miirqmevs da keTildReobasTan erTad, mwuxareba da simwarec moaqvs, aseve firJipanis aRmoCenas, saubedurod, uaryofiTi Sedegebic mohyva: rogorc ki adamianebma yvavilebisa da balaxebis, da xeebis, fisebisa Tu cxovelTa sekreciis sulis gamolocva iswavles da maTi gamomwyvdeva Tavdacobil flakonebSi, aromatizaciis xelovneba xelidan gausxltaT yovlismocdne, iSviaT ostatebs da gza gaexsnaT ra ginda ra crumarqviebs, romlebmac mxolod sarfiani saqmeebis gaCarxva ician _ am virTxa pelisiesaviT! imaze Tavisautkiveblad, Tu rodis da rogor warmoiSva misi flakonebis jadoqruli Semcveloba, mas axla SeuZlia ubralod koWi ugoros sakuTari ynosvis xuSturebs da erTmaneTSi aTqvifos yvelaferi, rac Tavad mas, anda myidvels moeprianeba... am garewarma pelisiem, sul raRac ocdaTxuTmeti wlis asakSi, albaT ufro meti qoneba moaquCa, vidre man, baldinim daagrova misi ojaxis sami Taobis mZime, Seupovari SromiT. Tanac, es pelisies qoneba yoveldRiurad matulobs, xolo misi, baldinisa, yoveldRiurad dneba. aseTi ram saerTod ver moxdeboda Zvel droebaSi! yvelasgan pativcemuli ostati da darbaiseli komersanti rom iZulebuli xdeba, lamis sakuTari arsebobisaTvis ibrZolos – aseTi ram sul axlaxan, ramdenime aTeuli wlis win daiwyo! mas Semdeg rac yvelgan da yovelgan gadaigriala siaxleebis am cieb-cxelebam, saqmosnobis am Seukavebelma faRaraTma, eqsperimentatorobis gamxecebulma siSmagem, am gandidebis maniam vaWarTa, mogzaurTa, mecnierTa wreSi!!!
46
anda Tundac es siCqareebze gadareva! raSi dasWirdaT uamravi axali gzis gaTxra? risTvis marTaven axal-axal xidebs? risTvis? rom lionamde erT kviraSi CaaRwio? mereda, ra Wkua aqvs amas? visTvisaa es sasargeblo, ras seraven Tavqudmoglejilni am altantikas? rom erTi Tvis Semdeg amerikaSi aRmoCndnen?! ki magram, adamianebi xom saukuneebis ganmavlobaSi am kontinentis gareSec mSvenivrad grZnobdnen Tavs! da saerTod, ra esaqmeba civilizebul adamians pirvelyofil tyeSi, indielebTan da zangebTan?! anda laplandiaSi, CrdiloeTiT, sadac mudmivi yinulia da sadac velurebi cxovroben da um Tevzs miirTmeven? esec ecotavaT _ axali, kidev erTi kontinentis aRmoCena moisurves _ sadRac samxreTis zRvebSio, amboben. risTvis undaT es sisulele? sxvebic aseve iqceodneno _ Serekili esebi, gafuyuli ingliselebi, utifari holandielebi – romlebTanac, sxvaTa Soris, mere brZola mogviwia da risi uflebac saerTod ar unda migveca sakuTari TavisTvis... 300.000 livri naRdi – ai, ra jdeba erTi samxedro xomaldi, is kide xuT wuTSi iZireba zarbaznis erTi gasroliT da gadasaxadebidan akrefili fulic wavida zRvis fskerze!... batoni finansTa ministri axla ukve mTeli aTi procentis gadaxdas moiTxovs Semosavlidan, rac sruli gaRatakebaa, Cemma RmerTma! maSinac ki, Tu nawil-nawil, an sulac ar gadaixdi arafers, aseT znedacemul garemoSi mainc verafer xeirs naxav... diaxac, batono Cemo, adamianis yvela ubedureba imisaganaa, rom aravis surs saxlSi wynarad jdoma – iq, sadac maTi adgilia. ase ambobda paskali. magram paskali xom diadi adamiani iyo, ase vTqvaT, franJipani Tavis saqmeSi, e. i. namdvili ostati; aseTebze ki axla moTxovnileba aRaraa. axla isini hugenotebis an viRac ingliselebis wamqezeblur traqtatebs kiTxuloben, anda wignebs weren, an egreTwodebul diad samecniero naSromebs, sadac yvelaferi da yovelive kiTxvis qveSa aqvT dayenebuli. TiTqos ukve aRaraferi WeSmariti aRar arsebobs da yvelaferi Seicvala. Wiqa wyalSi Turme, pawawina cxovelebi dacuraven, romlebsac adre veravin amCnevda; aTaSangi Cveulebrivi avadoba yofila da ara RvTis risxva; RmerTs Turme, samyaro Svid dReSi ki ara, milionobiT wlebis ganmavlobaSi Seuqmnia, Tu es RmerTic arsebobda saerTod; velurebi iseTive adamianebi arian, rogoric Cven; bavSvebs arasworad vzrdiT; dedamiwa ukve mrgvali ki aRaraa, rogorc adre iyo, aramed zemodan da qvemodan Sebrtyelebulia, nesviviT – TiTqos mxolod amaSia saqme! yvela, visac ar ezareba, kiTxvebs iZleva, da Txrian, da ikvleven, da Cxreken, da raze aRar atareben eqsperimentebs! axla cotaa Tqva ra da rogor, keTili inebe da daamtkice, warmoadgine mowmeebi, Camoalage cifrebi, Caatare raRac suleluri cdebi... viRac didroebma, da dalamberebma, da volterebma, da rusoebma, da sxva mwerlukebma, vinc ar unda iyvnen – maT Soris sasuliero pirebic yofilan Turme da keTilSobili batonebic _ Tavisas miaRwies: sakuTari mousvenroba, am qveyanaze yvelafris mimarT daukmayofileblobisa Tu ukmayofilebis garyvnili Cveuleba _ 47
mokled, maT TavebSi gamefebuli es usazRvro qaosi, moaxerxes da axla mTels sazogadoebas gadasdes! saiTac unda gaixedo, yvelas raRac ciebcxeleba Seyria. qalebi wignebis kiTxuloben, RvTismsaxurebi yavaxanebSi atuzulan... erTxel kide, rodesac policia Caeria da am gvelaZua aramzadebidan romeliRaca viris abanoSi Caayuda, gamomcemlebma erTi yalila atexes, zemdgomma batonebma da qalbatonebmac TavianTi gavlena gamoiyenes da ise moxda, ori-sami kviris Semdeg gaaTavisufles kidec... Tu sazRvargareT gauSves, sadac yovelgvari dabrkolebis gareSe ganagrZobda pamfletebis jRabnas. salonebSi mxolod kometebze da eqspediciebze layboben, berketis Zalasa da niutonze, arxebis mSeneblobaze, organizmSi sisxlis mimoqcevasa da dedamiwis diametrze. mefemac ki neba darTo, mis winaSe raRac axalmoduri sibriyvis Cveneba moexdinaT – raRaca xelovnuri quxiliviT, eleqtroba ewodebao: mTeli samefo karis TandaswrebiT, kacma boTli boTlze gaaxaxuna da naperwklebi gocvivda da mis udidebulesobaze, rogorc amboben, aman didze-didi STabeWdilebac moaxdinao. warmoudgenelia rom mis did papas, im marTlac rom did ludovikos, romlis Zlevamosil mmarTvelobasac, baldini, misda sabednierod, kidev Seeswro, msgavsi sisulelis demonstracia moeTmina sakuTar karze! magram swored aseTia am axali droebis suli da Zaan veWvob, yovelive es keTilad damTavrdes. vinaidan, Tu ukve dasaSvebia yovlad usircxvilo meTodebiT, yovlad Tavxedurad, RvTis eklesiis avtoritetis Selaxva; Tu aranakleb RvTiur monarqiasa da RvTivkurTxeuli mefis personas ganixilaven rogorc cvlad pozicias, mmarTvelobis sxva formebTan erTad, raRac erTian katalogSi, saidanac sakuTari gemovnebisda mixedviT nebismieri SegiZlia airCio; Tu bolos da bolos iqamde daveSviT, rom Tavad yovlisSemZle ufals zedmetad acxadeben da yovlad Tavdajerebulad amtkiceben, wesrigi, zneoba da bedniereba mis gareSec SesaZlebeliao, rom yovelive amisaTvis Tavad adamianis Tandayolili gonierebac sruliad sakmarisia... RmerTo didebulo! maSin, yovel SemTxvevaSi, raRaa gasakviri, Tu yvelaferi yiramala midis da zneCveulebani gadagvarda da kacobriobam Tavs daitexa sasjeli misgan, visac Tavadve uaryofs da yovelive es Zalian-Zalian cudad damTavrdeba… 1681 wlis didi kometa, romelsac isini ubralod varskvlavebis grovad Tvlidnen da atrizavebdnen, swored rom uflis gamafrTxilebeli niSani iyo, radgan man – axla mainc xom cnobilia – sworad gviwinaswarmetyvela lpoba sulieri, saukune garyvnilebisa, politikuri, religiuri Waobisa, romelic kacobriobam Tavadve Seqmna sakuTari TavisTvis da romelSic, adre Tu gvian, Tavadve CaiZireba da sadac mxolod iseTi ayrolebuli da sazizRari Waobis yvavilebi ifurCqnebian, rogoric es pelisiea!..“ 48
beberi baldini fanjarasTan idga da arafrismTqmeli TvalebiT gadahyurebda mzis cera sxivebqveS gawolil mdinares. xidis qvemodan gamoyvinTavdnen xolme satvirTo navebi da nela misrialebdnen dasavleTiT, axal xidsa da luvris misadgomebisken. arcerTi maTgani ar moyveboda zemoT, dinebis sawinaaRmdegod. isini mdinaris meore totSi uxvevdnen, kunZulis iqiTa mxares, aq ki mxolod qvemoT micuravdnen, carieli da datvirTuli gemebi, niCbebiani navebi da meTevzeTa brtyelZira nuSebi, WuWyisagan gayavisfrebuli wyali da wyali – mzisagan oqrosferi rom gadasdioda. yvelaferi dabliT miiswrafvoda – nela, farTod, Seukaveblad, xolo rodesac baldini Zirs iyureboda _ saxlis kedlis gayolebaze, sul eCveneboda, TiTqos xidis burjebs dineba iwovso da Tavbru esxmoda. xidze saxlis yidva Secdoma iyo... ormagad Secdoma iyo saxlis yidva dasavleTis mxares, da axla mudmivad Tvalwin udgas mdinare, romelic sadRac Sors miedineba, da mudmivad eCveneba, rom mis saxlsac da mis mier aTeulobiT wlebis manZilze nagroveb qonebas aseve miativtvebs es mdinare, da TviTonac ukve sakmarisad beberia da misustebuli, rom am mdinarebam ar Caiyolos. xSirad, saqmeebze marcxena napirze gadasuli, sorbonTan mdebare ubnidan, an wm. sulpiciusis taZris Semogarenidan, saxlSi brundeboda ara senmiSelis xidiT, aramed kunZulis gavliT, axali xidiT, ufro grZeli gziT, radgan am xidze saxlebi ar idga. Cerdeboda xolme aRmosavleTis mxaris moajirTan da zevidan dayurebda dinebas, raTa xandaxan mainc daenaxa rogor moiswrafvis yvelaferi misken, mis Sesaxvedrad; da miecemoda xolme tkbil ocnebebs imaze, rom saqme uduRs da goudis, rom ojaxoba gancxromaSia, rom qalebi gasaqans ar aZleven da qonebac, imis magivrad rom xelSi adnebodes, sul umravldeba da umravldeba... magram Semdeg, rodesac mzeras odnav zemoT miapyrobda, sul raRac asi metris manZilze xedavda Tavis saxls, romelic maRla, zarafTa xidze idga, dayanTruli da viwro; xedavda sakuTari kabinetis fanjrebs meore sarTulze da sakuTar Tavs, fanjarasTan mdgoms da dabliT, mdinareze miCerebuls, mzeriT rom acilebda qvemoT mimdinare wyals – iseve, rogorc axla. aq ki lamazi sizmari mTavrdeboda da axal xidze mdgari baldini saxlSi brundeboda, ufro metad daTrgunuli vidre manamde, ufro daTrgunuli, vidre axla, roca fanjaras zurgi aqcia, mivida sawer magidasTan da savarZelSi Cajda... mis win flakoni idga, pelisies sunamoTi. oqrosferdakruli yavisferi siTxe, mzis sinaTleze mocimcime, gamWvirvale iyo da SemRvrevis yovelgvar kvals moklebuli, sruliad umankod gamoiyureboda, Cais Txeli nayeniviT – oRondac Seicavda oTx mexuTed spirtsa da erT mexuTed im idumal nazavs, mTeli qalaqis aRgzneba rom SeeZlo. Tavad es nazavic sami, an iqneb ocdaaTi sxvadasxva nivTierebisagan Sedgeboda, romlebic sruliad gansazRvrul (SesaZlebelTa usasrulo 49
ricxvidan) moculobaSi imyofebodnen erTmaneTTan mimarTebiT da swored es iyo sunamos suli – Tuki, raRa Tqma unda, marTebulia am sityvis xmareba, rodesac pelisies nawarmze laparakob, da axla misi Semadgenlobis gamorkvevaRa iyo saWiro. baldinim gulmodgined moixoca cxviri da odnav CamouSva fardebi fanjaraze, radgan birdapiri mzis sinaTle mavnebelia nebismieri surnelovani nivTierebisa da nebismieri, cotad Tu bevrad natifi koncentraciis surnelebisaTvis. saweri magidis ujridan TeTri, maqmanebiani, gatkicinebuli cxvirsaxoci amoiRo, amasTanave Tavi ukan gadaswia da nestoebsac TiTebi mouWira – RmerTma nu qnas da ynosviTi STabeWdileba naCqarevad, pirdapir boTlidan miiRos! yoveli sunamo Tavisufal, aqrolad mdgomareobaSi unda Seiynoso da ara _ koncentrirebulSi... ramdenime wveTi qsovils daapkura, mere erTi-orjer haerSi gaaqnia spirtis sulis gasaniaveblad, da frTxilad miitana cxvirTan. sami Zalian mokle, mkveTri SesunTqviT Seiwova aroma, TiTqosda raime fxvnili yofiliyo, uceb amoisunTqa, xeliT haeri Tavisi cxvirisaken modena, kidev erTxel daynosa, saboloo, Rrma SesunTqvac gaakeTa da axla ukve auCqareblad, mravaljeradi SeyovnebiT amoisunTqa… yovelive amis Semdeg cxvirsaxoci magidaze daagdo da savarZlis sazurgeze gadawva. sisazizRremde kargi iyo es oxeri! am ubadrukma pelisiem, saubedurod, mainc icoda Tavisi saqmis yadri. RmerTo, ra ostatia _ Tundac aTasgzis uswavleli iyos... baldinis survilma mouara, „amuri da fsiqea“ misi namoqmedari yofiliyo. am sunamoSi vulgarulobis niSanwyalic ki ar igrZnoboda _ sruliad klasikuri aroma, srulyofili, harmoniuli da amave dros, sruliad axali. siaxle iyo, magram ara momabezrebeli. yvavilovani, magram ara daSaqruli. tevadoba hqonda, brwyinvale, mimzidveli, didebuli, muq-yavisferi siRrme – amasTanave arc gadatvirTuli iyo da arc maRalfardovnebis kvali aCnda... baldini lamis mowiwebis SegrZnebiT wamodga da kidev erTxel miitana cxvirsaxoci saxesTan. „SesaniSnavia, SesaniSnavi…” _ butbutebda da xarbad ynosavda. – “xalisi igrZnoba da mSvenieria, rogorc kontrapunqti! ganwyobilebas gimaRlebs... ara... ra sisulelea!“ _ gaSmagebiT moisrola cxvirsaxoci, Sebrunda da kabinetis yvelaze Soreul kuTxeSi gadga, TiTqos sakuTari aRfrTovanebisa Sercxvao. sasaciloa msgavsi, sruliad uadgilo mWevrmetyveleba – melodia. simSveniere. mxiaruleba. amaRlebuli ganwyoba... – sisulelea! bavSvuri titini! wamieri STabeWdileba, Zveli codva _ temperamentis sakiTxi. iqneb, italiuri xasiaTi. arasodes gansajo pirveli STabeWdilebiT! oqros wesi! baldini, Se bebero viro! rodesac ynosav – daynose, gansjiT ki mere gansaje! ki batono, es „amuri da fsiqea“ arcTu Cveulebrivi sunamoa. friad SesaniSnavi namoqmedari. oRondac, marjved SeTiTxnili nakeToba, Tu siyalbes ar vityviT. arada, iseTi kacisagan, rogoric pelisiea, siyalbis garda ras unda 50
elode! isedac cxadia, pelisiesTana tipi arc daiwyebs Cveulebrivi, uferuli sunamos didi raodenobiT warmoebas. TaRliTs SeuZlia TvalebSi nacari Segayaros, surnelis viTomda sruli harmoniulobiT ynosva agirios... batknis tyavSi gamoxveuli mgeli, klasikur xelovnebaSi gamZvrali es gaiZvera _ mokled, namdvili eSma, oRond niWieri, da es uaresia, vidre vinme uniWo da ucodinari, romelsac Tavisi uvicoba verc ki Seucvnia!.. frTxilad, juzepe, Sen mainc nu miscem nebas, ase gagacuron! Senze xom mxolod Tavdapirvelad imoqmeda cru STabeWdilebam... vin icis, ra mouva am surnels, vTqvaT, erTi saaTis Semdeg, rodesac qrolvadi substanciebi aorTqldeba da misi Zirguli arsi gamovlindeba! anda dRes saRamos, rodesac gaigeb im mZime, muqi komponentebis surnels, jer-jerobiT bindbundSi rom imalebian, sasiamovno yvavilovani safanelis qveS? jer Seicade, baldini – jer Seicade! rigiT meore wesi gvauwyebs: sunamoebi droSi cocxloben; maT aqvT TavianTi siyrme, axalgazrdoba da sibere. Tu samive xans Tanabrad saamo surnels gamoscemen, maSinRa miviCnevT maT Rirseulad – gana ara, ramdenjer momxdara, Cvenive momzadebuli nazavi pirel gasinjvaze mSvenier, norC surnels avrcelebda, cota xnis Semdeg – dampali xilisas, da sabolood, sruliad autanels – eul cibetinis suns... es imitom, rom uneburad dozas gadavameteT... cibetinTan, saerTod, didi sifrTxilea saWiro! erT zedmet misxalsac ki SeuZlia damangreveli Sedegi mogvces. mudmivi Secdoma. vin icis – iqneba pelisiemac ver mozoma cibetini? savsebiT SesaZlebelia, saRamoTi am Tqveni naqebi sunamodan mxolod katis Sardis nakvalevi darCes! vnaxoT, vnaxoT. oRond jer isev davynosoT. rogorc basri najaxi Cexavs xis namors pawawa nafotebad, ise Cveni cxviri daSlis mas Semadgenel nawilebad... ai, maSin aRmoCndeba, rom es viTomda jadosnuri surneli sruliad Cvulebrivi, ZvelTaganve cnobili xerxiTaa miRebuli. ar dagaviwydeT, batonebo – mTeli Cveni baldinTa gvari, STamomavlobiTi menelsacxeblebi varT! cincxlad gavarkvevT am meZmare pelisies ambavs! niRabs CamovglejT mis amazrzen saxes da am viTomc novators davumtkicebT, risi gakeTeba ZaluZs ZirZvel xelobas! Cven mis modur sunamos gadaviRebT, Cvenive xeliT SevqmniT mis zust asls, Tanac iseTi sruli sizustiT, rom TviTonac ver gamoarCios sakuTari qmnilebisagan... araferic, esec araa sakmarisi! Cven ukeTess SevqmniT. Cven gamovikvlevT mis Secdomebs, da gamovasworebT, da amiT avuwevT yurs mag pelisies! diaxac, b-no pelisie, b-no Sarlatono, Se virTxa Sena, parfiumerobac ar momindoma am meZmariam?! axla ki saqme, baldini! aba Sen ici, cxviri gaisufTave da ynose, ynose yovelgvari santimentebis gareSe! xelovnebis yvela wesis dacviT daSale es nazavi da saRamomde formulac Cveni iqneba!... 51
baldini isev sawer magidas mieWra, ujridan qaRaldi, melani da sufTa cxvirsaxoci amoalaga, win daiwyo es yvelaferi da analitikur jafas Seudga; mTeli samuSao is iyo, rom cxviris win gaitarebda sunamoTi danamul cxvirsaxocs da mis cxvirwin Caqrolebuli surnelovani auridan ama Tu im Semadgeneli nawilis ynosviT gamorCevas eswrafvoda; amasTanave, surda Tavidan aecilebina sunis mTlianobaSi aRqma – cxvirsaxocs wamsve saxidan Sors iWerda gawvdil xelSi da axlad aRmoCenili ingredientis qaRaldze aRnusxvas cdilobda. Semdeg isev unda gaeqnia cxvirsaxoci, CasWideboda surnelis sxva fragments da ase Semdeg... isev da isev.
13. TiTqmis ori saaTi muSaobda baldini, Seusveneblad, ufro da ufro energiuli xdeboda misi moZraobebi, kalmis wripini qaRaldze – sul ufro nevrasTeniuli, sunamos dozebi, cxvirsaxocs rom afrqvevda da cxvirTan mihqonda – sul meti da meti... saqme iqamde mivida, ukve surnelebasac veRar arCevda. karga xnis gabruebuli iyo eTeruli substanciebiT – iynosavda, magram verc ki SeigrZnobda – arada dasawyisSi xom irwmuna, Seucdomlad gamokveTda yovel maTgans... ukve xvdeboda, yoveli Semdgomi mcdeloba unayofo iyo. verasodes mixvdeba, ras warmoadgens es axalmoduri sunamo, yovel SemTxvevaSi, dRes mainc namdvilad veRarafers gaigebs; kacma rom Tqvas, verc xval gaigebs verafers, Tundac, RvTis wyalobiT, manamde ynosvac gauniavdes... arada, vera da ver iswavla es gamoynosva, yovelTvis ezareboda es saqme – aromatis daSla. bolos da bolos, ra hqvia amas – mTelis danawileba, anu ase Tu ise iRblianad Sedgenli mTlianis daSla ubralo fragmentebad? ara, gmadlobT, veraferi sikeTea... yovel SemTxvevaSi, CemgniT mainc sruliad sakmarisia, sruliad sakmarisi. oRondac misi xeli meqanikurad agrZelebda aTasjer gavarjiSebuli, natifi JestiT maqmaniani cxvirsaxocis sunamoTi danamvas, aqeTiqiT qnevasa da saxesTan gatarebas, Tan yovel gafrialebaze aseve meqanikurad isrutavda aromatiT gaJRenTili haeris porcias, raTa xelovnebis yvela wesis dacviT, jer Seekavebina sunTqva da Semdgom, gaxangrZlivebuli amosunTqviT, narnarad gamoeSva nasunTqi. bolos da bolos, Tavad cxvirma gaaTavisufla am wamebisagan – alergiam mouara da daibuSta, gamoitena, TiTqos fiWiT daicoo da baldinis ara Tu raimes daynosva, sunTqvac ki uWirda _ ai ise, mZime surdos dros rom icis xolme da Tvalebis kuTxeebSic cremli udgeboda. madloba RmerTs! axla ki SeuZlia damSvidebuli sindisiT Sewyvitos muSaoba. 52
Tavisi movaleoba xom Seasrula, moimoqmeda yvelaferi, risi Zalac Seswevda, xelovnebis yvela wesis dacviT da damarcxda, rogorc es ukve ara erTxel momxdara. Ultra fosse nemo obligatur.* basta. xvale diliT pelisiesTan gaagzavnis vinmes axali flakonisaTvis, daapkurebs graf veramonis biuvars da SekveTac Sesrulebuli iqneba. mere aiRebs Zvelmoduri pomadebiT, nelsacxeblebiT, malamoebiT, sapnis naWrebiT savse Tavis patara Cemodans da wava viRac bebruxana markizebisa da maTi meuRleebis salonebis Semosavleld; da erTxelac, ukanaskneli gadamRZvali markizesac miabarebs suls ufals da baldinic Tavis ukanasknel klients dakargavs; da Tavadac gadaberebuli moxuci iqneba ukve da albaT, sakuTari saxlis gayidva mouwevs – pelisiesa Tu romelime sxva axladgamoCekili vaWrukanasaTvis. didididi, aqedan ramdenime aTasi livri darCes; da waiyolebs Tan ramdenime Cemodansa da Tavis bebrucana cols, Tu manamde isic ar miicvala, da italiaSi gaemgzavreba; xolo Tu es xangrZlivi mogzauroba gadaitana, iyidis patara saxls sofelSi, mesinas axlo, sadac cxovreba gacilebiT iafia vidre aq; da igi, juzepe baldini, odesRac parizis rCeuli parfiumeri, Tuki amazec RvTis neba iqna, sabolood mainc siRatakeSi ganutevebs suls... ase rom, yvelaferi ukeTesobisken midis. Tavi dauco flakons, gadado kalami da ukanasknelad moiwminda ofli danamuli cxvirsaxociT. mxolod aorTqlebuli alkoholis sigrile SeigrZno, sxva araferi. baldini wamoimarTa, fardebi gadawia da gaxevebuli miaCerda daisis sisxlisfer zols luvris gadaRma da mis mqrqal anarekls kramitis saxuravebze. qvemoT mdinare laplapebda, gemebi ki gamqraliyvnen. mere, etyoba, qarma daubera, radgan mdinaris zedapirs Wavli moedo, qercliT daifara, aqa-iq abrWyvialda, sul ufro da ufro axlos; TiTqosda uzarmazarma xelma wyalze milionobiT luidori daapnia da mdinaremac, gegonebodaT, ukuRma iwyo dena – bajaRlo oqros mbrwyinavi nakadi axla baldinis mxares mosrialebda... ramodenime xans Cumad idga; idga da am didebul suraTs Sehyurebda sevdanarevi mzeriT; mere uecrad gamoaRo fanjara, daafiaTa darabebi da pelisies flakoni, sunamos narCenianad, qveviT moisrola. uyurebda, rogor daebertya flakoni wyalze da wamierad rogor gaglija mbzinvare xaliCa... oTaxSi sufTa haeri SemoiWra. baldinim suli moiTqva, Seicada, vidre gasiebuli cxviri mougrZnobierdeboda, fanjara daxura da TiTqmis imave wams Ramec Camodga. oqrosfrad abrWyvialebuli mdinare uceb ferflisfer-nacrisfer siluetad gaiyina. oTaxSic Camobnelda.
*
veravis daavaleb mis SesaZleblobebze mets (laT.)
53
baldini isev im pozaSi idga da isev mdinares misCereboda uZravi mzeriT. „aravisac ar gavagzavni xval pelisiesTan, – warmoTqva da orive xeliT CaeWida skamis sazurges, – aravis. arc salonebis Semosavlelad waval. xvalve notariusTan mival da saxlsa da savaWros gavyidi… diaxac!.“. saxeze jiuti, Wirveuli gamometyveleba gauCnda da uecrad Tavi lamis bednierad igrZno. is axla isev axalgazrda baldini iyo da beds gabedulad esroda gamowvevas – mere da ra, rom mocemul SemTxvevaSi, es gamowveva ukan daxevas niSnavda mxolod _ Tundac ase iyos! sxva mainc araferi darCenia. es briyvuli droeba gamosavals aRar utovebs. keTilica da avi droebac uflis nebiTaa, magram mas surs, rom cud droebaSi ki ar vwuwunebdeT, ki ar movTqvamdeT, aramed viqceodeT ise, rogorc Sehferis kacsa kacoba... aki mimaniSna – es sisxlisfer-mooqrosfero miraJi naRdad gafrTxileba iyo: midi, baldini, imoqmede, sanam gvian araa! jer kidev mtkicea saxli Seni, jer kidev savse gaqvs sakuWnaoebi, jer kidev mogcemen rigian safasurs Seni dacemisaken mimavali saqmis safasurad; gadawyvetilebis miReba jer kidev Senzea – marTalia, gana mesinas Sexiznuli sibere iyo Seni cxovrebis mizani, magram eg mainc ufro Rirseulia, vidre parizSi gaRatakeba! dae, izeimon maT – yvela am brue, kalto da pelisieebma – diax, juzepe baldini tovebs brZolis vels, oRond sCadis amas Tavisi nebiT da qedmouxrelad! axla lamis amayobda sakuTari TaviT da ukidegano Svebasac grZnobda. pirvelad mravali wlis ganmavlobaSi, naZaladevi Tavazianobis krunCxvebma, mudmivad rom uZabavda kefas, sul ufro da ufro damamcireblad rom xrida welSi, rogorc iqna Tavi aneba mis beber malebs da mravali wlis Semdeg pirvelad gasworda Zaladautaneblad, ganTavisuflebuli da galaRebuli... SesunTquli haeri axla Tavisuflad gaudioda cxviris ZgideebSi, axla ukve mkafiod SeigrZnobda „amurisa da fsiqeas“ surnels, romliTac gajerebuli iyo oTaxi, oRondac amjerad es misTvis sruliad arafers niSnavda. juzepe baldinis eyo nebisyofa, mkveTrad ecvala Tavisi cxovreba – axla is ava zemoT, meuRlesTan da Tavis gadawyvetilebas amcnobs; mere gadava mdinaris meore napirze, an parizis RvTismSoblis taZars miakiTxavs, sanTels daanTebs da madls Seswiravs ufals im warmoudgeneli sulieri simtkicisaTvis, riTac man igi, juzepe baldini daajildova. lamis axalgazrduli dardimandobiT Seiswora pariki melot qalaze, lurji serTuki moicva, xeli staca Sandals, magidaze rom idga da kabinetis kari gamoixura. is-is iyo, sanTeli aanTo zemoT, sacxovrebeli saTavsoebisaken kibis gasanaTleblad, rodesac qvemoT, pirveli sarTulze, zarma gaiJRriala. es ar iyo maRaziis mTavari Semosasvlelis melodiuri, sparsuli zanzalaki, aramed usiamo wkaruni ukana, Sikrikebisa da msaxurebisTvis gankuTvnil karTan, romelic mudam uSlida nervebs. ra xania apirebda am saZaglobis moSorebas da ax54
ali, ufro sasiamovno xmis mqone zaris SeZenas, magram amgvar zedmet xarjs mainc erideboda. axla ki – gaifiqra baldinim da uceb xiTxiTi autyda – axla misTvis sul erTia, sxvam izrunos, TviTon ki am momabezrebel JRaruns saxlTan erTad gayidis... zarma isev gaiwkaruna. baldinim miayurada. Senie, ra Tqma unda, ukve wavida. cxadia, arc moaxle apirebs dabla Casvlas. bolos mainc gadawyvita, Tavad gaeRo kari. urduli gamowia, mZime kari gaaRo da – veraferic ver dainaxa. gareT gamefebulma sibnelem sruliad Caylapa sanTlis Suqi. mere Zlivs gaarCia tanmorCili figura, bavSvi, anda mozardi biWuna, xelze gadakidebuli raRac tvirTiT. – ra ginda? – metr grimalma gamomgzavna, Txis tyavebi mogitaneT, – Tqva biWma, ufro axlos movida da baldinis idayvSi moxrili xeli gamouwoda, romelzedac erTmaneTze dawyobili dasta tyavebi ekida. sanTlis mkrTal sinaTleze baldinim biWunas eWvianad dadarajebuli Tvalebi dalanda; gverdze gadaxrili idga, TiTqos sakuTar xels efarebao – am bavSviviT, sul rom elodeba, mcemeno. es grenui iyo.
14. Txis tyavebi, _ gaixsena baldinim. ramdenime dRis win SeukveTa uTxelesi, urbilesi tyavi graf veramonis biuvarisaTvis, cali 15 frankad. Tumca axla aRarc sWirdeboda da SeeZlo fuli daezoga. meores mxriv, Tu tyavebs ukanve daabrunebs... daiwyeben ybedobas, Wori agordeba: baldini Turme arasaimedo gaxda, baldinis damkveTebi aRara hyavs... es ki cudia, Zalian cudi; ara, msgavsi xmebi sastikad daagdebs maRaziis gasayid fass! sjobs, mainc CavibaroT es umaqnisi tyavebi. droze adre veravin unda gaigos, juzepe baldinim Tavisi cxovreba ukuRma rom daatriala... – Semo! kari gadaraza da isini saxlis meore naxevarSi gavidnen, win – baldini anTebuli sanTliT, ukan – grenui Txis tyavebiT mklavze. grenui pirvelad Sedioda iseT adgilas, sadac suni yofis raRac danamati ki ar iyo, aramed alalad iCemebda yvelafris moTaveobas. ra Tqma unda, yvela saparfiumero Tu saafTiaqo savaWro icoda qalaqSi, 55
mTeli Rameebi idga xolme vitrinebis win, cxviriT ekvroda karebebSi darCenil RriWoebs; icoda yvela surneli, riTac iq vaWrobdnen da xSirad, Tavis warmosaxvaSi, maTgan qmnida saukeTeso sunamoebs. ase rom, axali mas aq araferi eloda. magram iseve, rogorc musikaluri niWiT dajildoebuli bavSvi ocnebobs, axlodan dainaxos orkestri, anda eklesiaSi rogorme qoredze aZvres, orRanis dafarul sabervelebTan, iseve ewada grenuis Signidan enaxa iqauroba da rogorc ki gaigo, baldinisTan tyavebia wasaRebio, yvelaferi iRona, misTvis miendoT es sapasuxismgeblo saqme. da ai, dgas igi baldinis maRaziaSi, parizis erT iseT kunWulSi, sadac umcires farTobze surnelTa udidesi raodenobaa Tavmoyrili. sanTlis mkrTal sinaTleze Zalian cota raimes Tu xedavs da isic gakvriT: daxls da zed saswors, yanCebs Sadrevnis Tavze, Rrma savarZels klientebisTvis, Rvnomuq Taroebs kedlebze, TiTbris bzinvare iaraRebsa da TeTr etiketebs Wiqebsa da tigelebze. surnelebac ver SeigrZno imaze meti, rac quCidanve moynosa. samagierod, maSinve gaiTavisa is seriozuloba – lamis wamogvcda, wmidaTawminda seriozulobao – romelic am kedlebSi mefobda, oRondac sityva „wmidaTawminda“ ganaTu raimes niSnavda grenuisaTvis... man raRac sxva seriozuloba igrZno, xelobis sidinje, gamozomili TavdaWeriloba, romelic yoveli nivTidan, avejis yoveli naWridan, WurWleulobidan, da boTlebidan, da qoTnebidan, da menzurebidan gamosWvioda. da vidre baldinis miyveboda, baldinisave CrdilSi – vinaidan metri sulac ar iwuxebda Tavs, misTvis gza gaenaTebina _ grenui im azrma Seipyro, rom misi adgili swored aqaa da ara sxvagan, rom igi darCeba aq, darCeba samudamod, da mere yiramala aayiravebs msoflios!.. raRa Tqma unda, es azri, pirdapir vTqvaT, Tavxedobamde kadnieri iyo. araTu mizezi, sababic ki araviTari ar arsebobda efiqra vinmes, TiTqos SemTxveviT aq moxvedril, saeWvo warmoSobis, mfarvelobamoklebul, aranairi _ Tundac met-naklebad myari mdgomareobis mqone dabaRis Segirds, mtkiced moekidebina fexi parizis yvelaze cnobili menelsacxeblis maRaziaSi; miT umetes rom, rogorc CvenTvis cnobilia, firmis likvidacia ukve gadawyvetili ambavi iyo. oRondac laparakia ara imedze, romelic grenuis arcTu Tavmdabal azrebSi gamoixata, aramed Sedegis garduvalobaze _ icoda, rom mxolod erTxelRa dastovebda aqaurobas, raTa grimalisagan Tavisi erTi xeli tansacmeli wamoeRo da metad – aRarasodes: tkipam sisxlis suni igrZno. wlobiT imaleboda sakuTar myife javSanSi gamoketili da icdida; axla ki moswyda da ecema – yovelgvari imedismomcemi informaciis gareSe. magram miT meti iyo misi TviTdajereba. baldinim ukana saTavsos kari gamoaRo, mdinaris mxares rom gadioda da sakuWnaos, saxelosnosa da ase vTqvaT, laboratoriis movaleobas erTdroulad asrulebda – anu sadac saponic ixarSeboda, 56
pomadebic iTqvifeboda da mucelgaberil boTlebSi saynosavi siTxeebis Serevac erTdroulad xdeboda. – aqeT! – Tqva da fanjarasTan mdgar did magidaze miuTiTa. _ ager, aq daawye! grenuim uCumrad gadafina tyavebi magidaze, swrafad daiwia ukan da karebTan aituza. baldini cota xans gaunZrevlad idga. sanTeli odnav gverdze hqonda gaweuli, raTa cvilis arcerTi wveTi ar dacemuliyo magidaze da TiTis wvers tyavis gareTa pirze asrialebda. mere gadaabruna da axla ukuRma pirs gadausva xeli. Zalian kargi tyavia – gaS-
robisas TiTqmis arc Sejdeba, da Tu sworadac gaauToveb, aseTive damyoli darCeba da rbili... man es maSinve igrZno, rogorc ki cera da saCvenebel TiTebSi moiqcia; am tyavs SeeZlo Zalian didxans – xuTi an, SesaZloa, aTi welic ki Seenaxa surneli; iqneba xelTaTmanebi gaakeTos, mesinaSi gasamgzavreblad, sami wyvili TavisTvis, samic meuRlisaTvis...
xeli ukan waiRo da grZnobamoreulma magidas gadaxeda – yvelaferi rigiT-rigze ewyo: minis patara abazana aromatizaciisaTvis, minisave saSrobi firfita, rodinebi tinkturis asarevad, filTaqvebi, funji, makrateli. ifiqrebdiT, nivTebma mxolod miiZines, sibnelis CamodgomasTan erTad, diliT ki isev gaiRviZebeno. iqneb es magida wagveyolebina mesinaSi? da zogic yvelaze aucilebleli xelsawyo... gemrieli namuSevaria – muxis sqeli ficrebisganaa damzadebuli – CarCoc, ujrebica da fexebic... am magidaze araferi ar qanaobda da ar iqceoda, ar eSinoda araviTari mJaveebis, araviTari zeTebisa Tu danis dakvris... gadavitanoT mesinaSi? karga Zviri ki dagvijdeba – Tundac zRviT gaagzavno! da amitomac gaiyideba es magida, xvalve gaiyideba da yvelaferi, rac maszea, rac masSia, da rac mis gverdiTaa, aseve gaiyideba! imitom da radganac, rom Cven, metr baldinis, gulCvilobis miuxedavad, xasiaTi mainc mtkice gvaqvs! da SevasrulebT kidec Cvens gadawyvetilebas, raoden mZimec unda iyos es CvenTvis; Tvalcremlianni vityviT uars yvelaferze, magram mainc viqmT amas, rakiRa viciT, rom es erTaderTi – diax, erTaderTi swori gamosavalia – dia-ax! baldini wasasvlelad Setrialda da maSinRa SeamCnia es welSi moxrili, karebSi gaCxiruli kacuna, romlis arseboba TiTqmis gadaaviwyda kidec. – Zalian kargi, – Tqva man. – Sens ostats gadaeci, tyavi Zalian kargia da uaxloes dReebSi Semovivli safasuris gadasaxdelad. – gadavcem, – upasuxa grenuim, – magram adgilidan ar daZrula, idga karebSi da gzas uRobavda baldinis, romelic ukve saxelosnos 57
datovebs epireboda. baldini saxtad darCa, magram yovelgvari eWvis gareSe. grenuis moqmedeba mokrZalebad miiRo da ara Tavxedobad. – raSia saqme? – daekiTxa, – kidev unda gomce rame? kargi, amoalage! grenui Tavdaxrili idga da Sublsqvemodan Sehyurebda daZabuli, dadarajebuli mzeriT. – TqvenTan minda vimuSao, metr baldini. TqvenTan, Tqvens maRaziaSi minda vimuSao... es Txovna ki ara, ufro moTxovnas hgavda, da ara warmoTqmuls, aramed gvelis sisiniviT gonTxeuls, magram baldinim grenuis es damzafravi Tavdajerebuloba axlac bavSvur umweobad miuTvala da alersianad gauRima. – Sen metyavis mowafe xar, Svilo Cemo, me ki amgvari samuSao araferi maqvs. Tanac, sakuTari Semweebi myavs da Segirdic ara mWirdeba. – apirebT es tyavebi sunamoTi gaJRinToT, metr? es tyavebi, me rom mogitaneT, gindaT sunamoTi gaJRinToT? – gaiSriala grenuim, ise, TiTqos baldinis pasuxi arc gaugiao. – ki, asea... da ra mere? – pelisies sunamoTi? – CaikiTxa grenui da kidev ufro daxara Tavi. baldinis raRac krunCxvisdagvarma dauara tanSi. ara imitom, rom TiTqos eazros, saidan icis aman yvelaferi, aramed imitom, rom is saZulveli sunamo gaaxsenes, romlis Semadgenlobis gamorkvevasac swored am diliT amaod ecada. – da Sen ginda Tqva, TiTqos me viyenebde im... sxvis sunamos, raTa... – suni agdiT, - daisisina grenium. – Sublze gacxiaT, da serTukis marjvena jibeSi danamuli cxvirsaxoci gidevT. arafrad varga, eg „amuri da fsiqea“, Zalian bevri bergamoti aq, ufro meti rozmarini da metismetad cota vardis zeTi. – ahaa, – Tqva baldinim, cotaTi dabneulma, – kidev ra? – forToxlis yvavili, tkbili limoni, mixaki, muSki, Jasmini, Rvinis spirti da kidev raRaca, saxeli ar vici, oRond ager gidevT, iq _ im boTlSi! – da TiTi gaiSvira. baldinim Sandali miumarjva bnel kuTxes da mzera biWis saCvenebel TiTs gaayola Tarosken, sadac monacrisfro-moyviTalo balzamiT savse mucelgaberili boTli idga. 58
– stiraqsis zeTi? grenuim Tavi daiqnia. – diax, iq, ari, SigniT. stiraqsis zeTi, – bnedianiviT moikakva da sul cota aTjer mainc Caibutbuta TavisTvis – stiraqsi – stiraqsi –
stiraqsi – stiraqsi...
baldinim sanTeli miuaxlova am adamianis msgavs arsebas da gaifiqra: es an Sepyrobilia, an masxara, an TviTnabadi niWi... vinaidan araTu savaraudo, ueWvelic kia, rom misgan dasaxelebuli nivTierebidan, swori SeTavsebis SemTxvevaSi, savsebiT SesaZlebelia im avadsaxsenebeli sunamos gamoyvana! vardis zeTi, mixaki da stiraqsi – mTeli dRevandeli dRe swored am sam komponents eZebda Tavgadakluli; kompozitis danarCeni nawilebi kide – da mas eCveneboda, rom isini Tavadac gamoicno – ise esadagebodnen erTmaneTs, rogorc saluqi, mrgvali tortis segmentebi. mxolod imis gamokvlevaRa iyo saWiro, ra TanafardobiT unda Segezavebina. amisTvis baldinis ramdenime dRe mouwevda cdebis Catareba – sazareli samuSaoa, gacilebiT ufro cudi, vidre Semadgenlobis identifikacia. saWiro iyo awonva, da gazomva, da Cawera, da Tan satanurad yuradRebiani unda yofiliyavi, vinaidan sul umcires gaufrTxileblobasac ki – sawveTuris akankalebas, erTi zedmeti wveTis CaRvras _ yvelaferi wyalSi SeeZlo Caeyara. arada yoveli cda, Tundac fuWi, damzafravad Zviri jdeba. yovel nazavs erTi momcro qonebis fasi adevs... da mas patara kacunas gamocda mounda, mounda gamoekiTxa misTvis pelisies sunamos zusti formula. Tu is amas miligramis sizustiT gamoicnobs, maSin namdvilad TaRliTia, rogorRac rom gamostyua pelisies recepti, raTa axla misi, baldinis ndoba moipovos da masTan moewyos samuSaod; xolo Tu daaxloebiT amoicnobs, maSin marTla ynosvis geniosia da, rogorc aseTi, misi, baldinis, profesionalur yuradRebas imsaxurebs. araTu baldini apirebs eWvisqveS daayenos sakuTari gadawyvetileba saqmidan CamoSorebis Taobaze – litrobiTac rom iSovos es sunamo, baldini arc ifiqrebs imiTi graf veramonis biuvaris gaJRenTvas, magram... imisaTvis xom ar xdeba kaci parfiumeri, imisaTvis xom ar azavebs mTeli cxovreba sunamoebs, erT wamSi dakargos mTeli Tavisi profesiuli Jini! axla mas im wyeuli sunamos formulis Secnobis survili ar aZlevda mosvenebas da ufro metic _ am ucnauri biWis niWic surda gamoekvlia, undoda gaego, ra imaleboda yovelive amis ukan… ubralo cnobismoyvareobis ambavia, sxva araferi. – karga maxvili ynosva gqonia... – warmoTqva mas Semdeg, rac grenuim es Tavisi sisini Sewyvita da ukanve Sebrunda saxelosnoSi, raTa Sandali frTxilad daedga Tavis adgilas. – saukeTeso ynosva maqvs mTels parizSi, metr baldini, – amoiqSina grenuim. – yvela surneli vici, yvela, rac ki parizSia, oRond 59
zogierTebis dasaxeleba ar vici, magram SemiZlia viswavlo, suyvela – bolos da bolos, ramdeni iqneba, ramdenime aTasi, yvelas viswavli, am balzamis saxelic aRar damaviwydeba – stiraqsi; amas hqvia stiraqsi, stiraqsi... – Cumad! – Seuyvira baldinim, – roca gelaparakebi, nu mawyvetineb! Tavxedi xar da Wifxia – ara adamianma ar SeiZleba icodes yvela surneli maTi dasaxelebis mixedviT. mec ki ar vici aTasi dasaxeleba, mxolod ramdenime aseuli, radgan Cvens xelobaSi magaze meti arcaa; yvela danarCeni suni ki ara – simyralea! grenui, romelic Tavisi mWevrmetyvelebis am moulodneli amofrqvevis dros lamis welSi gasworda da aRelvebuli, xelebis qnevasa da haerSi wreebis gamoxazvas mohyva, raTa eCvenebina rogor icis „suyvelaferi yvelaferi yvelaferi“ – rogorc ki baldinis mkvaxe pasuxi gaigona, wamsve Tavi CaRuna, moibuza, patara, Sav gombeSod iqca, uZravad gaiyina zRurblTan da Seecada, sakuTari mouTmenloba daefara. – Tavad me, – Tavisas ganagrZobda baldini, – raRa Tqma unda, adreve mivxvdi, rom „amuri da fsiqea“ stiraqsis, vardis zeTis, mixakis, bergamotis, rozmarinis eqstraqtisagan Sedgeba. amis dasadgenad, rogorc ityvian, maxvili ynosva unda gqondes. sruliad SesaZlebelia, RmerTma Senc dagajildova am niWiT, rogorc bevri, bevri sxva Sens asakSi; oRond WeSmariti parfiumerisTvis – aq man TiTi iSvira Werisken da gaibriqa – es Rirseba sruliadac araa sakmarisi! misTvis aucilebelia wlobiT navarjiSevi, Seumcdarad momuSave ynosviTi organo, romelic nebas miscems, uyoymanod gamoicnos yvelaze rTuli aromac ki – misi Semadgenloba da wilTa Sefardebebi, da amasTanave, surnelTa sruliad axali, ucnobi nazavebic Seqmnas... aseTi cxviri – da man axla sakuTar kexze miikakuna TiTi – TavisiT ar mogecema, ymawvilo! amgvari cxviri muyaiTobiT da moTminebiT unda gamowvrTna; iqneba SegiZlia aqve, axlave damisaxelo emag sunamos zusti formula? aba – SesZleb? grenui ar pasuxobda. – iqneb daaxloebiT mainc? – CaeZia baldini da kiseri waigrZela. – Tundac miaxloebiT, zogadi saxiT? aki saukeTeso ynosva maqvs mTels parizSio! grenui isev Cumad idga. – ai, xom xedav, – Cailaparaka baldinim kmayofilebiTa da Tan, mcireodnav, imedgacruebiT, – ar ici, ra Tqma unda, ar ici! an saidan unda icode... mxolod erTi imaTgani xar, vinc sadilis dros arkvevs ra aris kerZSi – oxraxuSi Tu sxva ram sakmazi. ras izam, egec ramea. 60
magram mzareulobisagan jer Sorsa xar. yovel xelovnebaSi da xelobaSic – kargad daimaxsovre es, vidre aqedan waxval – niWi TiTqmis arafers niSnavs, mTavaria gamocdileba, romelsac mxolod TavmdablobiTa da muyaiTobiT iZens kaci! is ukve Sandlis asaRebad gaiwia, rodesac karebis mxridan grenuis xmam gaiSriala: _ ar vici ras niSnavs formula, metr; eg me ar vici, sxva – rac gnebavT... – formula – mkacrad gaepasuxa baldini, – esaa nebismieri sunamos alfa da omega, esaa miTiTeba, rogori TanafardobiT unda SevazavoT sxvadasxva Semadgenlebi im erTaderTi, ganumeorebeli, sasurveli surnelis misaRebad – ai ra aris formula, anu igive recepti – Tuki es sityva ufro nacnobia SenTvis. – formula, formula, – xrinwiani xmiT Cailaparaka grenuim, – ar mWirdeba me araviTari formula. Tu gnebavT, SegizavebT. gnebavT, metr? Sevazavo? – eg rogor?! – imaze xmamaRla wamoiZaxa baldinim, vidre Seefereboda da uneblie mkveTri moZraobiT sanTeli saxesTan miutana, – rogor Tu – Seazavo? grenuis, pirvelad am saRamos, warbic ar Seuxria. – isini xom sul aq arian, is surnelebi, rac ki saWiroa; isini yvelani aq arian, am oTaxSi, – da man kidev erTxel ataka TiTi sibneles. – vardis zeTi egeraa, iq ki – forToxlis yvavili! ai iq – mixaki! iqiT kide – rozmarini! – ra Tqma unda aqaa, briyvo! – ikivla moTminebagaleulma baldinim, – yvela aqaa! magram ra xeiri, Tu formula ar ici! – ager Jasminia! ager Rvinis spirti! ager _ stiraqsi! _ CaxleCili xmiT ganagrZobda CamoTvlas grenui da yoveli saxelwodebis dasaxelebaze oTaxis ama Tu im kuTxisaken iSverda xels, iq ki iseTi sibnele idga, boTlebiT savse Taroebis konturic Zlivas moCanda. – axla ar miTxra, sibneleSic katasaviT vxedavo, – lamis wyobidan gamovida baldini, – Sen ara marto yvelaze maxvili ynosva gqonia, yvelaze maxvili mxedvelobac mTels parizSi, egrea? Tu amasTan erTad kargi smenac gaqvs, maSin yurebi cqvite da erT rames getyvi: patara ki ara, didze-didi crupentela yofilxar. albaT raRac dascincle pelisies, raRaca daunaxe, asea? da Tvli, rom axla SegiZlia mec TiTze damixvio? 61
amjerad grenui sruliad gamarTuli idga karebSi, srulis simaRliT, ase vTqvaT, da odnav fexebgadgmuli, xelebgaSlili, raRac gigantur Sav obobas gavda, karis CarCos CabRauWebuls... – momeciT aTi wuTi, – axla ukve dinjad warmoTqva man. – da dagimzadebT mag sunamos. pirdapir axla, aq, am saTavsoSi. – Sena ggonia, uflebas mogcem Cems saxelosnoSi itrialo? eg esenciebi, rom uyureb, mTeli qoneba Rirs! – vici, – Tqva grenuim. – oho-ho! – baldinis moulodnelobisagan sunTqvac ki Seekra, mere erTi Rrmad amoisunTqa, suli moiTqva da am ubedurs xangrZlivi, dafiqrebuli mzera miapyro. “arsebiTad, gana sulerTi araa? – fiqrobda igi, – ase Tu ise, mainc yvelaferi morCa da gaTavda! ra Tqma unda, es RvTis glaxa verafersac ver Seazavebs, msgavs rames TviT diadi farJipanic ki ver SesZlebda... magram ratom Tavadve ar davrwmunde? erTic vnaxoT da mesinaSi rom viqnebi, eWvi gamiCndes (moxucebs xandaxan ucnauri eWvebi uCndebaT xolme), rom Cemi Sansi gavuSvi xelidan, ver Sevicani vunderkindi, geniosi, RvTivmadlcxebuli arseba... ara, gamoricxulia. saRi gonebiT Tu ganvsjiT – sruliad gamoricxuli... magram saswaulebic xom xdeba? udavod xdeba da sasikvdilo sarecelze am fiqrmac xom SeiZleba gamtanjos: im saRamos, parizSi, saswauli mogevlina, juzepe – Sen ki Tvalebi daxuWe! umjobesia am sulelma magidaze ramodenime wveTi vardis zeTi Tu muSkis nayeni daRvaros _ Senc xom daRvridi, bolos da bolos – jer kidev rom gainteresebdes pelisies sunamoebi... an ras niSnavs ramdenime wveTi – diax, Zviria, Zalian, Zalian Zviri – magram gana codnis saimedoobasa da mSvid siberesTan SedarebiT!” – mismine! – warmoTqva gangeb gamkacrebuli xmiT. – mismine! me... marTla, ra gqvia? – grenui, Jan-batist grenui. – aha, – Tqva baldinim, – maS ase, mismine, Jan-batist grenui! gadavifiqre. SesaZleblobas gaZlev axlave, dauyovnebliv, saqmiT damidasturo is, rasac sityviT amtkiceb. amasTanave, amiT saSualeba mogecema, samarcxvino marcxis gziT iswavlo Tavmdabloba – anu Rirseba, Sens norC asakSi jer ganuviTarebeli, oRondac ucilobeli winapiroba momavali SesaZlo warmatebisaTvis – rogorc sazogadoebis wevris, rogorc adamianis, rogorc keTili qristianis! CemdaTavad, mzada var sakuTar xarjze mogce es gakveTili, radgan mizezTa gamos sxvaTa da sxvaTa, axla guluxvobis gamosaCenad var ganwyobili da vin icis, iqneb odesme am ambis mogonebam kidec gamaxalisos... oRond nu ifiqreb, TiTqos Cemi gacureba moaxerxe! beberi baldinis cxvirs 62
ynosva jer kidev maxvili aqvs, sakmarisad maxvili, raTa sul umciresi gansxvavebac ki gamoynosos Sens nacodvilarsa da am produqts Soris! – jibidan pelisies sunamoTi gaJRenTili sakuTari cxvirsaxoci amoaZvrina da grenuis cxvirwin dauqnia, – erTi aqeT mobrZandi, magidasTan mobrZandi da gviCvene, risi maqnisi xar! oRond icode, araferi gadamiyiravo aq da ar gamitexo! da saerTod, uCemod xelic ar axlo arafers... jer met sanTlebs davanTeb, jer Cven patara iluminacias movawyobT am patara eqsperimentis sapativcemlod, ase ar jobia? am sityvebiT muxis magididan ori Sandali aiRo da sanTlebi aanTo. Sandlebi magidis Tavsa da boloSi ganalaga, Semdeg tyavebi miswimoswia da Suaguli gaaTavisufla. mSvidi, magram amave dros swrafi moZraobebiT patara Tarodan CamoiRo cdisaTvis saWiro xelsawyoebi: Ripiani boTli, minis Zabri, sawveTuri, patara da didi sawyao da yvelaferi es win, muxis xis zedapirze, sanimuSo wesrigiT Camoimwkriva... baldinis mTeli am maRalfardovani monologidan grenuim mxolod Tanxmoba gaigo, mxolod nebarTva da im bavSvis Sinagani zeimiT, romelmac Tavisi sijiutiT raRac daTmobas miaRwia, da romelsac miufurTxebia am TanxmobasTan dakavSirebuli SezRudvebis, pirobebisa Tu raRac gaugebari didaqtikuri SegonebisaTvis, pozac Tavisufali gauxda, moZraobac – SeuzRudavi; pirvelad daemsgavsa pirutyvze metad – adamians. gulTan axlosac ar gaatara baldinis monologSi CarTuli Wkuisswavleba – mixvda, sZlia mas da veraviTar winaaRmdegobas igi ukve ver gauwevda. vidre baldini magidas utrialebda, grenui Zvirfasi esenciebiT, zeTebiTa da balzamebiT datvirTul TaroebTan gasxlta, sakuTari cxviris uryev ynosvas mihyva da Taroebidan saswrafod Camoxveta misTvis saWiro flakonebi – ricxviT cxra: forToxlis yvavilis esencia; limonis zeTi, mixakis zeTi da vardis zeTi; Jasminis, bergamotis, rozmarinis eqstratebi da stiraqsis balzami; bolos ki mTeli boca maRalprocentiani Rvinis spirti moaTria. mere dadga baldinis zurgs ukan (is jer kidev TavSekavebuli pedanturobiT awyobda sunamos mosamzadeblad saWiro WurWels magidaze – odnav gverdze gaswevda erT Wiqas, odnav moswevda meores – raTa yvelafers keTili, ZvelTaganve SemoRebuli marTlwesrigi datyoboda da rac SeiZleba STambeWdavad ebrWyviala sanTlebis Suqze) da mouTmenlobisagan kankalatanili eloda, Tavad moxuci rodis gaiwevda gverdze da rodis dauTmobda adgils. – esec ase, – rogorc iqna, aRmoTqva baldinim da ganze gadga – aq yvelaferia, rac SeiZleba dagWirdes Seni... Tavazianobis gamo, modi mas „eqsperimenti“vuwodoT – araferi gamitexo, araferi damiRvaro! gaiTvaliswine: es siTxeebi, axla rom ufleba geZleva isargeblo, iseTi iSviaTobaa TavisTavad, aseTi najeri saxiT maT xelSi veRarasodes moigdeb! 63
– ramdeni gagikeToT, metr? – isev Seawyvetina grenuim. – ramdeni – ra? _ daekiTxa baldini, egona raRac momeyurao. _ ramdeni sunamo? – xrinwiani xmiT upasuxa grenuim. _ ramdeni gWirdebaT? gnebavT piramde gagivsebT ager im maTaras? _ da man daaxloebiT sami litris tevadobis Sesarev WurWelze miuTiTa. _ gagiJdi? – wamoiyvira SeZrwunebulma baldinim, da am yvirilSi is SiSic iyo, iseve Rrmad fesvgadgmuli, rogorc TaobebiT STanergili SiSi mflangvelobis winaSe – SiSi sakuTrebasa zeda... magram Semdeg, TiTqos am mamxilebeli yvirilisa Sercxvao, Caaxvela da Caiburtyuna: _ nu mawyvetineb-meTqi sityvas! – mere Tavi daiwynara da xmaSi odnav ironiagareulma gaagrZela: _ raSi gvWirdeba Cven sami litri sunamo, romelsac arcerTi ar vafasebT? arsebiTad, naxevari menzurac ki sakmarisia, xolo radganac ase mcire raodenobis Sereva garkveul siZneleebTanaa dakavSirebuli, nebas gaZlev eg WurWeli, vTqvaT, erT mesamedamde Seavso. – rogorc mibrZanebT, metr, – Tqva grenuim. _ oRond amas Cemeburad gavakeTeb. ar vici rogor keTdeba es wesis mixedviT, me wesebi ar miswavlia, Cemeburad ki gavakeTeb. – Seni nebaa! – daeTanxma baldini. icoda, am saqmeSi ar arsebobs „Cemeburad“ da „Seneburad“, arsebobs mxolod erTi, erTaderTi swori xerxi: ici formula da sunamos mocemuli raodenobidan gamomdinare, aucileblad unda gaakeTo Sesabamisi gamoTvlebi da sxvadasxva esenciebidan koncentratis mkacrad gansazRvruli raodenoba daamzado, romelic SemdgomSi, zusti proporciiT, rac Cveulebriv erTi/aTTan da erTi/ocTan Soris meryeobs, alkohols unda Seurio, vinem saboloo produqtamde. araviTari sxva xerxi, man es zedmiwevniT icoda, ar arsebobda. swored amitom, is rac ixila da rasac Seyurebda jer dacinviTa da undoblobiT, Semdeg ki ZrwolviT da sabolood, mxolod uilajo gaocebiT, mas mxolod saswaulad eCvena da es scena ise CaedamRa maxsovrobaSi, sicocxlis bolomde ar daviwyebia.
64
15. jer iyo da grenuim spirtian bocas moxada sacobi; Zliv-ZlivobiT aswia TiTqmis Tavis simaRleze, minis Zabrian Sesazavebels uswora da alkoholi yovelgvari menzuris gareSe, pirdapir CauSva Sig. baldinis lamis wonasworoba daakargvina am yovlad aRmaSfoTebelma umweobam: imas garda, rom ymawvilma yiramala daayena menelsacxebleTa mTeli marTlwesrigi – anu daiwyo gamxsneli saSualebidan, rodesac jer mzad ar hqonda ganzavebas daqvemdebarebuli koncentrati – mas sul umciresi fizikuri monacemebic ki ar gaaCnda! daZabulobisagan saxewamoWarxlebuli grenuis Semxedvare baldini ganwiruliviT eloda, mZime WurWeli ager-ager daexeTqeba magidis kides da yvelafers daamsxvevs da dafantavs, rac ki zed alagiao. “sanTlebi, – fiqrobda – ufalo, oRond eg sanTlebi ar gadauyiravdes! aafeTqebs aqaurobas, mTel saxls gadamiwvavs!” _ ukve magidasTan mivardnas apirebda, am SeSlilisaTvis WurWlis wagleja undoda xelidan, rom grenuim Tavadve mSvidobianad dauSva iatakze da Tavic dauco. Sesazavebel WurWelSi msubuqi, gamWirvale siTxe livlivebda – wveTic ar ascdenia Zabrs. ramdenime wams grenui iseTi kmayofili saxiT iTqvamda suls, TiTqos yvelaze mZime samuSao ukan darCao. da marTlac, mere iseTi siswrafiT akeTebda yvelafers, baldini Zlivs aswrebda manipulaciaTa rigiTobis, an Tundac saerTo Tanamimdevrobis SemCnevas, xolo Tavad procesis gaazrebaze xom – laparakic zedmetia. iseTi STabeWdileba rCeboda, grenui alalbedze tacebda xels ama Tu im esenciian flakons, minis sacobs aZrobda, erTi wamiT miitanda cxvirTan, SigTavs daynosavda, mere gamobertyavda erTidan, CamoawveTebda meoredan, goRvrida mesamedan minisave ZabrSi... sawveTurs, sinjaras, kovzs, Semrevs – yvela im samarjve mowyobilobas, romelic saSualebas aZlevs nebismier menelsacxebles, Sezavebis rTul process daeuflos, grenui erTxelac ar mikarebia. im bavSviviT erToboda, wyals, balax-bulaxsa da talaxs rom eCaliCeba, da atylapunebs, da aWyapunebs, da aSxapunebs, mokled – raRac sazizRrobas TiTxnis da mere amayad acxadebs – SeWamandi movamzadeo. “diax, diax, swored rom bavSviviT!” _ fiqrobda baldini _ “dakorZili xelebis, naiarevnayvavilari saxisa da bebrulad gabuStuli cxviris miuxedavad, mainc bavSvurad gamoiyureba; adre ufro asakovani meCvena, axla ki gacilebiT umcrosi mgonia; TiTqos ordeba, an samdeba, rogorc is miuwvdomeli, Seucnobeli, Wirveuli patara arakacebi, romlebic TiTqosda yvela qvena zraxvebis gareSe, mxolod sakuTar Tavze fiqroben, oRond survili ki aqvT, yvela da yvelaferi daimorCilon amqveynad! da SesZleben kidevac, Tu maTi gandidebis mania ar SezRude, Tuki umkacresi aRmzrdelobiTi zomebis wyalobiT srulfasovani adamianebis TavmoTokil arsebobas ar miaCvie. swored aseTi patara fanatikosi unda budobdes am kacunaSi: dgas magidasTan, TvalebanTebuli, yvelaferi daviwyebia garSemo, verc amCnevs, mis garda kidev 65
vinme Tua saxelosnoSi, massa da im flakonebs garda, raRac mardi mouxeSavobiT rom miaqvs ZabrTan, raTa es Tavisi briyvuli Txle Seazavos, mere kide eWvmiutanlad amtkicos da Tavadac daijeros, rom natifi sunamo Seqmna…” – sanTlebis mocimcime sinaTleze xedavda baldini, rogor cinikurad da TavdajerebiT moqmedebda es kacuna da zizRisagan Jruanteli uvlida. “magisTanebi, – gaifiqra man da isev is Zveli wuxili da uimedoba daeufla – magisTanebi adre ar iyvnen; adamianTa modgmis raRac sruliad axali egzemplaria... aseTni mxolod sruli damyayebis, modunebul, mixrwnil epoqaSi SeiZleba iSvan... magram Wkua mainc xom unda vaswavloT am lawiraks! oRond, jer morCes... mere ki icocxle, miiRebs sakadriss! eg aqedan oTxze gafofxdeba, araraoba ega! dResdReobiT saerTod ar SeiZleba vinmesTan saqme daiWiro, vinRa ar ireva garSemo!” _ baldini imdenad iyo gulgasiebuli JamTa siavis gamo, ucbad verc ki iazra, ratom dauco grenuim yvela flakons Tavi, ratom amoiRo Sesarevidan Zabri, xolo Tavad boTls xeli staca yelSi, marcxena xelisguli daafara da kargad SeanjRria. mxolod maSin, rodesac misi Zvirfasi Semadgenloba limonaTiviT gaqanda muclidan yelisaken da isev ukan, baldinis mrisxanebisa da SeZrwunebis raRac xavili aRmoxda: „geyo, geyo-meTqi!” _ da xrinwiani xmiT daayola – “sakmarisia, sakmarisi – axlave dadgi boTli magidaze da xeli aRarafers axlo, aRarafers! vatyob, sul davkarge Wkua, Sens sulelur laybobas rom avyevi! diaxac, nivTebTan mopyrobis Seneuli manera, uxeSoba, Seni primitiuli sibriyve gviCvenebs, rom saerTod araferi gesmis am saqmeSi, barbarosi xar da uvici, da amasTanave, gvariani Tavxedic! ubralo Zirtkbilas nayenis keTebac ki ar unda mogandos kacma! kmayofili, da gaxarebuli, da madlobeli unda iyo, Seni patroni rom saTrimlav siTxeebTan mainc giSvebs!..“ amas gaiZaxoda baldini, da vidre morCeboda, haeri mis garSemo rarac nacnobi surneliT gaivso... grenuim dadga boTli, sveli xeli ki qurTukis kalTaze Seiwminda. erTi, mere ori nabiji ukan, uxerxuli Tavis dakvra, baldinis lanZRva-TaTxvis setyvis qveS da haeri sakmarisad Seirxa, raTa axlaxans Seqmnil surnels yovel kuTxe-kunWulSi gaeRwia. Tumca baldini jer kidev boboqrobda, da Cioda, da ilanZReboda, yovel SesunTqvaze siSmage sul ufro nakleb sakvebs poulobda misi sulis siRrmeSi: xvdeboda, rom damarcxda da amis gamo sityvis dasasruls carieli paTosiRa SerCa; sabolood, roca dadumda, aRarc dasWirvebia grenuis Tqma: „mzadaa, metr!“ – aki Tavadac mixvda yvelafers. amisda miuxedavad, da miuxedavad imisa, rom mTeli oTaxi swored im avadsaxsenebeli sunamoTi iyo gajerebuli, mainc mivida Zvel muxis magidasTan, sinjis asaRebad. serTukis marcxena jibidan axali, TeTri, maqmaniani cxvirsaxoci amoiRo, gaaswora da wesisamebr, ramodenime wveTi daapkura zed; mere erTi-orjer gaaqn-gamoaqnia gasaniaveblad, xelis naCvevi, natifi moZraobiT gaitara cxvirTan da surneli Seis66
ruta. grZeli, nawyvet-nawyveti amosunTqvis Semdeg, iZulebuli gaxda iqve, samfexa skamze daSvebuliyo. jer kidev wuTis win aalebuli saxe axla uecrad tilosaviT gadauTeTrda. – SeuZlebelia, – Cumad, TavisTvis Caibutbuta. – RmerTmani, SeuZlebelia… – kvlav da kvlav mihqonda batistis TeTri naWeri cxvirTan da ynosda, da Tavs aqnevda, da butbutebda: „Se-uZlebelia, SeuZlebeli“... es swored pelisies sunamo iyo, da Tanac yovelgvari minarevis gareSe! surnelTa is saZulveli narevi, iseTi sizustiT gadaRebuli, Tavad pelisiec ver ganarCevda sakuTari namoqmedarisagan. „SeuZlebelia“... welSi mokuntuli, saxegafiTrebuli ijda juzepe baldini, pawia cxvirsaxociT xelSi, gamudmebiT rom cxvirze ikravda surdoTi Sepyrobili qaliSviliviT, da sacodavad acecebda Tvalebs. wuTierad, metyvelebis unaric ki dakarga. Sehyurebda Sesarevi WurWlis SigTavss, Tavs aqicinebda da monotonurad butbutebda: „S-S, S-S, S-S... Se -Se... Se...“. mere grenui miuaxlovda, uCumrad, aCrdiliviT. – araa es kargi sunamo, –Tqva man. – cudadaa Sedgenili. – Se-Se... – upasuxa baldinim, grenui ki Tavisas ganagrZobda: – Tu nebas damrTavT, metr, gavaumjobeseb. erTi wuTi midroveT, marTla karg sunamod gadavaqcev!.. baldinim Tavi daakantura. ara imitom, Tanxmoba gaecxadebina – ubralod, esRa iyo erTaderTi, rac am apaTiur mdgomareobaSi SeZlo. Carevac ar ucdia, roca grenui xelaxla Seudga saqmianobas, meored goasxa spirti imave bocidan Sesarev WurWelSi – gamourecxavad, pirdapir narCenebSi CauSva! axlac, TiTqosda alalbedze, yovelgvari rigiTobisa da gaTvlili Sefardebebis gareSe gadauSva ZabrSi flakonebis SigTavsi. mxolod mTeli am proceduris dasasruls – amjerad grenuis aRar SeunjRrevia boTli, mxolod odnav Seaqana, koniakiT savse sasmisiviT, SesaZloa baldinis mgrZniarobas gauwia angariSi, SesaZloa imitom, rom nazavi amjerad ufro Zvirfasad eCveneboda, – mokled, mxolod axla, rodesac mza siTxe ukve WurWelSi livlivebda, baldini gamoerkva, nel-nela wamoimarTa skamidan. TeTri naWeri jer kidev cxvirze hqonda mikruli, TiTqos farad unda ixmaros mis natif ynosvaze axali Setevisagan Tavdasacavado. – mzadaa metr. – Seageba grenuim, – amjerad arcTu ise cudi gamovida. – ki, ho, kargia… – pasuxobda baldini da marcxena, Tavisufal xels umweod iqnevda ganze.
67
– ar gnebavT sinji aiRoT? _ Caikrutuna grenuim. _ metr, nuTu marTla ar gasinjavT? – sxva dros, sxva dros, axla raRac ganwyobaze vera var... sinjis asaRebad... axla magisTvis ara mcalia. aqeT wamo! Sandali aiRo da savaWroSi gasavali karisaken gablayunda. grenui ukan mihyva. viwro derefniT gaaRwies ukana, SikrikebisaTvis gankuTvnili Semosasvlelisaken. moxuci fratuniT miuaxlovda dabal kars, urduli gaaRo. Semdeg gverdze gadga, biWuna rom gaetarebina. – axla SemiZlia TqvenTan vimuSao, metr? SeiZleba? – daekiTxa ukve zRurblze mdgari grenui, Zveleburad welSi moxrili da dadarajebuli. – ar vici, – Tqva baldinim, – vifiqreb. wadi axla! da grenui uecrad gaqra, TiTqos Caiylapao, ise daikarga bnelSi. baldini karga xans idga gaSterebuli, marjvena xelSi Sandali eWira, marcxenaSi cxvirsaxoci – ifiqrebdiT, es-esaa cxviridan sisxli waskdao, – da raRac Sinagani ZrwoliT misCereboda sibneles. mere ucbad gamoerkva, swrafad mixura kari, urduli gauyara da savaWro oTaxis gavliT, saxelosnoSi dabrunda. iq kide RvTiuri surneli idga. lamis cremli moawva baldinis, arafrad sWirdeboda sinjis aReba, ubralod idga muxis magidis win da anaorTqls iynosavda. brwyinvale sunamo gaxldaT – masTan SedarebiT „amuri da fsiqea“ igive iqneboda, rac quCis violinos wripini _ simfoniuri orkestris xmianobasTan. Tvalebi milula da uneburad, masSi utkbilesma mogonebebma gaiRviZa. Tavi jer neapolSi, saRamos pirs zRvis sanapiroze moseirne axalgazrda kacad warmoidgina, mere – SavTvala lamazmanis mklavebSi monebivred... Ramis niavis daqrolvaze afrialebuli fardis ukan vardebis konas mohkra Tvali fanjris rafaze, gaigona damfrTxali Citebis WikWiki da Soreuli musikis xmac moesma Ramis qulbaqidan; sul axlos, yurTan, CurCuli gaigona: miyvarxar... siamovnebisgan wamoikvnesa da Tvalebi gaaxila. ara, es sunamo ar iyo ubralod sapkurebeli siTxe, raRac tualetis sagani – es iyo sruliad Taviseburi, ucxo ram, romelsac sakuTari SigTavsidan sul sxva, jadosnuri samyaros amoSveba SeeZlo, yoveli Wiri kacs umalve aviwydeboda da Tavsac iseT mdidrad, iseT svebednierad, ise kargad igrZnobda, rom... axla baldinis sruli sulieri simSvide ewvia. Txis tyavebis dastidan erTi gamoaZro, magidis kideze gadafina, dana aiRo, naWers wverebi mouswora, minis abazanaSi Cado da axali sunamo daasxa. Semdeg abazanas minisave firfita daafara, narCeni sunamo or flakonSi gadaasxa, etiketebi miakra da zed saxelwodebac waawera – 68
„neapolitanuri Rameebi“. mere sanTlebi Caaqro da saxelosnodan gavida. vaxSmobisas araferi uTqvams colisTvis; araferi wamosccenia im Ramis sabediswero gadawyvetilebaze, daisis Jams rom miiRo. arc cols uTqvams araferi, radgan SeamCnia, rogor ubrwyinavda Tvalebi da amiT friad kmayofili darCa... arc notr-dams wasula, RvTisaTvis madlis Sesawirad – eg ki ara da am dRes Zilispiruli locvis warmoTqmac gadaaviwyda.
16. meore diliT pirdapir grimalisas gaemarTa. jer tyavebis safasuri gadaixada; Tan gadaixada srulad, arc dauwuwunia da erTxelac ar SevaWrebia. mere samikitnoSi erT boTl TeTr Rvinoze miipatiJa ostati da grenui gamoisyida. Tqma ar unda, arc wamoscdenia, risTvis sWirdeboda biWi. moWora raRac did SekveTaze, ris Sesasrulebladac erTi uswavleli muSa sWirdeboda Semwed: vTqvaT, mcire moTxovnilebebis mqone vinme ymawvili, ubralo davalebebis Sesasruleblad _ tyavi daeWra da sxva wvrilmani saqmec ekeTebina... mere kidev erTi boTli Rvino moiTxova da grimals oci livri SesTavaza _ ase vTqvaT, im uxerxulobis sazRaurad, rac mas grenuis wamosvliT miadgeboda. oci livri gvariani Tanxa iyo da grimalic maSinve daTanxmda. bolos saTrimlav saxelosnoSi dabrundnen, sadac grenui, rogor ucnauradac ar unda mogeCvenoT, ukve Sekruli fuTiT elodeboda; baldinim fuli gadaixada da im azriT gamsWvalulma, cxovrebaSi saukeTeso garigeba gavCarxeo, grenui maSinve waiyvana TavisTan. grimali, aseve darwmunebuli, rom xeiri misi iyo, nacnob qulbaqs ewvia, mirTmeuls kidev ori boTli daayola; Semdeg, SuadRisaTvis, sxvagan gadabargda, senis meore napirze da sabolood ise gamoibruJa, gvian saRamos, rodesac Sin apirebda dabrunebas, Jofrua d'anesa da nonendieris quCebi erTmaneTSi aeria; amis gamo, imis magivrad rom maris xidze moxvedriliyo, rogorc Tavad apirebda, sabediswero cdomilebiT Telebis sanapiroze moxvda da iqidan ise CaenTxla wyalSi, rogorc sakuTar sawolSi sCveoda xolme. maSinve daiRrCo, oRondac mdinares kidev sakmao dro dasWirda, raTa igi TavTxelidan siRrmeSi, ufro swrafi dinebisaken CaeTria. mxolod gamTeniisas, dabaRi grimali, anu ukeT rom vTqvaT, misi gabiJvinebuli gvami, nelnela dacurda qvemoT, dinebis gayolebaze, dasavleTiT. swored im dros, rodesac zarafTa xidis TaRebqveS mitivtivebda, uCumrad, ise rom xidis burjebs arc gasdebia, mis Tavze, ociod 69
metriT maRla, Jan-batist grenui dasaZineblad emzadeboda. baldinis saxelosnos kuTxeSi, piradad misTvis, garanduli ficris taxti dadges da imJamad dawolas epireboda, maSin rodesac misi yofili patroni grimali, wyalze ganrTxmuli, qvemoT micuravda, civ senaSi. grenui siamiT moikunta da tkipasaviT dapataravda; ruli ereoda, sul ufro da ufro iZireboda zmanebebSi da bolos triumfaluri svliT miadga Tavis Sinagan cixe-simagres, sadac farulad idResaswaulebda ynosviTi SegrZnebebis srul gamarjvebas: sityvauwvdeni orgia – sakmevlis sqeli kvamliTa da surnelovani fisis anaorTqliT gajerebuli _ piradad misda sapativcemulod.
17. grenuis SeZenam saTave daudo juzepe baldinis firmis aRzevebasa da saxelis dagdebas rogorc qveynis, ise evropuli masStabiT. sparsuli zarebis wkaruni kars zemoT TiTqmis aRar wydeboda da arc yanCebi wyvetdnen Sadrevnebis goSxefebas mis maRaziaSi, zarafTa xidze. pirvelsave jerze, „neapolitanuri Rameebis“ karga mozrdili balonis damzadeba mouxdaT: oTxmoci flakoni im dResve gaiyida, sunamos qeba-dideba ki sakvirveli siswrafiT vrceldeboda qalaqSi. Senies Tvalebi auWrelda, imdeni fulis daTvlam mouwia da zurgic wamostkivda amdeni daxriTa da Tavis dakvriT. xolo erTxelac kari yuramde mofrialda da graf d'arJansonis laqia Semovarda RrialRrialiT, rogorc es mxolod laqiebs sCveviaT _ surda, mieRo xuTi flakoni axali sunamo, da Senie, misi wasvlis Semdeg, saaTis meoTxedi mainc kidev caxcaxebda krZalva-feTebisgan, rakiRa graf d'arJansoni samxedro ministri da intendanti gaxldaT misi udidebulesobisa, da aseve, erTi ugavlenianes pirovnebaTagani mTels parizSi. vidre Senie martodmarto igeriebda myidvelebis Semotevas daxlTan, baldini, Tavis axal SegirdTan erTad, saxelosnoSi gamoketiliyo. am viTarebis gasamarTleblad Senies man sruliad fantastiuri Teoria warudgina, „racionalizaciisa da Sromis ganawilebis“ saxelwodebiT. anu, rogorac Tavad brZana, igi didxans da moTminebiT Sehyurebda, Tu rogor arTmevdnen klientebs pelisie da misi msgavsi subieqtebi, agdebiT rom ekidebodnen ZirZvel amqrul tradiciebs da lafSi uTxvridnen firmis reputacias; magram axla misi _ baldinis _ moTmineba amoiwura, axla igi iRebs maTs Tavxedur gamowvevas da am metiCara winamaswarebs maTive mogonili xerxiT gauswordeba: yovel sezonze ki ara, yovel Tves da, Tu aucilebeli gaxda – yovel kvirasac ki, axal sunamos gamouSvebs, da Tanac rogors! axla is srulad gaxsnis sakuTari SemoqmedebiTi potenciis oqros ZarRvs! 70
xolo amisaTvis saWiroa, rom man – mxolod da mxolod erTi uswavleli Segirdis daxmarebiT – mTlianad da martooden nelsurnelebaTa warmoebas mihyos xeli, maSin rodesac Seniem maTi gayidvisaTvis unda gadados Tavi. es uTanamedrovesi meTodi, Seagonebda igi Tavis partniors, sruliad axal furcels gadaSlis parfiumeriis xelovnebis istoriaSi; srulad gaanadgurebs konkurentebs da Cvenc gagvamdidrebso – diax, igi Segnebulad da xazgasmiT warmoTqvamda – „Cven“, radganac ganzraxuli hqonda, am ganuzomeli simdidridan Tavis Zveli, erTguli TanaSemwisTvisac eboZebina garkveuli wili!. jer kidev ramdenime dRis win, Senie Tavis patronis aseT sityvebs moxucebulobis marazmis sawyis niSnad miiRebda. „a, eg ukve momwifda SaritesTvis“*,– gaifiqrebda igi. – cotac kidev da sabolood garekavs...“ oRond amJamad is arafersac ar fiqrobda; ubralod, Tavs veRar abamda fiqrebs – imdeni samuSao hqonda, saRamoobiT ZlivsRa axerxebda gadaWedili salaros daclasa da kuTvnili wilis miTvlas. arc arasodes daeWvebula am fulis marTali gzebiT mosvlaSi: baldini xom lamis yovel meore dRes raRac axali sunamoTi xeldamSvenebuli gamodioda saxelosnodan! da ra surnelebi iyo, aRar ikiTxavT?! ara oden umaRlesi, u-umaRlesi xarisxis sunamoebi, aramed aseve, sul nair nairi nelsacxeblebi, da ferumarilebi, da sapnebi, da Tmis losionebi, da malamoebi... da saerTod, yvelaferi, rasac saamo surneli unda sdiodes, sdioda kidec da sdioda sul axleburad da sul sxvagvarad; gacilebiT SesaniSnavad, vidre raime adrindel nawarms; da yvelafers, sruliad yvelafers, TviT aromatizirebul Tmebis sarWsac ki, romelsac baldinis Wirveulma ganwyobilebam Seqmna erTxel, sazogadoeba mojadoebuliviT itacebda da fassac ar dagidevda vinme – warmateba hqonda yvelafers, rasac ki baldini qmnida. es saocari warmateba imdenad gamaognebeli iyo, Senie aRiqvamda mas rogorc ram zebunebriv movlenas da mis mizezebs aRar ikvlevda. xolo am axal mowafes, mouxeSav jujas, ZaRliviT rom Sefareboda saxelosnos da romelsac xandaxan Tu mokravdiT Tvals Senobis siRrmeSi, sinjarebis recxvisa da filTaqvebis wmendis dros, Tuki am srul araraobas raime kavSiri SeiZleboda hqonoda firmis saarako aRzevebasTan – Senie ar daijerebda, vinmes wvriladac rom daefqva misTvis yvelaferi. arada jujas, raRa Tqma unda, uSualo kavSiri hqonda yvelafer amasTan, uSualo da pirdapiri kavSiri: yvelaferi, rac baldinis gamohqonda daxlze da Senies utovebda gasayidad, mxolod mcire nawili iyo imisa, rasac grenui amzadebda daxuruli karis miRma. baldinis *
moxucTa da upovarTa TavSesafari (mTargm. Sen.)
71
xom didi xnis winaT uRalata ynosvam da xSirad namdvil sulier tanjvas ganicdida, roca grenuis damzadebul saocrebaTagan erT-erTi unda amoerCia. am jadosan Segirds sruliad safrangeTis menelsacxebelTa mTeli armiis momarageba SeeZlo saukeTeso receptebiT, ise rom arasodes ganimeorebda erTsa da imaves, arasodes daamzadebda arafers, Tundac raRaciT knins, mdabalze rom araferi vTqvaT. Tumca, receptebi ginda formulebi aq arafer SuaSia – grenui Tavis surnelTa kompoziciebs im qaoturi da sruliad araprofesionaluri xerxebiT adgenda, romlebmac Tavidan ase dazafra baldini. kerZod: TiTqosda alalbedze, uazrod da uwesrigod urevda erTmaneTSi sxvadasxva SenaerTebs. erTxel, ara imitom rom Seemowmebina, aramed imisTvis, raTa iqneb am sigiJis azri gaego, baldinim grenuis mosTxova _ aromebis Sedgenisas mudam sasworiT, sawveTuriTa da menzuriT esargebla; TandaTanobiT miCveoda imas, rom Rvinis spirti surnelis mimcemi ki ara, gasaxsneli saSualebaa da rom is nazavs sul bolos unda daematos; da saerTodac, cota nela imuSaos, safuZvlianad, viTarca WeSmarit menelsacxebleTa Sorisaa miRebuli... grenuim yurad iRo moTxovna da baldinis pirvelad mieca saSualeba, daenaxa da Caewera am jadoqrobis calkeuli operaciebi. kalmiTa da qaRaldiT Camojdeboda xolme grenuis gverdiT, mudmivad mouwodebda sidinjisken da iwerda – ramdeni misxali, ramdeni mwikvi, ramdeni wveTi esa Tu is Cavidoda Sesarev WurWelSi. ai, aseTi ucnauri meTodiT axerxebda baldini ukve dasrulebuli procesis analizs da, saboloo jamSi, sinTetikur receptebs iRebda. is, Tu rogor SeeZlo grenuis aseTi receptis, an formulis gareSe mieRo Tavisi sunamoebi da nazavebi, baldinisaTvis saswaulebriv gamocanad rCeboda; magram axla man, yovel SemTxvevaSi, es saswauli formulamde daiyvana da sakuTari parfiumeruli samyaros aRqma sruli ganadgurebisagan ixsna. baldinim axalSedgenil surnelTa sul ufro da ufro meti recepti dastyua grenuis da sabolood aukrZala kidec raime axalis Seqmna, vidre igi, baldini, ar gamocxaddeboda kalmiTa da qaRaldiT xelSi, raTa argusiviT eTvalTvala procesisaTvis da nabij-nabij aRenusxa yovelive. Tavis receptebs – sul male aTeulobiT daugrovda – bejiTad gadaiwerda xolme or sxvadasxva wignakSi, romelTagan erTi cecxlgamZle karadaSi hqonda Carazuli, xolo meores dRisiT Tan daatarebda, Ram-RamobiT ki baliSis qveS hqonda amodebuli da esec garkveul TviTrwmenas aniWebda. axla Tu dasWirdeboda, Tavadve SeeZlo grenuis saswaulebis gameoreba da imedi hqonda, misi Cawerili formulebis koleqciis wyalobiT win aRdgomoda im sazarel SemoqmedebiT qaoss, nakadiviT rom ifrqveoda misi mowafis qvecnobieri samyarodan. xolo is ambavi, rom igi, ubralod gaognebuli ki aRar iwerda yvelafers, aramed TvalTvalisa da aRnusxvis saSualebiT Tavadac monawileobda SemoqmedebiT procesSi, damawynareblad mo72
qmedebda baldinize da mis TviTdajerebas ganamtkicebda. garkveuli drois Semdeg Tavadac irwmuna, rom friad arsebiTi wvlili hqonda Setanili faqiz nelsurnelebaTa SeqmnaSi. sabolood, ukve eWvic aRar epareboda, rom formulebi misi sruli da kanonieri sakuTreba gaxldaT. erTi gamorCena grenuisac hqonda am disciplinaruli proceduridan, romelic baldinim moaxvia Tavs. Tavad mas, marTalia, amis saWiroeba arc ugrZvnia – arasodes daWirvebia Zveli formulis damowmeba raTa ramodenime kviris, an Tvis Semdeg romelime sunamos Semadgenloba aRedgina, radgan arc arasodes aviwydeboda. magram menzurebisa da sasworebis savaldebulo gamoyenebis Sedegad parfiumeriis ena Seiswavla da instinqturad grZnobda, es codna kidev gamoadgeboda. oriode kviris Tavze, grenuim ara marto yvela im surnelovani nivTierebis saxelwodeba icoda, romelic ki baldinis saxelosnoSi moipoveboda, aramed iswavla, rogor Caewera Tavisi sunamoebis formulebi da piriqiTac, sxvisi formulebisa da instruqciebis mixedviT sunamoebi Tu sxva ram surnelovani nivTierebebi Seeqmna. metic, ukve SeeZlo sakuTari parfiumeruli ideebis granebSi da wveTebSi gamoxatva, SeeZlo, yovelgvari Sualeduri sinjebis gareSe emoqmeda. rodesac baldini axali surnelis Seqmnas avalebda, vTqvaT _ cxvirsaxocebis gasaJRenTad, an mSrali sunamosa Tu ferumarilis dasamzadeblad, grenuis ukve aRar sWirdeboda flakonebisa da fxvnilebisaTvis xelis mokideba: ubralod, magidas miujdeboda da maSinve Camowerda xolme saWiro formulas; iswavla, formulis momzadebis xarjze, sakuTari Sinagani ynosviTi warmodgenebidan mza nawarmamde savalis gavla, Tumca misTvis es mainc SemovliTi gza gaxldaT. saerTod ki, miRebuli Sexedulebis mixedviT, ese igi – baldinis Sexedulebis mixedviT, es wingadadgmuli nabiji iyo. grenuis saocrebebi saocrebebad rCeboda, magram receptura, riTac is am saocrebebs asabuTebda, mCxibaobis damTrgunvel efeqts aclida maT da amasac Tavisi upiratesoba hqonda. rac ufro ukeT iTvisebda grenui profesiul xerxebsa da meTodebs, rac ufro gasagebad iZleoda axsnaganmartebebs parfiumeriis pirobiT enaze, miT ufro naklebad izafreboda da nerviulobda misi patroni. bolos da bolos, baldini mas axla metad niWier adamianad Tvlida sunis SegrZnebis TvalsazrisiT, magram ara meore farJipanad da, raRa Tqma unda, arc Semzarav jadoqrad, xolo yvelaferi es grenuis wisqvilze asxavda wyals. mas mSvenier niRbad emsaxureboda xelosnuri Jargoni da Cvevebi; pirdapir miaZinebda xolme baldinis wesebis samagaliTo dacviT, Senarevebis zusti awonviT, Sesazavebeli WurWlis SenjRreviTa Tu sacdeli TeTri cxvirsaxocis namviT; mere kidev, patronis wabaZviT, iseve manerulad, iseve eleganturad itarebda cxvirTan, mosaynosad... xolo Sesaferis dros, gamozomili periodulobiT, Secdomebsac uSvebda, baldinis dasanaxad: daaviwydeboda raimes gafiltvra, arasworad daayenebda saswors, formulaSi risame Semcvelobis uazrod maRal 73
procents Cawerda _ sababs miscemda imisTvis, rom Secdomaze mieTiTebinaT da Semdeg gulmodgined asworebda am viTom Secdomas. ase SeZlo man baldinis darwmuneba, rom yvelaferi, saboloo jamSi, wesisa da rigis dacviT midioda. grenuis ar awyobda moxucis gaanCxleba – rac marTalia, marTalia, mas marTla surda zogi ramis Seswavla; ara sunamoebis Sedgena, ara ama Tu im surnelis SemadgenelTa zusti wyoba – aramc da aramc! am mxriv aravin iyo qveynad, vinc mas raimes aswavlida; da saerTod, is ingredientebi, rac baldinis saxlSi moipoveboda, grenuis warmodgeniT sruliadac ar iyo sakmarisi marTlac rom brwyinvale neslurnelebaTa Sesaqmnelad. yvelaferi is, rasac igi baldinisTan qmnida, bavSvuri gasarTobi iyo imasTan SedarebiT, rasac igi sakuTar TavSi atarebda da ris xorcSesxmasac odesme, momavalSi apirebda. magram amisTvis, da man es kargad uwyoda, ori ucilobeli winapiroba iyo saWiro: pirvel rigSi, SedarebiT asatani arseboba, Tundac Segirdis mdgomareobaSi, rac saSualebas miscemda dauokeblad miscemoda sakuTar vnebebs; meore – xelobis im xerxebis codna, romelic saSualebas miscemda daemzadebina, gamoeyo, daewura da daekonservebina surnelovani nivTierebani, amiT pirad gankargulebaSi mieRo isini da raRac sxva, zegardmo miznisaTvis gamoeyenebina_radgan, Tumca grenuis saukeTeso ynosva gaaCnda qveynad da misi ynosva imdenadve analitikuri iyo, ramdenadac aRqmiTi, surnelTa fizikurad floba jer kidev mainc mis SesaZleblobaTa miRma rCeboda...
18. maS ase, grenui nebsiT emorCileboda baldinis instruqciebs, eufleboda Roris qonidan sapnis gamoxarSvis, natisagan xelTaTmanebis kervis, xorblis fqvilis, danayuli nuSisa da iis dafqvili fesvebisagan – pudris miRebis xelovnebas. surnelovan sanTlebs merqnis naxarSis, gvarjilisa da sandalozis xis naqlibidan asxamda; presavda aRmosavlur pastilebs muris, benzolis fisisa da qarTvis fxvnilisagan; urevda comSi sakmevels, Silaqs, vetivarias, dariCins, da maTgan sakmevel burTulebs asorsolebda; crida da fiTxiT qnida danayili vardis furclebis, lavandis yvavilebisa da kaskaras qerqisagan Semdgar Poudre Imperial-s; xarSavda grims, TeTrsa Tu najer cisfers; amzadebda Cxirebs – sisxlisfer-wiTel pomadebs tuCebisaTvis; wyalSi xsnida frCxilebze wasasmel, uwmindesad gacril fxvnilebs, pitnis gemonarev carcs kbilebisaTvis... adgenda parikebis dasaxvev siTxeebs, wveTebs meWeWebisa da koJrebis mosaSoreblad; aqeT – maTeTrebeli saxe-kanisTvis da beladonas naJuri _ TvalebisaTvis, iqiT – mariamulas sacxi kavalrebisTvis da higienuri Zmari qalbatonebisTvis... grenui nair-nairi losionebis, fxvnilebis, kosmetikuri saSualebebisa da, amas garda – Cais nayenebis, sunelebis, da liqiorebis, da 74
marinadebis, da sxvaTa msgavsTa damzadebaSic aseve gaiwafa. mokled, srulad aiTvisa is ganswavluloba, raic baldinis SeeZlo misTvis gaeziarebina; marTalia, gansakuTrebuli interesis gareSe, magram uCivlelad da sruli warmatebiT. samagierod, gasaocar gulmodginebas iCenda maSin, roca baldini mas aTasgvari tinqturebis, nawurebisa Tu esenciebis dayenebas aswavlida. mouRlelad Wyletda xraxnian presSi mware nuSis lebnebs, nayavda javzis marcvlebs, anda sakepavi daniT Tlida ambris nacrisfer gorgals, anda sulac iis fesvebs ZenZavda xolme, raTa spirtis damatebiT, maTgan nayeni daeyenebina. iswavla dasanawilebeli ZabriT sargebloba _ sufTa zeTis gamosawurad; balaxebisa da yvavilebis gaSrobac iswavla – cxaurebze, CrdilSi Tu siTboSi, da Sriala foTol-ylortebis dakonservebac _ fiWiT daluqul qoTnebsa Tu yuTebSi... isic saTqmelia, baldinis saxelosno ar iyo gaTvaliswinebuli didi raodenobiT mcenareuli zeTebis gamoxdisaTvis, magram xandaxan, rodesac iafad SeiZleboda rozmarinis, pitnis da salbis, an anisulis Teslis yidva bazarze, an rodesac sakmaod didi partiebiT Semodioda zambaxis bolqvebi, anda baldrianis fesvebi, kvliavi, javzis kakali Tu mixakis gamxmari yvavili, baldiniSi alqimikosi iRviZebda; gamoaTrevda xolme Tavis uzarmazar, spilenZisagan damzadebul saxdel qvabs, zed wamomxobili gasacivebeli lapotiT, romelsac igi „mavris Tavs“ eZaxda da amayobda kidec, rom am ormociode wlis winaT, liguriis samxreT kalTebze, trial mindorSi, am qvabis meSveobiT lavandis distilacias axdenda, da vidre grenui gamosaxdelad gamiznul masalas aqucmacebda, baldini cxroiani siswrafiT – vinaidan gadamuSavebis siswrafe ani da hoe gaxlavT ama saqmisa – qvis RumelSi cecxls aCaRebda, sadac zemoxsenebuli spilenZis qvabs dgamda, wyliT sanaxevrod savses; Semdeg yrida Sig nawilebad daCexil mcenares, afarebda Tavze ormagkedlian saxuravs – „mavris Tavs“ – da uerTebda or Slangs, Semavali da gamomavali wylisaTvis. es daxvewili konstruqcia kondensatis gaciebisaTvis – gzadagza uxsnida igi grenuis – man ufro gvian Caamata, radgan Tavis droze, mindorSi muSaobisas, gacivebis efeqts ubralod qaris daxmarebiT aRwevda. yovelive amis Semdgom cecxlis SenTebis droc dgeboda. qvabis SigTavsi nel-nela iwyebda duRils. ramodenime xnis Semdeg, jer wveT-wveTad, mere ki ZafiviT wvrili nakadiT, distilati axla ukve „mavris Tavis“ sadinaridan baldinis mier Sedgmul florenciul maTaraSi moedineboda. dasawyisiTvis es gamonaxadi veraferi sanaxavi iyo – raRac wyalwyala, mRvrie siTxe; magram mas Semdeg, rac erT maTaras meore cvlida da avsebuli kidev gverdze gaidgmeboda, es durdo or nawilad iyofoda xolme: qvemoT rCeboda yvavilebisa Tu balaxebis wyali, zemoT ki zeTis sqeli fena livlivebda. Semdeg mxolod erTi ram iyo saWiro: maTaris qveda, swored amisaTvis datanebuli yelidan frTxilad CamoesxaT keTilsurnelovani wyali da 75
sasrulad mieRoT sufTa zeTi, esencia, anu – mcenaris mZafraromiani arsi. grenui moxibluli iyo am procesiT. Tuki cxovrebaSi raime iwvevda masSi aRtacebas – ra Tqma unda, garegnulad arafriT gamoxatul, farul, civi aliT aalebul aRtacebas – zustad es xerxi: cecxlis, wylis, orTqlisa da eSmakeuli manqanis daxmarebiT waerTmiaT nivTierebisTvis maTi keTilsurnelovani suli; da es eTeris zeTic saukeTeso ram iyo, erTaderTi, rac saerTod ainteresebda maTSi. uxamsi narCenebi: yvavilebi, CenCo, nayofi, ferebi, silamaze, sicocxle da sxva egeTi nayarnuyari mas ar adardebda. es mxolod garsi iyo, balasti. es yvelaferi iyreboda... drodadro, maSin rodesac naxadi mTlad wyalwyala-gamWvirvale xdeboda, Camodgamdnen qvabs cecxlidan, xdidnen saxuravs da leqs goRvridnen. siTxe ufero iyo, rogorc damlbali Tiva, rogorc gadaxarSuli bostneuli; mkrTali da boWkovani, WyapiviT, Zlivs sacnobi, sazizRari leSi da Tavad _ suns moklebuli. yovelive amas fanjridan mdinareSi moisrodnen, Semdeg iRebdnen axal mcenareebs, yridnen qvabSi, wyals amatebdnen da qvabs isev cecxlze dgamdnen. isev iwyeboda qvabSi duRili, isev iRvreboda mcenareebis sicocxlis wveni florenciul maTarebSi. msgavsi qmedeba xSirad mTeli Rame grZeldeboda. baldini Rumels uTvalTvalebda, grenui Tvals ar acilebda Wavls – sxva saqme, maTaris gamocvlis dromde, mainc araferi hqonda. mouqnel agregats mijaWvulebi, cecxlTan axlo, samfexa skamebze isxdnen; oriveni moxiblulebi, oRondac sul sxvadasxva mizeziT. baldini cecxlis wviTa da spilenZis qvabze misi aTinaTiT tkbeboda; siamovnebda SeSis tkacuni da saxdeli aparatis buybuyi, imitom rom yvelaferi ise iyo, rogorc adre, Zvel karg dros... moitanda xolme daxlidan erT boTl Rvinos, da sxvadasxva ambebis moyolas iwyebda, dausrulebel istoriebs yveboda imaze, Tu ra da rogor iyo winaT. omze espaneTis memkvidreobisTvis, romlis dasasrulzec piradad man, juzepe baldinim moaxdina mniSvnelovani gavlena, radganac avstrielebis winaaRmdeg ibrZoda; partizanebze, visTan erTadac SiSis zars scemda sevenas, erTi hugenotis qaliSvilze, romelic esterleSi danebda mas, lavandis surneliT damTvrali; tyis xanZarze, romelic kinaRam gaaCaRa da romelic, albaT, mTels provanss gadawvavda – RmerTmani, gadawvavda – vinaidan ubeduri mistrali qroda maSin... da yveboda distilaciaze, isev da isev, Tu rogor iyo maSin, Rame, gaSlil mindorSi, savse mTvarisas... Rvinoze, cikatebis WriWinze, lavandis zeTze, romelic maSin gamoxada, Tan iseTi da imgvari gamoxada, rom Tavis wona vercxlze ucvlidnen; misi swavlis periodze genuaSi, xetialis wlebze da qalaq grasze, sadac imdeni naRdi parfiumeria, ramdenic sxvagan finaCebi, da maT Soris imdenad mdidrebic arian, rom TavadebiviT cxovroben didebul sasaxleebSi – daCrdiluli terase-
76
biTa da baRebiT da muxiT mopirkeTebul sasadilo oTaxebSi miirTmeven saqsonuri faifuris TefSebidan, oqros dana-CangliT... ai, amgvar istoriebs yveboda moxuci baldini Wiqa Rvinoze, da loyebi uxurda Rvinisagan, cecxlisagan, da sakuTari TxrobiT Tvreboda. oRondac, CrdilSi mimjdari grenui yurs ar ugdebda – araviTari Zveli istoriebi mas ar ainteresebda. ainteresebda mxolod is, rac mis Tvalwin xdeboda; TvalmouSoreblad miCereboda „mavris Tavis“ xvimrs, saidanac naxadi siTxe moedineboda. am dros Tavad warmoidginda xolme Tavs aseT gamosaxdel aparatad, sadac yvelaferi duRs, da CuxCuxebs, da saidanac aseTive naJuri moedineba, oRond gacilebiT ukeTesi, axali, uCveulo – im natifi mcenareebis distilati, romlebic Tavad gaaxara sakuTar TavSi, romlebic yvaodnen iq, sadac mxolod misi ynosvisTvis iyvnen misawvdomni da romlebsac SeeZloT surnelovan edemad eqciaT mTeli samyaro, sadac arseboba – ynosviTi TvalsazrisiT mainc – ufro asatani iqneboda; anu yofiliyo erTi uzarmazari gamosaxdeli qvabi, saidanac mis mier Seqmnili surnelebi mTels samyaros moefineboda – ai, aseT ucnaur ocnebebs eZleoda grenui!.. magram RviniT Sexurebuli baldini Tu ufro da ufro iburdeboda sakuTari Txrobis xlarTebSi, grenuim male aukrZala Tavs dauokebel fantaziebSi gadavardna. dasawyisisTvis didi gamosaxdeli aparatis xateba amoigdo Tavidan da mere imis gaTvla daiwyo, es axlaxan SeZenili codna uaxloesi miznebisTvis rogor miesadagebina.
19. sul cota dro dasWirda grenuis, gamoxdis xelobaSi daostatebuliyo. aRmoaCina – da amaSi baldinis rCeva-Segonebebze ufro sakuTari cxviri daexmara – rom misaRebi distilatis xarisxze cecxlis simxurvale gadamwyvet gavlenas axdens: anu yoveli mcenare, yoveli yvavili, xis yoveli jiSi da yoveli nayofi, gansakuTrebul midgomas saWiroebs: xandaxan Zlieri aorTqlebis gamowvevaa saWiro, xandaxan – zomieri duRili, xolo zogierTi yvavili mxolod maSin iZleva saukeTeso surnels, rodesac dabal cecxlze iorTqleba. aranakleb mniSvnelovani iyo Tavad momzadebis procesi: pitnisa da lavandis damuSaveba didi konebiT SeiZleboda, andresa ki kargad unda garCeuliyo, gaCeCiliyo, daCexiliyo, dakepiliyo, danayiliyo, fqviliviT unda moqceuliyo, vidre spilenZis qvabSi CaeSveboda. zogierTi masala kide, da grenuiSi es lamis pirovnul wyenas iwvevda, saerTod ar emorCileboda gamoxdas. 77
raki darwmunda, ra Tavdajerebulad eqceoda grenui aparaturas, baldinim gamosaxdeli qvabi srul gankargulebaSi gadauloca da greniusac ar dauyovnebia amiT esargebla. mTeli dReebi qmnida sunamoebs, amzadebda sxvadasxva nelsacxeblebs, xolo RamRamobiT mxolod gamoxdis idumali xelovnebiT iyo dakavebuli. uzurSi erTi ram hqonda – daemzadebina sruliad axali surnelovani nivTierebebi da ukve maTi daxmarebiT gamoeyvana Tundac ramdenime im auracxel aromaTagan, sakuTar SegrZnebebSi rom atarebda. sawyis etapze man garkveul warmatebebsac miaRwia: SesZlo daemzadebina zeTi WinWrisagan da kres-salaTis Teslebisagan, tualetis wyali anwlis axladSemoxdili qerqisa da urTxelis nazi ylortebisagan... marTalia, miRebuli gamonaxadi surnelis mxriv verafriT mogagonebdnen pirvelad masalas, magram mainc, garkveulwilad, interesmoklebulni ar iyvnen Semdgomi gadamuSavebisTvis. mere aRmoaCina nivTierebebi, romelTaTvis es meTodi sruliad miuRebeli iyo: magaliTad, scada minis sunis distilireba _ gluvi minis gril-Tixovani sunis, romelsac Cveulebrivi adamiani srulebiT ver aRiqvams. daamtvria fanjris mina jer didron natexebad, mere namsxvrevebad da bolos dafxvnil mdgomareobaSic gamoscada, oRond sruliad uSedegod! scada gamoexada TiTberi, faifuri, tyavi, xorbali da xreSi; ubralo miwa, sisxli da xe, axali Tevzi… sakuTari Tmac ki. bolos wyalic gamoxada _ senis wyali, radgan saWirod miaCnda misi gansakuTrebuli sunis Senaxva; egona, gamosaxdeli aparatis daxmarebiT SesZlebda am nivTierebebisaTvis gamoecala maTi suli, rogorc aclida furisulas, lavands Tu ziras nayofs. aba, saidan unda scodnoda, rom gamoxda sxva ara aris ra, Tu ara nivTierebaTa daSla aqrolad da myar Semadgenlebad? xolo im substanciebisTvis, romelTac eTeruli zeTebi ar gaaCniaT, gamoxdis es meTodi, raRa Tqma unda, sruli uazrobaa. Tanamedrove adamianisaTvis, visac qimia Tundac skolaSi mainc uswavlia, es imTaviTve iqneboda gasagebi, magram grenui am azramde uzarmazari Zalisxmevis, imedis gadamwuravi cdebis grZeli rigis gadavliT mivida: TveobiT, mTeli Rameebis ganmavlobaSi ijda spilenZis qvabTan da yvela SesaZlo saSualebiT cdilobda sruliad axal surnelTa gamovlenasa da gamoyofas – anu im aromebisa, romlebic, distilirebuli saxiT, bunebaSi arodes arsebulan. oRondac yvelafer amisagan sul ramodenime, isic Sesabralisi xarisxis mcenareuli zeTis garda, araferi gamovida... sakuTari warmosaxvis uRrmesi, umdidresi Widan man vercerTi wveTi esencia ver amoiRo. yovelivedan, rac mis fantastiur ynosvas ezmaneboda, man vercerTi surnelis materializeba ver moaxerxa. da roca Seigno ra marcxic ganicada, ise daavadda, erTi piroba kinaRam fexebic gaWima.
78
20. jer Zlieri sicxeebi daewyo da erTxanoba, ofldenac didi hqonda, magram mere kanis forebma umtyuna, nasicxi Seugubda da mTels tanze Cirqovani naxeTqebi gauCnda; alag-alag namdvili furunkulebi gamoebera, kraterebiviT rom gadaixsnebodnen xolme, da saidanac lavasaviT moedineboda sisxlnarevi Cirqi da amazrzeni, TeTr-moyviTalo limfa. sul male grenui wamebuls daemsgavsa, TiTqosda Sigan qvebiT gantvinulsa da aTobiT Cirqmdeni iariT damduRruls. baldini, ra Tqma unda, friad SeSfoTebuli gaxldaT. arafrad awyobda amgvari Segirdis dakargva – miTumetes axla, roca saqmis gafarToebasa da vaWrobis ara marto qalaqs gareT, aramed samefos sazRvrebis miRma gaSlasac ki apirebda. isic saTqmelia, Soreuli provinciebidan Tu mTlad ucxoeTidan, da aseve, samefo karTan daaxloebul pirTagan sul meti da meti SekveTebi modioda im axalmodur nelsacxeblebze, parizelebs rom Wkuidan Slida. baldinis, am moTxovnaTa dasakmayofileblad, sen-antuanis gareubanSi filialis daarsebis idea uxicinebda – namdvili patara manufaqturis, saidanac yvelaze gasavliani nelsurnelebani, ase vTqvaT, en gros* Sezavebulni, mSvenier patara flakonebSi Camosxmulni da mSvenieri patara gogonebis mier lamazad SefuTulni, holandias, inglissa Tu germaniis imperiaSi daigzavneboda. marTalia, msgavsi wamowyeba arcTu mTlad kanonieri iqneboda parizSi dafuZnebul parfiumerisTvis, magram am Tavisi daxvewili sunamoebis wyalobiT mas xom, bolo xanebSi, Zlieri mfarvelebi gamouCndnen... ara marto misi aRmatebuleba intendanti – iseTi gavleniani pirovnebebic, rogoric parizis sabaJos zedamxedveli, anda sulac, samefos finansuri kabinetis wevri, ekonomikurad aRmavali sawarmoebis yovelmxriv wamqezebeli da mxardamWeri b-ni feido de bru... es ukanaskneli samefo privilegiis miniWebasac ki hpirdeboda narTaulad – saukeTeso ram, razedac ki SeiZleba mewarme kacma iocnebo: saSualeba geZleva, gverdi auaro yvela saxelmwifo Tu Sida amqruli winaaRmdegobebis, rac saqmis garTulebisa da aTasgvari sanerviulos Tavidan acilebas niSnavs da myar, vinZlo samaradJamo keTildReobasac ki moaswavebs! da kidev erT gegmas eloliaveboda baldini: es ukve Taviseburi antipodi iyo sawarmos gaxsnis ideisa sen-antuanis gareubanSi – arc mTlad mdabiorTaTvis gankuTvnili, magram mainc TviToeulisa da nebismierisaTvis xelmisawvdomi... da erTic kidev – surda eqskluziuri, personaluri sunamoebi Seeqmna maRali da umaRlesi rangis rCeul momxmarebelTaTvis: iseTi su-
*
erTianad, biTumad (frang.)
79
namoebis, TargiT Sekerili tanisamosiviT mxolod erTi pirovnebisTvis rom iqneboda gankuTvnili; mxolod am pirovnebas eqneboda ufleba esargebla am sunamoTi, Tavis saxeli mieniWebina misTvis. warmodgenaSi exateboda sunamoebi: „markiz de sernei“, „marSali de viiari“, „duka d'egiioni“... ezmaneboda sunamo „markiza de pompaduri“ da aseve, Tqven warmoidgineT, „misi udidebulesoba mefe-xelmwife“ – daxvewil, aqatis qvis dawaxnagebul flakonSi, Weduri oqroTi mopirkeTebulsa da fskeris Sida zedapirze amotvifruli sada warweriT: „juzepe baldini. menelsacxeble“. xelmwifisa da misi saxeli _ erTsadaimave saganze... ai, aseT mwvervalebs moedo baldinis fantazia! grenui ki daavadda. es oxeri grimali kide – RmerTma acxonos mis suli – xom ficulobda da iRmerTeboda, biWi arasodes avyofobs, misTvis yvela seni iolia, Savi Wiric veras avnebso... axla, rom aiRos da mokvdes?! saSinelebaa! ocneba ocnebad darCeba – manufaqturaze, mSvenier patara gogonebze, privilegiebze, samefo sunamoze... baldinim gadawyvita, yoveli Rone exmara mowafis Zvirfasi sicocxlis gadasarCenad. brZaneba gasca, grenui maRla aeyvanaT da sufTa Si CaewvinaT; ubrZana, sawolze damastis TeTreuli gadaefarebinaT, piradad gamoiRo xeli viwro taxtis zeda sarTulze atanaSi, miuxedavad imisa, rom guli ereoda beberebis, Cirqovani iarebisa da Zirmagarebis Semxedvares. coli aiZula, RvinoSi dambali wiwilis bulioni moemzadebina avyofisaTvis. im ubnis saukeTeso eqimic miiwvia – vinme prokofi, romelic mxolod maSin Tanxmdeboda avyofis monaxulebas, Tu fuls – oc franks! – winaswar uxdidnen. eqimi movida, grZeli, cvilisferi TiTebiT zewari gadaswia, mxolod Tvali Seavlo grenuis sxeuls, romelic marTla ise gamoiyureboda, TiTqos asi tyvia erTad daaxaleso, da ise dastova oTaxi, arc ki gauxsnia CanTa, mudmivad Tan rom daaTrevda kudSi mimyoli misi TanaSemwe. sruliad eWvmiutaneli SemTxvevaa – ganucxada man baldinis. laparakia Savi yvavilis aTaSangur saxesxvaobaze, in duo* Cirqovan wiTelasTan, stadio ultimo.** mkurnaloba usargebloa Tundac imitom, rom SeuZlebelia wesisamebr sisxlis gamoSveba; gamwovi mili arc gaCerdeba am xrwnad sxeulSi, romelic gvams ufro waagavs, vidre cocxal organizms da miuxedavad imisa, rom am avyofobisTvis damaxasiaTebeli Savi Wiris suni jer ar igrZnoba – rac TavisTavad saocaria da, mecnieruli TvalsazrisiT, garkveulad kuriozulic – eWvi araa, uaxloes ormocdarva saaTSi daavadebas letaluri Sedegi eqneba. es iseve ueWvoa, rogorc is, rom mas eqimi prokofi hqvia. Semdeg eqimma diagnozis dasmiTvis kidev moiTxova honorari, isev oci franki, maTgan xuTis dabrunebas dapirda im SemTxvevaSi, Tu gvams mis gankargulebaSi gadascemdnen _ klasikuri simptomaciis demonstrire*
duetSi, wyvilad (vulg. laT.) bolo stadia
**
80
bis mizniT – da movaleobaaRsrulebulsaxiani eskulapi Rirseuli Tavis dakvriT daemSvidoba vaWar-menelsacxebles. giJs daemgvana baldini. uazrod moTqvamda sasowarkveTili, kvnesoda da TiTebs iWamda, Tavis sve-bedze gularZnili. umniSvnelovanes, SeiZleba iTqvas, saetapo warmatebis mTeli imedebi wyalSi Caeyara... arada, sul ager, xelis gawvdenaze iyo iRbali! Tavis droze mas pelisiem da metismetad liberalma amqarTa saZmom uSala xeli; axla ki am biWma, axal-axal surnelTa am uZiro qvevrma, am usaxlkaro nabiWvarma, misive wona oqroSic rom ar gaicvleba, moaxerxa _ zustad axla, roca aseTi perspeqtivebi gaCnda – xeli gamoekra raRac yvavilovani aTaSangisa da Cirqovani wiTelasaTvis, da isic rogorao? – in stadio ultimo! ratom ori wlis Semdeg ara? an sul erTi wlis Semdeg mainc? im dromde xom SeiZleboda misi ZirisZiramde amoxapva, vercxlis maRarosaviT gamoTxra, oqros viriviT... mereRa momkvdariyo, wynarad da mSvidad. gego-nos! is axla kvdeba, ager, ormocdarva saaTSi CaZaRldebao! erTi piri isic gaifiqra – mdinaris gaRma, notr-dams gadasuliyo, eloca, sanTeli daenTo da RvTismSoblisaTvis grenuis gamojanmrTeleba eTxova, magram mere uaryo es azri, vinaidan dro moWriT hqonda. moarbebina qaRaldi, melani, moimizeza – Tavad vimorigevebo – da coli avyofis oTaxidan gaistumra. skamze Camojda sawolTan, muxlebze dasta qaRaldebi daiwyo da ukve melanSi Cawobili, mza kalmiT xelSi Seecada grenui parfiumeruli aRsarebisken miedrika. nu sdums, RmerTmani, nu Caitans saflavSi am ganZs, sakuTar TavSi rom daatarebs! isedac xanmokle sicocxlis am ukanasknel saaTs nu waiwymidavs axali codviT – anderZiviT unda gadasces codna Rirseuls, raTa STamomavlobas ar waarTvas es didebuli aromatebi! igi, baldini, saukeTesod warmarTavs am anderZis aRsrulebas, amaRlebul surnelTa formulebis am zedweril ficars! msoflios aziarebs! xolo Tavad grenuis saxels – ukvdavyofs, da ukvdavyofs samaradisod! yvela wmindans ficavs, mis sunamoTagan saukeTeso Tavad xelmwifis ferxTiT aRmoCndeba – Weduri oqroTi mosevadebuli agaTis flakoni, zed amotvifruli miZRvniT: „parizeli menelsacxeblis, Janbatist grenuisagan“... ase laparakobda, ufro swored, eCurCuleboda baldini grenuis yurs, sulmouTqmelad eficeboda, evedreboda, amunaTebda da epirfereboda. oRond amao iyo yvelaferi es. araferi amosdioda grenuis, moTeTro lorwosa da sisxlnarevi Cirqis garda. Cumad iwva damastis zewarze, am sazizRar siTxes adenda da ara Tavis ganZs, ara im farul codnas. ara formula ar dascdenia, arca recepti. baldini mzad iyo moexrCo, mzad iyo misi uZluri sxeulidan amoeglija Zvirfasi saidumlo – iotisodena imedi mainc rom hqonoda... an mTlad ase birdabir winaaRmdegobaSi ar yofiliyo moyvasisi qristianuli siyvrulis mcnebasTan! 81
da ase, mTeli Ramis ganmavlobaSi, enas uCleqda da bulbuliviT ugalobda baldini. gulzidvis momgvrel zizRs ar epueboda da fusfusebda cocxal-mkvdari Segirdis gareSemo. svel tiloebs ufenda ofliT dacvarul Sublze da sapniT gapoxils – mfeTqav iarebze; kovziT asmevda Rvinos, raTa avyofs ena gaeqanebina – sul amaod! ganTiadisas baldini motyda. oTaxis kuTxeSi, savarZelSi miesvena da Tavis uilajobas mosTqvamda. TvalmouSoreblad Sehurebda sawols, sadac kvdeboda grenuis patara sxeuli, romlis arc gadarCena SeeZlo da arc gaZarcva – kvdomis procesis cqeraRa SeeZlo mxolod. Tavs im kapitaniviT grZnobda, romelsac Tvalwin eRupeba gemi da mTeli misi simdidrec zRvis ufskrulSi miaqvs... uecrad momakvdavma tuCebi ganaxvno da Cumi, oRond mtkice, mkafio xmiT ikiTxa: – nuTu, metr, gamowurvisa da gamoxdis garda, sxva ara saSualeba araa surnelis misaRebad? baldinim iazra, am sityvebma mxolod Cems warmosaxvaSi, an sulac miRmier samyaroSi gaiJRerao da meqanikurad upasuxa: – ki, aris, rogor ara... – magaliTad? – isev gaixmiana kiTxvam da amjerad baldinim grenuis tuCebis moZraobas Seaswro Tvali. „ai, morCa – gaifiqra – agonia Tu ewyeba ukve...“ wamodga, sawolTan mivida da momakvdavisaken daixara. grenui Tvalaxelili iwva da iseTive dadarajebuli mzeriT Sehurebda, rogorc im pirvel Sexvedrisas. – romlebi? – isev ikiTxa grenuim. baldini gamofxizlda, Seecada mowolili boRmac Caecxro – bolosdabolos, xom ar SeiZleba momakvdavs mis ukanasknel Txovnaze uTxra uari – da mSvidad upasuxa: sami aseTi xerxia, Svilo Cemo – enfleurage a chaud, enfleurage a froid, enfleurage a l'huile*– eseni gamoxdaze gacilebiT ukeTesia da maT unazesi surnelis misaRebad iyeneben... – sad? – samxreTSi, – iyo pasuxi, – qalaqi grasi saerTod magiTaa cnobili. – kargiT, – upasuxa grenuim. da Tvalebi daxuWa. baldini nel-nela wamodga, moxika carieli saweri furclebi da sanTeli Caaqro. gareT ukve alioni momdgariyo. *
cxeli, civi da zeTovani anfleraJi (fr.)
82
mRvdlis gamoZaxeba iqneba saWiroo – gaifiqra, uneburad pirjvari gadaiwera da oTaxidan gavida. grenui, oRondac, ar momkvdara. mxolod Rrmad eZina, Zalian Rrmad, usizmrod da uSfoTvelad. iarebi TandaTanobiT SeuSra sxeulze, Cirqovanma kraterebma apkis gadakvra iwyes, muwukebma – piris Sekvra. erTi kviris Tavze sruliad saRsalamaTi Cavida qveviT.
21. axla is samxreTisken gamgzavrebaze ocnebobda – iqiT, sadac SesaZlebeli iqneboda im axali teqnikis Seswavla, romelzedac moxuci uyveboda; oRond amis xmamaRla Tqmac ki ar Rirda: is jer mxolod mowafe iyo – anu, araraoba. pirdapir rom giTxra, – eubneboda baldini, romelsac misi mkvdreTiT aRdgomiT gamowveuli sixarulis Seteva ukve gadaetana, – araraobaze naklebic xar, vinaidan wesier mowafes yovlad uzado warmoSoba unda hqondes, kanonier qorwinebaSi myofi mSoblebi da amqarSi Cenili naTesav-axloblebic yavdes, ostatTan wesiTa da rigiT gaaformos xelSekruleba swavlebis Taobaze, Sen ki araferi msgavsi ar gagaCnia… Tu igi, baldini, erT mSvenier dRes mainc daTanxmdeba daexmaros mas Segirdad gaxdomaSi, amas mxolod misi garkveuli niWierebis gamoisobiT gaakeTebs da isic mxolod im SemTxvevaSi, Tu grenui Semdgomac sanaqebod moiqceva. Tumca igi, baldini, bevrjerac gatanjula am Tavisi usazRvro gulkeTilobis gamo, arada xasiaTis Secvlis Zalac rom ar Seswevs!.. raRa Tqma unda, mis sikeTes, dapirebis Sesasruleblad, sakmao xani dasWirda _ kerZod, mTeli sami weliwadi. am drois ganmavlobaSi baldinim sakuTari ocnebebis ganxorcilebac SesZlo: daaarsa manufaqtura sen-antuanis gareubanSi, Tavisi brwyinvale sunamoebiT samefo karis parfiumeris wodebasac gamohkra xeli da samefo privilegiebic miiTvala. misi natifi nelsacxeblebi Tu sunamoebi sadRa ar saRdeboda: peterburgSi, palermoSi, kopenhagenSi... muSkze damzadebuli erTi maTgani datacebaze iyo konstantinopolSi, iq ki, RmerTia mowme, sakuTari nawarmi ar akldaT. londonis sitis elegantur kantorebSi misi sunamoebis surneli iseve mtkiced idga, rogorc parmis sasaxleSi; varSavis cixe-darbazi iseve gaeJRinTaT, rogorc graf fon-und-cu lipe-detmoldis kar-midamo da saerTod, samocdaaTi wlis baldini, ukve Serigebuli im azrs, rom siRatakeSi aRmoxdeboda suli sadRac iq, mesinas axlo, axla, sibereSi, evropis ucnobilesi menelsacxeblisa da parizSi umdidresi burJuas mdgomareobas ewia.
83
1756 wlis dasawyisSi – am droisaTvis Zveli saxlis gverdiT kidev erTi saxli miiSena, romelic mxolod sacxovreblad iyo gawyobili, radgan Zveli sxvenamde gaxldaT gamovsebuli aTasgvari aromatuli nivTierebebiTa da sunelebiT – man grenuis auwya, rom Tanaxmaa gauSvas igi, oRond sami winapirobiT: erTi rom, mas ufleba ar hqonda daemzadebina baldinis WerqveS Seqmnil sunamoTagan Tundac romelime da arc maTi receptis gadacema SeeZlo mesame pirisTvis; meore –unda daetovebina qalaqi parizi da baldinis sicocxleSi fexic ar Semoedga iq; da mesame – sruli dumili unda daecva pirvel or pirobaze. dae, yvela wmindani, mSobeli dedis sabralo suli da sakuTari Rirseba daificos, rom... grenuim, romelsac arc Rirseba gaaCnda, arc wmindanebisa swamda rame da arc sakuTari dedis sabralo sulisa, uyoymanod daifica samive. yvelafersac daificavda, sityvaSeubruneblad miiRebda baldinis yvela pirobas, radgan usikvdilod sWirdeboda Segirdis mowmoba – es SesaZleblobas miscemda SeumCnevlad ecxovra, Seuferxeblad emogzaura da samuSaozec mowyobiliyo. danarCens misTvis gana ra mniSvneloba hqonda? parizSi ar dabrundes? raSi sWirdeba es parizi! qalaqi mas ukve ukanasknel kuTxamde aqvs moynosili, igi mudam masTanaa, yvela misi surneliTa Tu simyraliT... ar daamzados baldinis moduri sunamoebi? vinmes ar gadasces formulebi? TiTqosda aTasobiT axlis damzadeba ar SeeZlos! ukeTesebisac ki – oRond moindomos! magram rom ar unda? raSi sWirdeba konkurencia gauwios baldinis, an vin ginda sxva am burJua parfiumerebs! sulac ar apirebs fuli iSovos Tavisi xelovnebiT. sacxovrebeli fulis gamomuSavebac ki ar undoda, Tuki sxva gziT moaxerxebda rames... grenuis mxolod Tavisi Sinagani „me“ surda gamoexata, sakuTari TviToba, romelsac ufro mniSvnelovnad Tvlida, vidre yvelafer sxvas, rac ki gare samyaros SeeZlo mieniWebina misTvis. amitomac, baldinis pirobebi arafrad uRirda. gazafxulze, maisis adriani diliT gaudga gzas. baldinisagan miiRo patara zurgCanTa, erTi xeli perangi, wyvili winda, Zexvis didi xveula, cxenis arali RamiT Sig gamosaxvevad da fulad ocdaxuTi franki. “es dawesebulze gacilebiT metia” – uTxra baldinim. grenui xom ganaTlebas eziara masTan, risTvisac groSic ar gadauxdia. amqruli wesebiT ori frankis micemaa gaTvaliswinebuli sagzaod da meti araferi. magram mas, baldinis, sakuTari sikeTe veRar mouTokavs. warmatebas usurvebs momavalSi da kidev erTxel mouwodebs, ar daiviwyos fici! – am sityvebiT miacila ukana karamde da qveynis oTxiv kuTxiT dauloca gza. xeli ar gauwvdia misTvis. saerTod, mudam erideboda masTan mikarebas. mudam zizRismagvari mowiwebis grZnoba hqonda mis mimarT, TiTqos ufrTxoda raime ar gadasdeboda. TiTqosda eSinoda Tavi ar waebilwa. 84
amitomac daemSvidoba swrafad da mokled. grenuim Tavi daiqnia da Sebrunda, da gaecala. quCaSi sulieris WaWaneba ar iyo.
22. baldini gahyurebda grenuis, vidre igi kunZulisaken miClaxunobda xidze. patara, mxrebSi moxrili, zurgCanTamokidebuli – mixrwnil kuzian bebers waagavda. mdinaris gaRma napirze, parlamentis SenobasTan, quCis SesaxvevSi, baldinim igi mxedvelobidan dakarga da uRrmesi Svebac igrZno. arasodes mowonda es ymawvili, arasodes! axla xom SeeZlo sakuTar Tavs mainc gamostexoda amaSi. mTeli im drois manZilze, rac Tavis WerqveS iTmenda da Tan, martivad rom vTqvaT, Zarcvavda, sulieri wonasworoba mudam darRveuli hqonda. baldinis axla umwikvlo zneobis adamianad esaxeboda Tavi, vinc sCadis raRac akrZaluls, romeliRac binZur TamaSs eweva akrZaluli saSualebebiT, sadac mxilebis riski umniSvneloa, xolo warmatebis sawindari – uzarmazari, magram aseve bevria sanerviulo da didia sindisis qenjna. da marTlac, mTeli am wlebis ganmavlobaSi dRec ar yofila, usiamo gancda ar adevneboda – ase Tu ise, mas mainc mouwevs zRos is codva, am adamians rom daukavSirda. „oRond Caiaros, – SiSneulad loculobda isev da isev, – oRond ki saSualeba momces am garigebis SedegebiT visargeblo da bolos uzarmazari procentebis gadaxda ar momixdes sarfidan! oRondac ki yvelaferi kargad damTavrdes! diax, cudad viqcevi, magram ufali amaze Tvals daxuWavs, ra Tqma unda da Semindobs, raRa Tqma unda, da... mTeli Cemi cxovrebis manZilze xom xSirad mcdida – da an ras merCoda netavi, ase rom srul samarTlianobas gamoiCens, Tu amjerad mainc Semiwynarebs! Tanac raSia Cemi danaSauli, Tu es saerTod danaSaulia? umetesad imaSi, rom odnav davarRvie amqruli wesi, viRac ubiris zegardmo niWi gamoviyene da misi warmatebebi Cems warmatebebad gavasaRe... da gana es danaSaulia? sxvebi mTeli cxovreba ityuebian, me ki odnav Tu gadavuxvie imave amqruli zneobis kanons da isic sul ramdenime wlis ganmavlobaSi... da isic mxolod imitom, rom amisTana daujerebeli SemTxveva momeca. iqneb es arc iyo SemTxveviTi _ iqneba da Tavad ufalma momigzavna saxlSi viRac mCxibavi, raTa im damcirebisTvis davejildovebine, rac pelisiesa da misi damqaSebisagan mqonda nawvnevi. RvTis samsjavro iqneb sulac pelisies elis da ara me! sruliad da savsebiT SesaZlebelia! an riTi SeeZlo ufals pelisies dasja, Tu ara Cemi aRzevebiT? aqedan gamomdinare, Cemi bedniereba RvTis naazrevis iaraRia da araTu ufleba maqvs, valdebulic var miviRo is rogorc aseTi, yovelgvari yalbi ridisa da monaniebis gareSe!“ 85
bolo wlebSi sul ufro xSirad fiqrobda amas baldini. dilaobiT, rodesac viwro kibiT daxlisaken eSveboda, saRamoobiT, rodesac zemoT miemarTeboda salaros SigTavsiT da Semdgomac, rodesac oqrosa da vercxlis mZime monetebs iTvlida zardaxSaSi; RamRamobiT, colis mxvrinavi ConCxis gverdiT rom iwva da daZinebis Zalac ki ar edva kars momdgari bednierebis ridiT... oRondac axla ukve am Savbnel azrebs qari waiRebs. sazareli stumari gaemgzavra da aRarasodes dabrundeba, xolo simdidre darCa da momavalic uzrunvelyofilia. baldinim mkerdze daido xeli da serTukis naWris qveS patara wignaki moisinja. wignakSi eqvsasi formula iyo Cawerili – gacilebiT meti imaze, ris gasaRebasac menelsacxebleTa ramdenime Taoba SeZlebda. dResac rom dakargos yvelaferi, am saocari wignakis daxmarebiT sul raRac erTi wlis Tavze isev gamdidrdeba. WeSmaritad, gana ra SeiZleba amaze meti iTxovo RvTisgan?! dilis mze sxivebs fenda mezobeli saxlebis saxuravebs, irekleboda iqidan da mis saxes Tbil, moyviTalo naTels adebda. baldini jer kidev im quCas gahyurebda, romelic samxreTiT, parlamentis Senobisaken iyo gaWimuli – da madlierebis grZnoba avsebda. gadawyvita, dResve wavidoda salocavad meore napirze, notr-damSi. oqros monetas Caagdebs eklesiis yulabaSi, sam sanTels daunTebs da muxlmoyrili, ufals madls Seswiravs, amodena bedniereba rom arguna wilad da Surisgebisagan ki daifara. magram mere isev raRac briyvulad SeeSala xeli. naSuadRevs, ukve mzad rom iyo eklesiaSi wasasvlelad, Wori gavrcelda qalaqSi, inglisma omi gamoucxada safrangeTso. Tavad am xmebma igi arcTu Zalian aaRelva, magram radganac swored im dReebSi sunamoebis mTeli partiis gagzavnas apirebda londons, eklesiaSi wasvla mainc gadasdo. amis magivrad, qalaqSi gavida ambis gasagebad, iqidan ki Tavis manufaqturaSi, sen-antuanis gareubanSi, raTa londonSi saqonlis gagzavna droebiT SeeCerebina. RamiT, sawolSi, daZinebis win, genialuri azri gauCnda: axali samyros koloniebisaTvis gamarTul momaval sabrZolo moqmedebebTan dakavSirebiT modaSi SemoeRo uaxlesi sunamo „kvebekis siamaye“, mZafri heroikuli surneliT, romlis komerciuli warmateba – da eWvic ar epareboda amaSi – srulad aunazRaurebda inglisTan CaSlili SeTanxmebis zarals. am tkbili-netari azrebiT gaTanguli, metr baldini SvebiT mieyrdno baliSs, siamiT SeigrZno baliSis qveS amodebuli formulebiani wignakis simkvrive da miiZina, raTa aRarasodes gamoRviZebuliyo. saqme isaa, rom RamiT mcire masStabis adgilobrivi katastrofa moxda, romelmac _ rasakvirvelia, saTanado drois gasvlis Semdeg _ mefes sababi misca brZaneba gaeca, raTa parizis yvela xidze jerijerze aeRoT iq mdgari sacxovrebeli Senobebi: yovelgvari xiluli mizezebis gareSe CaiSala zaraf-mekermeTa xidi – dasavleTis mxridan 86
mesame da meoTxe burjebs Soris. saocrad swrafad CaSvavda mdinareSi ori saxli, ise rom macxovrebelTa gadarCenis araviTari SesaZlebloba aRar iyo. sabednierod, mxolod ori adamiani daiRupa, kerZod – juzepe baldini da misi meuRle tereza. msaxurebi Rames saxlSi ar aTevdnen – zogi sakviraod daiTxoves, zogic TviTneburad iyo gasuli. Seniem, romelic mxolod diliT, odnav nasvam mdgomareobaSi dabrunda Sin – ufro zustad, surda dabrunebuliyo, saxli ki aRar daxvda – mZime nervuli Soki gadaitana. ocdaaTi weli eloliaveboda imeds, rom baldini, romelsac arc Svilebi hyavda da arc naTesavebi, anderZs mis sasargeblod Seadgenda. da yovelive meyvseulad gaqra – mTeli memkvidreoba, saxli, firma, nedleuli, saxelosno, TviTon baldini – da Tavad anderZic ki, romelSic, savaraudoa, uciloblad Setanili iqneboda punqti manufaqturis sakuTrebis Sesaxeb… povniT veraferi ipovnes. verc gvamebi, verc fuliani zardaxSa, verc wignaki im eqvsasi formuliT. erTaderTi, rac juzepe baldinis, evropis warCinebul menelsacxeblisagan darCa – muSkis, Ziras, Zmris, lavandisa Tu aTasi sxva nivTierebis Sereuli surneli iyo, romelic kidev mravali kviris manZilze mihyveboda senis dinebas, parizidan vidre havramde.
kari II
23. grenui ukve orleanis gzas adga, juzepe baldinis saxli rom CamoSvavda; ukan Camoitova didi qalaqis anaorTqlebis are da yovel nabijze, rac ufro Sordeboda parizs, haeri sul ufro da ufro sufTa, kamkama, gamWvirvale xdeboda. aRarc uwindeliviT gajerebuli iyo da yovel fexis gadadgmaze asobiT, aTasobiT sxvadasxva sunis mier urTierTgandevnac Sewyda. is cota ki, rac darCa – Saragzis mtvris, mdeloebis, niadagis, mcenareebis, wylis suni – grZeli CrdilebiviT iyo gafenili miwaze, alag-alag iburceboda, odnav livlivebda da TiTqmis arsad wydeboda ise mkveTrad, rogorc iq, qalaqis SukebSi. grenui xsnasaviT aRiqvamda am bunebriv ubraloebas. ynosvas elamuneboda es uSfoTveli aromebi. aRar aZalebda Tavs, yovel CasunTqvas dakvirveboda, raTa raime usiamo, moulodneli, mtruli ar ekra, an 87
sulac raime saamuri ar gamorCenoda. pirvelad SeZlo esunTqa TiTqmis Tavisuflad da daZabulad aRar moeynosa yoveli kuTxe. „TiTqmis“ vTqviT, radgan WeSmaritad Tavisuflad, Taviseburi filtraciis gareSe, grenuis cxvirSi veraferi SeaRwevda. maSinac ki, roca araviTari sababi amisaTvis ar arsebobda, instinqturi sifrTxile mainc fxizlobda masSi, mudam ZirisZiramde ganCxrekda xolme imas, rac gare samyarodan modioda da rac sakuTari Tavis SigniT unda SeeSva. oRondac egaa, misi pirovnebisaTvis damaxasiaTebeli am SezRudulobis miuxedavad, rac ufro Sordeboda parizs, miT ufro ukeT grZnobda Tavs: sul ufro da ufro iolad sunTqavda, ufro swrafad miabijebda da xandaxan welSic ki swordeboda; cdilobda, gamarTulad evlo _ mokled, Soridan lamis erTi Cveulebrivi SegirdiviT gamoiyureboda, anu rogorc sruliad Cveulebrivi adamiani... xalxisagan moSoreba meti Tavisuflebis grZnobas aniWebda, parizSi ki xalxi ufro mWidrod cxovrobda, vidre dedamiwis nebismier sxva qalaqSi: eqvsasi, Svidasi aTasi kaci mainc dafuTfuTebda quCebsa da moednebze, saxlebi sardafebidan sxvenamde iyo gamotenili, nebismieri kuTxekunWuli _ adamianebis jgroTi amovsebuli da nebismier qvas, miwis nebismier naglejs, adamianebis simyrale sdioda. mxolod axla, nel-nela rom gascilda iqaurobas, grenui mixvda, am Tvrameti wlis manZilze rogor xuTavda, rogor mZimed, Weqaquxiliswina haeriviT awva qalaqis qoTi. aqamde egona, samyaro saerTod aseTia da misgan Tavis dafarvaa saWiro, sakuTar TavSi Cafloba, gamoketva, gverdze gadgoma; Turme es samyaros brali ar yofila – adamianebis brali iyo. axla eCveneboda, rom aseT samyarosTan _ samyarosTan, sadac sulieri ar WaWanebda – savsebiT SesaZlo iyo Serigeba... mogzaurobis mesame dRes, grenui qalaq orleanis sunTa areSi moxvda. didi qalaqis siaxlovis raime niSnebis gamoCenamde karga xniT adre moynosa adamianis arsebobis kvalis gamZafreba haerSi da axla gadawyvita, adrindeli survilis sawinaaRmdegod, orleanisaTvis gverdi aevlo: ar surda, ase Cqara moswydomoda sunTqvis axlaxan SeZenil Tavisuflebas, isev Cafluliyo adamianebis garemocvis yrolSi. didi wre daartya, Semouara qalaqs, Sato-nefis Soriaxlo gamovida luarasTan da sofel siulisTan gadalaxa mdinare. siuli mas Zexvis suniT Seegeba. grenuim erTi xveula Zexvi iyida, mdinaris kalapots zurgi aqcia da qveynis siRrmeSi Seuxvia. Semdgom ukve ara mxolod qalaqebs, soflebsac gaurboda. sul ufro gamWvirvale, adamianebisagan sul ufro ukarebi haeriT mTvrali. romelime dasaxlebas, an calke myof mosaxles mxolod imisTvis Tu miadgeboda, sursaTis morigi maragi mieRo, SeiZenda purs da isev tyeSi ikargeboda. ramdenime kviris Tavze, soflebs Soris gzebze kantikuntad Semoyrili mgzavrebis sunic ki aRizianebda. veRar itanda verc glexebis suns, mdeloebze lorTqo balaxs rom Tibavdnen; 88
SiSnakraviviT gaurboda yovel cxvris faras _ ara cxvrebis gamo, aramed raTa mecxvareebis suns gascloda. grenui ganurCevlad miabijebda pirdapir velebze, oRond did wres artyamda, rogorc ki Seiynosavda reitarebis eskadrons suns – cxenosanisTvis ramdenime saaTis savalze. sulac ar eSinoda, sxva Segirdebisa da mawanwalebiviT, rom sabuTebs Seumowmebdnen da samxedro samsaxurSi ukravdnen Tavs – isic ar icoda, rom omianoba iyo – ubralod, mxedrebis suni ezizReboda. ase, TavisTavad da gansakuTrebuli mizezebis gareSe, misi mizani – rac SeiZleba swrafad mieRwia grasamde, neli-nel gafermkrTalda. es gegma, iseve rogorc misi sxva msgavsi gegmebi Tu survilebi, ase vTqvaT, TavisuflebaSi ganzavda: grenui aRarc miiswrafvoda saiTme – mxolod Sors adamianebisagan, da rac Sors, miT ukeTesi... bolo dros mxolod RamRamobiT iwyo gadaadgileba; dRisiT tyispirSi SeZvreboda xolme, buCqis qveS eZina an lelianSi imaleboda, yvelaze miudgomel adgilebSi. moikunteboda cxoveliviT, Tavsa da tanze cxenis arals ifarebda, pirs miwisaken izamda da cxvirs moxril idayvSi Caflavda xolme, raTa arc erTi, sul odnavi ucxo sunic ar SeWriliyo mis zmanebaSi... daisis Jams iRviZebda, moynosavda yvelafers garSemo da mxolod roca darwmundeboda, yvelaze muyaiTma glexmac datova mindvrebi da bolo TavzexelaRebulma mogzaurmaco – anu sibnelis dadgomasTan erTad Werica da sayudaric orivem gamonaxao, gamoZvreboda sakuTari TavSesafridan da svlas agrZelebda. gzis gagnebisTvis sinaTle mainc ar sWirdeboda: maSinac ki, roca dRisiT-mzisiT mialajebda, Tvalebi xSirad milululi hqonda, saaTobiT, da ynosvasRa iyo xolme mindobili. feradovani landSafti, sanaxebis simkveTre Tvals sWrida. mTvaris sinaTle ufro moswonda – uferuli iyo da mxolod mkrTalad aCenda aremares mnaTobi Talx fers akravda dedamiwas da mTeli RamiT xuTavda sicocxles: TiTqosda TujiT Camosxmuli samyaro, misive sulis msgavsi, sadac ara iZroda ra qaris garda, CrdiliviT rom daecemoda xolme ferflisfr tyes, da sadac mxolod bunebis aTiaTasgvari surneli idga – erTaderTi samyaro, misive sulieri samyaros anarekli... da ase miiwevda igi samxreTis mimarTulebiT. daaxloebiT mag mimarTulebiT, radgan ara Cveulebrivi magnituri, aramed sakuTari ynosvis kompasiT vidoda da es saSualebas aZlevda gverdi aevlo yoveli qalaqis, soflis, Tu daba-dasaxlebisaTvis. kvireebi gavida ise, suliers ar gadahyria arsad. lamis irwmuna kidec, sruliad marto iyo am Camuqebul, mTvaris civi aTinaTiT mofenil samyaroSi, mis am uzustes xelsawyos rom ar mieniSnebina raRac ukeTesis arsebobaze! adamianebi RamiTac xom arsebobdnen, oRondac Tav-TavianT moxerxebul soroebSi imalebodnen virTxebiviT da eZinaT. garemo ar iwmindeboda maTgan, vinaidan isini ZilSiac gamoscemdnen suns, maTi samyofelis Ria fanjrebidan da xvrelebidan gareT rom Jonavda, da erTis 89
SexedviT, sakuTar Tavs mindobil deda-bunebas wamlavda; da rac ufro eCveoda grenui dawmendil haers, miT ufro awvalebda adamianis suni, romelic sruliad moulodnelad, uecrad Seereoda xolme garemos, Txis simyralesaviT sazizRari da mwyemsebis TavSesafris, menaxSiris qoxisa Tu yaCaRebis qvabulis arsebobas amcnobda... da grenuic miT ufro mgrZnobiared reagirebda am cocxali leSis sunze, sul ufro da ufro Sors iltvoda, da ase mihyavda sakuTar cxvirs qveynis dasalierze, sul ufro aSorebda adamianebs, sul ufro gamiznulad miaqanebda ukiduresi martoobis polusisaken.
24. da es polusi, anu am erT calke aRebul saxelmwifoSi adamianebisagan yvelaze daSorebuli wertili _ overnis centralur masivSi, klermonidan daaxloebiT xuT milze, sadRac ori aTasi metris simaRleze, vulkan plon-diu-kantalis mwvervali gaxldaT. Tavad vulkani uzarmazar konuss warmoadgenda, monacrisfrotyviisferi qanebisagan Sedgeboda da dausrulebeli, uRimRamo zegnebiT iyo garSemortymuli, romlebic mxolod aqa-iq ifareboda ruxi xavsiTa da aseve ruxi, miwaze ganrTxmuli buCqnariT. zogan kidev yavisferi kldeebi amoCriliyo dampali kbilebiviT, da xanZrebiT Serujuli xeebi. es mxare mzian dReebSic ki ise usicocxlod da naRvlianad gamoiyureboda, am Rataki provinciis yvelaze gaRletili mecxvarec ki ar gamorekavda aqeT Tavis faras; xolo Ram-RamobiT, mTvaris fermkrTal naTelSi, es RvTisagan miviwyebuli adgili mTlad saiqiosaviT gamoiyureboda. mTels samefoSi Zebnilma yaCaRma lebrenmac ki sevenaSi gaWra arCia – sadac daiWires kidec da oTxSi amoiRes cocxlad – aq, plon-diu-kantalSi damalvas, sadac mas, marTalia, veravin ipovida, magram samudamo martoobaSi ucilobeli kvdoma ki moeloda da rac, etyoba, uares ubedurebad miaCnda. garSemo, mravali milis manZilze, verc adamians naxavdiT se da verc sxva ram Tbilsisxlian cxovels – iq mxolod Ramurebis gundi, xoWoebi da gvelgeslebi saxlobdnen, Tavad mwvervalze ki aTwleulobiT aravin asula. swored am mTas miadga grenui 1756 wlis agvistos Rames. ganTiadisas wverze avida. jer kidev ar icoda, rom es iyo misi mogzaurobis bolo; jer kidev egona, rom es mxolod erTi monakveTia ufro sufTa haerisaken mimaval gzaze. CikoriviT trialebda da ynosviT ecnoboda am vulkanuri warmoSobis udabnos sanaxebs: aRmosavleTiT, sadac sen-fliuris farTo zegani da mdinare rius Waobiani 90
napirebi gadaWimuliyo; CrdiloeTiT, saidanac Tavad movida, sadanac mravali dRis ganmavlobaSi mofofxavda karstul qedebze; dasavleTiT – iqidan dilis niavs mxolod qvisa da xmeli balaxis suni mohqonda; da bolos, samxreTiT – triuieris bnel xeobebamde, saiTac, mraval milze, plon-diu-kantalis gantotebebi iSleboda _ erTnairi ukacrieloba mefobda yvela mimarTulebiT, da Tund erTi bijis wadgma erT an meore mxares, ukve adamianebTan miaxloebas niSnavda. grenuis kompasis isarma aiwyvita TiTqos, wreSiRa trialebda. aRaraviTari orientiri ar arsebobda: man miaRwia dasaxul samans, oRond xafangSi ki moxvda. rodesac mze amoiwvera, imave adgilze idga da qaris monabers ynosavda: cdilobda, gaerkvia, saidan SeiZleboda moswvdomoda adamianis suni da is mimarTuleba, saiTac aseT SemTxvevaSi unda gaqceuliyo. Tu manamde mudam da yvelgan, nafleT-nafleT mainc swvdeboda xolme mis ynosvas es gamacofebeli suni, aq, sadac axla idga, sruliad araferi igrZnoboda. sunTa sruli aumRvrevloba – Tu SeiZleba, ase iTqvas... garSemo mxolod usulo qvebis, ruxi mcocavi buCqnarisa da xmeli balaxis wynari Srialis msgavsi, erTferovani surneli idga. gvariani dro dasWirda, adamianTa sunis armyofoba rom gaeazrebina. erTxanoba, aman daabnia kidec: misi undobloba missave SegrZnebebs uwevda winaaRmdegobas. mere, gamTeniisas, mxedveloba moixmo saSvelad, moaTvaliera ciskiduri – adamianis arsebobis Tundac raime kvals eZebda – qoxis saxuravs, buxris kvamls, Robes, xids an mTis kalTebze Sefenil faras. xelic miitana yurTan da cdilobda, gaerCia celis zriali, anda ZaRlis yefa, an bavSvis tirili. mTeli dRe ijda mwvervalze, Takara mzis qveS da Tundac umcires ram niSans fuWad eloda. mxolod mzis Casvlisas dauTmo misma undoblobam raRac aRtkinebis msgavs aRfrTovanebas: rogorc iqna, marTla gaecala saZulvel simyrales! martodmartoa _ erTaderTi sulieri dedamiwaze! zeimobda grenui – im tanjuliviT, gemis daRupvis Semdeg, zRvaSi mravalkviriani xetialis bolos, SlegiviT rom esalmeba pirvelsave dasaxlebul kunZuls; grenui ki axla martoobis mTaze damkvidrebas zeimobda. zurgCanTa, Culo da sabijgeli moisrola, fexebs miwaze abakunebda da xelebs cisaken apyrobda, rokavda velurad, oTxiv mxriT gaiZaxoda Tavis saxels, TiTebs muStavda _ fexqveS gadaSlil qveyanas emuqreboda da Camaval mzes da Tavis gamarjvebas dResaswaulobda gvian Ramemde...
91
25. Semdgomi ramdenime dRe imas daaxarja, sacxovreblad mowyobiliyo am mTaze – misTvis cxadi gaxda, am saocar adgils kidev karga xans ar datovebda. dasawyisisTvis isev ynosva-ynosviT dauwyo wyals Zebna da ipova kidec dabla, napralSi, Txeli apkiviT rom goedineboda kldeze. cota modioda, Zalian cota, magram erTi saaTis ganmavlobaSi moTminebiT lokavda, da siTxis mTeli dRis moTxovnilebac daikmayofila. sakvebic moZebna – patara salamandrebi da gvelebi, romlebsac Tavebs awyvetda da mTlianad ylapavda, tyavian-Zvlebianad. Semdeg ki gamxmar liqens, raRac balax-bulaxs da StoSs ayolebda. sruliadac ar examuSeboda, Cveulebrivi adamianuri TvalsazrisiT, yovlad miuRebeli amgvari racioni. bolos da bolos, raxania ar egema adamianis xeliT damzadebuli sakvebi: puri, Zexvi, yveli... SimSili rom Seawuxebda, Wamda yvelafers, rac ki ram SesaWmels gadaawydeboda. piris gemoTi isedac arasodes gamoirCeoda da erTaderTi netari gancda misTvis sufTa, cincxali, sxeulis suniT Seuryvneli surneliT netareba gaxldaT. arc gancxromaze hqonda raime warmodgena da SiSveli qvis sawoliTac dakmayofildeboda, Tumca isev raRac ukeTess ki miagno. wyaros Soriaxlos, bunebrivi viwro exi aRmoaCina, romelic kedlis siRrmeSi miiklakneboda da ocdaaT metrSi naSaliT Tavdeboda. aq, exis boloSi, iseTi siviwrove iyo, grenuis mxrebi Zlivs eteoda RiobSi da iseTi dabali, dgoma mxolod moxrils SeeZlo; samagierod SeeZlo dajdoma da Tu morgviviT daexveoda – wolac. es ki srulad akmayofilebda mis mcired moTxovnilebebs. aseT adgils erTi daufasebeli upiratesoba hqonda: gvirabis bolos, dRisiTac ki, ukuni Rame idga, mkvdruli siCume da haeri momlaSo, nestiani sigriliT sunTqavda. grenuim imTaviTve igeSa – am gamoqvabulSi arodes arc erTi cocxali arseba ar yofila da rodesac Tavad daikava es adgili, raRac RvTiuri mokrZalebis msgavsi grZnoba daeufla; frTxilad gaSala miwaze cxenis arali, TiTqos sakurTxevels gadaafarao da dawva. netarebda grenui – rogorc sakuTar kuboSi, ise iwva safrangeTis yvelaze euli mTis wveridan karga ormocdaaTi metris siRrmeze da manamde arasodes egrZno Tavi ase daculad – dedis saSos Tu ar CaTvliT, da mTeli msoflio rom gadamwvariyo garSemo, is aq verafers SeigrZnobda. mere atirda, Cumad, TavisTvis... arc icoda, am ganusazRvreli bednierebis sazRaurad visTvis aRevlina locva. SemdgomSi mxolod imisTvis gamodioda gareT, nakadulidan wyali aeloka, saswrafod ganTavisuflebuliyo Sardisa da ganavlisagan da xvlikebze Tu gvelebze enadira. Ram-RamobiT maTi daWera advili iyo – mudam an qvebis qveS, an patara soroebSi imalebodnen, sadac utyuari ynosviT agnebda xolme.
92
pirveli kvireebis ganmavlobaSi jer kidev adioda mwvervalze, dasalieris mosaynosad, magram male es raRac Cveul qcevad ufro eqca da ara aucileblobad, radgan saxifaTo arc erTxel araferi Seuynosavs. mere es gasvlebic Sewyvita; amieridan mxolod imas cdilobda, sicocxlis SenarCunebisaTvis aucilebeli eqskursebis Semdeg, rac SeiZleba saswrafod dabruneboda Tavis akldamas, radgan cxovrebiT akldamaSi cxovrobda mxolod _ anu, dRe-RameSi oci saaTi ijda srul sibnelesa da siCumeSi, gvirabis bolos, Camoqceul kldis naSals zurgmiyrdnobili da TviTmkmari. aris xalxi, martoobas rom eZiebs: momnanie codvilebi, uiRbloebi, wmindanebi Tu winaswarmetyvelni – isini arCeven udabnoSi daeyudon, sadac Zalauneburad marxuloben. zogierTi udabur kunZulzec cxovrobs, an xeobebsa Tu gamoqvabulebSi, zogi kidev zis – Tan odnav keklucobs kidec – totebze Camokidebul, an maRal boZebze mimagrebul galiaSi: amas TavianT RmerTTan misaaxleblad akeTeben: martooba maT xorcis mokvdinebisa da monaniebisaTvis sWirdebaT, imis rwmeniT sCadian, rom RvTisnier cxovrebas ewevian; TveobiT da wlobiT elodebian RvTiuri WeSmaritebis gacxadebas, raTa amis Sesaxeb mere saswrafod amcnon danarCen kacobriobas. araferi msgavsi grenuis Tavs ar xdeboda. RmerTze warmodgenac ar hqonda, arc inaniebda raimes da arc zegardmo WeSmaritebis gardmovlenas eloda. sakuTari siamovnebisTvis gaecala adamianebs – mxolod imisTvis, sakuTar Tavs miaxloveboda. sakuTar, sruliad SeuzRudav arsebobaSi netarebda da savsebiT kmayofilic iyo sakuTari TaviT. mTeli dRe am akldamaSi iwva, sip qvaze ganrTxmuli, Senelebulad sunTqavda, TiTqmis ar esmoda Tavisive guliscema da mainc, qveynad aravin cxovrobda grenuisaviT najeri da garyvnili cxovrebiT...
26. am garyvnilebis asparezi misi Sinagani sabZanebeli iyo, sadac imTaviTve flavda yoveli surnelis anaorTqls, romelsac ki odesme gadahyria; da axla, Sesabamis ganwyobaze mosasvlelad, jer yvelaze adreul, yvelaze Soreul mogonebebs gamoiwvevda xolme: ai, vTqvaT, madam gaiaris saZineblis mtruli, daxuTuli haeri; mama teries momJavo-moZmro sunTqva; meZuZuri Janas cxeli, mZaRe oflis suni, kirmouyreli gvamebis suni umankod gvemulTa sasaflaoze, aqoTebuli Tevzis suni – dedis xsenebaze... da netarebda zizRiTa da siZulviliT, da Tmebi yalyze udgeboda am tkbilvnebiani uxamsobisagan.
93
xandaxan sazizRrobebis es narevic arasakmarisi aRmoCndeboda xolme da maSin, Sesaxureblad, mcire ynosviT eqskursias awyobda grimalis sadabaRoSi: iynosavda nestian, xorcis nafleTebiT moferili tyavebisa da tyavis gamosayvani wamlebis yrols; an erTad warmoidgenda eqvsasi aTasi parizelis sxeulTa anaorTqls Takara zafxulis avxorc xvatSi... am dros, uecrad – da mTeli es samzadisic, swored, amisTvis iyo saWiro – dagrovili siZulvili orgiastuli siZlieriT gamoxeTqavda xolme gareT; mexiviT Seifofreboda am sunebis Tavze, romlebsac misi natifi cxviri SeurecxyoT da ise daacxreboda maT, rogorc setyva jejilian mindors; acxreboda, rogorc grigali, mtvrad aqcevda da distilatis ganmwmend wyaluxvobaSi Ziravda. samarTliani iyo mrisxaneba misi da didebuli – Surisgeba! aha, isic – amaRlebis wami da grenui, es patara adamiani, aRgznebisagan kankalebda, Tavsac ki scemda xolme qvas, mere nel-nela modundeboda da iwva, gamofituli da sulis siRrmemde naamebi. amazrzen sunTa amofrqvevis es aqti, marTlac rom metismetad kmasayofeli, mis warmosaxvaSi arsebul raRac msoflio scenisaTvis gankuTvnil dadgmaSi gamorCeuli iyo, vinaidan damsaxurebuli moTenTilobis uSesaniSnaves grZnobas aniWebda, riTac mxolod WeSmaritad didebul, gmirul saxeTa warmosaxva jildovdeba xolme. axla ukve mcire xniT dasvenebis uflebasac aZlevda Tavs: gadawveboda qvis sawolze – fizikurad imdenad, ramdenadac adgili yofnida bnel exSi; samagierod, Sinaganad, sakuTari sulis saguldagulod ganwmendil midamoSi, mTeli taniT iSleboda, srulad iwvarTeboda da daxvewil surnelTa garemocvaSi nebivrobda: vTqvaT, gazafxulis mdeloebis, an wiflis mwvane foTlebSi moTamaSe niavis, anda, sulac, zRvauris damarilebuli nuSiviT mwklarte surnels gamoiwvevda xolme… grenui mxolod saRamos pirs wamodgeboda – pirobiTad ase vTqvaT, Torem ra Tqma unda, ar iyo araviTari saRamo, arc dila, arc SuadRe: ar iyo arc wyvdiadi, arc naTeli, da ar iyo arc gazafxulis mdeloebi, da arc wiflis mwvane foTlebi... saerTod, grenuis Sinagan samyaroSi araviTari nivTieri ram ar arsebobda, iyo mxolod maTi surneli (swored amitom, erTaderTi Sesabamisi da amave dros, erTaderTi SesaZlebeli facon de parle* aris is, rom am samyaroze vilaparakoT rogorc landSaftze, vinaidan Cveni ena yovlad gamousadegaria ynosviT SemecnebaTa realiebis aRsawerad). ase rom, saRamoxans, grenuis sulSi Cndeboda is mdgomareoba da dgeboda iseTi dro, samxreTSi siestis damTavrebas rom waagavs, rodesac naSuadRevis moTenTiloba nela scildeba garemos, modunebuli cxovreba mzadaa isev gamococxldes; aalebuli sicxe – natifi aromebis mteri – axla
*
aq: laparakis forma (frang.)
94
ukan iwevda da saZageli demonebis xrovac ganadgurebuli gaxldaT. Sinagani brZolis gluvi, rbili mdeloebi gamoRviZebis zant siwynares eZleodnen da elodnen, meufis neba-survili rodis gardamovidoda maTze. da wamoimarTeboda grenui, da Zilburans Cemoibertyavda; dgeboda didebuli, sxva grenui: goliaTiviT wamoimarTeboda, mTeli Tavisi brwyinvalebiT da damaTrobeli iyo cqera misi (lamis vwuxvar kidec, rom aravin iyo misi mxilveli!) da Tavis wilxvedr qveyanas medidurad avlebda mzeras. WeSmaritad, es misi samefo iyo – grenuis Seuwonavi imperia! mis mier qmnili da dapyrobili, aoxrebuli, ganadgurebuli da xelaxla aRSenebuli misive JiniT, usazRvroebamde gafarToebuli da CuglugiT cecxlovaniT daculi yovelgvari xelyofisagan. mxolodRa misi nebasurvili batonobda aq, da warsulis miazmTa mospobis Semdgom, mis samflobeloSi martooden keTilsurnelebas unda efrqvia, da axla is Zalamosili miabijebda axlad moxnul yamirze da nair-nair sunebsa sTesda, sad – uxvad da sad – Zunwad; usasrulod farTo velebsa Tu momcro baRebis kuTxeebSi, xan peSviT isroda Tesls, xan ki saTiTaod flavda maT uSen, mofarul adgilebSi. imperiis uSores provinciebs moixilavda xolme didi grenui, mebaRe uSreti da male arca mdelo darCa da arca kordi, raime surnelis marcvali rom ar Caegdo Sig. ... da ixila man nelsurneleba keTili, qveyana misi gaJRenTili RvTiuri TesliT, da imJams miuSva masze wvima msubuqi da miwyivi, Rvinis spirtisa msgavsi, da izrdeboda naTesi da uxarebda guls, mosavali Relavda velad, myudro baRCebSi wveniT ivsebodnen Reroebi da kokrebi skdebodnen gasafurCnqad. mxolodRa Semdgomad amisa swvetda grenui wvimas _ Rimilis mzes mouvlenda qveyanas, xolo pasuxad, milionobiT ucxo yvavili erTsulovnad iSleboda da mTels imperias, kidiT-kidemde, miriadobiT Zvirfas surnelTagan gamoqsovili xaliCiT faravda; da iTnevda diadi grenui yovels keTilad, da axla sakuTari sunTqvis niavs STaberavda qveyanas, da am alersSi yvavilebi miriadobiTve TavianT surnels aerTebdnen da yoveli feriT mokiafe erTian, garna mudmivcvalebad, samyaroul aromebad erTiandebodnen misi didebis sakmevlad qceulni – brwyinvale, didebuli, ganumeorebeli grenuisa – da isic, oqrovani nelsurnelebis taxtze wamoWimuli, ukanve SeisunTqavda sunTa samyaros da misdami aRvlenili msxverplSewirvis sunic uamebda ynosvas; da gardamodioda am simaRlidan, raTa qmnileba Tavisi daeloca, da Seqmnilic madls uxdida aRtyinebiT, zefreniTa da axal-axal surnelTa frqveviT... amasobaSi saRamovdeboda kidec, nelsurnelebani sul ufro da ufro meti saswauliTa da niSiTa did-didiTa enivTebodnen Ramis bnels. win iyo nelsurnelebaTa brwyinvale mejlisi – Zvirfasqvebsurnelovani feierverkiT!..
95
Tumca, am droisTvis grenuis genia odnav moiRleboda xolme, daamTqnarebda da ityoda: „ai, aRvasrule saqme diadi da kmayofili var srulad; magram esec, viTarca yoveli srulyofili, mosawyeni xdeba. axla msurs gavasrulo es jafiT aRsavse dRe da kidev erTi sixaruli mivaniWo sakuTar Tavs“. ase ityoda grenui, da ros qvemoT erTi ubralo, keTilsurnelovani sazogadoeba zeimobda da rokavda, igi, oqros Rrublidan gardamosuli, farTod gaSlili frTebiT iraos kravda sakuTari sulis bnel samefoze da Sin – gulis gulSi – mieSureboda…
27. da ra saamo iyo sakuTar TavTan dabruneba! es ormagi mantia – samyaros Semqmnelisa da Surismgeblis – lamis qancs aclida da Sesaqmis RvTiuri movaleobiTa da aRsrulebiT gaTanguli grenui axla ojaxur myudroebas eswrafvoda. mewamuli cixe-darbazi erT qvian udabnos edga; diunebi, Waobiani oazisi da qvis Svidi kedeli ertya gars. aTasobiT sakuWnao Tu sardafi hqonda, da amdenive brwyinvale darbazi, maT Soris erTi – ubralo, sisxlisferi taxtiT, romelzedac grenuis, ukve ara didebul grenuis, aramed sruliad kerZo pirs – ubralod Zvirfas Janbatists _ mZime dRiuri Sromis Semdeg uyvarda mosveneba. cixe-darbazis sawyobebSi ki maRali, TiTqmis Weramde asuli Taroebi asvetiliyo, maTze ganlagebuli yvela im suniT, rac ki grenuis Seegrovebina sicocxlis manZilze – anu ramdenime milioni; xolo sardafebSi kasrebiT inaxeboda misi cxovrebis saukeTeso nelsurnelebani, da rodesac dro mouwevdaT, maT boTlebSi gadaiRebdnen xolme da kilometrobiT amwkrivebdnen gril, nestian derefnebSi, damzadebis wlebisa da adgilis mixedviT. boTli imdeni iyo, TiToeulis dasaWaSnikeblad, erTi sicocxle namdvilad ar iyo samyofi. da roca Cveni Zvirfasi Jan-batisti, bolos da bolos brundeboda chez soi*, mewamul darbazSi wamowveboda mewamul taxtze, mbrZaneblurad taSs Semohkravda da msaxurT uxmobda – uxilavT da SeugrZnobelT, upirveles yovlisa – ynosviT ugrZnobelT, anu sruliad warmosaxviT msaxurebs da agzavnida maT sakuWnaoebSi, raTa surnelTa ukidegano biblioTekidan esa Tu is tomi mierTmiaT misTvis, da ubrZanebda, sardafSi Casuliyvnen da misTvis sasmelic mietanaT; da es *
sakuTari kuTxe/TavisTan (frang.)
96
warmosaxviT-warmodgeniTi msaxurebi umal miiswrafvodnen misi survilis aRsasruleblad da grenuis stomaqi ekumSeboda mtanjavi molodinis krunCxvebisagan: uecrad eufleboda daxlTan mdgomi loTis SegrZneba, romelsac SiSi ipyrobs, vaiTu raime mizezis gamo SekveTili sirCa arayi Tu Wiqa Rvino aRar daudgan... vTqvaT, da sardafi daicala? an iqneba, kasrebSi Rvino aZmarda? amdenxans ratom alodineben? ratom ar Canan? sasmeli mas axlave sWirdeba, am wuTs, kaci ixrCoba wyurvilisagan, lamis suls Rafavs... kargi erTi, Jan-batist! neta ras SfoTav – axlave movlen, cimcim mogarTmeven yvelafers! age, uxilavi langriT moaqvT surnelTa sarCevi, TeTr TaTmanebSi gamowkepil uxilav xelebs Zvirfasi boTlebi upyriaT, ufrTxilesad gilageben win, Tavs gikraven da qrebian. bolos da bolos, kvlav marto darCenili Jan-batisti xels stacebs sanukvar surnelebs, pirvel boTls gaxsnis da piramde avsebs sasmiss, pirTan miaqvs da sulmouTqmelad clis: 1752 wlis surneli _ saRamo xans, bindbundSi, samefo xidze rom Caavlo, romelSic areuli iyo zRvis, tyisa da napirze gamoTreuli, axladgafisuli navebis sul odnav sagrZnobi suni. es is pirveli, dasasrulisaken miwuruli Rame gaxldaT, romelic man grimalis nebarTvis gareSe, parizis quCebSi, xetialSi gaatara. es iyo momavali dRis, TavisuflebaSi gatarebuli pirveli ganTiadis surneli, raRac axali cxovrebis winaTgrZnoba. saTuTad inaxavda, magram TiTqmis dReyovel, sul mcireodnav agemovnebda. meore Wiqis Semdeg qreboda yovelgvari nerviuloba, taxtis rbil baliSze gadawolili, wigns gadaSlida da iwyebda kiTxvas Tavisi bavSvobis dReebze: TavSesafris, qalaqis quCebisa da Suka-Cixebis, adamianTa sxvadasxva sunze da im dros, im autanel, aw ukve warsul sunTa wyebas wyevlida. interesiTa da zizRiT kiTxulobda grenui wigns, da rodesac zizRi sjabnida survils, tylaSuniT xuravda mas, gadadebda da axla sxva wigns iRebda xelSi. gzadagza mudmivad mihqonda tuCebTan keTilSobili aromatebi. Tavisuflebis surneliani boTlis Semdeg, 1744 wlis boTls xsnida, romelic madam gaiaris saxlTan dayrili morebis Tbili anaorTqliT iyo savse; Semdeg svamda sunamosa da yvavilebis blanti surneliT savse aromas, sen–Jermen-de-pres parkis ganapiras rom miagno, 1753 wlis zafxulis erT saRamos... misi sxeuli sul ufro ivseboda nelsurnelebiT, mZimed awveboda baliSebs, suli ki jadosnurad ibindeboda. da mainc, amiT ar mTavrdeboda misi nadimi: marTalia, Tvalebic moeRala da wignic ra xania gavardnoda xelidan, oRond surda kidev erTi, yvelaze saucxoo boTlisTvis aexsna xufi – es im gaRmaquCeli gogonas surneli iyo... 97
grenui mas mokrZalebiT svamda da baliSebzec ki wamoiwevda xolme amisaTvis, Tumca ukve yvelaferi qanaobda irgvliv, da mainc svamda patara grenui Tavisi sulis sardafebis am uZvirfases surnels, sasmiss sasmisze clida da sul ufro meti mwuxareba eufleboda _ grZnobda, zedmeti mouvida da mainc svamda, svamda bolomde: midioda bneli gasasvleliT quCidan ezosken, midioda sinaTlisaken, sinaTlis wreSi ki ijda gogona da qliavs CurCavda. feierverkis tkacuni moismoda Soridan. bolos, gadadgamda sasmiss da ijda Warbi grZnobebisa da simTvralisagan gaqvavebuli; ijda TvalgaSterebuli, vidre daleulis gemo srulad ar gauqreboda enidan. mere, uecrad, misi tvini iseve carieldeboda, rogorc boTlebi. maSin gadagordeboda taxze, gardigardmo da wamierad iZireboda gamomaTayvanebel ZilSi. am droisaTvis garegani grenuic iZinebda Tavis Culoze. Zili misi iseve uZirod Rrma iyo, rogorc Sinagani grenuisa, vinaidan erTis herkulesisebri gmirobani aranakleb TenTavda meoresac – bolos da bolos, isini xom mainc erTni iyvnen. marTalia, rodesac iRviZebda, iRviZebda ara WaobebiTa da Svidi kedliT garSemortymul sisxlisferi cixe-koSkis sisxlisfer darbazSi da arc misi sulis mdeloebze, aramed Tavis qvis TavSesafarSi exis bolos, srul sibneleSi. SimSilisa da wyurvilisagan guli eleoda, sxeulSic stexda da aJrialebda, rogorc loTs – loTianad gatarebuli Ramis Semdeg da isic fofxviT, oTxze gamoZvreboda xolme exidan. gareT dRe-Ramis romelime Jami idga – Ramis dasawyisi an dasasruli, magram SuaRamec rom yofiliyo, varskvlavebis Suqic ki Tvals sWrida. haeri mtvriani eCveneboda, mZime, filtvebs rom uxevda, landSaftic uxeSi eCveneboda da nazi surnelebac ki uwvavda am samyaros gadaCveul cxvirs. tkipa grenui iseTi mgrZnobiare xdeboda, rogorc javSnidan gamomZvrali kiborCxala, SiSveli rom daxetialobs zRvispirze. jer wyarosaken gaswevda. kldidan lokavda wyals, karga erTi-ori saaTis ganmavlobaSi da itanjeboda – dro TiTqos gauTaveblad iweleboda aq, realur samyaroSi. mere moglejda qvebidan bRuja xavss da pirSi itenida. Caimuxlebda qvebze, kuWSic gadioda da Wamda kidec imavdroulad – yvelaferi swrafad, swrafad, swrafad unda momTavrebuliyo _ da pawia cxoveliviT, romlis Tavs ukve Zerebi dastrialeben, Tavqudmoglejili garboda Tavis exSi, gvirabis bolos, sadac Culo hqonda dafenili. aq, mxolod aq grZnobda Tavs uxifaTod, da misi sulis TeatrSic axla axali speqtakli idgmeboda.
98
28. ase miyveboda dRe dRes, kvira kviras, Tve Tves. ase gavida mTeli Svidi weliwadi. gare samyaroSi ki omi mefobda. omobdnen sileziasa da saqsoniaSi, hanoversa da flandriaSi, bohemiasa da pomeraniaSi. mefis jariskacebis Zvlebi lagdeboda hesenSi, vestfaliaSi, balearis kurZulebze, indoeTSi, misisipis napirebsa Tu kanadaSi – ra Tqma unda, vinc tifiT ar ixoceboda gzaSive. milionobiT jariskacs sicocxlis fasad daujda es omi, safrangeTis mefes – koloniebis dakargvad, xolo yvela xelgamoRebul qveyanas – iseT wona oqrod, rom bolos da bolos, gulis wuxilis miuxedavad, mis Sewyvetazec SeTanxmdnen. swored am dros, zamTarSi, , Tavisda SeumCnevlad grenui, kinaRam gaiyina. xuTi dRe wawyobilad iwva alisfer sawolSi da roca gamofxizlda, ganZrevac veRar SeZlo. saswrafod daxuWa Tvalebi imis imediT, ZilSi movkvdebio, magram lRobis dro damdgaryo ukve, gamoTba da aman gadaarCina. erTxelac, imdeni Tovli Camoyara, Zala ar eyo, gaeTxara da StoSis buCqebamde mieRwia. maSin qvebze miyinuli RamurebiT ikvebeboda. rogorRac kidev, exis pirs mkvdari yvavi ipova da SeWama. am Svidi wlis ganmavlobaSi mxolod es movlenebi akavSirebda realobasTan, danarCeni dro Tavis cixe-darbazSi cxovrobda, sakuTari sulis TviTmpyrobelur samefoSi. iqve darCeboda kidec sikvdilamde, is katastrofa rom ar momxdariyo, romelmac igi exidan gamoaZeva da gare samyaroSi gamoagdo.
29. es katastrofa arc miwisZvra iyo, arc tyis xanZari, arc zvavi da arc misi exis Camongreva; da saerTod, igi Sinagani iyo da ara garegani, da swored imitomac gastanja, rom mis mier SerCeuli gaqcevis gza gadauketa. yvelaferi ki ZilburanSi moxda, ufro sworad, zmanebebSi, kidev ufro sworad – ocnebebsa da zmanebebSi, anu, warmosaxvaSi... sisxlisfer taxtze iwva grenui da sisxlisfer darbazSi eZina. mis garSemo carieli boTlebi mofantuliyo. bevri dalia, Zalian bevri, mere kidev ori boTli im wiTurTmiani gogonas surnelic daayola; etyoba, swored aman mouRo bolo. mainc ra iyo is bolo Wiqa... moeCvena, dampali Waobis SuagulSi dgas, xolo WanWyobidan nisli moiwevs, nel-nela adis maRla da TaviT-fexebamde faravs grenuis, 99
JRinTavs mis sxeuls da male, am nislian simyraleSi, mis gareSemo erTi ylupi sufTa haeric aRar rCeba. nislis CasunTqva uwevda, raTa ar gaguduliyo. mere es nisli sunad iqca. kargad icoda, visi sunic iyo – misi sakuTari, misive sakuTari suni! SemaZrwunebuli ki is iyo, rom arc am sunis atana SeeZlo – verasdidebiT sakuTar suns ver iynosavda! iazra, ra ubeudrebac sWirda da ise Semzaravad daiyvira, ifiqrebdiT, cocxlad swvaveno. yvirilma gaangria sisxlisferi kedlebi, CamoSala cixe-koSkis qva; gul-RviZlidan amoglejilma, Txrilebsa da Waobebs gadauqrola, udabnoebs, gadasera misi sulis bneli sanaxebi, cecxlis grigaliviT gamovarda misi yelidan da exis texilebiT gareT gaeqana gamalebuli, Ria qveynisken da sen-flus gorakebze gaiSala _ TiTqos Tavad mTa yviroda da grenuic, gamoRviZebuli, raRacis mogeriebas cdilobda, undoda es autaneli da maxrCobela simyrale, ukuegdo, daizafra da mTeli sxeuli ucaxcaxebda momakvdinebeli SiSisgan. sakuTar yvirils rom ar gaerRvia es simyrale. Tavad CaixrCobda Sig... amis gaxsenebaze SeaJrJola; da sanam ase ijda da Zrwoda, vidre cdilobda sakuTari dafeTebuli, areuli gonebis mowesrigebas, erTi ram mainc mtkiced gaiazra: axla Seicvlis Tavis cxovrebas – Seicvlis Tundac imitom, rom meored aseTi zmaneba aRar ixilos – meored amis msgavss verafers gadaitans! Culo mxrebze moigdo da gareT gamoZvra. Tebervlis dasasrulis gviani dila iyo, mze anaTebda. garSemo sveli qvebis, xavsisa da wylis suni idga. exis win, miwaze mjdari grenui mzeze Tbeboda da farTod pirdafCenili, sufTa haers ylapavda. jer kidev aJrJolebda im simyralis gaxsenebaze, sul axlaxans rom daaRwia Tavi, da aJrJolebda im dalocvili siTbosagan, zurgze rom efineboda. es gare samyaro mainc arsebobda, Tundac gasaqcevad; SemaZrwunebeli is iqneboda, gvirabidan gamosuls, veraviTari qveyana ver aRmoeCina – mxolod sazareli simyrale SigniT, gareT, da yovelgan!.. Tavzarma nel-nela gadauara. SiSis marwuxebma mouSva da cota ufro Tavisuflad amoisunTqa. SuadRisTvis Cveuli, civsisxliani arsebis TavdaWerac aRidgina. cxvirze ifarebda xels da TiTebs Sua isunTqavda notio, frintebis suniT gaJRenTil gazafxulis haers. oRond Tavad TiTebs araviTari suni ar asdiodaT. mtevani moabruna da xelisguli daynosa. xelis siTbo SeigrZno, suni ki vera. dafleTili saxelo aikapiwa da cxviri idayvSi Cargo. araviTari suni – araviTari suni iRliebSi, fexebze, araviTari – sasircxo organoze, romelsac, ramdenadac SeeZlo, imdenad miuaxlova cxviri... ucnauri ambavi iyo, RmerTmani! grenui – kaci, romelsac sxvisi suni ramdenime milis manZilze scemda, sakuTari sxeulis nawilis suns ver grZnobda raRac erTaderTi mtkavelis daSorebiT! amis miuxedavad, amjerad zafras mainc ar ahyolia – civi gonebiT gansaja da ase mimarTa sakuTar Tavs: „saqme is ki araa, rom me ar amdis suni – suni yvelafers asdis – ara100
med is, rom Tavad ver viynosav, vinaidan dabadebidanve viynosav mas da amitomac ver grZnobs cxviri Cemi Cemive sxeulis suns. ai, rom SemeZlos droebiT mainc movicilo suni Cemi, an nawili misi, cota gadaveCvio da Semdgom xelaxla isev movynoso, eWvi ar araa, maSin ki SevigrZnobdi mis sunsac da – rac igivea – sakuTari Tavisac“... Culo moiZro da samosi gaixada, ufro sworad, is rac samosidan darCa. gaixada ZonZebi, Svidi wlis ganmavlobaSi tanze rom ar gauZvria – isini xom mainc iqnebodnen misi suniT gaJRenTili, da grovad dayara qvabulis win. mere, bolo Svidi wlis ganmavlobaSi pirvelad, isev avida mTis mwvervalze. iq zustad im adgilze dadga, sadac maSin, aq mosvlis dRes rom idga, cxviriT dasavleTisken mitrialda da qars miuSvira dediSobila sxeuli. undoda imdenad ganiavebuliyo, imdenad ganwmendiliyo dasavleTis qariT – anu zRvisa da nestiani mdeloebis surnelebiT gaJRenTiliyo, rom axla am qars gadaeZala misive sxeulis suni, raTa xafangi gaemarTa massa da mis tansacmels Soris, da ai maSin naRdad Caavlebda sakuTar suns... daiZagra, win gadaixara, kiseri qaris sawinaaRmdegod gaiwvdina da xelebic gan-gan gaSala. am ucnaur pozaSi idga ramdenime saaTi zedized, ise rom mzes gadaCveuli, matliviT TeTri kani gauwiTlda, Tumc mze jer mainc arc ise mwveli iyo. saRamo xans isev exisaken daeSva. Soridanve dainaxa Tavisi tansacmlis grova. rom miuaxlovda, cxvirze moiWira xeli da mxolod maSin gauSva, roca uSualod tansacmelTan miitana. jer WaSniki undoda aeRo, rogorc es baldinisagan daiswavla: SeisunTqa haeri da nawyvet-nawyvet iwyo misi gamoSveba. Tanac, orive xelisguli zariviT daafara tansacmels, xolo cxviri zaris enasaviT Cayo Sig, magram mainc araferi gamouvida. iq aTasobiT sxva surneli iyo: qvis, qviSis, xavsis, fisis, yvavis sisxlis – im Zexvis sunic ki, mravali wlis winaT siulis Soriaxlos rom iyida – isic ki sruliad mkafiod igrZnoboda. ukanaskneli 7-8 wlis dRiuri iyo es tansacmeli, da mxolod misi suni, vinac mTeli es dro gauxdelad atara – tansacmels ar aCnda. ai aq ki, cota ar iyosda, isev moeZala SiSi. mze Casuliyo. idga SiSveli, exis win, romlis Savbnel boloSic mTeli Svidi weli gaetarebina. civi qari qroda da verc ki amCnevda, rom gaiToSa, radgan Siganidan sapasuxo sicive moiwevda – SiSis sicive... es SiSi ar iyo is, sizmarSi rom ganicada, sakuTar TavSi CaxrCobis SiSi, romelsac SegiZlia Tavi daaRwio; rasac axla grZnobda, sakuTari Tavis verSecnobis SiSi iyo, im wina SiSis sruliad sawinaaRmdego ram, amas versaiT gaeqceoda, misi pirispir daxvedra iyo saWiro da imis – ramdenadac mwarec ar unda aRmoCndes es – sabolood garkveva, hqonda Tu ara mas sakuTari suni... da unda gaerkvia es saswrafod, axlave, alagobriv! isev exSi Sebrunda. ukve ramdenime metris Semdeg srul sibneleSi aRmoCnda, magram iseve kargad ignebda gzas, rogorc kaSkaSa sinaTleSi. 101
mraval aTasjer gauvlia es gza, yoveli nabiji da yoveli moxveuli icoda, yovel stalaqtids, yovel Sverils grZnobda. gzis gakvleva misTvis sulac ar iyo Zneli _ Zneli im usazarlesi klaustrofobiuli zmanebis winaaRmdeg brZola gaxldaT, moqcevis msgavsad rom sul ufro maRal-maRal talRebad evleboda Tavze. ukan mainc ar ixevda. arcodnis SiSiT sZlia codnis SiSs da gaimarjva kidec, vinaidan arCevani arc hqonda. exis bolos, naSalTan, SiSi ukuiqca. igrZno rom mSvidadaa, goneba naTeli aqvs da cxviric samarTebeliviT alesili... Cajda, Tvalebze xeli aifara da iqauroba moynosa. aq, qveynisgan mocilebul am qvis samareSi gaatara Svidi weli. Tu se unda iyos misi suni, mxolod aq. nela isunTqavda. guldasmiT amowmebda. meoTxedi saaTi mainc iyo ase Cacucquli. Seumcdari maxsovroba hqonda da zustad axsovda rogori suni daxvda exSi Svidi wlis winaT: qvisa da mariliani sigrilis, da sisufTavis, rac imas niSnavda, rom arc erT cocxal arsebas aq fexi ar daedga... amJamadac zustad iseTive suni idga. cota xans kidev ijda, sruliad wynarad, mxolod odnav aqnevda Tavs. mere adga, Sebrunda da gasasvlelisaken gaemarTa. jer mxrebSi moxrili, xolo rodesac SesaZlebloba mieca, welgamarTuli – gareT, Tavisuflebisaken. exis gareT rom gamoaRwia, Camoifxata Tavisi ZonZebi (waRebi jer kidev ramdenime wlis win daulpa), beWebze Culo moigdo, imave Rames datova plon-diu-kantali da samxreTisaken gaemarTa.
30. garegnulad saSineli Sesaxedi iyo: Tmebi muxlebamde Camozrdoda, meCxeri wverebi – Wipamde. frCxilebi Citis brWyalebs miugavda, ZonZebidan daxeTqil-daqerclili kani mouCanda. Semxvedri xalxi – glexebi, romlebic mindvrebSi muSaobdnen qalaq pierforis Soriaxlo, mis danaxvaze kiviliT garbodnen. qalaqSi xom mTlad gadaria yvela: aseulobiT morbodnen mis sanaxavad. zogierTs gaqceuli katorReli egona, sxvebi amtkicebdnen – adamiani ki araa, adamianisa da daTvis najvaria, tyis binadario. erTi xmeleTs SerCenili mezRvauri imasac gaiZaxoda, veluri indielia, okeanis gaRma mdebare kaienidano. bolos merTan waiyvanes. iq, damswreTa gasaocrad, grenuim sigeli amoiRo, piric daaRo da marTalia sakmaod areulad da enabrgvilad – es xom misi pirveli sityvebi iyo bolo Svidi wlis ganmavlobaSi – magram mainc gasagebad uambo, rom is moxetiale Segirdia, rom mas yaCaRebi daesxnen Tavs, sadRac gamoqvabulSi waaTries da iq 102
Svidi weli gaatara tyveobaSi. raxania arc mzis Suqi unaxavs da arc vinme adamiani. ikvebeboda kalaTidan, romelsac uxilavi xeli uSevebda sibneleSi da, albaT, imave xelma Tu gaaTavisufla dawnuli kibis saSualebiT, da rom veraferi gaigo verc Tavis momtaceblebze da verc gamaTavisuflebelze. mTeli es istoria imitom moCmaxa, simarTleze damajereblad miaCnda da daijeres kidec, radgan msgavsi yaCaRuri Tavdasxmebi xSiri iyo overnis, langedokisa da sevenis mTebSi. yoveli SemTxvevaSi, merma sruli ndobiT Seitana misi monaTxrobi oqmSi da kidevac moaxsena amis Sesaxeb markiz de la taiad-espinass, parlamentis wevrs tuluzidan. am markizma jer kidev ormoci wlis asakSi dakarga yovelgvari interesi samefo karis cxovrebisi, versali miatova, Tavis mamulSi dabrunda da mecnierebas uZRvna Tavi. mis kalams ekuTvnoda mniSvnelovani naSromi e.w. dinamiuri erovnuli ekonomikis Sesaxeb, romelSic winadadebas iZleoda, gaeuqmebinaT yovelgvari gadasaxadi miwaTmflobelobasa da sasoflo-sameurneo nawarmze, oRond aRedginaT proporciuli saSemosavlo gadasaxadi, raTa xalxi aeZulebinaT, ufro aqtiurad ganeviTarebinaT sakuTari ekonomika. mogvianebiT, broSuris warmatebiT aRfrTovanebulma, dawera traqtati Temaze, Tu rogor unda aRvzardoT gogonebi da biWunebi xuTidan aT wlamde. Semdeg eqsperimentebma gaitaca soflis meurneobaSi Sejvarebebis ganxriT da Seecada, buRis spermis sxvadasxva balaxebze gadatanis Sedegad, raRac mosawveli yvavilis msgavsi cxovelur-mcenareuli produqti gamoeyvana – rZis misaRebad. dasawyisisTvis garkveul warmatebasac miaRwia, ramac saSualeba misca, am balaxeuli rZisagan yveli daemzadebina, lionis mecnierebaTa akademiis mier Sefasebuli, rogorc „gemoTi Txis yvelis msgavsi, oRondac ramdene mware“. amis miuxedavad, cdebis SeCereba mouxda, radgan uzarmazari Tanxebi exarjeboda buRis spermaze, heqtolitrobiT rom asxurebdnen mindvrebs. da mainc, agrarul-biologiuri problemebis kvlevam igi ara marto niadagis, aramed, saerTod, miwisa da biosferosTan damokidebulebis sakiTxTan miiyvana. sarZeve-sawveli yvavilis gamoyvanaze cdebs rom morCa, axla Seuryeveli TavgamodebiT misdga didi Txzulebis weras, miwasTan siaxlovisa da vitalurobis urTierTdamokidebulebis Taobaze. Tezisad is hqonda, rom sicocxle miwisagan mxolod gansazRvrul manZilze daSorebisas SeiZleba ganviTardes, radgan miwa mudmivad gamoyofs lpobis airs _ esaa egreTwodebuli fluidum letale*, romelic vitalur Zalebs Trgunavs da adre Tu gvian, maTs sruls paralizebasac axdens. amitomac aris, rom yvela cocxali arseba, zrdis saSualebiT cdilobs, gascildes miwas _ e. i. misgan zemoT izrdeba da ara masSi;
*
momakvdinebeli airi (laT.)
103
amave mizeziT miaqvT zemoT Tavisi yvelaze faseuli nawilebi: xorbals – TavTavi, yvavils – kokori, adamians – Tavi. da amitomac aris, rom rodesac sibere moxris maT da isev miwisaken midreks, isini uciloblad am letaluri gazis gavlenis qveS xvdebian da bolos da bolos, xrwnis procesis wyalobiT, imave gazad gadiqcevian sikvdilis Semdeg. cnobisTanave, rom pierfors moevlina kaci, romelsac Svidi weli qvabulSi gautarebia, xrwnis mTavari elementiT – miwiT garemoculs, aRtkinebulma markiz de la taiad-espinasma wamsve gadawyvita, grenui saswrafod Cems laboratoriaSi unda gadaviyvano da iq didis yuradRebiTa da uaxlesi meTodebiT gamovikvlioo. markizs miaCnda, rom grenui SesaniSnavi nimuSi iqneboda zemoxsenebuli letaluri Teoriis dasamtkiceblad; am subieqtze fluidum letale-s zemoqmedebas misi ocdaxuTi wlis sxeuli moxucebulis mixrwnilobamde mieyvana da sikvdilisagan mxolod iman gadaarCina – yovel SemTxvevaSi, ase miaCnda Tavad taiad-espinass, rom tyveobaSi yofnisas, grenui miwisagan dacilebuli mcenareebiT ikvebeboda – savaraudoa, puriTa da xiliT. axla, irwmuneboda markizi, avyofisaTvis sruli janmrTelobis dasabruneblad, aucilebeli iyo fluidis sruliad gandevna misi sxeulidan, da es mxolod misi, markiz de la taiad-espinasis mier Seqmnili „vitaluri haeriT gamniavebeli aparatis“ meSveobiT iyo SesaZlebeli. aseTi aparati mas monpelieSi, Tavisi sasaxlis sxvenze udgas da Tu grenui daTanxmdeba sakuTari Tavi sademonstracio obieqtad CaTvalos, markizi aramarto daixsnis mas miwis gaziT uimedo mowamvlisagan, aramed gvariani TanxiTac daajildovebs... oriod saaTis Semdeg, ukve etlSi isxdnen. yovlad autaneli gzebis miuxedavad, monpeliemde samocdaoTxi mili sul raRac or dReSi ganvles, radgan markizi, xandazmulobis miuxedavad, SemTxvevas ar uSvebda ar gaeSolta cxenebi da Jami-Jam meetlec mieyolebina zed, xolo xelnebisa da resorebis mravalgzis damtvrevis SemTxvevebSi, piradad monawileobda maT SekeTebaSi – imdenad iyo aRtacebuli Tavis monapovariT, ise swyuroda, rac SeiZleba male waredgina igi ganswavluli sazogadoebisaTvis. samagierod, kofodan Camosvlis ufleba grenuis erTxelac ar misces: unda mjdariyo meetlis gverdiT Tavis ZonZebSi, TaviT fexamde sveli TixiTa da miwiT gaTxvril CuloSi gamoxveuli da mogzaurobis mTeli xnis ganmavlobaSi mxolod Zirxvenebs aWmevdnen _ markizs imedi hqonda, miwis fluidiT mowamvlis am idealur SemTxvevas cota xniT ase mainc daakonservebda. monpelieSi CasvlisTanave, brZaneba gasca grenui saswrafod CaemwyvdiaT sasaxlis sardafSi da mosawvevebi daugzavna samedicino fakultetis, botanikuri sazogadoebis, sasoflo-sameurneo skolis, masonTa loJisa da sxva samecniero sazogadoebebs, romelTa ricxvi qalaqSi Tormetze aranaklebi iqneboda. ramdenime dRis Semdeg ki – zustad erTi kviris Tavze im droidan, rac man Tavisi TavSesafari mia104
tova mTebSi – grenui monpelies universitetis saaqto darbazSi, mravalricxovan msmenel-mayurebelTa winaSe warsdga. moxsenebaSi markiz taiad-espinasma igi daaxasiaTa, rogorc miwis letalur fluidTa Teoriis WeSmaritebis cocxali dasabuTeba. axsna-ganmartebasTan erTad, markizi naWer-naWer aglejda grenuis ZonZebs: ai, batonebo, ra SemaZrwunebel efeqts axdens gamxrwneli gazis zemoqmedeba sademonstracio obieqtis sxeulze; miaqcieT yuradReba wylulebsa da nawiburebs; ai, aq ki, mkerdze, uzarmazari sisxlisfer-wiTeli karcinomaa, imave gazisagan gamowveuli; mTeli kani daxeTqilia; saxezea agreTve xerxemlis fluidaluri gamrudeba kuzis saxiT da fexis Sexorcebuli TiTebi. Sida organoebi: elenTa, RviZli, filtvebi, naRvlis buSti da saWmlis momnelebeli traqti – mZimedaa dazianebuli da amas damajereblad adasturebs ganavlis sinji. TviT sinji TasSia mogrovebuli da obieqtis gverdiT Zevs ficarnagze. nebismier msurvels SeuZlia Tavad gansajos. yovelive zemoTqmulidan is SegviZlia davaskvnaT, rom vitaluri Zalebis dambla, gamowveuli fluidum letale taillade-is Svidwliani zemoqmedebiT, ukve imdenad progresirebadia, rom subieqti – visi garegani iersaxec gadagvarebis mkafio niSnebs atarebs – unda ganisazRvros rogorc arseba, romelic ukve, faqtiurad, sikvdilTanaa wilnayari. amisda miuxedavad, momxsenebeli ecdeba ventilaciuri Terapiis meSveobiTa da vitaluri dietis gamoyenebiT, rva dReSi miaRwios sruli gamojanmrTelebis mkafio niSnebs. yvela aq damswres mogiwodebT, kviraZals SeikriboT, raTa prognozis utyuarobasa da miwis fluidis Cveneuli Teoriis uryeobaSi piradad darwmundeT!.. moxsenebas udidesi warmateba xvda wilad. ganswavlulma sazogadoebam mquxare taSiT daajildova mecnieri, xolo Semdeg im ficarnagis gaswvriv gamwkrivdnen, grenui rom idga. misi yovlad antisanitariuli mdgomareoba, Cirqovani iarebi da motexilobebis nakvalevebi imdenad SemaZrwunebel STabeWdilebas tovebda, yvelam sabolood ganwirulad CaTvala, Tumca Tavad ki grZnobda, rom janmrTelic iyo da janmosulic. swavlul batonTagan zogierTi saqmis codniT ukakunebda mkerdze TiTs, zogi zomavda da zogic pirSi Caxedavda xolme, an quTuToebs uqaCavda zeviT; sxvebi esaubrebodnen, qvabulze ekiTxebodnen, an imaze, Tu rogor grZnobda Tavs amJamad. grenui, markizis darigebebisda kvalad, mxolod moguduli xrialiT pasuxobda da orive xeliT fluidum letale taillade-Ti dazianebul xaxaze uTiTebda... demonstracia rom damTavrda, markizma isev SefuTa Cveni gmiri da ukan gaagzavna, Tavisi sasaxlis sardafSi. iq, samedicino fakultetidan mowveuli ramdenime rCeuli eqimis TandaswrebiT, vitaluri haeris gasaniavebel aparatSi moaTavsa – anu erTmaneTTan mWidrod morgebuli fiWvis ficrebisagan gakeTebul sakuWnaoSi. sakuWnao Semomwovi milisagan Semosuli, letaluri gazisagan Tavisufali haeriT niavde105
boda, xolo ukve gamoyenebuli airi ki iatakSi datanebuli tyavis saqSeniT gadioda. es sakmaod rTuli danadgari msaxurebis mTel razms mohyavda moqmedebaSi da dRian-Ramianad zrunavdnen, milSi Cayolebul saniaveblebs mudmivad etrialaT. ase da amgvarad, grenui ganmwmendi haeris nakadiT iyo garemoculi, xolo kedelSi Catanebuli patara, orfrTiani karidan yovel saaTSi erTxel awvdidnen miwidan dacilebul sakvebs: mtredis bulions, torolis paStets, gareuli ixvis SeWamands, murabas – aucileblad xis kenwerodan Camokrefili xilisagan; gansakuTrebuli, maRali jiSis xorblidan gamomcxvar purs, pirineul Rvinos, arCvis rZes da sasaxlis sxvenze gamozrdili qaTmebis kvercxebisagan aTqvefil bezes... mTeli xuTi dRe grZeldeboda dezinfeqciiTa da revitalizaciiT mkurnalobis kursi. amis Semdeg markizma saqSenebi gaaCerebina da pacienti axla saabazano oTaxSi gadaiyvana, sadac ramdenime saaTiT Caalbes SemTbar wvimis wyalSi da bolos maRalmTian qalaq potosidan Camotanil nigvzis zeTze dayenebuli sapniT ganbanes. xelebze da fexebze frCxilebi daaWres, dolomitis kiris wminda fxvniliT gauxexes kbilebi, gakriWes, gaparses, Tmebi daukulules da pudric moayares. moiyvanes TerZi, mewaRe da grenuim cxovrebaSi pirvelad igema sakuTar Targze Sekerili, gaxamebulsaxeloebiani, TeTrJaboiani perangi, abreSumis windebi, maudis Sarvali da cisferi xaverdis Jileti, rom araferi vTqvaT Savi espanuri tyavis lamaz, balTebian fexsacmelebze, romelTagan marcxena, gansakuTrebulad nakeri, mSvenivrad faravda mis damaxinjebul fexis terfs. markizma sakuTari xeliT gadausva ferumarili grenuis dakenkil saxes, odnav wascxo Wiaferi tuCebsa da Rawvebze, xolo gamomwvari cacxvis fanqriT mis warbebs WeSmaritad keTilSobiluri moxriloba misca. Semdeg martivi, sada, iasamnis sunamo moasxura, ramdenime nabijiT ukan daiwia da karga didxans eZebda sityvebs sakuTari aRtacebis gamosaxatad. – ymawvilo, – wamoiwyo rogorc iqna, – pirdapir aRfrTovanebuli var sakuTari TaviTa da SeZrwunebuli – sakuTari genialobiT! Tqma ar unda, arasodes Semparvia eWvi Cemi fluidaluri Teoriis sisworeSi – aramc da aramc – oRond Tu asrerigad dadasturdeboda praqtikul TerapiaSi, mec ar megona! lamis cxoveli iyaviT da Tqvengan adamiani Sevqmeni – RvTiuri Sesaqmea, RmerTmani! barem es siamec momaniWeT – midiT erTi im sarkesTan da sakuTar anarekls SeavleT Tvali... pirvelad SeigrZnobT, rom adamiani xarT – ver vityvi, gansakuTrebuli an raimeTi gamorCeuli, an riTime aRmtacebeli, magram mainc, sruliad Cveulebrivi adamiani! sarkesTan mibrZandiT, sarkesTan! ixileT da gaocdiT im jado-misnobiT, raic Tqvens mimarT movimoqmede! grenuis aqamde sarkeSi arasodes Caexeda da ra hkida Tvali moxdenil samosSi, TeTr xalaTsa da abreSumis windebSi gamokvarTul ymawvils, Cveulebisamebr moixara welSi, rogorc yovelTvis ixreboda amgvarad gamowyobili batonebis winaSe. misda gasakvirad, is ga106
mowyobili batonic moixara, xolo rodesac grenui isev gasworda welSi, batonmac igive gaakeTa da mere ase gaSterebulni idgnen da erTxanoba jiqur Sescqerodnen erTmaneTs. yvelaze metad grenui swored im faqtma gaaoca, rom markizis Tqmisa ar iyos, marTla Cveulebrivad gamoiyureboda: masSi namdvilad araferi iyo gansakuTrebuli – arc xibliani Canda, magram arc Zalian maxinji; sakmaod dabali, odnav gverdmoqceuli, uRimRamo saxiT... mokled, ise gamoiyureboda, rogorc aTasobiT sxva – quCaSi rom gaevlo, ara kaci ar mobrundeboda Tvalis gamosayoleblad. aki TviTonac ar miaqcevda yuradRebas vinme aseTs, rogorc axlaa, gzaSi rom Sexvedroda Tundac pirispir. albaT mxolod im SemTxvevaSi, Tu Seiynosavda, rom am Semxvedrs mxolod da mxolod iis surneli asdis, rogorc im batons sarkeSi, da rogorc axla Tavad, sarkis win mdgoms... arada sul aTi dRis win misi damnaxavi glexebi kiviliT garbodnen aqeT-iqiT. arc maSin grZnobda Tavs sxvagvarad vidre axla, da axlac, Tvalebs rom daxuWavs, sulac ara grZnobs Tavs maSindelisagan gansxvavebulad. garsSemortymuli haeri Seiynosa da yovlad uvargisi sunamos, da maudis, da Tavisi fexsacmlis axalgamoyvanili tyavis suni SeigrZno, Seiynosa abreSumis, pudris, pomadis suni, potosuri zeTis minavlebuli surneli da uceb mixvda, rom mtredis bulioni da raRac ventilacia ki ar iyo saWiro misgan normaluri adamianis Sesaqmnelad, aramed swored es moduri WinWebi, varcxniloba da sul mciredi kosmetikuri xrikebi! Tvali moWuta da moeCvena, sarkeSi myofma batonmac TiTqos Tvali Caukra da misi WiaferiT SeRebili tuCebis kuTxeSi Rimili gakrTa _ TiTqos undoda eniSnebina, arc ise sazareli Sesaxedi xaro. Tavis mxriv grenuimac miiCnia, rom es sarkeSi myofi, adamianuri sunis armqone figura sakmaod sasiamod gamoiyureboda; yoveli SemTxvevisTvis, anarekls Tavi daukra da SeamCnia, sapasuxo Tavis dakvris dros isic malulad beravda nestoebs…
31. meore dRes – markizi im dros savaldebulo pozebis daWeras, Jestebsa da sacekvao svlebs aswavlida – grenuim Tavbrusxvevis patara Seteva gaiTamaSa da sulis xuTvisagan viTomda mTlad Zalagamoclili, divanze gaiSxlarTa. markizi, lamis iyo, Wkuidan gadavida. jer msaxurebs dauwyo yvirili, iTxova, saswrafod moetanaT didi marao, saniaveblebi da 107
rogorc ki msaxurebi brZanebis Sesasruleblad gasxltdnen, muxlebze daeca grenuis gverdiT, Tavisive cxvirsaxociT uniavebda, iis mZafri surneli rom asdioda, da aficebda, metic – evedreboda, rogorme fexze wamomdgariyo, mainca da mainc axla ar miebarebina uflisTvis suli, an SesaZleblobis farglebSi, zegamde mainc moeTmina, safrTxeSi ar Caegdo letaluri fluiduri Teoriis naTeli momavali!.. grenui ikrunCxeboda da igrixeboda, axvelebda, xrotinebda, orive xeliT icilebda cxvirsaxocs da sabolood, friad dramatulad goesvena divanidan, parketze gaxoxda da oTaxis Soreul kuTxeSi moyuCda. – oRond eg sunamo momaSoreT! – ise wamoixavla, TiTqosda ukanasknel Zalebs kargavda. _ egaa rom mklavs!.. da mxolod maSin, rodesac taiad-espinasma cxvirsaxocic gadaagdo fanjridan da ratomRac, kamzolic zed miayola, grenuim es mZafri Seteva moToka da mimtknarebuli xmiT auwya rom mas, menelsacxeblis Segirds, misi profesiis adamianebisaTvis damaxasiaTebeli faqizi ynosva aqvs da zogierT aromatebze misi organizmi gansakuTrebiT mtkivneulad reagirebs... is viTareba, rom swored iis suni – ia xom saamuri yvavilia – aseTi autanelia misTvis, mxolod imiT SeuZlia axsnas, rom markizis sunamo gadametebiT didi raodenobiT Seicavs iis fesvs, es ukanaskneli ki, Tavisi miwisqveSa warmoSobis gamo, cud zemoqmedebas axdens letaluri fluidiT asegvarad janmoryeul pirovnebaze... jer kidev guSin, sunamos pirvelad xmarebisas igZno Tavbrusxveva, xolo dRes, ganmeorebiT rom Seiynosa nayeni, TiTqos isev iq aRmoCnda, im sazarel daxuTul exSi, sadac Svidi weli gatara... axla ki, mas Semdeg rac markizis xelovnebam sicocxle aCuqa fluidebisagan ganwmendil haerSi, urCevnia adgilze mokvdes, vidre kidev erTxel ganicados am sazizRari fluidis zemoqmedeba! axlac ki guli ekumSeba fesvebisagan damzadebuli sunamos gaxsenebaze… sruliad darwmunebulia – Zalebi maSinve daubrundeba, Tu markizi nebas miscems iis sunis sruliad gasaZeveblad Tavadve daamzados sakuTari sunamo; warmoidgineT miwisagan dacilebuli ingredientebis Zalze msubuqi, haerovani, fiWvis wiwvebis esencia da tanmaRali kviparosis zeTi! sul ramdenime Sxefi tanisamosze, ramdenime wveTi yelze da Rawvebze _ da is sruliad dazRveuli iqneba imgvari gamtanjavi Setevebisagan, axlaxans rom gadaitana... is rac Cven axla, saqmis gasaioleblad, mokled gogeciT, sinamdvileSi karga naxevarsaaTiani enaRvarWnilobis nimuSi iyo _ xrialiT, slukuniTa da sulis xuTvis SetevebiT bevrgzis ganawyveti _ krunCxvebiT, xelebis qneviTa da Tvalebis Teatralurad amotrialebis TanxlebiT. markizi gaSra – tanjvis simptomebze metad, masze grenuis damajerebelma argumentaciam gaWra. raRa Tqma unda, iis sunamos bralia yvelaferi! miwasTan amazrzenad axlos myofi, metic – 108
faqtiurad, Sig miwaSi mzardi produqti! udavoa, ukve Tavadac eqneba eg seni Seyrili da verc ki xvdeba, rom es surneli meTodurad uaxlovebs sikvdilis dRes! is nikrisis qari rom sWirs, kefa rom uqvavdeba, aso rom hkidia CvariviT, da buasili rom awuxebs, da xmauri yurebSi, da dampali kbilebi – yvelaferi uTuod iis myrali fesvebiT mowamvlis Sedegia! da es – es sacodavi kacuna, es araraoba, oTaxis kuTxeSi rom miyuJula – mas WeSmaritebas auwyebs! guli auCuyda markizs. surda axlos misuliyo, aeyenebina da gulSi Caekra, magram droulad gaaxsenda – jerac mZafrad mdis iis sunio, msaxurebs uxmo da ubrZana gaeqroT am sunamoTi savse yvela flakoni, gaeniavebinaT sasaxle, vitaluri haeris aparatSi dezinfeqcia CaetarebinaT mTeli garderobisTvis, xolo grenui sakaciT mieyvanaT qalaqis pirvel parfiumerTan... swored amis misaRwevad gaiTamaSa grenuim zemoxsenebuli Setevebi. nelsacxeblebis damzadebas monpelieSi Zveli tradiciebi hqonda da imis miuxedavad, rom bolo xanebSi, qalaq-konkurent grasTan SedarebiT warmoeba odnav dakninda, qalaqSi mainc darCa ori-sami kargi parfiumeri da mexelTaTmane. yvelaze pativcemulma maT Soris, vinme runelma, gaiTvaliswina Tavisi friad sarfiani saqmiani urTierTobebi markiz de la taiad-espinasis ojaxTan, romelsac sapons, sacxebs da nelsurnelebebs awvida da am sruliad gansakuTrebul nabijs dasTanxmda – erTi saaTiT daeTmo sakuTari atelie ucnauri parizeli SegirdisaTvis, sakaciT rom moayenes kars. am ukanasknels araviTari axsna-ganmartebebisaTvis ar miugdia yuri, arc is ukiTxavs, sad ra ewyo da pirdapir ganacxada – Tavad gavarkvev yvelaferso; Caiketa saxelosnoSi, sruli erTi saaTi gaatara iq, xolo runelma da markizis mouravma samikitnos miaSures, sadac, sul ramdenime Wiqa Rvinis fasad, runeli iZulebuli gaxda esmina, Tu ratom da ra mizeziT ara aqvs mis iis wyals de la taiad-espinasis sajalaboSi arsebobis ufleba. runelis atelie da saxelosno ver iyo mTlad ise brwyinvaled mowyobili, rogorc baldinis surnelovan nawarmTa maRazia parizSi: ramdenime saxeobis yvavilis zeTi, nayeni Tu nazavi, rigiT menelsacxebles araviTar gasaqans ar miscemda, oRondac grenuisaTvis ki es masalac sruliad sakmarisi iyo. araviTari didebuli surnelebis Seqmnas is ar apirebda. arc cdila, ganezavebina, rogorc Tavis droze baldinisTan, raRac gansakuTrebuli, brwyinvale sunamo, romelic aTasi sxva surnelisagan gamorCeuli iqneboda da sazogadoebas gadaiyvanda Wkuidan. evkaliptisa da kviparosis foTlis esenciebs mxolod unda SeeniRbaT mTavari aroma, romlis damzadebac man ganizraxa _ adamianis, ubralod _ adamianis suni!.. undoda mieTvisebina, dasawyisisTvis Tundac uxarisxo surogatis saxiT, is suni, romelic Tavad mas ar gaaCnda. ra Tqma unda, zogadad adamianis suni ar arsebobs, iseve rogorc ar arsebobs zogadad saxe – yvela adamians Taviseburi suni 109
sdis da arc aravin uwyoda es grenuize kargad, vinac aTasobiT suns scnobda, dabadebidanve suniT ganarCevda adamianebs. da mainc, parfiumeris TvalTaxedvidan gamomdinare, iyo raRaca saerTo gama masSi da sakmaod martivic: oflisa da qonis, yvelisa da simJavis... mokled, sakmaod mZaRe. ase Tu ise, igi yvela adamianisaTvis iyo damaxasiaTebeli da swored es unda dasdeboda safuZvlad individualuri aromis ZiriTad Temas. oRondac es Tema, es nakadi, piradi sunis es ganumeorebeli kodi adamianTa umetesobisaTvis Seucnobelia. maT arc araferi ician imisa, rom msgavsi ram gaaCniaT da amas garda, yovelTvis cdiloben an axali tansacmliT, an axali, moduri sunamoTi SeniRbon. kargad cnoben mxolod im mTavar suns, im – upirveles da primitiul – sxeulis anaorTqls, romelSic cocxloben da yvelani, vinc am simyrales gamoscems, Tavisianad aRiqmebian... am dRes grenuim friad ucnauri sunamo moamzada. amaze ucnauri qveynad jer arcerTi ar damzadebula: miiTvisa ara ubralod suni, aramed suni im zogadad adamianisa, suni rom asdis. yvela, vinc ki mas SeisunTqavda Tundac ukunSi, maSinve gaifiqrebda rom aq, sadRac, kidev viRac aris; Tu mas ipkurebda adamiani, romelsac Tavad asdis adamianuri suni, mogeCvenebodaT, rom aq ori adamiania, an kidev uaresi, jadoqruli ormagi arseba, rogorc xateba, romelic aRar SeiZleba erTmagad daafiqsiro, radgan misi garSemoxazuloba aramkafioa, gadRabnili, rogorc wylis livliviT damaxinjebuli anarekli tbis zedapirze. am sunis aslis gadasaRebad – rac misi aRqmisTvis uxarisxo, magram sxvaTa mosatyueblad mainc sakmao iqneboda – grenuim runelis saxelosnoSi sxvebisTvis sruliad gamousadegari, moulodneli, SeiZleba iTqvas, aratradiciuli ingredientebi gamoZebna. katis jer kidev nedli ganavali, karis zRurblTan rom ipova – aiRo naxevari kovzi da Casdo SesarevSi mcireoden Zmarsa da danayil marilTan erTad; magidaze yvelis nafCxveni aRmoaCina, runels rom morCenoda navaxSmevs da sakmarisad mZafr suns rom gamoscemda; savaWros ukan, kasris saxuravidan Camofxika raRac, rasac Tevzis nawlavebis suni udioda, gadauria es yvelaferi laye kvercxs, sasaqmebel zeTs, niSadurs, muskatis danayil kakals, damwvar rqas da Roris xiwiws, daumata didi raodenobiT cibetini, mere es narevi spirtiT gaazava da daleqvis saSualeba misca. Semdeg gafiltra da axla sxva WurWelSi gadaasxa. suni Semzaravi iyo – gaxrwnis, kloakis, sidamplis Smori sdioda, magram rodesac maraos erTi aqneva am anaorTqls sufTa haersac Seurevda, iseTi STabeWdileba geqmnebodaT, TiTqos parizSi, operisa da lanJeris quCebis gadakveTaze ideqiT zafxulis cxel dRes – iq, sadac Tevzis rigebis, umankoTa sasaflaosa da gadaWedili saxlebis suni trialebs… 110
swored am sazizRrobas, romelsac gvamis suni ufro sdioda, vinem cocxali adamianis, aromatuli eTeruli zeTebis mxolod Txeli fena daado: wiwakis, limonisa da evkaliptisa da yovelive es Searbila, odnav miCqmala kidec yvavilebis natifi zeTebis TaiguliT: nemsiwvera, vardi, forToxlis yvavili da Jasmini. spirtiT xelmeored gazavebiTa da cotaodeni Zmris damatebiT is ugvani fuZe, razedac mTeli es narevi warmoiqmna, ynosvisaTvis sruliad miuwvdomeli gaxda. axalma ingredientebma SeumCneveli gaxada faruli simyrale, yvavilebis surnelma SeniRba arsi; metic – sainteresoc ki gaxada. axla SeuZlebeli iyo gaxrwnisa da sidamplis sunis SegrZneba, is sruliad gamqraliyo da piriqiT, iseTi STabeWdileba iqneboda, rom es sunamo rarac macoxlebel, frTebisSemsxmel surnels afrqvevda! grenuim or flakonSi gadaasxa nazavi, sacobebi mWidrod moargo da jibeebSi Seinaxa. Semdeg safuZvlianad garecxa Semrevebi, filebi, Zabrebi da kovzebi, mware nuSis zeTiT gawminda, raTa sunis yovelgvari kvali moespo da axla sxva Semrevs daswvda. swrafad Seazava meore sunamo, pirvelis aslis msgavsi, romelic aseve eTeruli zeTebisa da yvavilTa nayenebisagan Sedgeboda, oRond safuZvlad is jadosnuri narevi aRar hqonda da sruliad Cveulebriv ingredientebs Seicavda _ muSks, murs, cotaoden cibetinsa da kviparosis zeTs. am axal sunamos sul sxvagvari aroma hqonda pirvelTan SedarebiT – arc imdenad agresiuli, ufro miamiti, naklebad idumali, – vinaidan swored is safuZveli ar hyofnida, adamianis suns rom imeorebs... am sunamoTic gaavso flakoni, gaixada da dediSobila darCa. mere aiRo is, pirveli sunamo, tansacmels moapkura da Tavadac miisxura iRliebSi, fexis TiTebs Soris, lajebSi da yurebs ukan; gadaisva Tmebze da kiserze, mere isev Seimosa da uCumrad gavida saxelosnodan.
32. quCaSi rom gamovida, uecrad SiSi daeufla – icoda, Tavis arsebobis manZilze pirvelad asdioda adamianis suni. Tumca, misTvis rom gekiTxaT – ubralod yarda, yarda sazizRrad. warmodgenac ki ar SeeZlo, Tu sxvebi sulac ar aRiqvamdnen mis suns, rogorc simyrales da ver Sebeda samikitnoSi, sadac rumeli da markizis mouravi elodnen. axali surnelis uCumrad gamocda amjobina _ adga da yvelaze viwro, Cabnelebuli CixebiT daeSva mdinarisaken; iqiT, sadac dabaRebsa da mRebavebs TavianTi saxelosnoebi hqondaT gamarTuli da TavianT myral saqmianobas eweodnen. vinme Semxvedris danaxvaze, an romelime winkarTan, sadac bavSvebi TamaSobdnen da dedabrebi Camomsxdariyvnen, Tavs aiZulebda, nabiji Seenelebina. 111
aki bavSvobidanve iyo SeCveuli, rom gverdze Cavlili adamianebi araviTar yuradRebas ar aqcevdnen; ara zizRis gamo – rogorc adre egona, – aramed saerTod ver amCnevdnen mis arsebobas. mxolod maSin, rodesac pirispir SeeCexeboda vinmes, brboSi an moulodnelad, quCis kuTxeSi, warmoiqmneboda xolme aRqmis velSi meyvseuli CarTva da Cveulebriv, Semxvedri SerZrwunebiT gadaqandeboda xolme ukan, ramdenime wami uyurebda mas, grenuis, ise rogorc arsebas, romelsac arsebobis araviTari ufleba ar gaaCnia; arsebas, romelic ueWvelad iyo mis win da Tan, rogorRac, arc arsebobda – swrafad Setrialdeboda, gaSordeboda da iqve miiviwyebda... oRond axla, monpelies CixebSi, grenui xedavda da grZnobda – da amjerad siamayis mwvave grnobac daeufla – rom is raRacnair zemoqmedebas axdens sxvebze: Wis kibeze gadaxril viRac qals Cauara da SeamCnia, saswrafod wamoswia qalma Tavi, SeaTvaliera da Semdeg, aSkarad damSvidebuli, isev Tavis saqmes miubrunda. viRac mamakaci, romelic misken zurgiT idga, Semobrunda da karga xans cnobismyvared adevnebda Tvals. bavSvebi, romlebsac xvdeboda, gzas uTmobdnen – ara SiSiT, aramed pativiscemiT; da maSinac ki, rodesac saxlis karebidan gamovardnilebi uneburad SeeCexebodnen, yovelgvari SekrTomis gareSe gaslxtebodnen xolme gverdze. ramdenime aseTi Sexvedris gamoisobiT zustad SeigrZno Tavisi axali auras Zala da ufro TviTdarwmunebuli da Tavxedic ki gaxda. swrafad uaxlovdeboda adamianebs, undoda, rac SeiZleba axlos Caevlo maTTan, marcxena xels iqnevda da TiTqos SemTxveviT Seexeboda xolme sxvis mklavs. erTxel isev, viTomda SemTxeviT, xelic ki hkra kacs, roca mis gadaswrebas cdilobda; gaCerda, bodiSi mouxada da man, vinc jer kidev guSin mis moulodnel gamoCenaze mexdacemuliviT gaSeSdeboda, iseTi saxe miiRo, TiTqos arc araferi momxdara, mobodiSeba miiRo, gauRima kidevac da mxarze xelic moutyapuna. grenuim Tavi daaRwia Cixebs da wm. petres taZris win mdebare moedanze gamovida. taZarSi jvrisweris ceremonia dasasruls uaxlovdeboda; zarebi rekdnen da TaRovani karibWis orive mxares xalxi idga. yvelas patarZlis danaxva surda. grenuic iqiT gaiqca, brbos Seeria. ibiZgeboda, trialebda am masaSi, adamianebis durdoSi _ dae, idgnen mWidrod mis garSemo, grenuis suniT gaiJRinTon! da xels kravda mowolil simWidroves, farTod Slida fexebs, xalaTis sayeloc moifliTa, raTa suni Tavisuflad wamosuliyo sxeulidan da usazRvro iyo misi sixaruli, roca naxa, rom sxvebi verafers amCnevdnen, sruliad verafers; rom mTeli es brbo, kaci Tu qali, da bavSvebi, romlebic ase mWidrod dganan mis garSemo, sruliad iolad aZleven Tavis motyuebis uflebas da isunTqaven mis simyrales – swored imas, katis ganavlis, yvelisa da Zmrisagan rom SeTiTxna, da miirqmeven rogorc Tavisi msgavsis suns, xolo mas, nabuSarsa da magidis qveS gagdebul grenuis, ise iReben TavianT wreSi, rogorc sworni swors... 112
uceb igrZno, muxlebTan bavSvi edga, patara gogona, ufrosebs Soris CaWedili. liqniani mzrunvelobiT aiyvana xelSi, raTa bavSvs ukeT daenaxa yvelaferi. dedamisma madlobac ki gadauxada, bavSvi kidev, sixaruliT Wylopinebda. da idga ase, brbos SuagulSi, daaxloebiT meoTxedi saaTi, yalbi wmindanobis aRtkinebiT ikravda gulSi ucxo bavSvs da vidre Caivlida zarebis gamayruebeli JReriTa da mozeime xalxiT Tanxlebuli procesia, romlis Tavzec wvrili xurda fulis wvima modioda, grenuiSi sul sxvagvari zeimi boboqrobda, Savi zeimi, mrume zeobis grZnoba, avxorcobasaviT TrTolvas rom iwvevda masSi, da Tavs Zlivs ikavebda, Sxam-naRvelasaviT ar goenTxia mTel am brboze da pirSi ar miexala maTTvis – ki ar meSinis Tqveni, TiTqmis arc mZulxarT, oRond mezizRebiT kia Tqveni myrali sibriyvisaTvis, amgvari motyuebisa da gasulelebis nebas rom maZlevT! da TiTqos meti dacinvis mizniT, ufro miikra bavSvi mkerdze, filtvebi haeriT gaivso da am xalxTan erTad dasZaxa: „patarZals gaumarjos, patarZals! nefededofals gaumarjos!“ rodesac saqorwilo procesia gaecalaT da brbom daSla iwyo, bavSvi dedas gadasca, mere ki eklesias miaSura, aRgznebisagan cota mainc dasaclelad. haeri taZarSi sakmevlis suniT gaJRenTili daxvda, sakurTxevlis orsave mxares bolqvebad rom amodioda ori sasakmevlidan da mqise zewariviT efineboda sul axlaxans aq msxdomi adamianebis ukve minavlebul suns. grenui qoredis qveS Camojda. anazdad sruli kmayofilebis grZnoba daeufla: ara iseTi zarxoSuli, rogorsac adre, kldis saSoSi martosuli orgiebis dros ganicdida – ara, piriqiT – civi, fxizeli kmayofilebis, mxolod da mxolod sakuTari Zlierebis SegrZneba rom badebs.. ukve uwyoda Tavisi namdvili mizani – sakuTari genialurobis wyalobiT, yovlad ugvano saSualebebisagan Seqmna adamianis suni da Seqmna iseTi sizustiT, bavSvmac ki moatyuebina Tavi. axla grZnobda, metis miRwevac SeeZlo: SeeZlo gaeumjobesebina es surneli, SeeZlo ara ubralod adamianis, aramed zekacis sunis Seqmna; anu raRac RvTaebrivi aromis, gamouTqmelad mimzidvelisa da cxovelmyofelis, romlis Semynosavi, ubralod, iZulebuli iqneba, Seiyvaros igi, grenui – Tavad am jadosurnelis matarebeli zekaci!.. diax, sworedac aiZulebs rom Seiyvaron! rogorc ki misi aromis garemoSi moxvdebian, iZulebulni Seiqnebian aramarto aRiqvan, rogorc Tanaswori, aramed Seiyvaron kidec – siSlegemde, TavdaviwyebiT; aiZulebs, iTrTolon, iqviTinon netarebisagan – Seiynosaven Tu ara mis suns, umal muxlT moiyrian, rogorc uflis sakmevlis winaSe! da surda, nelsurnelebaTa yovlisSemZle RmerTi gamxdariyo _ iseTi, rogoric ocnebebSi exateboda, oRond amjerad – yofier samyaroSi da realur adamianebsa zeda... da icoda, SeZlebda kidec, vinaidan ada113
mianebs unari aqvT, daxuWon Tvali da ara dainaxon sidiade, saSineleba, silamaze, amoivson yurebi da ara usminon arca kacsa da arca sityvas misas; oRondac surnels ki ver aRweven Tavs, vinaidan igia sunTqvis RviZli Zma – masTan erTad SeaRwevs igi adamianebSi da maT Tavis dacvis saSualebac ki ar eqnebaT, Tu sicocxle surT... surneli yvelaze Rrmad aRwevs, Siganamde uwevs da iq gamoaqvs daskvna lmobasa Tu arad Cagdebaze, zizRsa Tu siameze, siyvarulsa Tu siZulvilze. adamianis suls flobs is, vinc mis surnels flobs... wynarad, mSvidad ijda grenui eklesiis merxze da TavisTvis Cumad xiTxiTebda. xalxis damorCileba rom gadawyvita, arc aRtkinebis magvari araferi ganucdia da arc TvalebSi uRvioda Slegis cecxli da arc SeSliliviT manWavda saxes. odnavadac ar borgavda. imdenad naTel da mxiarul ganwyobaze iyo, Tavsac ki ekiTxeboda: mainc da risTvis mWirdebao yvelaferi es? da aki pasuxic Tavadve gasca: sWirdeba imitom, rom borotebiTaa gaJRenTili... da am dros didis kmayofilebiT Caicina kidec. sruliad umanko gamometyveleba ki hqonda – rogorc nebismiers im adamianTagan, vinc, ubralod, bednieria. ramodenime xans ijda ase, gasusuli, da Rrmad isunTqavda sakmeveliT gajerebul haers, mere isev Tavdajerebulma Rimilma gadauara saxeze. ise, kacma rom Tqvas, Zaan ubadruki surnelebiT ki kmayofildeba es Cveni RmerTi! sasaciloc kia – rac am sakmevlebidan bolavs, namdvili sakmevelic ki araa – ufro raRac narev-nazizni, romelSic cacxvis naxSiri, dariCini da gvarjilaa Sereuli. diax, diax – RmerTi, ubralod, yarda! RmerTi erTi pawia, sabralo myrala iyo; mas atyuebdnen, am RmerTs, an Tavadve iyo matyuara, zustad iseTive, rogorc grenui – oRond gacilebiT ugergilod ki ityueboda!
33. markizi de la taiad-espinasi pirdapir aRfrTovanebuli darCa axali sunamoTi. misTvisac ki, letaluri fluidis aRmomCenisaTvis, gasaocari iyo imaze dakvirveba, Tu rarig moqmedebda individis saerTo mdgomareobaze imgvari meorexarisxovani da aqroladi substancia, viTarca sunamoa: yvelaferi imazea damokidebuli, Tu ramdenad axloa miwasTan an ramdenadaa dacilebuli miwas zemoxsenebuli substanciis ingredientebi. sul ramdenime saaTis win, gadafiTrebuli, guliswasvlamde misuli grenui axla iseve saRad da jan-RoniT savsed gamoiyureboda, rogorc misi asakis nebismieri sxva janmrTeli adamiani; metic, isic ki SeiZleba iTqvas, rom – misi wris xalxisTvis damaxasiaTebeli zogierTi Tandayolili naklulovnebisa da sruli 114
gaunaTleblobis miuxedavad – raRac piradi individualobis msgavsic ki SeiZina. yovel SemTxvevaSi, igi, taiad-espinasi, Tavis ukve gamosacemad momzadebul traqtatSi letaluri fluidis Teoriis sakiTxisaTvis (qveTavi: dieteTika) aucileblad aRwers am SemTxvevas. oRondac, jer Tavad moixmars am sunamos – ase vTqvaT, misi praqtikuli daniSnulebisamebr. grenuim orive flakoni gadasca markizs, markizmac ipkura da efeqtiT savsebiT kmayofili darCa: axla meCveneba, – aRiara kidec, – rom es amazrzeni iis suni wlebis manZilze tyviasaviT mawveboda mxrebze, axla ki TiTqosda frTebi gamomesxa da im marcxena muxlis tkivilmac miklo, da xmaurmac yurebSi da saerTod, mxned da aTi wliT gaaxalgazrdavebulad vgrZnob Tavso. mivida grenuisTan, gadaexvia da „fluidaluri Zma“ uwoda, im gagebiT, rom mxedvelobaSi aqvs ara socialuri, aramed gonebaWvretiTi urTierToba in conspectu universalitatis fluidi letalis, ris winaSec – da mxolod mis winaSe – yvela adamiani Tanabaria; amas garda, mas dagegmili aqvs – da amas eubneboda Zalian megobrulad, yovelgvari zizRis gareSe, TiTqmis ise, rogorc Tanaswors – uaxloes xanSi daawesos umaRlesi wodebis loJa im mizniT, rom srulad gadalaxon fluidum letale, raTa saswrafod fluidum vitale gaamefon irgvliv, da ukve axlave aRuTqvams grenuis, rom is am loJis pirveli moqceuli wevri iqneba. Semdeg sunamos recepti daawerina, furceli Seinaxa da ormocdaaTi luidoric uboZa. pirveli moxsenebidan zustad erTi kviris Tavze, universitetis saaqto darbazSi, markiz de la taiad-espinasma meored warudgina grenui swavlul sazogadoebas. uamravi xalxi mozRvavda: movida ara marto samecniero, aramed maRali da umaRlesi sazogadoebis naRebic, da maT Soris bevri mandilosani, romlebsac ukve saarakod gamxdari „qvabulis kacis“ naxva surdaT. imis miuxedavad, rom taiad-espinasis mowinaaRmdegeebma – umTavresad, „universitetis botanikuri baRis megobarTa wris“ da „agrokulturis wamaxalisebeli gaerTianebis“ wevrebma – Tavis momxreebis sruli mobilizacia moaxdines, RonisZiebas udidesi warmateba xvda wilad. raTa yvelasaTvis Seexsenebina, rogor gamoiyureboda grenui sul raRac erTi kviris win, misma brwyinvalebam jer is naxatebi daariga darbazSi, sadac qvabulis kaci mTeli misi gaubedureblobiT iyo gamosaxuli, Semdeg ki brZaneba gasca, SemoeyvanaT axali grenui – lurji maudis serTuksa da abreSumis perangSi gamowyobili, loyebSevardisferebuli, davarcxnili, kululebdapudruli; da ukve is, Tu rogor modioda, welSi gamarTuli, gamozomili nabijebiT, TeZoebis moxdenili rxeviT, dinjad, sakuTari Rirsebis grZnobiT rom avida ficarnagze, da imanac RimiliT rom daukra sazogadoebas Tavi iqiT da aqeT – yvela urwmuno da kritikani aiZula, ena CaegdoT mucelSi. universitetis botanikuri baRis megobrebic ki gasusulni isxdnen. cvlileba metismetad TvalSisacemi iyo, metismetad, da gansacvifrebeli iyo saswauli, romelic ueWvelad 115
moxda: Tu sul raRac erTi kviris win, gavelurebul, oTxze mdgom cxovels Sehyurebdnen, axla mis adgilas sruliad civilizebuli, yovlad Cveuli agebulebis adamiani idga. darbazSi TiTqos raRac mokrZalebisdagvari ganwyoba gavrcelda, da roca Tavad markiz de la taiad-espinasi avida kaTedraze moxsenebis wasakiTxad, darbazSi buzis gafrenis xmasac ki gaigonebdiT. misma brwyinvalebam erTxel kidev Seaxsena miwis letaluri fluidis miseuli, ukve sakmaod cnobili Teoriis arsi; Semdeg axsna, Tu rogori meqanikuri da dieturi xerxebiT gaaZeva fluidi sademonstracio obieqtis sxeulidan, rogor Caunacvla igi vitaluri fluidiT da dasasruls, yvela damswres mouwoda – rogorc megobrebs, ise mowinaaRmdegeebs, masTan – markiz taiad-espinasTan erTad – Serkinebodnen uaryofiT letalur fluids da eRiarebinaT dadebiT vitaluri fluidi. amasTan xelebi gan-gan gaSala da mzera zecisken aRapyro, da mravalma swavlulma gvamma gaimeora es Jesti, xolo qalebi cremloobdnen... oRondac, podiumze mdgomi grenui momxsenebels yurs ar ugdebda – udidesi siamovnebiT akvirdeboda sul sxva, gacilebiT realuri fluidis zemoqmedebas: gaiTvaliswina ra saaqto darbazis zomebi, saWiroze meti sunamoc ki ipkura da aq amosvlisTanave misi sunis auram talRebad iwyo gavrceleba daxurul sivrceSi. igi xedavda – diax, xedavda kidec – rogor moedo is jer wina rigebs, mere ufro Sors, darbazis centrisken gadaiwia, bolos ukana rigebsac miaRwia da foieSic gaiSala; yvela, visac ki moedo, TvaldaTval icvleboda. misi aromis zolSi mixvedrili adamianebi TavisdaSeumCnevlad icvlidnen gamometyvelebas, icvlidnen grZnobebs, qcevas… is, vinc dasawyisSi TavSekavebuli gaocebiT umzerda, axla grZnobamoreuli Sehyurebda; vinc manamde sargadaylapuliviT ijda, Subls iWvneulad iWmuxnida da tuCebsac mravalmniSvnelovnad Rrecda, axla win gadaxriliyo da saxeze bavSvurad mimndobi gamometyveleba aRbeWdoda; yvelaze mfrTxalebis, SeSinebulebis, mgrZnobiareebis saxeebzec ki – maTi, vinc manamde jer SeZrwunebis da mere Sesaferisi eWvis gareSe ver uyurebda – megobruli, aSkara Tanalmobis gamomxatveli gamometyveleba gaCnda, rogorc ki grenuis suni miswvdaT. moxsenebis damTavrebisTanave mTeli es aRfrTovanebuli sakrebulo fexze wamodga. „dideba taiad-espinass! vivat – vitaluri fluidis Teorias! Zirs orTodoqsuli medicina!“ – gahyviroda samxreT safrangeTis umniSvnelovanesi sauniversiteto qalaqis, monpelies swavluli sazogadoeba da markiz de la taiad-espinasic Tavis cxovrebis mwvervals adgamda fexs… xolo grenuim, romelic mSvidad daeSva ficarnagidan da sruliad SeumCnevlad Seeria xalxs, anazdad gaiazra: es ovaciebi, kacma rom Tqvas, mas ekuTvnoda – mxolod mas, Jan-batist grenuis – imisda
116
miuxedavad, rom darbazSi mozeimeTagan es eWvadac aravis gauvlia gulSi.
34. monpelieSi kidev ramodenime kvira darCa. axla ukve cnobil pirovnebas, salonebSic ki patiJebdnen, sadac erTTavad qvabulSi cxovrebasa da markizis SemweobiT gankurnebaze esaubreodnen. isev da isev uxdeboda mis gamtacebel yaCaRebze, kalaTsa da gasaSlel kibeze SeTxzuli istoriis gameoreba; sul ufro d ufro Selamazebulad aRwerda yvelafers da axal-axal wvrilmanebsac umatebda. TandaTanobiT isev daeCvia laparaks – marTalia, arc ise gamarTulad, radgan ena adrec ar uWrida – da, rac misTvis ufro mniSvnelovani iyo, sicruis Tqmasac SeeTvisa. RmerTmani, – fiqrobda grenui, – axla yvelaferi SeuZlia uTxras adamianebs, yvelaferi – rac ki enaze moadgeba!.. Tu erTxel gendnen – mis mimarT ki ndoba pirveli Seynosvidan uCndebodaT – mere yvelafrisa sjeraT… mogvianebiT garkveuli TavdaWerac gamoimuSava maRal sazogadoebasTan urTierTobaSi. garegnuladac Seicvala: TiTqos gamaRldao, kuzic TiTqosda sadRac gaqra – welSi ukve gamarTulad idga. rodesac vinme mimarTavda, oTxad aRar ixreboda da misken mimarTul mzeras iolad usworebda Tvals. ra Tqma unda, am xnis ganmavlobaSi arc salonebis mudmivi stumari gamxdara da arc maRali sazogadoebis wevri, oRondac pirquSi mouxeSavoba Camoecala da ise iqceoda, rac SeiZleboda gaegoT rogorc bunebrivi Tavmdabloba an Tandayolili mokrZaleba da rac gulisamaCuyebel STabeWdilebas axdenda zogierT batonsa Tu qalbatonze – im epoqaSi umaRlesi sazogadoeba xom gansakuTrebul midrekilebas iCenda „bunebriobisi“ – anu, ase vTqvaT, gaurandavi momxiblaobisi. martis dasawyisSi grenuim moxika Tavisi nivTebi da wavida – Cumad, adriani diliT, rogorc ki qalaqis WiSkari gaiRo. arc ise TvalSi sacemi, yavisferi qurTuki ecva_ wina dRes SeiZina meZvelmanesTan da gacveTili qudi exura, saxes sanaxevrod rom ufaravda. aravis ucvnia, aravis daunaxavs, ar SeumCnevia, vinaidan am dRes sagangebod uari Tqva Tavis sunamoze da rodesac naSuadRevs markizma misi moZebna brZana, darajebi ificebodnen da pirjvars iwerdnen rom, marTalia, bevri xalxi gavida qalaqidan, magram maT Soris namdvilad ar yofila is yvelasaTvis cnobili qvabulis adamiani, romelsac uciloblad Seicnobdnen, se rom gaevlo. maSin markizma xma daagdo, TiTqos grenui misi TanxmobiT wasuliyo parizs, ojaxuri saqmeebis mosagvareblad; arada, didad ganawyenebuli ki gaxldaT, radgan ganzraxuli hqonda, mTel samefoSi moewyo turne grenuisTan erTad – raRa Tqma unda, isev da isev Tavisi fluiduri Teoriis momxreebis Semosakrebad. 117
isic iTqvas, markizma maleve daimSvida Tavi, radgan misi saxeli da dideba yovelgvari turnesa da misi mxriv gansakuTrebuli Zalisxmevis gareSec gavrcelda: male „JoRnal de savan“ da ase gansajeT, „kuRieR de l’eron“ lamis erTdroulad, grZel-grZeli werilebiT gamoexmaura am movlenas da qveynis yvela kuTxidan iwyes dena fluidum letale tailad-iT gawamebulma pacientebma, masTan sruli da saboloo gankurnebis imediT. 1764 wlis gazafxulze markizma pirveli „vitaluri fluidis loJa“ daarsa, romelsac monpelieSi 12 wevri hyavda da filialebic gaxsna marselsa da lionSi. Semdeg dedaqalaqs gadawyvita swveoda, raTa Tavisi TeoriiT axla iqidan daepyro mTeli danarCeni civilizebuli samyaro, oRond manamde, am Zlevamosili laSqrobis propagandisaTvis erTgvari fluidaluri gmirobis Cadena eneba, romelic qvabulis adamianis gamojanmrTelebas Tu sxva msgavs eqsperimentebsac gadaCrdilavda – kerZod, dekembris dasawyisSi kanigus pikze aeyvana mamac mimdevarTa mTeli jgufi. mwvervali ese parizis ganedze iyo wamomarTuli da im xanebSi pireneebis umaRles mwvervalad iTvleboda. da ai, am wignierma moRvawem, ukve siberis karibWesTan mdgomma, brZana 2800 metris simaRlis mwvervalze aeyvanaT da iq sami kviris ganmavlobaSi yvelaze namdvili, yvelaze sufTa vitaluri haeris zemoqmedebisaTvis miendoT, radgan, rogorc Tavad ganacxada sayovelTaod, am sami kviris Tavze, zed Soba dRes, 20 wlis janmagar Wabukad apirebda dabrunebas… misma mimdevrebma ukve vernesTan, mTis ZirSi mdebare ukanasknel dasaxlebasTan dayares farxmali, markizis SeCereba ki aRarafers SeeZlo. gamyinav siciveSi samosi SemoiZarcva, sazeimo yiJina dasca da martokam ganagrZo svla: masze ukanasknel mogonebad – cisken xelebapyrobili, Tovlis qarbuqSi simReriT gamqrali silueti darCa. tyuilad elodnen Sobis Rames mowafeebi mis dabrunebas. ar gardamosula igi arc moxucad da arca axalgazrdad. Semdegi wlis gazafxulze, rodesac yvelaze gambedavebi mis mosaZebnad gaemgzavrnen da kanigus pikis jer kidev Tovlian mwvervalze avidnen, veraviTar kvals ver miagnes – verc tansacmlis nafleTs, verc xorcis naglejs, verca Zvlebs. Tqma ar unda, amas misi swavlebisaTvis araviTari ziani ar moutania – piriqiT, male gavrcelda legenda, rom mTis umaRles wertilze is mudmiv vitalur fluids SeunivTda, masSi ganazava sakuTari sxeuli da mas Semdeg maradJam axalgazrda, oRondac uxilavi, pireneebis mwvervalebze dasrialebs; xolo is, vinc iq aaRwevs, Tanaeziareba mas da erTi wlis ganmavlobaSi ganTavisufldeba rogorc yovelgvari avadobis, aseve TviT daberebis procesisaganac ki. ramdenime samedicino kaTedra TiTqmis XIX saukunis bolomde icavda taiadis fluidalur Teorias, xolo bevri okulturi sazogadoeba mas Terapiuli mizne118
bisaTvis iyenebda. Cvens dReebSic ki arsebobs saidumlo taiaduri loJebi pireneebis orsave mxares, kerZod, perpiniansa da figerasSi – maTi wevrebi weliwdeulad ikribebian kanigus pikze asasvlelad. iq isini uzarmazar kocons anTeben, viTomda _ mzis buniobis aRsaniSnad, anda wminda ioanes sapativcemulod, sinamdvileSi ki _ raTa RvTaebrivi pativi miagon did magistross, markiz de la taiadespinass, mis pirmSos – fluids, da Tavadac maradisobas eziaron…
kari III
35. Tu safrangeTSi mogzaurobis pirveli etapisTvis grenuis Svidi weliwadi dasWirda, meore etapi sul Svid dReSi moiTava. araviTar Semovlebs aRar akeTebda, gzas ar imrudebda, aRarc xalxmraval qalaqebs gaurboda. mas sakuTari suni asdioda, fuli hqonda, Tavdajerebuli iyo da Tanac, eCqareboda. imave dRis mimwuxrs, roca monpelie datova, patara saporto qalaq gro-diu-ruas CaaRwia da karWapiT marselisken gacura. marselis navsadgurSi ki maSinve gamoZebna gemi, romelic ufro Sors, sanapiros gayolebiT miemarTeboda aRmosavleTisaken. ori dRis Semdgom ukve tulonSi iyo, kidev sami dRis Semdeg – kanSi. danarCeni gza fexiT gaiara. qveynis siRrmeSi midioda, CrdiloeTisaken, mTian zeganze. sruli erTi kviris Tavze grenuis winaSe da garSemo, mraval milze, mdinaris auzi iyo gadaSlili, raRac uzarmazari jamiviT, romlis kideebs momrgvalebulTaviani gorakebisa da cicabo kldeebis mTeli jaWvi qmnida, xolo SesarTavTan axladgaxnuli mindvrebi, damuSavebuli baRebi da zeTisxilis koromebi gadaWimuliyo. sruliad Taviseburi, lamis intimuri atmosfero sufevda aq: zRva, imis miuxedavad rom sakmaod axlos iyo da karg amindSi borcvebis wveroebidanac ki SeiZleboda misi danaxva, mainca da mainc did STabeWdilebas ver axdenda Cvens gmirze. araviTari usazRvroeba – mxolod da mxolod cis kidurTan mierTebuli, mkrTal-cisferi zoli… CrdiloeTiT _ maRali mTebi, romlebzedac jer kidev ido da albaT, kidev didxans ideboda Tovli; araviTari veluroba an simwire, araviTari susxi ar igrZnoboda – gazafxul aq ufro moZalebuliyo, vidre monpelieSi. 119
msubuqi nisli efineboda mindvrebs, yvavilebs gadaepentaT Wermisa da nuSis xeebi, Tbili haeric nargizis surnels gaejerebina. am uzarmazari Tasis gaRma mxares, ori-sami milis daSorebiT, kldis ferdobs qalaqi akvroda. didad pompezurad sulac ar Canda: yvela sacxovrebelze maRla wamomarTuli taZris, an patara eklesiis wvetis magivrad WipiviT amoziduli samreklo; arc araviTari ZirZveli galavanSemortymuli simagre da arc riTime gamorCeuli Senoba. arc misi kedlebi Canda miudgomeli da saxlebic raRac TavianT nebaze ganlagebuliyvnen Sukebis gaswvriv, riTac TvalisTvis saamo xeds odnav awewil iers matebdnen. iseTi STabeWdileba grCebodaT, TiTqos es qalaqi bevrjer daepyroT da amJamad, kidev erTxel ganTavisuflebuli, uars acxadebs winaaRmdegobaze momavali dampyroblebis winaSe – ara sisustis, aramed gulgrilobis, anda sulac, sakuTari Zlierebis SegrZnebis gamo – aqaoda, pativmoyvareoba ara mklavso; CemTvis isic kmara, am mSvenier dablobs rom gadavyureb da amiTic sruliad TviTmkmari gaxlavarTo. es Seuxedavi da, imavdroulad, TviTdarwmunebuli qalaqi grasad iwodeboda. bolo ramdenime aTwleulis manZilze swored is iTvleboda surnelovani nivTierebebis, saparfiumerio saqonlis, zeTebis warmoebisa da gayidvis ueWvel Tavqalaqad. juzepe baldini yovelTvis aRtacebiTa da ocnebiT warmoTqvamda mis saxels – grrasssi! – da amtkicebda, rom es qalaqi nelsurnelebaTa romia, aRTqmuli qveyana menelsacxebelTaTvis, xolo imas, visac aqauri skola ar gauvlia, uflebac ar gaaCnia aseTad iwodebodeso. oRondac, grenui sruliad fxizeli TvaliT gahyurebda qalaqs – arc aRTqmul qveyanas eZebda da arc guli asZgerebia am maRal kldeebs akruli mercxlis budis danaxvaze. imis gamo movida aq, rom icoda – am qalaqSi gacilebiT ukeT, vidre nebismier sxva adgilas, SesaZlo iyo SegeswavlaT surnelT gamoxdis aTasgvari idumali saSualebebi; swored es surda da yvelaferi es sakuTari miznebisTvis sWirdeboda. jibidan Tavisi sunamo amoiRo, zomaze ipkura da gzas daadga. saaTnaxevris Semdeg, naSuadRevs, ukve grasis karibWes miadga. jer qalaqis zeda nawilSi, ozeris moedanze erT fundukSi isadila. moedans mTel sigrZeze nakaduli kveTda, romelSic dabaRebi tyavebs recxavdnen, da Semdeg Wimavdnen gasaSrobad. iseTi momakvdinebeli simyrale idga, zogierT iqaur macxovrebels Wamis madac ekargeboda. oRond grenui amas ar dagidevdaT _ kargad cnobda am suns, da yvela qalaqSi, pirvel rigSi dabaRebis ubans moZebnida xolme. mere ukve, am simyralidan gamosuli, rodesac qalaqis sxva ubnebs gaikiTxavda, Tavs aRaravis winaSe grZnobda ucxod.
120
TiTqmis mTeli dRe, SuadRidan saRamomde qalaqSi dasunsulebda. erTi isic vTqvaT, saocrad binZuri qalaqi gaxldaT, imis miuxedavad, an, iqneb, sulac imis gamo, rom aq bevri wyali iyo, metismetad bevri, aTobiT wyarodan da Sadrevnidan moCxrialebda mouvlel ruebsa da Casaden arxebSi da quCebis Cixebs SlamiT avsebda. zogierT ubanSi saxlebi ise mWidrod idga, kibeebisa da gasasvlelebisTvis erTi adlis sigane adgiliRa rCeboda, da CabinZurebul quCebSi mimavali gamvlelebi, gverdis asavlelad, erTmaneTs ekvrodnen; moednebsa Tu mcireoden ganier quCebzec ki cxenSebmuli etlebi Zlivs SoriSordebodnen da mTeli am sibinZuris, da mTeli am SequCebisa da simWidrovis miuxedavad, qalaqi swored xelosnebis fxianobisagan duRda: sabolood grenuim Svidi sapnis saxarSi, Tormetamde saparfiumerio da saxelTaTmane atelie, distilatebis, pomadebisa Tu sxva ram saneleblebis damamzadebeli uamravi patara saxelosno da surnelovani nivTierebebis Svidamde didi savaWro gadaiTvala. aq iseTebic iyvnen, marTla did kantorebs rom flobdnen aromatuli nivTierebebiT savaWrod, oRond maTi saxlebis Semxedvare, amas namdvilad ver ityoda kaci. am saxlebs sworedac burJuaziuli TavmdablobiT gamorCeuli fasadebi hqondaT, xolo rac fasadebis miRma iyo – sawyobebSi, sakuWnaoebsa da sardafebSi – zeTiT savse kasrebi, surnelovani sapnis Takarebi, yvavilis esenciani bocebi, Rvinoebi, nayenebi, surnelovani tyavis xveulebi, tomrebi, skivrebi… – sqeli kedlebis miuxedavad, grenui srulad aRiqvamda maT suns da yvelaferi es iseT simdidres warmoadgenda, Tavadebsac rom ar gaaCndaT: quCaSi gamomavali, ubralo savaWro Tu sawyob-nagebobebis miRma, erTi SexedviT, ubralo saxlebis Sida mxares, saucxoo apartamentebi gaxldaT ganlagebuli. pawia, momxiblavi baRebis irgvliv, sadac oleandrebi da palmebi xarobdnen da sadac yvavilnariT garSemortymul SadrevnebSi wylis Wavli JRurtulebda, samxreTisken pirmoqceuli sacxovrebeli saTavsoebi gaewyoT: mziT savse, abreSumis SpaleriT gamokruli saZineblebi saxlis zeda sarTulze, xis ucxo jiSebis ebakruli sastumro oTaxebi da baRSi gamavali sasadilo oTaxebi; aq marTlac rom, rogorc baldini yveboda, faifuris TefSebidan miirTmevdnen saWmels da oqros Canglebs, vercxlis danebsa da mominanqrebul kovzebs xmarobdnen. batonebs, romlebic am moridebuli kulisebis miRma cxovrobdnen, oqrosa da Zalauflebis suni sdiodaT, myari, saimedo simdidris, da es suni gacilebiT Zlieri iyo, vidre nebismieri sxva, rac ki grenuis provinciaSi mogzaurobisas Seuynosia. erT-erTi aseTi SeniRbuli sasaxlis win Seyovnda. saxli druatis quCis dasawyisSi idga – mTavari quCis, romelic mTel qalaqs dasavleTidan aRmosavleTisken kveTda. garegnulad am saxlSi araferi iyo gansakuTrebuli, iqneb, odnav ufro farTo da mkvidrad nagebi Canda gverdze mdgom sxva saxlebTan SedarebiT, magram mainc – araferi gansakuTrebuli. WiSkarTan kasrebiT savse sazidari gaeCerebinaT: am sazi121
dars clidnen da kasrebs zed midgmuli farTo ficris saSualebiT agorebdnen dabla. oric Tavis rigs elodeboda. iRliaSi qaRaldebamoCrili viRac kaci kantoraSi Sevida, iqidan kidev sxva viRacasTan erTad gamobrunda da WiSkarSi gauCinarda. grenui quCis gamoRmidan Sehyurebda am foriaqs _ simarTle iTqvas, misTvis saintereso iq araferi xdeboda da mainc raRac akavebda, fexs ar acvlevinebda adgilidan. Tvalebi daxuWa da gamorCeulad is sunebi Seiynosa, Senobidan rom aRwevda: Zmriani da Rviniani kasrebis suni, sawyobis asobiT mZime suni, Semdeg simdidris suni, oqros oflis anaorTqlad rom aRwevda kedlebidan, da bolos baRis suni, romelic, rogorc Cans, saxlis meore mxares iyo gaSenebuli. Zneli iyo baRis nazi surnelebis SegrZnoba, radgan suni raRac Txeli zolebis saxiT godioda saxlis saxuravidan dabla, quCaze. grenuim Seiynosa magnolia, sumbuli, abreSumi da deka… magram TiTqosda iq kidev iyo raRac, gulSi Camwvdomad mSvenieri. arasdros cxovrebaSi – Tumca ara, erTxel, mxolod erTxel aRiqva misma ynosvam amgvari natifi suni… jer gaifiqra – iqneba da pirdapir WiSkris gavliT SevaRwio karmidamoSio, magram iq imdeni vinme ireoda, kasrebis CamoRebiTa da gasinjviT garTuli, aucileblad miipyrobda viRacis yuradRebas. gadawyvita, quCis ayolebaze iseTi Cixi an gasasvleli moenaxa, saxls ukana mxridan rom miudgeboda. mere marcxniv Seuxvia, kedels gasdia da maleve isev Seiynosa baRis suni, jer susti, mindvrebis haerTan Sereuli, xolo fexis yovel gadadgmaze – sul ufro da ufro Zlieri. da maSin mixvda, rom baRi, romelic qalaqis kedels ekvroda, sul axlos iyo, pirdapir mis win. axla kedlis miRma mdgari xeebis wveroebsac ki xedavda. isev daxuWa Tvalebi da am baRis surneli axla zvaviviT daatyda Tavs, cisartyelas feradi zolebiviT naTlad da mkafiod Semoxazuli. da is uZvirfasesic _ is, ase rom izidavda – maT Soris iyo. netarebis almuri moedo grenuis, sisxli ise auvarda TavSi, rogorc xelmrudobaSi gamoWeril TaRliTs, Semdeg sxeulis SuagulSi Caewrita da isev auvarda, da isev, da verc veraferi mouxerxa amas! metismetad moulodneli iyo sunis es Semoteva. erTi wamiT – erTi CasunTqvis manZilze Tu mTeli maradisobiT – moeCvena, rom dro gaorda, an sulac gaqra, veRar iazrebda, iyo Tu ara axla _ axla, an aq – aq, Tu axla iyo maSin, xolo aq – iq, ese igi mares quCaze, parizSi, 1753 wlis Semodgomaze: surneli, romelic baRidan moedineboda, swored im JRalTmiani gogonasi iyo, maSin rom moakvdina; ese igi, es surneleba sadRac kidev arsebobda qveynad, kvlavac ipova, da am SegrZnebam Tvalebi netari bednierebis cremliT auvso – im albaTobis gaazrebam ki, vinZlo da es arc momxdariyo, lamis dazafra. 122
Tavbru exveoda, odnav barbacebda kidec, bolos iZulebulic gaxda, kedels miyrdnoboda da mere nel-nela Cacurda iqve, TxrilSi. iqRa moikriba Zala, Tavi moToka da sabediswero surnelebis mokle, nakleb saxifaTo SesunTqvebiT Seynosva iwyo. swored maSin aRmoaCina, rom kedlis iqidan momdinare, Tumc ki Zalian gavda JRalTmiani gogonas surnels, magram mTlad igive mainc ar iyo. udavod, es sunic JRalTmian gogonas asdioda – ynosviTi warmosaxviT grenui suraTze daxatuliviT xedavda mas: igi ar idga erT adgilze, aqeT-iqiT daxtunaobda da xan scxeloda, xan isev dagrilavda, TiTqos raRac iseTs TamaSobda, romlis drosac an Zalian swrafad unda imoZrao, an erT adgilze gaSeSde – Tan viRac meore adamians eTamaSeboda, vis sunsac, simarTle iTqvas, arc araviTari mniSvneloba ar hqonda; TeTrze uTeTresi kani, mwvane Tvalebi da Worfli eyara saxeze, yelze, mkerdze… arada – grenui wamiT SeixuTa, mere energiulad Seiynosa da mares quCeli gogonas sunze mogonebebis Tavidan mocilebas Seecada – ufro sworad am gogonas jer arca aqvs mkerdi, am sityvis swori gagebiT! mas jer mxolod odnav SesamCnevi amonaborcvebi aqvs, usasrulod nazi, odnav surnelovani, WorfliT dafaruli, SesaZloa, ramdenime dRis, anda sulac ramdenime saaTis win rom dauwyes ZuZus kertebma daberva: erTi sityviT, es gogona jer kidev bavSvi iyo, magram_ rogori bavSvi!!! grenuis oflma daasxa; icoda, patarebs ar asdiT mkveTri surneli – rogorc mwvane, jer gauSlel yvavilis kvirtebs, oRond es yvavili, es jer kidev Sekruli kvirti kedlis gadaRma, es-esaa uSvebs pirvel surnelovan furclebs da ukve iseT RvTaebriv surnels avrcelebs, rom Tma yalyze gidgeba. axlac ki ukeTesi suni asdis _ gaifiqra grenuim _ vidre imas, mares quCidan: ara iseTi Zlieri da najeri, oRondac ufro natifi da gacilebiT bunebrivi. ori, sami wlis Semdeg es suni momwifdeba da vera adamiani – verc mamakaci, verca qali – mis momnusxav Zalas ver daudgeba win! da adamianebi – damorCilebulni, ganiaraRebulni, umweoni Seiqnebian misi jadosnobis winaSe, da radganac briyvebi arian da sakuTari cxviris gamoyeneba mxolod dasacemineblad SeuZliaT, da fiqroben, rom yvelafris da yovelives Secnoba TvalebiTac SeiZleba, ityvian, rom misi silamaziT, sinarnariTa da momxibvlelobiT arian datyvevebulni; TavianTi gonebaSezRudulobis gamo mxolod am gogonas garegnul mxares Seasxamen xotbas – aSoltil tans, saxis unaklo nakvTebs, ityvian, rom mas zurmuxtiviT Tvalebi da margalitiviT kbilebi aqvs, xolo kani – spilos ZvaliviT gluvi: idioturi Sedarebebis korianteli. da isini mas nargizTa dedoflad aRiareben da romelime tutuci mxatvari mis portretsac daxatavs, da yvela aRiarebs, rom is ulamazesi qalia mTels safrangeTSi. ymawvilebi Rameebs TeTrad gaaTeneben misi fanjrebis qveS, mandolinis JRrialis TanxlebiT. mdidari sqelua biZiebi muxlebze xoxviT gamosTxoven mis xels mamamiss… nebismieri asakis qalebi mis danaxvaze mwared amoioxreben da ZilSi iocnebeben, Tundac erTi dRiT 123
misceT RmerTma amgvari macduri garegnoba!.. da verc erTi maTgani verc ki ieWvebs, rom ara misi garegnobiT, ara misi TiTqosda uzado silamaziT, aramed mxolod da mxolod am Seudarebeli, mefuri surneliT ixiblebian! marto mas ecodineba es, mxolod mas – grenuis. aki ukve axlave icoda es… arada, ra mwvaved undoda daufleboda am surnelebas! daufleboda ara ise uazrod, rogorc iq, mares quCaze – im gogonas suni man ubralod gadaylapa, CauSva sakuTar sxeulSi da amiT mospo, gaanadgura… ara, am gogonas suni samudamod unda mieTvisebina: unda gaeZro igi tyaviviT da sakuTrebad gaexada. jer ar icoda, rogor unda eqna, oRond arc unda yofiliyo imaze Zneli, vidre romelime iSviaTi yvavilis gaZarcva da misTvis surnelebis warTmeva iqneboda. TiTqmis mowiwebiT wamodga, TiTqos wmindans an mZinares tovebso da welSi moxrili wamovida, frTxilad, raTa aravis gaegona, aravis daenaxa, aravis mieqcia yuradReba misi uZvirfasesi napovnisaTvis. ase gairbina qalaqis kedlis gayolebiT qalaqis meore bolomde, sanam gogonas surneleba sabolood ar ganiavda haerSi. mere feneanis saguSagoTi Sebrunda qalaqSi da saxlebis CrdilSi SeCerda. Cixebis myralma buRma Tavdajereba daubruna da daexmara, vneba Caecxro. naxevari saaTis Semdeg sruliad damSvidda. pirvel rigSi, fiqrobda genuri, im baRs aRar unda mivuaxlovde, raki aseT aRgznebas iwvevs CemSi. yvavili mis gareSec ayvavdeba iq, da roca ayvavdeba, isedac mSvenivrad gaigebs. igi uflebas ar miscems Tavs, droze adre daTvres am aromiT. jer unda gaiRrmavos Tavisi codna, TavauRebliv imuSaos da sabolood daixvewos ostatoba, srulad daxelovnebuli daxvdes samkalis mowevis Jams… mas xom kidev ori weli aqvs TadarigSi.
36. feneanis saguSagodan arc ise Sors, de-la-luvis quCaze, grenuim patara saparfiumerio sawarmo aRmoaCina da samuSao gaikiTxa. aRmoCnda, rom mepatrone, ostati-menelsacxeble onore arnulfi, wina zamTars gardacvliliyo da mis qvrivs, ocdaaTiode wlis SavTvalwarba, marjve qals, Tavad mihyavda saqme erTaderTi Segirdis daxmarebiT. karga xans iwuwuna madam arnulfim vaglax droebasa da sakuTari ojaxis mZime materialur mdgomareobaze, magram bolos mainc aRiara rom kidev erTi Segirdi sWirdeba, radgan Zlier bevri samuSao daawva mxrebze; erTi egaa _ ver dauSvebs, ucxo vinme Seifaros Tavis WerqveS, Tumca, meores mxriv, franciskanelTa eklesiis miRma, zeTisx124
ilis baRSi – sul raRac aTi wuTis savalze aqedan – qoxi udgas, sadac moridebuli, axalgazrda kaci, gaWirvebis SemTxvevaSi, Ramis gaTevas SeZlebs; Tqma ar unda, _ ganagrZobda qalbatoni arnulfi, _ igi patiosani mepatronea da mzadaa, pasuxismgebloba ikisros Tavisi Segirdebis fizikur janmrTelobaze, oRond imis SesaZlebloba sada aqvs, cxeli kerZi miarTvas dReSi orjer! mokled, madam arnulfi (da grenuim es maSinve iynosa) friad uzrunvelyofili, saRad moazrovne da saqmiani qali gaxldaT. vinaidan Tavad mas fuli sul ar ainteresebda, kviraSi ori frankiTa da sxva mwiri pirobebiTac kmayofili darCa da iqve dahkres xeli xels. mere dauZaxes pirvel Segirds, erT modRlezil ymawvils, saxelad druios, romelTanac madam arnulfi Cveuli iyo sareclis gaziarebas da mis gareSe arc araviTar saqmian gadawyvetilebas ar iRebda. igi grenuis birdabir dadga, fexebi gangan gaawyo, garSemo spermis sunis aura gaavrcela da iseTi Caciebuli mzeriT axed-daxeda, TiTqos masSi raRac qvena zraxvebis, anda SesaZlo mowinaaRmdegis aRmoCenas cdilobso; magram masTan SedarebiT sasacilod tanmorCili grenuis Semxedvarem, mowyaled Caicina da Tavis daqneviT gamoxata Tanxmoba. ase rom, yvelaferi keTilad mogvarda: grenuim xelis CamorTmeva, civi vaxSami da qoxis gasaRebi miiRo – kacma rom Tqvas, erTi ufanjrebo farduli, sadac cxvris gamomSrali kurklisa da Tivis arcTu usiamo suni idga da sadac, ase Tu ise, TavSesafari hqonda. dilaadrianad ki ukve Seudga madam arnulfisTan muSaobas. axla nargizebis mowevnis dro damdgariyo. madam arnulfis yvavilebis mcire wili Tavis patara nakveTebze mohyavda qalaqis farglebSi, nawils ki glexebisagan yidulobda da yovel kalaTze sulis amoxdomamde evaWreboda. yvavilebi uTenia mohqondaT masTan, aTeul aTasobiT goyridnen kalaTebidan da mozrdil, bumbuliviT msubuq, surnelovan grovebad axvavebdnen sawarmos ezoSi. am droisaTvis druio saqonlisa da Roris qons acxelebda uzarmazar qvabSi; araJaniviT sqel siTxeSi, romelic grenuis ganuwyvetliv unda eria grZeltariani cicxviT, niCabmomarjvebuli druio axaldakrefil yvavilebs yrida; yvavilebi, sasikvdilod SeSinebulis TvalebiviT, sul erTi wamiT yovndebodnen zedapirze da, rogorc ki cicxvi moxvetavda da cxel qonSi CaZiravda, wamieradve kargavdnen fers; Tan lbebodnen, Wknebodnen da Cans, maTi sikvdilis Jami imdenad swrafad dgeboda, araviTari arCevani aRar hqondaT imis garda, ukanaskneli surnelovani amonasunTqi zustad im garemosaTvis gadaelocaT, romelSic iZirebodnen, vinaidan – sakuTar Tavs emsjeleboda grenui – rac meti yvavili iZireboda qvabSi, miT ufro Zlieri surneleba asdioda qons; ara, mkvdari yvavilebi aRarafer SuaSi iyo, es ukve Tavad qoni avrcelebda suns _ qoni, romelsac axla yvavilebis surneli mieTvisebina. 125
amasobaSi siTxe kidev ufro sqeldeboda da mas saswrafod did cxaurSi atarebdnen, raTa sveli gvamebisagan ganewmindaT da axali yvavilebis misaRebad ganezavebinaT. mTeli dRe Seusvenebliv yridnen, urevdnen, wuravdnen, radgan procesi dayovnebis uflebas ar iZleoda. saRamosTvis yvavilebis yvela grova gaivlida qonian qvabs; narCenebs, raTa araferi dakarguliyo, mduRare wyals asxamdnen da esec presSi iwureboda, rac axla surnelovan, yvavilis zeTs iZleoda. da mainc, surnelis safuZveli, zRva yvavilebis suli, qvabSive rCeboda, gamoketili da saimedod daculi Seuxedav, monacrisfro-moTeTro qonSi, romelic nelinel iwyebda gacivebas.
maceracia – ase ewodeboda process – meore dResve grZeldeboda. qons acxelebdnen da adnobdnen, raTa Sig axali yvavilebi CaeyaraT da ase grZeldeboda ramdenime dRis ganmavlobaSi. arcTu advili samuSao iyo – saRamosken grenuis xelebi tyviasaviT umZimdeboda, xelisgulebze beberebi uCndeboda, zurgic stkioda, daRlilobisagan fexze Zlivs idga da erTi suli hqonda, Tavis qoxamde mifratunebuliyo. druio, romelsac masze, albaT, samjer meti Zala mainc hqonda, qonis morevaSi arasodes mixmarebia, mxolod RinRliviT msubuq yvavilebs yrida qvabSi, cecxls mixedavda xolme xandaxan da, rogorc ki dros ixelTebda, aqao da cxelao, yelis gasasveleblad miipareboda. mainc ar Cioda grenui, dilidan saRamomde udrtvinvelad urevda yvavilebs qonSi da Tavad am dros araviTar daRlilobas ar grZnobda, radgan isev da isev tkbeboda procesiT, romelic mis Tvalwin, ufro sworad rom vTqvaT, mis cxvirwin xdeboda: yvavilebis uecari WknobiTa da maTi surnelebis STanTqmiT. gansazRvruli drois Semdeg, Tu druio miiCnevda, rom qoni ukve gajerebulia da met surnels ukve veRarc Seiwovs, isini kocons aqrobdnen, kidev erTxel wuravdnen cxaurSi msuye naxarSs da mas qvis WurWlebSi aTavsebdnen. es axali qoni axla surnelovan pomadad civdeboda. mere ukve madam arnulfis droc dgeboda – amowmebda, nomravda da zustad iniSnavda nawarmis raodenobasa da xarisxs. Tavisi xeliT xuravda WurWels, tvifars adebda da sardafis gril siRrmeebSi gadahqonda. Semdeg, qvrivis kabasa da xilabandSi gamowyobili, qalaqis vaWrebsa da saparfiumerio firmebs Semoivlida, auwerda am batonebs martoxela qalis mdgomareobas, mouwodebda TanagrZnobisken, ismenda maT winadadebebs, adarebda fasebs, oxravda da sabolood yidda, an ar yidda Tavis saqonels. saparfiumerio pomada didxans inaxeba siciveSi da, Tu amJamad fasebi arcTu xelsayrelia, vin uwyis, SesaZloa zamTarSi, an Semdgom gazafxulze mainc imatos fasma!.. isic safiqrebelia, mihyidos saqoneli am wuwuraqebs Tu sxva wvrili mwarmoeblebis msgavsad, pomada genuaSi gaagzavnos gemiT, an sulac bokeres saSemodgomo bazrobaSi miiRos monawileoba – saxla126
forTo ambavia, Tqma ar unda, magram warmatebis SemTxvevaSi – didad sarfianic. madam arnulfi yuradRebiT awon-dawonida xolme am SesaZleblobebs, erTmaneTs unacvlebda maT, adarebda, xan ki sulac yvelas erTad iyenebda: Tavisi saunjis erT nawils yidda, meores inaxavda, mesameTi – gacvla-gamocvlas eweoda. da Tu iseTi STabeWdileba Seeqmneboda, rom bazari pomadebiT iyo gadatvirTuli da axlo momavalSi mis saqonelze moTxovnilebis gazrdas sasikeTo piri ar uCnda, xilabandis frialiT movardeboda da axla mTeli produqciis gadamuSavebas brZanebda. maSin pomada isev gamohqondaT sardafidan, frTxilad acxelebdnen daxurul qoTnebSi, sufTa spirts umatebdnen, Tan safuZvlianad urevdnen da Tqvefdnen. es narevi, sardafSi dabrunebisTanave, Zalian swrafad civdeboda; gacivebul qons spirti gamoeyofoda da SesaZlebeli xdeboda misi boTlebSi Camosxma. es ukve raRac sunamos msgavsi ram iyo, oRond metismetad najeri, xolo darCenili gacivebuli pomada sruliad uvargisi xdeboda. ase da amgvarad, gadadioda yvavilebis surneli kidev erT axal mdgomareobaSi. oRond amiT es procedura ar mTavrdeboda: dolbandSi safuZvlianad gawurul siTxes druio patara gamosaxdel kubSi asxamda da Zalian dabal cecxlze, nel-nela xdida. spirtis aorTqlebis Semdeg, WurWelSi umciresi raodenobis, odnav SeRebili siTxe rCeboda, Zalze nacnobi grenuisaTvis; TumcaRa aseTi kriala, aseTi xarisxiani mas arc baldinisTan da arc, vTqvaT, brunelisTan ar Seuynosavs: es iyo erTiani, usufTavesi, uSesaniSnavesi yvavilovani zeTis SiSveli surneli, aTasmagad najeri _ e. w. Essence Absolue. am esencias ukve aRar sdioda saamo suni: avyofurad mZafri suni asdioda, basri da mWaxe. da mainc, sakmarisi iyo Tundac erTi misi wveTi gagexsnaT erT litr spirtSi da yvavilebis mTeli mdelos surnelebas aRadgendiT! ra Tqma unda, saboloo nawarmi mcire iyo – mTeli siTxe sam momcro flakons Tu gaavsebda, oRond es mTel qonebad fasobda aqac ki, grasSi; da ramdenad Zvirdeboda, roca mas lions, grenobls, genuasa Tu marsels gzavnidnen! am pawia flakonebis danaxvaze madam arnulfis Tvalebi momxibvlelad ebnideboda, mzeriT ealerseboda maT da rodesac brolis Tavsaxurebs argebda, sunTqvas Seikavebda xolme, raTa am Zvirfasi Semcvelobis araferi dakarguliyo, ar aorTqlebuliyo Tundac erTi wveTic ki. saxuravebs fiWiT beWdavda da flakonis yelze mWidrod mokrul Tevzis buSts afarebda. Semdeg flakonebs bambadatanebulebs awyobda yuTSi, sardafSi mihqonda da cxra klites adebda muxis kars.
127
37. aprilSi SoTxvis maceracias axdendnen da forToxlis yvavilisa, maisSi – zRva vardebis, romlis surnelma mTeli TviT uxilav tkbil burusSi CaZira qalaqi. grenui TavauRebliv muSaobda. mokrZalebiT, TiTqmis monuri mzadyofniT asrulebda yvela damxmare operacias, romelsac ki druio daavalebda; magram vidre, erTi SexedviT, ClungiviT urevda da xvetavda yvavilebs, recxavda boTlebs, saxelosnos gvida Tu SeSas daaTrevda, mis yuradRebas saqmis arc erTi mniSvnelovani mxare, sunTa arc erTi metamorfoza ar gamohparvia. ukeTesad, vidre amas odesme gaakeTebda druio, grenui, Tavisi cxviris wyalobiT, miacilebda da icavda surnelTa gadaadgilebas yvavilis furclebidan _ qonisa da spirtis gavliT _ Zvirfas patara flakonebSi. igi druioze gacilebiT adre grZnobda, rodesac cximi metismetad cxeldeboda, grZnobda, rodis uSvebda yvavilebis masa ukanasknel surnels, rodis gajerdeboda qoni, ra xdeboda Semrevebis SigniT da zustad rodis iyo saWiro gamoxdis procesis Sewyveta. Tanac yovelTvis, TiTqosda SemTxveviT, pirmoTneobis niRbis mouxsnelad atyobinebda amas ufros Segirds. “me mgoni, – ityoda xolme, – axla qoni metismetad gacxelda; TiTqmis darwmunebuli var, rom droa nayeni cxaurze daisxas; meCveneba, TiTqos spirti gamosaxdel kubSi aorTqlebas iwyebs…” druio veraferi Wkuis kolofi gaxldaT, magram sruli yeyeCic ar iyo da garkveuli drois Semdeg iazra, rom saukeTeso gadawyvetilebebs swored maSin iRebda, rodesac akeTebda, an Tavad ubrZanebda gaekeTebina ise, rogorc es „eCveneboda“ grenuis, romelsac „iseTi grZnoba hqonda…“ da radgan grenui arc amayobda da arc ibRinZeboda amis gamo, da arasodes – miT umetes, madam arnulfis TandaswrebiT – narTauladac ki ar ayenebda Crdils druios avtoritetsa da ufrosobas, isic mizezs ver xedavda, ratom ar unda esargebla misi rCevebiT. ufro metic: male saerTod gadaabara gadawyvetilebebis miRebis privilegia. sul ufro xSirad xdeboda ise, rom grenui ara marto urevda qvabs, aramed yvavilebsac TviTon yrida Sig, cecxlsac TviTon aCaRebda da pomadasac Tavadve wuravda, xolo druio Wiqa Rvinis gadasakravad „oTx ufliswuls“ miaSurebda xolme, an sulac zemoT, madam arnulfisas avidoda misaxed-mosaxedad. darwmunebuli iyo, grenui yvelafers Tavad gaarTmevda Tavs. xolo grenui, Tumc ki axla ori kacis samuSao uwevda, martoobiT tkbeboda, xelosnobaSi ostatdeboda da, roca ki dros ixelTebda, arc cdebis Catarebas erideboda. bolos gaixara kidec, rakiRa daaskvna _ Cemeburad momzadebuli pomada gacilebiT natifia, xolo Essence Absolue – gacilebiT sufTa, vidre druios gamosdis xelidano!.. ivlisis dasasruls Jasminebis dro dadga, xolo agvistoSi – giacintebis. orive es mcenare imdenad faqizsa da myife surnels Seicavda, rom maTi ara marto mzis amosvlamde mokrefa, aramed gansakuTrebuli, saTuTi gadamuSavebac 128
iyo saWiro. siTbo maT sunis simZafres akargvinebda da cxel qonSi ucabedad CaZirvas SeeZlo sruliad daeSala igi. es ukeTilSobilesi yvavilebi suls ase ubralod ar Tmobdnen da saWiro xdeboda eSmakobiT gamoetyuebinaT: specialurad amisTvis gankuTvnil saTavsebSi, qoniT dafarul ficrebze yridnen, anda dautkepnavad axvevdnen zeTiT gaJRenTil tiloebSi, sadac nel-nela aZinebdnen sikvdilamde. mxolod sami-oTxi dRis mere iwyebdnen isini Wknobas da TavianT ukanasknel amosunTqvas mezoblad myof zeTs an qons gadascemdnen… Semdeg frTxilad amokrefdnen xolme maT da axla axal yvavilebs yridnen. im droisaTvis, rodesac pomada imdenad iJRinTeboda, rom ukve SesaZlebeli iyo misgan surnelovani nivTierebis gamowurva, seqtemberic dgeboda. am SemTxvevaSi saboloo Sedegi raodenobrivad kidev ufro naklebi iyo, vidre maceraciis dros; TumcaRa, civi anfleraJis saSualebiT miRebuli Jasminis pasta, an Zveleburi meTodiT damzadebuli tuberozis saponi gacilebiT axlos idga pirvelwyarosTan, vidre saparfiumerio xelovnebis nebismieri sxva nawarmi. STabeWdileba rCeboda, rom qonis filebi sarkesaviT ireklavda Jasminis motkbo aromas da sruliad bunebrivad aRiqmeboda, oRondac – Cum grano salis,* ra Tqma unda; radgan grenuis ynosva, bunebrivia, jer kidev amCnevda gansxvavebas yvavilis sunsa da mis konsvervirebul aromas Soris: Txeli safeniviT iwva masze Tavad (ragindara usufTavesi) qonis suni, romelic dednis surnelis monaxazs arbilebda, ufro zomiers xdida mis simZafres da SesaZloa, ufro asatansac – ucebi adamianisTvis… yovel SemTxvevaSi, civi anfleraJi mainc yvelaze daxvewili da qmediTi saSualeba iyo nazi surnelebis misaRebad. yovel SemTxvevaSi, ukeTesi ar arsebobda. da Tumc ki masac ar SeeZlo grenuis cxviris Secdena, icoda – am WeSmaritad ynosvamoklebulTa samyaroSi es meTodi savsebiT sakmarisi iqneboda aTas sxvaTa gasabriyveblad. rogorc maceraciaSi, ise sunTa amgvar civad gajerebaSic Zalze male moitova ukan Tavisi maswavlebeli – druio da pirferobis niRabafarebulma, es garkveulwilad agrZnobina kidec. druioc siamovnebiT avalebda qalaqSi gasvlas, sasaklaoze yvelaze Sesaferisi saxeobis qonis yidvas, mis gawmendas, gadnobas, gafiltvrasa da Senarevebis proporciebis gansazRvras. Tavad druio yovelTvis WiriviT ufrTxoda am saqmes da didis daZabulobiTac iqmoda, vinaidan qons, romelic mTlad sufTa ar iyo, an moimwarebda, an zedmetad asdioda Roris, saqonlis Tu cxvris suni, SeeZlo saerTod gaefuWebina Zvirfasi pomada. aseve gadauloca man grenuis aromatizaciisaTvis gankuTvnil oTaxSi firfitebs Soris manZilis gansazRvra, yvavilebis Secvlis dro, daJRenTvis xarisxi… saCqarod gadaabara yvela sarisko gadawyvetileba, romlebsac is, druio, iseve, rogorc odesRac bald*
“mwikvi mariliT”; aq: arcTu unaklod (laT.)
129
ini, ganusjelad, dazuTxuli wesebis mixedviT akeTebda, xolo grenui – gumaniT, anu sakuTari cxviris wyalobiT, rasac druio, ra Tqma unda, arc ki eWvobda. „msubuqi xeli aqvs, – ambobda, – SiganiT grZnobs, ra da rogor“. xandaxan ki gaifiqrebda xolme: „viriSvili, Cezme niWieria, magisgan asjer ukeTesi parfiumeri gamova…“. Tumc amave dros, moTavebul briyvadac Tvlida, radgan grenui, misi azriT, mcire Semosavalsac ver miiTvlida Tavisi niWisaTvis, man ki, druiom, ufro mcire SesaZleblobebiT ukve ostatobasac miaRwia. grenuic yvelanairad umtkicebda am azrs, gulmodgined ibriyvebda Tavs, pativmoyvareobis niSansac ar amJRavnebda, iseT saxes iRebda, TiTqos sakuTari unarisa araferi esmis da mxolod mravalnacadi druios miTiTebebs asrulebs, vis gareSec igi, grenui, ubralod, arc arafris maqnisia. mere Semodgoma dadga da zamTaric movida. saxelosnoSi SedarebiT siwynare Camovarda. flakonebSi da qoTnebSi gamomwyvdeuli yvavilebis nelsurnelebani sardafSi elaga. drodadro madam arnulfi brZanebas gascemda, SeemowmebinaT esa Tu is pomada, an gamxmari balaxis romelime tomrisaTvis moexsnaT Tavi, gasaniaveblad. magram saqme cota iyo. jer kidev Semodioda zeTisxili, kviridan kviramde, savse kalaTebiT (maTgan zeTs wuravdnen, xolo narCenebs karaqis sadRvebs abarebdnen) da Rvino, romlis nawilsac grenui sufTa spirtad xdida. druio sul ufro iSviaTad Semodioda saxelosnoSi. Tavis movaleobas q-n arnulfis sawolSi ixdida da Tu gamoCndeboda, ofliTa da spermiT aqoTebuli, mxolod imisaTvis, axla qulbaq „oTx ufliswulSi“ gadaenacvlebina. Tavad qalbatonic, ZiriTadad, Tavis avladidebis sakiTxebs agvarebda da garderobs aaxlebda im droisaTvis, glovis weliwadi rom gavidoda. xSirad grenui mTeli dReebis ganmavlobaSi veravis xedavda, erTi mosamsaxure qalis garda, romelsac sadilad SeWamandi mohqonda da vaxSmad – puri da zeTisxili. qalaqSi iSviaTad gadioda. amqrul cxovrebasa Tu sazeimo msvlelobebSi Segirdi zustad imdenad monawileobda, misi yofnaaryofna aravis scemoda TvalSi. megobrebi da nacnobebi ar hyavda, magram bejiTad cdilobda, TavkerZad an gandgomilad ar CaeTvalaT. sakuTari Tavis gauTlel tetiad moCvenebis didostati iyo, oRond arc imdenad cdilobda, rom masze RvarZlianad ecinaT, an uxeSi xelosnuri xumrobebis msxverpli gamxdariyo. sabolood, imdeni moaxerxa, yvelam aneba Tavi. mas ki metic araferi undoda.
130
38. mTel dros saxelosnoSi atarebda. druios uTxra, odekolonis axali recepti minda Sevqmnao, sinamdvileSi ki sul sxva ram hqonda uzurSi. sunamo, monpelieSi rom daamzada, momWirneobisda miuxedavad, ukve gauTavda. manac aiRo da axali daamzada, oRond amjerad naucbaTevad ki ar SeTiTxna adamianis sunis imitacia – pirvelsave xelT moxvedrili masalisagan, aramed mTeli Tavisi pativmoyvareoba Caaqsova pirovnuli, metic – mravalpirovnuli surnelis SeqmnaSi… dasawyisisaTvis SeumCnevlobis suni daimzada, raRac Tagvisferi, yoveldRiuri samoseliviT, romelSic adamianis damaxasiaTebeli momJavo suni ki arsebobda, magram sul odnav SesamCnevad – TiTqos beber, gamomSral kanze Semokruli sqeli Salis tansacmelSi gamoaRwiao. aseTi suniT mosaxerxebeli iyo xalxSi gaTqvefa: sakmaod Zlieri, raTa ynosviT dagedasturebinaT zogadad pirovnebis arseboba, da amave dros imdenad mouxelTebeli, rom mis arsebobas veravin amCnevda. misi daxmarebiT grenui TiTqosda arc imyofeboda da mainc, mokrZalebulad kidec amarTlebda Tavis arsebobas – es ki misTvis zedgamoWrili iyo _ rogorc madam arnulfisas, ise qalaqSi gasasvlelad. Tumca, zogierT SemTxvevaSi sada surneli xelisSemSlelic aRmoCnda. rodesac druios davalebiT, sayidlebze midioda, an rodesac romelime movaWrisagan cotaodeni citebitini, an ramdenime marcvali muSki surda SeeZina, isec xdeboda rom misi Seuxedavi garegnobis gamo an sruliad ver amCnevdnen da ar emsaxurebodnen, an ki amCnevdnen, magram sul sxva rames aZlevdnen da xan saerTodac aviwydebodaT misi momsaxureba. aseTi SemTxvevebisaTvis ufro Rirseuli, oRond oflis suniani sunamo daamzada, zogierTi imgvari ynosviTi moxazulobiTa Tu kuTxiT, romelic ufro uxeS Sesaxedaobas aZlevda da aiZulebda adamianebs efiqraT, rom mas gadaudebul saqmeebze mieCqareba; amas garda, druiosaTvis damaxasiaTebeli aura seminalisis imitaciiT – romlis Seqmnas gaqonili tilos naWris, ixvis kvercxebisa da moxaluli xorblis fqvilis aromatizaciis gziT miaRwia da rac mSvenier Sedegs iZleoda, Tuki mavanis yuradRebis mipyroba surda. Semdegi misi arsenalidan TanagrZnobis gamomwvevi suni iyo, rac Seuferxeblad moqmedebda saSualo asakisa da xnier qalebze – wyalwyala rZisa da garanduli, rbili xis suni. masSi grenui – maSinac ki, rodesac pirgauparsavi, damJavebuli saxiT Sedioda se da sawvimarsac ki ar ixdida – erTi Raribi, sisxlnakluli Wabukis STabeWdilebas axdenda, romelsac yvela patiosanma kacma unda gauwodos daxmarebis xeli. rogorc ki bazarSi mis suns Seiynosavdnen vaWrebi, iseTi mSieri da umweo eCvenebodaT, umal nigozsa da msxlis Cirs aCeCebdnen xelSi; yasabis colma kidev, romelic ganTqmuli gaxldaT avisi ukareblobiTa da siZunwiT, neba misca, Tavad amoerCia da ufasod waeRo sun131
dakaruli xorcis narCenebi da Zvlebi, vinaidan misma umankoebis aromatma dedobrivi grZnobebi gauRviZa da gulic auCuya. swored am narCenebisgan, alkoholiT pirdapiri daJRenTvis gziT, miiRo im sunis mTavari Semadgeneli, romelsac maSin xmarobda, Tuki marto moesurveboda darCena. es suni mis garSemo wynari zizRis atmosferos qmnida, sidamplis moynosvis SegrZnebas, dildilaobiT rom gcems beberi, mouvleli piridan. efeqti imdenad Zlieri iyo, arcTu mainca da mainc azizi druioc ki uneblied pirs ibrunebda xolme. misi ramdenime wveTic sakmarisi iqneboda karibWeze misasxmelad, raTa nebismier daupatiJebel stumars, adamiani iqneboda Tu cxoveli, fexic aRar Semoedga ezoSi. axla ukve sxvadasxva surnelTa dacvis qveS imyofeboda, romlebsac tansacmeliviT icvlida da rac saSualebas aZlevda adamianebis garemocvaSi ar gamorCeuliyo. axla grenui Tavis vnebas ahyva – sunebze namdvil nadirobas mihyo xeli, da vinaidan win diadi mizani hqonda, xolo dro – weliwadze meti, ara cxroiani TavgamodebiT, aramed uCveulo gegmiurobiTa da sistematurobiT iwyo Tavisi iaraRis alesva, axal-axali xerxebis gamomuSaveba, meTodebis jiutad miyvana srulyofilebamde… jer imiT daiwyo, razedac baldinisTan gaCerda – qvisgan, liTonisagan, xisgan, marilisagan, wylisagan, haerisagan – anu, mokled rom vTqvaT, usulo sagnebisagan aromebis miRebiT. imas, rac maSin distilaciis uxeSi meTodis gamo ubadruki warumateblobiT daumTavrda, axla qonis absorbciis Zalis daxmarebiT miaRwia: erTxel, karis TiTberis saketis civi, daobebuli suni ikra da ramdenime dRiT saqonlis qoni gadausva – axla warmoidgineT misi gakvirveba, rodesac qoni Camofxika da mas, marTalia odnav, magram erTmniSvnelovnad TiTberis suni sdioda! spirtiT gamorecxvis Semdegac ki darCa es suni; ra Tqma unda, susti, Soreuli, Rvinis spirtis anaorTqliT dabinduli da iqneb, mTel samyaroSi mxolod grenuis cxvirisaTvis misawvdomi, da mainc is arsebobda, anu principSi mainc, is ukve mis xelT iyo!.. grenuis rom aTi aTasi cali saketi hqonoda, da aTasi dRe zedized efara isini qoniT, namdvilad SesZlebda patara wveTi esens absolu mieRo, da maSin yovels da nebismiers gauCenda iluzias – cxvirwin TiTberis saketi midevso… zustad igive gamouvida forovani kirqvis sunTan, romlis natexic baRSi, Tavisi qoxis win ipovna. natexis maceracia Caatara da pomadis patara burTula miiRo, romlis suni auwerel aRfrTovanebas aniWebda; mere imave qoxis midamoebSi mogrovebul sul sxvadasxva nivTebisagan miRebul sunebs Seuria da franciskanuli monastris ukan mdebare zeTisxilis plantaciis sunTagan misi miniaturuli asli Seqmna; pawia flakonSi gamomwyvdeuli, is axla SeeZlo Tan etarebina da saWiroebis SemTxvevaSi, meyvseulad aRedgina. ra Tqma unda, mTeli es jadoqrobebi Tu SesaniSnavi oinebi, romlebsac is sunebs uwyobda, 132
mxolod mas, piradad grenuis aniWebda siamovnebas da mxolod misTvis iyo cnobili, magram es uazro virtuozobac did siames aniWebda da arasodes, arc manam da arc SemdgomSi ar ugrZvnia Tavi ise bednierad, rogorc am azartuli TamaSebis dros – surnelovani xedebis naturmortebisa da calkeuli sagnebis portretebis Seqmnis dros rom ganicdida. Semdgom ukve cocxal obieqtebzec gadavida: jer zamTris buzebis, matlebis, virTxebis, knutebis daWera da maTi cxel qonSi Caflva iwyo. RamRamobiT boslebsa da fardulebSi Seipareboda ZroxebTan, TxebTan da goWebTan, raTa ramdenime saaTiT daefara isini qoniani tiloebiT, an zeTiT gaJRenTili dolbandebi daexvia maTze. farexebSi miZvreboda, rom batknebi gaekriWa da maTi surnelovani matyli Rvinis spirtSi gamoerecxa. dasawyisisaTvis Sedegebi arc ise saimedo iyo: iseTi damTmeni nivTebisagan gansxvavebiT, rogoric TiTberis saketi anTu qvaa, cxovelebs sulac ar epitnavebodaT sakuTari sunis gacema; Rorebi bagas exaxunebodnen, raTa dolbandebi moecilebinaT rogorme, cxvrebi bRaodnen, rodesac daniT xelSi uaxlovdeboda maT; Zroxebi jiutad ibertyavdnen jiqnebidan qonian naWrebs. zogierTi xoWo, rodesac maT gadamuSavebas cdilobda, yrolad sekreciebs gamoyofdnen, xolo virTxebi, etyoba SiSisagan, pirdapir sapomade siTxeSi iclidnen kuWs. cxovelebi, yvavilebisagan gansxvavebiT, romlebic uCumari amosunTqviT nebdebodnen, maceraciis dros TavianT sunebs ase udrtvinvelad ver eleodnen, ar iZleodnen moSTobis uflebas, wixlebs isrodnen, ibrZodnen da SiSiT gamowveuli oflis Seudareblad did raodenobas gamoyofdnen; ase rom, mJavebiT gadatvirTuli cxeli qoni sruliad uvargisi xdeboda dasamuSaveblad. es, ra Tqma unda, xels uSlida dafiqrebiT da awondawonviT ekeTebina saqme. axla obieqtebi unda daemSvidebina da Tan ise moulodnelad, verc SeSineba da verc winaaRmdegobis gaweva ver unda moeswroT… mokled, maTi winaswar daxocva mouxda. dasawyisisaTvis es romeliRac lekvze scada. sasaklaos win, xuxuladan xorcis naWriT gamoityua da saxelosnoSi miiyvana. rodesac cxoveli mxiaruli da aRgznebuli wkmutuniT mis garSemo mohyva xtunvas da marcxena xelis TiTebidan xorcis waglejas lamobda, grenuim marjvenaSi momarjvebuli SeSis napobi Cascxo kefaSi. lekvi ise swrafad mokvda, TvalebSi kidev SerCa bednieri gamometyveleba _ vidre grenui cxaurze awvenda qonian filebs Soris, sadac lekvi Tavis sufTa, sikvdiliT Seuryvnel aromas gauSvebda. magram mainc, Tqma ar unda, mudam fxizlad unda yofiliyo grenui! gvamebi, iseve rogorc velze dakrefili yvavilebi, swrafad fuWdebian. swored amitom darajobda Tavis msxverpls daaxloebiT Tormeti saaTi, vidre ar moynosa, rom ZaRlis sxeulidan, marTalia arcTu usiamo, magram aq sruliad uadgilo kvdomis sunis nakadebma gamoaRwia. maSinve Sewyvita anfleraJi, leSi iqaurobas moaSora, aromatizirebuli qonis naWeri 133
qvabSi CauSva da safuZvlianad gamorecxa. Semdeg gamoxada spirti, erT cidamde daiyvana da sinjaraSi Caasxa. sunamos aSkarad asdioda ZaRlis nedli, cincxali mbzinvare tyavis suni; rodesac grenuim igi sasaklaos beber Zuknas aynosvina, ZaRlma erTi yefa-ymuili morTo da drunCs sinjaras ar acilebda, magram grenuim mWidrod daaxura sacobi, jibeSi Caido da kidev didxans daatarebda Tan, rogorc mogonebas misTvis im triumfalur dReze, rodesac pirvelad SesZlo cocxali arsebisaTvis misi surnelovani suli waerTmia. Semdeg, friadi TandaTanobiTa da udidesi sifrTxiliT, grenui adamianebs misdga. saRamoobiT, SeumCnevlobis sakuTari msubuqi sunis safarqveS, „oTxi ufliswulis“ xSir stumrebs Soris trialebda da magidebis, da skamebis qveS, da myudro kunWulebSi qoniT an zeTiT gaJRenTil nakuwebs kidebda. ramdenime dRis Semdeg agrovebda maT da WeSmaritad, samzareulos gamonabolqvis, Tambaqos kvamlisa da Rvinis yvela SesaZlebel sunTan erTad, qons adamianis odnavi sunic dahkravda! magram metismetad aramkafio da bundovani iyo – ufro metad saerTo warmodgena simyraleze, vidre Tavad pirovnuli suni. zustad aseTive aura _ auareba xalxisa, oRond ufro sufTa, amaRlebul-daoflil xarisxSi, eklesiaSic SeeZlo mieRo, sadac grenuim 24 dekembers gamokida merxebis qveS Tavisi sacdeli bairaRebi da mxolod 26 dekembers wamoiRo iqidan _ mxolod mas Semdeg, rac maT Tavze sul cota Svidjer ijda wirvaze xalxi. taZris atmosferos Semsrutav naWris am nakuwebze momwaro oflis, menstrualuri sisxlis, muxlebs qvemoTa notio Rrmulebis, krunCxviT mogrexili xelebis sunTa Semzaravi narevi axla aTasobiT momRerali da locviT moCurCule adamianis nasuTq, gadamuSavebul haerTan da sakmevlis mZime, webovan anaorTqls iyo Sezavebuli – uformo, gulisamrevad Sededebuli, magram mainc – ukve sacnaurad adamianuri. pirveli kuTri suni ki grenuim davrdomilTa TavSesafarSi moiZia: erTi vinme metyavis dasawvavad gadadebuli TeTreuli moipara – axali mkvdari iyo Wleqisagan da manamde am zewrebSi ori Tve gaxveuli. tilo is, gaJRenTiliyo metyavis suniT, anfleraJis pastasaviT Seiwova misi anaorTqli. Sedegi SemaZrwunebeli gaxldaT: grenuis cxvirwin, Rvinis spirtis xsnaridan, metyave mkvdreTiT aRsdga da misi ynosviTi portreti, Tundac sqematuri, reproduqciis specifiuri meTodiTa da avadobis mravalricxovani miazmebiT damaxinjebuli da mainc sruliad sacnobi, Sig saxelosnos haerSi aRmocenda: tanmorCili, ocdaaTiode wlis qera kaci, buSta cxviriT, mokle xel-fexiT, danestili brtyeli terfebiT, gasiebuli falosiTa da saZageli suniT yrontidan; mokled, veraferi xibli hqonda, arc misi Senaxva Rirda im patara lekvis suniviT da mainc, grenuim neba misca am moCvenebas mTeli Rame efriala mis qoxSi; drodadro ynosviT iWerda mas, bednieri da Rrmad kmayofili im Zalauflebis grZnobiT, sxva adamianis aromaze rom moipova. meore dRes ki mainc gaatana qars. 134
39. ianvris TveSi, arnulfis qvrivi kanonieri qorwinebiT SeuuRlda Tavis ufros Segirds _ dominik druios, romelic ama iuridiuli aqtis Sedegad TaTmanisa da parfiumeriis ostat metr druiod iqca. gildiis ostatebisTvis didi sadili gamarTes, SegirdebisaTvis _ufro mokrZalebuli. qalbatonma axali leibi SeiZina sawolisaTvis, romelsac druiosTan axla ukve oficialurad iyofda da karadidan Tavisi Wreli kabebi gamoalaga. yvelaferi danarCeni Zveleburad darCa: SeinarCuna Tavisi Zveli, SeubRalavi saxeli _ madam arnulfi, gauyofavi qoneba, saqmis finansuri berketebi da sardafis gasaRebi; druio yoveldRiurad asrulebda mamris movaleobebs da mere RviniT grildeboda, xolo grenui _ imis miuxedavad, rom pirveli da erTaderTi Segirdi gaxda _ igive sazRauris, mwiri kvebisa da ubadruki RamissaTevis fasad asrulebda mozRvavebuli samuSaos met wils. weliwadi yviTeli kasiebis warRvniT daiwyo, giacintebiT, iebiTa da nargizebiT. erTxel ki, martis kvira diliT _ grasSi misi Camosvlidan daaxloebiT erTi weli iqneboda gasuli _ grenui qalaqis meore boloSi gaemarTa imis Sesatyobad, rogor midioda saqmeebi baRSi, kedlis miRma. amjerad mzad iyo im surnelisaTvis da cxadad hqonda warmodgenili, rac eloda… da mainc, rodesac suni Seiynosa _ es ki axal xidze moxda, naxevar gzobaze im baRamde _ igrZno rogor aubagunda guli, sisxli rogor auduRda sixarulisagan! is jer kidev iq iyo, mSvenieri yvavili, romelmac uvneblad gamoizamTra, wveniT aivso, moizarda, welSi gasworda da didebuli ylortebi moiyara. surneli, rogorc moeloda kidec, sinatifis daukargavad gasZliereboda; is surneleba, romelic sul raRac erTi wlis win wveTebad, Sxefebad modioda, axla narnari, mdore nakadiviT moedineboda da aTasobiT feriT livlivebda; da es nakadi _ netarebiT aRniSna TavisTvis grenuim _ sul ufro Zlieri wyarodan ikvebeboda… kidev erTi weli, mxolod erTi, sul raRac Tormeti Tve, mere wyaro amoxeTqavs da mas SeeZleba movides, miiTvisos da moaTvinieros kidec surnelebis es veluri amofrqveva!. nacnob kedelTan miirbina, romlis iqiTac mdebareobda baRi. gogona saxlSi iyo _ oTaxSi, daxurul darabebs iqiT, magram misi surneli Tanabar, rbil talRebad gamodioda. grenui uCumrad idga, arc gabruebula da arc damTvrala, rogorc maSin; im mijnuris bednieri SegrZnebiT aRivso, Soridan rom uTvalTvalebs RvTaebriv satrfos da icis, erTi wlis Semdeg ukve TavisTan naxavs… da marTlac, grenui _ es martoxela tkipa, es urCxuli, es baiyuSi grenui, romelsac arc hyvrebia vinme da arc is SeeZlo, vinmeSi siyvarulis grZnoba gaeRvivebina, idga martis im dRes qalaq grasis kedelTan da uyvarda, da uZirod bednieri iyo am siyvaruliT!. 135
marTalia, mas adamiani ki ar uyvarda, ara is gogona saxlSi, kedels iqiT, aramed mxolod misi surneli, mxolod surneli da araferi sxva, da uyvarda, rogorc samomavlo sakuTreba. mova erTi wlis Semdeg da daisakuTrebs. sakuTari sicocxle daifica. da raki dado es Taviseburi aRTqma _ an, gnebavT, daniSvnis xelSekruleba, rakiRa Tavs fici misca rom uerTgulebda am Tavis momaval sakuTrebas, mxiaruli ganwyobiT datova iqauroba da diukuris karibWis gavliT, qalaqSi dabrunda. RamiT, Tavis qoxSi mwoliarem, gogonas suni kidev erTxel moativtiva mogonebidan _ Tavadac efereboda da masac aZlevda alersis nebas, imdenad axlo SeigrZnobda, rogorc es sizmarSia xolme, TiTqosda ukve daeufla mas, Tavis sakuTrebad qceul surnels, da vidre es damaTroblad saocari wami grZeldeboda, sakuTari Tavic mxolod amave surnelebis wyalobiT uyvarda. da is-is iyo, siyvaruliT gaTanguls unda daeZina, zustad im dros, rodesac Tvalebi mieblita da erTi Rrma CasunTqvaRa aklda sizmareul zmanebebSi gadasasvlelad, surnelma miatova igi, moulodnelad gaqra da misi adgili axla Txebis bagis civma sunma daiWira. SeZrwunda grenui: “da Tuki, _ gaifiqra, _ da Tuki misi es surnelic amoiwura? es xom ise araa, rogorac mogonebebSi, sadac yvela surneli mudmivia! cxadSi igi aqrolebadia, gare samyarosTan Sexebisas navldeba, da Tuki sabolood daSreba anu _ daSra wyaro, saidanac nelsurnelebaTa gamosaxdel neqtars vRebulob, iseTive SiSveli vrCebi da momiwevs isev Cemive surogatebiT vuSvelo Tavs… ara, adrindelze uaresad iqneba yvelaferi, radgan veRarc SevZleb mis daviwyebas, vinaidan aranairi suni ar maviwydeba… ase gamodis, mTeli cxovreba unda vitanjo am mogonebiT, rogorc ukve axlave vitanjebi mis molodinSi! maS, ra jandabad minda? rad vimwareb Tavs?!.” amis gafiqrebac ki damzafravi iyo. mainc, ramden xans SesZlebs mis danarCunebas? ramdenime dRe? ramdenime kvira? iqneb mTeli Tvec, Tu momWirned ixmars? ki magram, mere? ukve xedavda, rogor bertyavs flakonidan ukanasknel wveTs, rogor avlebs Sig Rvinis spirts, raTa misxalic ar daikargos, da xedavs _ ara, ynosavs _ samudamod da daubruneblad rogor orTqldeba misi surneli… neli-nel kvdoma iqneba es, TiTqosda sakuTar Tavs amoaorTqlebs gareT _ am sazizRar, Semzarav samyaroSi. aJrJolebda. sakuTar gegmebze xelis aRebis survilma Seipyro, survilma _ gasuliyo RameSi da gaewia, saiTac guli gauwevda; Tovliani mTebis gadalaxva, overnamde asi milis muxlCauxrelad gavla, Tavis Zvel qvabulSi SeZroma, miZineba da ZilSi sikvdili mounda. da mainc ar gaakeTa es _ adgilze darCa, ar ahyva cdunebas; ar ahyva, vinaidan yvelaferi es ukve gamocdili hqonda, xolo rac ar gamoe136
cada _ adamianis sunis floba iyo, oRond iseTive mwveli surnelis, kedlis iqiT myof gogonas rom gaaCnda; da im winaTgrZnobis miuxedavad, ra sazareli fasic unda gaeRo, mainc es Tundac meyvseuli floba da dakargva ufro sasurvelad miaCnda, vidre imTavive yvelaferze uaris Tqma, vinaidan mTeli Tavisi cxovrebis manZilze yvelaferze uars ambobda, arc hqonia arasodes raime, da arc araferi daukargavs… iWvneulobam ukan daixia da masTan erTad JrJolac Seuwyda. igrZno, rogor gamoacocxla cxelma sisxlma da isev daeufla Cafiqrebulis aRsrulebis Jini: arCevanis winaSe mdgarma _ Camxmariyo sakuTar TavSi, Tu Camovardnis neba mieca TavisTvis, tkipa grenuim meore irCia, im sruli SegnebiT, rom es misi bolo vardna iqneboda. isev gawva taxtze, Caeflo TivaSi, sabani gadaifara da umal gmirad igrZno Tavi. oRondac, saqme isaa rom zogi surneleba aTwleulobiT sZlebs _ vTqvaT, muSkiT gajerebuli tyavis naWeri, ambris gorgali, kedaris xis zardaxSa _ yvelaferi es, ynosviTi TvalsazrisiT, lamis ukvdavia; sxvebi kidev _ limetinis zeTi, bergamoTi, nargizisa da tuberozis eqstratebi _ haerze sufTa saxiT gamotanis SemTxvevaSi, maleve kargaven surnels. parfiumeriis xelovnebac swored am sabediswero viTarebas ebrZvis, iolaqrolad aromebs simtkices matebs _ TiTqosda xundebs adebso, Tavisuflebisaken swrafvas uTrgunavs _ da mTeli xelovnebac imaSia, es xundebi metismetad mWidro ar iyos, raTa moCvenebiTi Tavisuflebac mianiWos maT da siaxloveSic iyolios, rom surnels gaqcevis saSualeba aRar mieces. grenuis es orjer zedized gamouvida tuberozis zeTTan muSaobis dros, romlis efemeruli aromac mcireodeni cibetinis, vanilisa da landanumis meSveobiT SeboWa da swored amiT gamoavlina srulad misi momxiblaoba. gana ar SeiZleba im gogonas surnelsac raime msgavsi uqnas? gana ra aucilebelia sufTa saxiT gamoiyeno uZvirfasesi surneleba da ase uyairaTod xarjo? ra uazrobaa, ra uniaToba! gana almasebs dauwaxnageblad toveben? gana oqros TviTnabadebs ikideben yelze? gana grenui surnelTa ubralo qurdia, druiosa da sxva maceratorebis, distilatorebisa Tu yvavilTa gamomwuravebis msgavsad? nuras ukacravad _ is qveynad udidesi parfiumeria _ diaxac!. Sublze itkica xeli, adreve rom ver iazra es meTodi. ra Tqma unda, yovlad dauSvebelia am Taviseburad erTaderTi aromis sufTa saxiT gamoyeneba _ Zvirfasi qvisa ar iyos, mas CarCo sWirdeba, is ki nelsurnelebaTa mTel diademas gamosWedavs da xelovnebis yvela wesis dacviT damzadebul am sunamos gulisguli swored im kedlismiRmeli gogonas surneli iqneba! oRondac gasawyobad _ ase vTqvaT, aranJirebisaTvis _ sayrden da gadamwyvet notad, xmovanebis gamaxvilebisa da ganmtkicebisaTvis, axla arc muSki gamodgeboda, arc cibetini, arc vardis zeTi _ es imTaviTve cxadi iyo. amnairi sunamos, adamianis 137
aseTi xelovnuri keTilsurnelebis Sesaqmnelad mas sul sxvagvari Semadgenlebi sWirdeboda…
40. imave wlis maisSi, vardebis mindorze, sadRac Sua gzaze grassa da mis aRmosavleTiT mdebare daba opios Soris, TxuTmeti wlis gogonas gaSiSvlebul gvams waawydnen. gogona kefaSi ketis CartymiT moeklaT. glexi, romelmac gvami aRmoaCina, ise iyo SeZrwunebuli, kinaRam eWvi daitexa Tavze, roca aTrTolebuli xmiT moaxsena boqauls arasodes msgavsi mSveniereba ar minaxavso – Tumca, arsebiTad, imis Tqma surda, rom msgavsi saSineleba arasodes enaxa. gogona marTlac rom daxvewili silamaziT gamoirCeoda da albaT, im qalebis rigs ganekuTvneboda, tkbil, gansakuTrebiT mwebare Tafls rom mogvagoneben; erTi narnari moZraobiT, Tavis erTi SemobrunebiT, erTaderTi, Soltis rkaliviT uwyinari gamoxedviT rom ipyroben garemos, TviTon ki mSvidad dganan vnebaTa morevis SuagulSi, TiTqos da verc SeigrZnobeno mizidulobis im Zalas, romliTac Tavisken ewevian garemomyofTa vnebebsa Tu sulebs; da jer sruliad norCi iyo, momwifebis xanaSi, amnairi qalebisaTvis damaxasiaTebel momxibvlelobas srulyofisaTvis jer arc mieRwia. aRnagoba jer kidev myife hqonda, mkerdi mkvrivi, xolo saxe – sqeli, yornisferi TmiT Semofargluli _ jer kidev bavSvur konturebsa da nakvTebis idumal daumTavreblobas inarCunebda. Tumca Tavad Tmebis sigrZe gaurkveveli iyo, rakiRa mkvlels SeekriWa da Tan gaeyola, iseve rogorc mTeli samosi. Tavdapirvelad boSebze miitanes eWvi. boSebisagan xom yvelaferia mosalodneli – egeni, mogexsenebaT, Zveli kabebisagan xaliCebs qsoven, da baliSebs adamianis TmiT tenian, da CamoxrCobilTa kbilebisa da kanisagan patara Tojinebs akeTeben… aseTi danaSauli swored boSebisaTvis SeiZleboda migewera kacs, magram boSebi arsad Candnen, ar Candnen arsad mTels olqSi – ukanasknelad maT dekemberSi CamoevloT am mxares. boSebis aryofnis gamo, eWvi axla italiel medrove muSebze miitanes. Tumca, jer arc italielebi Candnen _ ase adre arc arasodes Camosulan, isini mxolod ivnisSi gamoCndebodnen xolme Jasminis mosavlis asaRebad. ase rom, italielebis dadanaSaulebac SeuZlebeli gaxda. Semdeg dalaqebis rigi dadga, romlebic gaCxrikes kidec, raTa mokluli gogonas TmisTvis miekvliaT. uSedegod. Semdeg ebraelebze miitanes eWvi, Semdeg benediqtelTa monastris viTomda avxorc berebze – Tumca, TiTeuli maTgani samocdaaT wels karga xnis gadacilebuli 138
iyo, Semdeg cistercianelebze, Semdeg frankmasonebze, Semdeg SeSlilebze davrdomilTa TavSesafridan, Semdeg menaxSireebze, Semdeg boganoebze da uzneo aristokratebzec ki, gansakuTrebiT markiz de kabrze, vinaidan mas ukve mesamejer moeyvana coli da, rogorc ambobdnen, orgiastul mesebs awyobda Tavisi sasaxlis sardafebSi, xolo mamakacuri potenciis asamaRleblad qalwulebis sisxls svamda… mainc ver SesZles verafris damtkiceba. mowmeebi ar hyavdaT, verc micvalebulis nivTmtkicebani – samoseli da Tma veravis upoves. ori kviris Semdeg policiis komisarma Zieba Sewyvita. italieli mojamagireebi, bevr ojaxTan erTad, Sua ivnisSi Camovidnen Jasminis sakrefad. glexebi ki qiraobdnen maT, magram TavianT colebsa da qaliSvilebs maTTan urTierToba mainc aukrZales: vinc frTxilobs, imas RmerTic ufrTxildebao. marTalia, es muSebi sulac ar iyvnen pasuxismgebelni momxdar danaSaulze, magram xom SeiZleboda yofiliyvnen?! amitomac, umjobesia, navss moerido… da mainc, Zalian male, ori sxva mkvleloba moxda. msxverplni isev gogonebi iyvnen – Savdalala, kalmiT naxati lamazmanebis imave tipisa, gaSiSvlebul-gakreWilebi rom ipoves aseve yvavilebis mindorze, kefaze blagvi WrilobiT. da isev – araviTari kvali! axali ambavi elvis siswrafiT gavrcelda da is-is iyo Caqolvis safrTxis Rrubeli Camowva gadamTielTa Tavze, rom cnobili gaxda – oriveni italielebi yofilan, vinme genueli mojamagiris qaliSvilebi. aman Tavzari dasca yvelas: ukve aRar icodnen, visken miemarTaT TavianTi yovlad uZluri mrisxaneba. marTalia, zogzogebi jer kidev eWvobdnen giJebsa Tu eSmakeul markizze, magram es eWvi arc ise dasajerebeli Canda, radgan giJebs dRisiTa da RamiT meTvalyureebi hyavdaT miCenili, batoni markizi ki, karga xania, parizs gamgzavrebuliyo. da adamianebma axla mxari misces erTmaneTs: glexebma TavianTi fardulebis karebi gauRes mojamagireebs, romlebic manamde Ria mindorSi aTevdnen Rames; moqalaqeebma yovel ubanSi Seqmnes modaraje jgufebi da boqaulmac saguSago razmebi gaaZliera qalaqis WiSkrebTan. da mainc, yovelnairi sifrTxile fuWi aRmoCnda. ormagi mkvlelobidan ramdenime dRis Semdeg, kidev aRmoaCines gaSiSvlebuli da gakreWili gogonas gvami. amjerad saqme exeboda sardiniels – episkoposis sasaxlis mrecxavs, romelic fonten-de-la-tus Soriaxlo, ese igi, lamis zed qalaqis WiSkarTan moeklaT. da Tumca aRzgnebuli moqalaqeebis zewoliT qalaqis sakrebulom Semdgomi mkacri zomebi miiRo – safuZvliani Semowmeba WiSkrebTan, darajTa raodenobis gazrda, sibnelis dadgomis Semdeg quCaSi gamosvlis akrZalva mdedrobiTi sqesis yvela adamianisaTvis – im zafxuls kvira ar gasula, se norCi qaliSvilis gvami ar aRmoeCinaT. da yvelani im asakisani iyvnen, roca gogonas mxolod dawyebuli aqvs qalad gardaqceva, da yvelani Savgvremanebs, ulamazes _ ase vTqvaT, Tval139
Sisacem qalebis amqars ganekuTvnebodnen. Tumca, mkvlelma adgilobriv macxovreblebSi farTod gavrcelebuli – qera, odnav Casuqebuli gogonebis tipaJic male gaxada Tavisi yuradRebis Rirsad. igi maT yvelgan swvdeboda, ara marto grasis midamoebSi, aramed Sig qalaqSi da saxlebSiac ki. erT-erTi durglis qaliSvili mTlad mexuTe sarTulze, sakuTar oTaxSi aRmoaCines mokluli, da aravis mTels saxlSi araviTari xmauri ar gaugonia, arc erTs ZaRlTagan, romlebic Cveulebriv Soridan amCnevdnen da mTeli xmiT uyefdnen ucxos, arc ki dauwkmetunebia. mouxelTebel, uxorco avsuls waagavda mkvleli… aRSfoTebuli adamianebi xelisuflebas lanZRavdnen. umciresi Woric ki mTel SexlaSemoxlas iwvevda. erTi moxetiale vaWari, siyvarulis sasmeliTa da sxva TaRliTuri wamlebiT rom vaWrobda, brbom kinaRam Caqola imis gamo, mis fxvnilebSi viTomda qaliSvilis danayuli Tma iyo gareuli. viRaca davrdomilTa TavSesafrisa da markiz de kabris sasaxlis gadawvas Seecada. memaude minarma sakuTar Segirds dana Casca zurgSi, radgan is sacodavi RamiT brundeboda Sin da patronma gogonebis saxelganTqmul mkvlelad miiCnia. yvela, visac amis saSualeba hqonda, Tavis qaliSvilebs naTesavebTan, an pansionebSi agzavnida nicaSi, eqssa Tu marselSi. policiis Tavi, qalaqis sabWos moTxovniT, Tanamdebobidan gaaTavisufles. misma Semcvlelma eqimebis kolegia moiwvia, raTa gakreWili lamazmanebis gvamebi gamoekvliaT maTi virginaluri mdgomareobis dasadgenad. aRmoCnda, rom am mxriv isini sruliad SeubRalavni iyvnen!.. saocaria, magram am cnobam ki ar mianavla, piriqiT, cecxli SeunTo mosaxleobis zafras, vinaidan gulis siRrmeSi TiToeuli Tvlida, rom gogonebi gaaupatiures; yovel SemTxvevaSi, danaSaulis motivi mainc iqneboda cxadi, axla ki aravis aRaraferi esmoda, axla yvelani sruliad gaognebulni iyvnen. is, visac RmerTi swamda, locvaSi poulobda Svebas _ im imediT, eSmakeuli cduneba mis saxleuls mainc ascdeboda. qalaqis sabWom, grasis ocdaaTma umdidresma da upativcemulesma burJuam da aznaurma, romelTa umetesoba ganaTlebuli, e. i. antiklerikalurad ganwyobili batonebi gaxldnen, manamde araviTar angariSs rom ar uwevdnen episkofoss da siamovnebiT gadaaqcevdnen monastrebsa Tu saabatoebs fabrikebad da sawyobebad _ es amayi da gavleniani batonebi imdenad iyvnen daTrgunulni, monseniors Tavmdablad arza aaxles _ eajebodnen, gogonebis mkvleli eklesiidan moekveTa da anaTemas gadaeca, iseve rogorc es misma unetaresma winamorbedma moimoqmeda 1708 wels, rodesac qalaqs saSineli ubedureba _ kaliebis Semoseva daatyda Tavs. Txovna Sewynarebul iqna da graseli gogonebis mkvleli, romelmac ocdaoTxi ulamazesi asuli Seiwira, maTi socialuri fenisi mikuTvnebulobis ganurCevlad, sajarod gadaeca anaTemas da moikveTa deda-eklesiisagan. ganCinebis teqsti yvela did-patara eklesiisa Tu salocavis kars miakres da 140
yoveli ambionidan gamoacxades, maT Soris nort-dam-diu-pius ambionidanac ki, saidanac igi Tavad episkofosma warsTqva sazeimod. Sedegi pirdapir gansacvifrebeli aRmoCnda: mkvlelobebi imave kviridan Sewyda. oqtomberma da noemberma ise Caiara, ubedureba araferi momxdara. dekembris dasawyisSi ki grenoblidan ambavma CamoaRwia, rom iq bolo xanebSi gognebis mkvleli gamoCnda, romelic gudavs msxverpls, tanze kabebs axevs da Tmas dalal-dalal aglejs Tavidano; da Tumc ki es ulazaTo danaSaulobebi arafriT hgavda grasSi Cadenil, faqizad Sesrulebul mkvlelobebs, yvelam maSinve irwmuna _ erTsa da imave borotmoqmedze iyo laparaki. grasis macxovreblebma samgzis SvebiT gadaiweres pirjvari: axla xom es gadagvarebuli grenoblis sanaxebSi mxecobda da ara maTTan, iqamde ki mTeli Svidi dRis savalia! episkofosis pativsacemad CiraRdnebiani msvleloba moawyves, xolo 24 dekembers didi samadlobelo wirvac gadaixades. 1766 wlis 1 ianvridan TofosanTa gaZlierebuli sapatrulo razmebi saerTod moixsna da qalebsac saRamoobiT Sinidan gasvlis neba daerToT. sazogadoebrivi Tu kerZo urTierTobebi saswauli siswrafiT daubrunda Cveul kalapots. SiSi TiTqosda qarma waiRo, sityvas aRaravin Zravda im Tavzarze, sul ramdenime Tvis win rom mefobda qalaqsa da mis SemogarenSi. daRupulTa ojaxebSic amaze tabu hqondaT dadebuli. episkofosis gamocxadebulma anaTemam ara marto mkvleli, masze yovelgvari mogonebac ki gaazeva TiTqos. xalxsac swored es sWirdeboda. da mxolod is, visac momxiblavi siymawvilis asakSi Semavali qaliSvili hyavda, cdilobda uyuradRebod ar daetovebina gogona, SiSi ipyrobda bindis dadgomisas, da bednieri iyo dilaobiT, rodesac mas cocxalsa da janmrTels xedavda – oRondac, ra Tqma unda, sakuTar Tavsac ki ar utydeboda, Tu ris gamo.
41. Tumca erTi kaci mainc iyo grasSi, vinac amgvarad damyarebul mSvidobas ar endoboda. antuan riSi erqva, meore konsulis Tanamdeboba ekava da qalaqSi sakuTari saxlkari hqonda, druatis quCis zed TavSi. riSi ormocs mitanebuli qvrivi gaxldaT, da Tumc SesaSuri janmrTelobiT ver daikvexnida, xelaxla daqorwinebas mainc ar Cqarobda. jer qaliSvilis _ lauras gaTxoveba surda; da ara pirvel Semxvedrze, raRa Tqma unda, aramed martooden Rirseuli warmoSobis pirze. hyavda kidevac dagulebuli vinme baroni de boioni, romelic, vaJiSvilTan erTad, adgil-mamuls flobda vansis Soriaxlo; Tavad baroni, marTalia, mSvenieri reputaciiT sargeblobda, magram qone141
brivi mdgomareoba Seryeuli hqonda da riSis ukve dasturic mieRo maTi Svilebis SeuRlebis Taobaze. ai, rodesac laura saimedod iqneba mowyobili, maSin antuan riSic gaSlis Tavis sasasiZoe sacecebs romelime Rirseul ojaxSi – d’ores sagvareulo iqneba es, moberTa Tu fonmiSelTa Camomavlebis – ara imitom, TiTqosda metismetad pativmoyvare iyos da mainca da mainc aristokrati meuRle surs sawolSi, aramed imisa gamo, dinastia daamkvidros da Tavisi STamomavloba im gziT warmarTos, maRali sazogadoebrivi mdgomareobisa da politikuri gavlenis bWesTan rom miiyvans maT. amisaTvis ki sul cota, ori vaJiSvili mainc sWirdeboda, romelTagan erTi sakuTriv mas Caudgeboda kvalSi, meore _ iuridiul sarbielze moipovebda warmatebas, eqsis parlamentSi daimkvidrebda skams da am gziT gaaRwevda maRal Tavadaznaurul wodebaSi. oRondac msgavs ambiciebs mxolod im pirobiT eqneboda gasavali, Tu Tavis pirovnebasa da Tavis gvars axlave mWidrod gadaawnavda provansel didebulTa wres… yvela es Sors gamiznuli gegmebi imiT iyo gamarTlebuli, rom b-ni riSi, SeiZleba iTqvas, zRaprulad mdidari gaxldaT, olqis nebismier sxva burJuaze gacilebiT mdidari: mas ara marto grasis garSemo hqonda mamulebi, sadac forToxali, mzesumzira, xorbali da Svria mohyavda, aramed vansTanac da antibosTan, sadac ijariT iRebda miwebs; Tavisi wili Semosavali Semosdioda gemebidan, indoeTs rom dacuravdnen, flobda saxlebs eqsSi, mudmivi kantoras genuaSi da aromatuli nivTierebebis, saneleblebis, zeTebisa da tyaveulis yvelaze msxvil sawyobs mTels safrangeTSi. da mainc, b-ni riSis WeSmarit faseulobas misi erTaderTi qaliSvili warmoadgenda, misi erTaderTi Svili, zustad Teqvsmeti wlisa, JRalTmiani, mwvaneTvaleba… saxe imdenad warmtaci hqonda, nebismieri sqesisa da asakis mnaxveli adgilze SeSdeboda da Tvals veRar wyvetda xolme. xalxi ise elamunebodnen mzeriT, rogorc bavSvebi lokaven nayins, da saxeze Sesabamisi qmedebisaTvis saniSno, briyvulyuradRebiani gamometyveleba uCndebodaT. Tavad riSic ki, sakuTari gogonas Semyure, ramodenime xniT – meoTxedi saaTiT, SesaZloa naxevari saaTiTac ki – iviwyebda yvela saqveyno saqmes, rac mas ise arodes, ZilSiac ki ar mosdioda; srulad efloboda RvTaebrivi qaliSvilis TvalierebaSi da gamofxizlebuli, verc ki getyodaT, Tu riTi iyo, kacma rom Tqvas, ase dakavebuli. es erTi xania – riSi sinanuliT utydeboda Tavs – rodesac dasaZineblad awvenda, an dilaobiT, mis gasaRviZeblad rom Sedioda, xolo gogona mZinare iwva, TiTqos ufalma nanina umRerao, da Ramis samosis nakecebSi misi TeZoebisa da mkerdis xazebi ilandeboda, da Ramis perangis amonaWrebidan – kiserTan, iRliis rkalidan, idayvebis Rrmulebidan, gluvi xelis mtevnidan, romelzec misi saxe esvena, misi wynari da Tbili sunTqva moedineboda – raRac sabralod ekumSeboda mkerdSi, yelSi uWerda da nerwyvis gadaylapvas aiZulebda, da – RmerTo saxiero – Tavs iwyevlida, rom am qals mamad ekuTvnis, 142
rom is ar aris vinme ucxo, gareSe mamakaci, romlis winaSec qali ise iwveboda, rogorc axla wevs mis win, da SeeZleboda masTan dawola, masze da masSi, flobis wyurviliT… da civi ofli asxamda, da mTeli sxeuliT TrToda, axSobda TavSi am Semzarav azrs da misken ixreboda, raTa saTuTi mamobrivi amboriT gaeRviZebina. jer kidev gasul wels, mkvlelobebis xanaSi, sruliadac ar ganicdida msgavs ukuRmarT duRils. jadosnuri Zalaufleba, romelic im dros mis qaliSvils gaaCnda masze – yovel SemTxvevaSi, ase miaCnda – jer kidev mis bavSvurobis jado iyo, da amitomac arasodes gasCenia SiSi, rom laurac SeiZleboda msxverpli gamxdariyo – is xom arc bavSvebsa da arc qalebs Tavs ar esxmoda, mxolodRa wamozrdil, oRondac qalwulobadaukargav qaliSvilebs… da mainc, batonma riSim gaaZliera saxlis dacva, brZaneba gasca, zeda fanjrebze axali gisosebi daeyenebinaT da moaxles daavala, lauras oTaxSi eTia Rame. is azri kide, rom laura qalaqidan gaemgzavrebina, rogorc Tavisi qaliSvilebi da mTeli ojaxebic ki gaxiznes misi wodebis xalxma, yovlad miuReblad eCveneboda. samarcxvinod miaCnda msgavsi qmedeba qalaqis sabWos wevrisa da meore konsulisagan, vinc, misi azriT, valdebuli iyo TavSekavebis, vaJkacobisa da udrekobis magaliTi mieca TanamoqalaqeebisaTvis. garda amisa, verc veravin gaubedavs Tavisi gadawyvetileba moaxvios Tavs – verc dazafruli brbo da verc viRac naZirala mkvleli! da mTeli am drois ganmavlobaSi, erT-erTi iyo im mcireTagan, vinc ar mieca SiSis cieb-cxelebas da naTeli gonebac SeinarCuna. axla ki yvelaferi ucnaurad Semotrialda: im dros, rodesac quCebSi – TiTqos mkvleli ukve CamoaxrCveso – xalxi zeimobda da TiTqmis daiviwyes kidec is ukeTuri dro _ antuan riSis gulSi, rogorc ram sazizRari samsala, SiSi Seipara. dasawyisisaTvis, arafriT ar undoda daeSva azri, rom swored SiSma aiZula gadaedo didi xnis win ganzraxuli saqmiani mivlinebebi, iSviaTad gasuliyo qalaqSi, Seemoklebina vizitebi da TaTbirebi, raTa swrafad dabrunebuliyo Sin. didi xnis ganmavlobaSi imarTlebda Tavs udroobisa da gadaRlis momizezebiT, magram bolos iZulebuli gaxda eRiarebina, rom ramdene Sefiqrianebulia, rogorc iqneboda mis adgilas yvela mama, visac gasaTxovari qaliSvili hyavs – aseTi mzrunveloba da wuxili xom cxovrebiseuli yoveldRiurobaa maTTvis… gana mTel dunias ar moedo misi asulis saarako mSvenierebis ambavi? gana ar igrZeleben kisrebs, kviraobiT masTan erTad eklesiaSi rom Seabijebs xolme? gana ramdenime Rirspativiscemma gvamma qalaqis sabWodan, ar gadaukra ukve sityva Tavis, an Tavisi vaJiSvilis SesaZlebeli dawindvis Taobaze?..
143
42. magram erTxelac riSi sastumro oTaxSi ijda da Sehyurebda, rogor gavida laura baRSi. lurji kaba ecva, da am lurj fonze CamoSlili JRali Tma ubzinavda. arasodes enaxa is amdenad lamazi. gogona buCqis cocxal Tejirs miefara da iqidan ori guliscemiT ufro gvian gamoCnda, vidre moeloda da zafram Seipyro, radgan gulis am ori feTqvis ganmavlobaSic moaswro imis gafiqreba, vaiTu samudamod dakarga Svili. imave RamiT mZime sizmarma gamoaRviZa; Sinaarsi ki ver gaixsena, axsovda mxolod, rom lauras Tavs raRac xdeboda da SlegiviT gavarda misi oTaxisaken, darwmunebuli, rom mkvdars naxavda sawolSi, mokluls, Seuracxyofilsa da gakreWils, magram, madloba ufals, uvnebeli daxvda. oflSi gawuruli, aRgznebisagan kankalatanili dabrunda Tavis oTaxSi. ara, ara aRgznebisagan, aramed SiSisagan akankalebuli, mxolod axla gamoutyda amaSi Tavs da amitomac damSvidda da TiTqos goneba gaunaTda. simarTle iTqvas, episkofosis anaTemis zemoqmedebisa mas Tavidanve ara sjeroda; ar sjeroda imisac, rom mkvleli axla grenoblSi moqmedebda; da arc imis, rom man saerTod datova qalaqi. ara, is jer kidev aq iyo, grasis macxovrebelTa Soris, da rodisme isev gamoiRebda xels… riSim ramdenime mokluli naxa agvistosa da seqtemberSi. nanaxma SeaZrwuna, magram unda vaRiaroT, raRacnairad aRafrTovana kidec, radgan yvela maTgani da TiToeuli Taviseburad, uaRresad daxvewili silamaziT gamoirCeoda. Tavad verasodes ifiqrebda, rom grasSi amdeni Seufasebeli silamazea da, swored mkvlelma auxila amaze Tvali. saucxoo gemovnebiT gamoirCeoda, RmerTmani, da raRac sistemiT moqmedebda: garda imisa, rom yvela mkvleloba erTnairad uzadod iyo Sesrulebuli, Tavad zvarakis SerCevac lamis maTematikur gaangariSebaze metyvelebda. marTalia, riSim ar uwyoda, ras iTxovda mkvleli Tavis msxverplTagan, radgan mTavari simdidre – silamaze da siymawvilis momxibvleloba – maT xom ver mostaca… Tu mostaca? yovel SemTxvevaSi, ramdenad uazrodac unda JRerdes es, am mkvlelobebis mizani yairaTiani koleqcionirebaa da ara ganadgureba. “Tu, davuSvaT, – msjelobda riSi – warmovidgenT yvela msxverpls ara rogorc calkeul individs, aramed rogorc nawils zogadi amaRlebuli principisa, da erTian mTlianobad gaviazrebT maT mkveTrad gansxvavebul Tvisebebs, maSin msgavsi mozaikisagan Seqmnili suraTi zogadad silamazis xati gaxdeba da misgan momdinare jadoqroba ara adamianuri, aramed RvTiuri Zalauflebis niSniT iqneba daRdasmuli!” (rogorc xedavT, b-ni riSi friad ganswavluli da moazrovne adamiani gaxldaT, arc mkrexelur azrebs ufrTxoda da miuxedavad imisa, rom ara ynosviTi, aramed optikuri kategoriebiT sjida, mainc axlos iyo WeSmaritebasTan). 144
“davuSvaT da, – Tavisas ganagrZobda igi, – mkvleli swored aseTi silamazis koleqcioneria da srulyofis portrets qmnis, Tundac es misi avyofi tvinis fantazia iyos; davuSvaT Semdgom, rom natifi gemovnebisa da wvrilmanebamde meToduri adamiania – maSin SeuZlebelia vifiqroT, TiTqos is uars ityodes uZvirfases detalze am portretisaTvis, anu lauras silamazeze… mkvlelobebis mTeli es piramidac arafrad eRireba mis gareSe. swored isaa is qva, Senoba rom unda daagvirgvinos!..” es SemaZrwunebeli daskvna riSim, sawolze mjdomarem, Tavze CaCwamokosebulma gamoitana da Tavadve gancvifrebuli darCa sakuTari gonebis simSvidiTa da aumRvrevlobiT. aRarc Seciebisagan akankalebula. is gaurkveveli SiSi, ramdenime kvira rom awvalebda, gaqra da konkretuli safrTxis SegrZnebas dauTmo adgili. mkvlelis Canafiqri, aSkara gaxda, Tavidanve laurasaken iyo mimarTuli, xolo yvela danarCeni mkvleloba mxolodRa foni iyo am bolo, damagvirgvinebeli pointe-saTvis. marTalia, gamocanad rCeboda _ ra materialuri gamorCena axlda Tan am mkvlelobebs da, saerTod, Tu hqondaT raime mizani, magram mTavari rom mkvlelis sistemuri meTodi da misi idealisaken miswrafeba iyo, riSim mainc sworad amoicno. rac ufro didxans fiqrobda amaze, miT ufro ixibleboda erTiTac da meoreTic, da miT ufro met pativiscemas grZnobda mkvlelisi – Tumca, aseTi pativiscema sarkesaviT ireklavda mis sakuTari Tavisi damokidebulebas: sxvebisagan gansxvavebiT, man, riSim, Tavisi maxvili gonebis saSualebiT moaxerxa mkvlelis CanafiqrSi garkveva! Tavad rom yofiliyo imave paranoikuli ideebiT Sepyrobili, isic aseve, bolo banqoze dadebda yovelives, raTa Tavisi es ugunuri, SemaZrwunebeli wamowyeba swored ase, lauras mkvlelobiT daegvirgvinebina… es bolo azri riSis gansakuTrebiT moewona. rakiRa moaxerxa, Tavisi qaliSvilis SesaZlo mkvlelis adgilas daeyenebina Tavi, es ukve arsebiT upiratesobas aniWebda masTan SedarebiT: mkvleli xom, mTeli Tavisi sazrianobis miuxedavad, raRa Tqma unda, ver SeZlebda sakuTari Tavis riSis adgilze dayenebas – Tundac imitom, rom ver ivaraudebda riSis mier mis adgilze – mkvlelis adgilze Tavis dayenebas… faqtiurad, aqac yvelaferi iseve iyo, rogorc saqmosnobaSi – mutatis mutandis*. raki konkurentis Canafiqri gamoicani, upiratesoba ukve Sens mxarezea; miT umetes, Tu antuan riSi gqvia da konkurentebTan daTmobas Cveuli ara xar. swored mas, antuan riSis ekuTvnis nelsacxeblebiT umsxvilesi vaWroba safrangeTSi, da arc simdidre, arc *
Sesabamisi saxesxvaobiT (laT.)
145
meore konsulis Tanamdeboba zecidan ar dascemia – yovelive Tavisi sibejiTiTa da moxerxebiT moipova. droze grZnobda yovelgvar xifaTs, zustad xvdeboda konkurentebis gegmebs da gzakvals ubnevda mowinaaRmdegeebs… da Tavis samomavlo miznebs – Zalauflebasa da aznauris tituls STamomavlobisaTvis – zustad aseve miaRwevs; da zustad aseve gadaxazavs am Tavisi axali konkurentis – mkvlelis gegmebs lauras flobisaTvis brZolaSi, Tundac imitom, rom laura misi – riSis gegmebis gvirgvinia. Tqma ar unda, mas uyvars laura, magram sWirdeba kidec… xolo imas, rac mas sWirdeboda sakuTari pativmoyvareobis gansaxorcieleblad, riSi arasodes aravis uTmobda, kbilebiT ebRauWeboda mudam!.. gulze moeSva. axla, rakiRa demonTan brZolis Sesaxeb Tavisi Rameuli zmanebebi ubralo saqmiani konfliqtis doneze daiyvana, igrZno _ nel-nela azartma Seipyro. aorTqlda SiSis ukanaskneli narCenebi, gaqra Semborkavi mzrunvelobisa da ugunebobis SegrZneba, gaifanta pirquSi winaTgrZnobebis nisli, romelSic ramdenime kviris ganmavlobaSi xelis cecebiT eZebda biliks. axla riSi nacnob teritoriaze iyo da mzad gaxldaT nebismieri gamowveva mieRo.
43. rogorc ki esegvari Sveba igrZno, riSi sawolidan Camoxta, zaris zonars ramdenjerme CamoqaCa da namZinarev msaxurs, fexze rom Zlivs idga, samoselisa da sagzlis Calageba ubrZana _ vinaidan, Tavisi qaliSvilis TanxlebiT, grenobols gamgzavreba gadaewyvita. Tavadac Caicva da Sinamosamsaxureebic sawolebidan wamoyara. male samzareuloSi keriebi abrialda, aRgznebuli moaxleebi gasasvlelebSi mimorbodnen, zemoT-qvemoT daqroda batonis pirisfareSi, sardafebSi mekuWnavis gasaRebebi Cxarunobda, ezoSi CiraRdnebi dainTo, mejinibeebs cxenebi gamohyavdaT Tavlebidan, sxvebi jorebs eqaCebodnen sajiniboebidan, lagams argebdnen, kazmavdnen, tvirTavdnen, – iseTi STabeWdileba iqmneboda, TiTqos qalaqs – rogorc 1746 wels – avstro-sardinielTa gaerTianebuli urdo utevs da saxlis patroni gasaqcevad emzadebao. Tumca, Tavad patroni, safrangeTis marSaliviT – mSvidad da amayad – sawer magidas misjdomoda Tavis kantoraSi, rZian yavas miirTmevda da brZanebebs urigebda Tavis qancgawyvetil msaxurT. imavdroulad, werilebs swerda mersa da pirvel konsuls, Tavis notariuss, Tavis advokats, Tavis bankirs marselSi, baron de boionsa da Tavis aTas sxva saqmian partniors.
146
dilis eqvsi saaTisaTvis korespondencia daagzavna, misi gegmebisaTvis aucilebeli yvela gankargulebac gasca, welSi gairWo ori dambaCa, fuliT gaZeZgil qamarze balTa SemoiWira da saweri magidis saidumlo ujra orgzis gadaraza… mereRa gaemarTa qaliSvilis gasaRviZeblad. dilis rva saaTze patara qaravani ukve gzas adga. win amxedrebuli riSi miuZRodaT, oqros sirmebiT gawyobil, Rvinomuq kamzolSi gamokvarTuli, inglisuri yaidis Sav labada da bumbuliT kadnierad Semkuli, aseve Savi, farTofarflian qudi mxariRliv moegdo dardimandulad. mas qaliSvili mohyveboda, SedarebiT mokrZalebulad Cacmuldaxuruli, magram iseTi damabrmaveblad lamazi, rom xalxi, quCaSi mdgomi Tu fanjrebs momdgari, Tvals ver swyvetda; brboSi erTTavad ah! da oh! gaismoda da mamakacebi qudebs iSvlepdnen, viTomda meore konsulis, sinamdvileSi ki am dedofaliviT warmosaCeni gogonas winaSe. lauras mihyveboda moaxle, Semdeg riSis msaxuri, ori datvirTuli cxeniT – grenoblis Saragzis cudi mdgomareobis gamo, etlis gamoyeneba gamoricxuli iyo, – da qaravans abolovebda ori mxleblis meTvalyureobiT momavali, yovelgvari saqoneliT datvirTuli aTiode jori. diukuris karibWesTan guSagebma mxolod maSin dauSves Tofebi da ganagrZes meTvalyureoba, rodesac ukanaskneli jori gavida qalaqidan. bavSvebi kidev sakmao xans misdevdnen procesias da xels uqnevdnen qaravans, nel-nela rom miiklakneboda cicabo, mixveul-moxveul gzaze. antuan riSisa da misi Svilis gamgzavrebam xalxze friad didi STabeWdileba moaxdina. eCvenebodaT, TiTqosda msxverplSewirvis romeliRac ZirZvel ceremonias eswrebodnen. garSemo mxolod imaze iyo laparaki, riSi grenobls miemgzavreba, sadac ukanasknel xans gogonebis mkvleli monstri saqmianobso. aravin icoda, ra efiqraT, riTi aexsnaT riSis saqcieli – rogorc saZraxisi fuqsavatoba, Tu rogorc aRfrTovanebis Rirsi vaJkacoba… an iqneb, RmerTebisaTvis gulis molbobis mcdeloba? mxolod eg iyo, raRac bundovani winaTgrZnoba ki hqondaT, am JRalTmian umSvenieres gogonas ukanasknelad xedavdnen, TiTqos winaswar grZnobdnen laura riSis aRsasruls… da es winaTgrZnoba axda kidec, imis miuxedavad, rom sruliad yalb winamZRvrebs esaZirkvleboda. saqme isaa, riSi sulac ar gamgzavrebula grenobls. mTeli es pompezuri msvleloba sxva ara iyo ra, Tu ara eSmakuri fandi. erTnaxevar milze, grasidan CrdiloaRmosavleTiT, sofel sen-vales Soriaxlos SeCereba brZana, Tavisi msaxuri uflebamosilebiTa da Sesabamisi weriliT aRWurva da jorebis qaravani grenobls gauyena, Tanmxlebi pirebiTurT. Tavad konsulma, laurasTan da mis moaxlesTan erTad, kabrisken gadauxvia, sadac sadilisaTvis patara Sesveneba moawyo da Semdeg _ 147
taneronis mTiani uReltexilis gavliT _ samxreTisaken gaemarTa. es gza metismetad mZime iyo, magram saSualebas iZleoda grasisa da mTeli dablobisaTvis farTo naxevarwriT SemoevloT dasavleTis mxriT, saRamos pirze ki sanapirosaTvis mieRwiaT. riSis dagegmili hqonda, momdevno dResve gadasuliyo lerenis kunZulebze, sadac sen-onores kargad gamagrebuli monasteri eguleboda. monastris meurneobas erTi muWa berebi uZRvebodnen, romlebsac, Warmagi asakis miuxedavad, Zalianac kargad SeeZloT sakuTari Tavisa da monastris dacvac. riSi icnobda maT, vinaidan didi xnis ganmavlobaSi yidulobda da asaRebda monastris mTel xelnawarmsa Tu mosavals: evkaliptis liqiors, piniis Teslsa da kviparosis zeTs. swored iq, sen-onores monasterSi, romelic ifis cixe-simagresa da sen-margeritis kunZulze mdebare saxelmwifo cixesTan erTad, provansis yvelaze saimedo adgilad iTvleboda, apirebda riSi Tavisi qaliSvilis Sefarebas. Tavad ki dauyovnebliv dabrundeba sanapiroze, amjerad aRmosavleTidan Semouvlis grass antibisa da kanis gavliT, raTa iqidan vansSi gadavides. ukve daibara kidec iq Tavisi notariusi, raTa baron de boionTan maTi Svilebis – laurasa da alfonsis qorwinebaze SeTanxmebas moaweron xeli. surda iseTi winadadeba mieca boionisaTvis, razedac es ukanaskneli uars ver ityoda: baronis valebis gadaxda – 40 000 livri, amave Tanxis mziTvi, miwis ramdenime nakveTi da karaqis sadRvebi sawarmo maganosTan, yovelwliuri renta 3.000 livris odenobiT _ axalgazrda wyvilisaTvis... riSis erTaderTi winapiroba is gaxldaT, rom kontraqti aTi dRis Semdeg Sesuliyo ZalaSi da axalgazrdebi qorwinebisTanave vansSi gadasaxlebuliyvnen. riSis mSvenivrad esmoda, rom aseTi aCqareba araTanSezomilad gazrdida misi ojaxis damoyvrebis safasurs am boionebTan. dayovnebis dro rom hqonoda, gacilebiT naklebs gadaixdida – maSin Tavad barons mouwevda gamoeTxova Tanxmoba mdidari vaWrisagan: lauras mSvenierebis qeba iseve swrafad vrceldeboda, rogorc izrdeboda riSis simdidre, xolo amasobaSi boionebi, SesaZloa, sruliad gaRatakebuliyvnen kidec… magram iyos ase – misi mowinaaRmdege mainc is ucnobi mkvlelia da ara baroni! ai, visTvis unda CaeSala gegmebi. gaTxovili, qalwulobadakarguli da SesaZloa, orsuli qali, ukve verafriT moTavsdeboda mis galereaSi; Seuvsebeli darCeba mozaikis ukanaskneli ujrebi, laura yovelgvar fass dakargavs mkvlelis TvalSi da misi wamowyebac sapnic buStiviT gaskdeba! da man uciloblad unda igrZnos damarcxebis mTeli simware – riSis grasSi surda qorwilis gadaxda, sruli zeimurobiTa da mTeli patiosani sazogadoebis TandaswrebiT. dae, nurc icnobs da verc verasodes gaicnobs Tavis mowinaaRmdeges, mainc metad saamo iqneba imis SegrZneba, rom igi eswreba zar-zeims da sakuTari TvaliT umzers, Tu cxvirwin rogor aclian sasurvel nadavls!..
148
gegma wvrilad iyo gaTvlili. Cven isev da isev gakvirvebas unda viyoT baton riSis alRos gamoisobiT – laura riSis qorwineba baron de boionis vaJiSvilze, WeSmaritad niSnavda graseli gogonebis mkvlelis srul marcxs. oRondac gegma jer ar iyo sisruleSi moyvanili – riSis jer ar gadaemala laura, jer ar Seefarebina sen-onores monastris saimedo TavSesafarSi. sami mxedari jer kidev miikvlevs gzas teneronis arastumarTmoyvare uReltexilze; xandaxan gza iseTi saZnelo xdeba, mxedrebi iZulebulni arian CamoqveiTdnen. sul ufro nela miiwevs win. imedi ki aqvT, rom saRamosaTvis la-napulis miaRweven, erT patara sofels kanis Soriaxlos, sanapirosTan.
44. im wuTebSi, rodesac laura riSi mamasTan erTad grass tovebda, grenui qalaqis meore boloSi, arnulfis saxelosnosaTvis nargizis yvavilis maceraciiT gaxldaT dakavebuli. marto iyo da mSvenier xasiaTzec: grasSi yofnis misi vada iwureboda. win triumfis dRe eloda – yuTebSi Cawyobili, bambiT SefuTuli ocdaoTxi miniaturuli flakoni ido mis qoxSi, ocdaaTi umanko qaliSvilis mier goRvrili surnelis im wveTebiT, romlebic grenuim wina wels miiRo sxeulebis civi anfleraJis, Tmisa da samosis digerirebis, lavaJisa da gamoxdis gziT. xolo ocdamexuTes – usaucxoes, umniSvnelovanes esencias – dRes moipovebs. ukve qvabic mzada aqvs, mravaljerad ganwmendili qoniT, uTxelesi tilos zewarica da usufTavesi spirtic am, bolo ki ara, ukanaskneli nadavlisaTvis. adgilic dazverili hqonda. savse mTavrobac damdgariyo… grenuim icoda, ra Tqma unda, rom diuatis quCaze mdebare saxli kargad iyo daculi da ubralod fanjridan Sig SeRweva SeuZlebeli iqneboda, amitomac Sebindebisas surda SeeRwia Sig, WiSkris Carazvamde da sakuTari sunis uqonlobis safarqveS, rac SeumCnevels xdida rogorc adamianebis, ise cxovelebisaTvis, saxlis romelime kuTxeSi mimaluliyo. gvian RamiT, yvelani rom daiZineben, ynosva-ynosviT ava maRla, Tavis ganZTan, Seaxvevs mas qoniT gaJRenTil zewarSi da iqve, adgilzeve daamuSavebs. mxolod Tmasa da samosels gamoyolebs Tan, vinaidan es nawilebi pirdapir Rvinis spirtSi unda gaivlos, amis gakeTeba ki saxelosnoSi ufro upriania da mosaxerxebelic. pomadis saboloo damuSavebisaTvis da mis koncentratad gamosaxdelad kidev erTi Rame dasWirdeba. Tu yvelaferi kargad iqna – mas ki eWvic ara aqvs, rom yvelaferi warmatebiT gasruldeba – maSin zegisTvis is yvela im esenciis mflobeli gaxdeba, romlebic aucilebelia msoflioSi umjobesi sunamos dasamzadeblad da maSin qalaq grass dastovebs adamiani, visac saukeTeso suni asdis dedamiwaze!.. 149
nargizebs sadilobamde mouTava xeli. cecxli Caaqro, qonian qvabs Tavi daaxura da saxelosnodan gareT gamovida gasagrileblad. dasavleTidan uberavda qari… pirvelive CasunTqvaze daiZaba grenui. haerSi raRac ise ar iyo, raRac ver iyo wesrigSi. qalaqis suns, mis samosels, mravali aTasi Zafisagan moqsovil uCinar sivrces – oqros erTi Zafi aklda. bolo ramdenime kviris manZilze es keTilsurnelovani Zafi imdenad mtkice gaxda, grenui mas Tavis qoxSiac mkafiod grZnobda. axla ki Zafi gaqra, daikarga, mis kvalsac ver amCnevda ynosviT… eldanakraviviT gaSeSda adgilze. „mkvdaria“, – gaifiqra jer. Semdeg uaresi: „sxvam damaswro. sxvam mowyvita Cemi yvavili da misi surnelic miiTvisa!“ _ ar uyviria, Zalze Zlieri iyo zafra, oRond Tvalis kideebSi cremli moawva da wvril nakadad goeSva upeebidan. am dros „oTx dofinSi“ dronatarebi druio gamoecxada da sxvaTa Soris amcno, swored im dilas, meore konsuli Tavis qaliSvilTan da Tormet jorkidebulTan erTad grenobls gaemgzavrao. grenuim cremli gadaylapa da mTeli qalaqi diukuris karibWemde sirbiliT gadaWra. iq moedanze SeCerda da haeri Seiynosa. sufTa, qalaqis sunSeurevel haerSi marTlac aRmoaCina Tavis oqros Zafi – marTalia Txeli da susti, magram yvela sxva surnelTan Seudari. oRond egaa, is ara Crdilo-dasavleTiT, grenoblis mxriT, aramed ufro samxreTdasavleTis, kabris mimarTulebiT moiweleboda. grenui darajebs daekiTxa, romeli gziT wavida meore konsuli. erT-erTma CrdiloeTisaken miuTiTa. “namdvilad, ara kabris gziT? iqneb samxreTiT gaemgzavra, oribos, an la-napulisken?” – ara, ra Tqma unda, – upasuxa darajma, – sakuTari TvaliT vnaxe… grenui mTeli qalaqis gavliT ukanve gamoqanda, Tavisi qoxisaken. patara zurgCanTaSi Catena tilos naWeri, sapomade qoTani, fiTxi, makrateli, zeTisxilis xis mokle, Tlili keti da dauyovnebliv gaemarTa – ara grenoblis SaragziT, ara – im gziT, romelic ynosvam ukarnaxa: samxreTisaken. es pirdapiri gza la-napulize, taneronis ganStoebebs miuyveboda da freierisa da sianis mdinareebis kalapotebs Wrida. savaladac advili iyo, grenui swrafad miiwevda win, xolo rodesac TiTqosda mTebis kalTebze mokidebuli oribos peizaJi gamoCnda, iynosa kidec, rom TiTqmis wamoewia ltolvilebs. sul cota xanSi is ukve SeigrZnobda TiToeul maTgans cal-calke, maT cxenebsac ki arCevda suniT. didi-didi, erTi miliT Tu iyvnen moSorebulni misgan, sadRac taneronis tyeebSi. gezi massaviT samxreTisken, zRvisaken eWiraT. 150
naSuadRevis daaxloebiT xuT saaTze grenuim la-napulis CaaRwia. moZebna funduki, isadila da iafi Ramis gasaTevi gaikiTxa _ viTomda erTi vinme badaRis Segirdi nicidan marsels miemarTeboda. sajiniboSi SegiZlia gaaTio Rameo – upasuxes. kuTxeSi moewyo da wauZina. sami mxedris moaxloeba man Soridanve iynosa da axla mxolod moTmineba iyo saWiro. ori saaTis Semdeg – TiTqmis mwuxrisas – isinic movidnen. samives tanze gamoecvala, raTa TvalSi aravis scemoda maTi mdidruli samosi. orive qali Sav kabebSi gamowyobiliyo, saxeze pirbadeebi efaraT. riSis – Savi ferisve kamzoli emosa. kastelanel aznaurad asaRebda Tavs – xvalve lerinis kunZulebze unda gadasvla, dae, mefundukem ganTiadisaTvis moumzados sauzme. sxva vinme mdgmurebic arian saxlSi? ara, _ upasuxa saxlis patronma, _ mxolod erTi dabaRis Segirdia nicidan, magram is sajiniboSi aTevs Rames... riSim qalebi TavTavianT oTaxebSi daagzavna, TviTon ki sajiniboSi Seiara: rogorc Tavad ganacxada, zogi ram nivTis asaRebad bargidan… Tavidan versad moiZia is Segirdi da iZulebuli gaxda farani gamoerTmia mejinibisaTvis. mxolod farnis Suqze SeamCnia, kuTxeSi miyuJuli: „dabaRis Segirdi“ Tivasa da Zvel Culoze iwva, TavqveS zurgCanTa amoedo da mkvdariviT eZina. ise Seuxedavad da Sesabralisad gamoiyureboda, riSis wamiT moeCvena kidec, TiTqos is saerTod ar myofobda iq, rom igi qimeraa, faranSi garxeuli sanTlis alisagan aTamaSebuli ucnauri Crdili… yovel SemTxvevaSi, misTvis maSinve sacnauri gaxda, rom am sacodav, uwyinari arsebisagan araviTari safrTxe ar modioda, uCumrad gaecala da saxlSi Sebrunda. mere Tavis oTaxSi ivaxSma qaliSvilTan erTad. gamomgzavrebis win gogonasaTvis ar auxsnia maTi mogzaurobis mizani da arc axla gaakeTa es, lauras Txovnis miuxedavad. xvalve gaarkvevs yvelaferSi, oRond lauras eWvic ar Seeparos: yvelaferi, rasac mamamisi gegmavs da akeTebs, mis sakeTildReodaa mimarTuli da sul axlo momavalSi bedniers gaxdis!.. vaxSmis Semdeg lomberis ramodenime partia iTamaSes da man yvela xeli waago, vinaidan sakuTar qaRaldSi yurebis magier, lauras saxis cqeriT tkbeboda. daaxloebiT cxra saaTisaTvis gaacila gogona sawol oTaxSi, riSis oTaxis birdabir rom mdebareobda da karebi garedan gadaketa. male Tavadac dawva dasaZineblad. meore konsulma uecrad sruliad araqaTgamoclilad igrZno Tavi – mZime dRisa da warsuli Ramis daZabulobam Tavisi qna, magram amave dros sakuTari qmedebiTa da arsebuli mdgomareobiT friad kmayofili gaxldaT. yovelgvari wuxilis, yovelgvari im avi winaTgrZnobis gareSe, adre yovelRam rom ufrToxobda Zils, riSim axla uSfoTvelad 151
CaiZina da arc sizmrebs xedavda, arc kvnesoda, arc krToda da arc SamfuriviT ar utrialia sarecelze. bolo ramdenime Tvis ganmavlobaSi pirvelad amouSva mSvidi, Tanabari fSvinva. am droisaTvis, grenuic sruliad kmayofili gaxldaT sakuTari Tavisa da aseve, arsebuli viTarebiT, Tumc ki Tavad erTi wamiTac ar moutyuebia Tvali _ rodesac riSi gamoecxada sajiniboSi, man ubralod Tavi moimZinara, raTa kidev ufro meti STabeWdileba moexdina misi moTenTili sxeulis „usafrTxo“ surnels da arc gamohparvia is Sveba, rac riSim ganicada mis danaxvaze. ase da amgvarad, im wamieri Tanxvedris Jams, orive maTgani erTmaneTis uvneblobis rwmeniT aRivso da grenuis azriT, es Zalianac kargi ambavi gaxldaT, vinaidan es iyo misi cru da riSis WeSmariti uvneblobis dasturi.
45.
grenui profesionaluri windaxedulebiT Seudga saqmianobas: jer tomara gaxsna da iqidan tilos naWeri, pomada da fiTxi amoiRo; tilo im Culoze gaSala, romelzec RamiT iwva da masze qoniani pastis wasma daiwyo. am saqmianobas gvariani dro sWirdeboda, vinaidan qoni sul sxvadasxvagvarad unda daedo – sad ufro Txlad, sad ufro sqlad – imis mixedviT, Tu sxeulis romel nawilze mouwevda zewris esa Tu is adgili. piri, iRliebi, mkerdi, genitaliebi, terfebi gacilebiT met surnels gamoscemen vidre, vTqvaT, muxlisTavebi, zurgi an idayvebi; warbebi _ mets vidre wamwamebi da a. S. ase rom, grenui dasamuSaveblad gamiznuli sxeulis aromuli diagramis modelirebas axdenda tiloze da samuSaos es nawili udides siamovnebas hgvrida, vinaidan aq laparakia zogadad artistul teqnikaze, romelSic Tanabrad CarTulia fantazia da xelis gawafuloba da amas garda, Semoqmeds saSualeba eZleva winaswar datkbes savaraudo SedegiT… mTeli qoTani pomada rom dacala, grenuim ramdenime saboloo Strixi gaavlo – sadRac qonis Sre gaasqela, sxvagan zedmeti aacila da kidev erTxel Seamowma qoniT modelirebuli landSafti – Tumca, amisTvis cxvirs iyenebda da ara Tvalebs, vinaidan yvelaferi es ukun sibneleSi xdeboda, rac, SesaZloa, misi gawonasworebuli da xalisiani ganwyobis kidev erTi sababic iyo. axalmTvarobis samyaroSi araferi arsebobda surnelisa da talRebis xmauris garda, zRvis napiridan rom aRwevda. axla is Tavis stiqiaSi iyo… Semdeg tilo ise dakeca, rom qonwasmuli zedapiri erTmaneTs morgeboda. es ukve arc mTlad saxaliso saqmianoba gaxldaT, vinaidan mSvenivrad icoda, 152
sifrTxilis miuxedavad, modelirebuli konturebis nawili amis gamo mainc gaidRabneboda da adgilsac Seicvlida; oRond tilos gadatanis sxva saSualeba axla arc hqonda, mainc iRliaSi unda amoedo. mere makrateli da fiTxi jibeSi Caiwyo, zeTisxilis xelkets waetana da ezoSi gasxlta. ca Rrublebs daefara, saxli bnelSi iyo Cafluli. erTaderTi naperwkali am ukun sibneleSi aRmosavleTiT cialebda: la-napulidan erT milze, sen-margeritis koncxze ganlagebuli fortis Suqura yvavis frTasaviT Sav noxze mociale qinZisTavs mogagonebdaT. yuredan msubuqi niavi uberavda, Tan Tevzis suni mohqonda. ZaRlebs eZinaT. grenui raRac fardulis kedelze miyudebul kibes miuaxlovda, Tavisufali marjvena xeliT sam safexurs moebRauWa, aswia, mxari Seudga da ase Sveulad gadaitana ezos gadaRma, lauras fanjramde. fanjara gamoRebuli iyo. rodesac xarixebze abijebda da maRla-maRla miiwevda, Tavs miuloca rom SesaZlebloba mieca aq, la-napuliSi Seegrovebina gogonas surnelis mosavali. grasSi, sadac ra xania, ugisoso fanjaras veRar naxavdi, xolo saxls bejiTad darajobdnen, saqme gacilebiT garTuldeboda. aq ki laura marto iyo oTaxSi da grenuis moaxlis moSorebazec ki ar dasWirdeboda fiqri… sagduli amoagdo, rafaze gadaZvra da dakecili zewari frTxilad dado iatakze. sawolisaken Setrialda; oTaxSi Tmis suni batonobda, laura piraRma iwva da moxrili mklaviT SemosazRvruli saxe baliSSi Caergo. kefa saukeTesod uCnda xelketis Casartymelad. dartyma yrud gaisma oTaxis Caketil sivrceSi. grenuis sZulda es xma, sZulda Tundac imitom, rom es mainc xmauri iyo, xmauri mis Cum saqmeSi. kriWa Seikra da daeloda, sanam es xmac miinavleboda, mere kidev karga xans idga gaSeSebuli, ciebaSeyriliviT uWerda xels kets, TiTqos eloda, rom es xma eqosaviT daubrundeboda saidanme. oTaxSi ki siCume idga, manamdelze ufro Rrma siCume, rakiRa iq gogonas sunTqvac aRar ismoda. maSinRa icvala grenuim dgomi da sxeuli moemCvara. mere Tavi moToka, xelketi gverdze gadado da mTeli mondomebiT Seudga saqmianobas. jer Tan motanili zewari gaSala, mSrali mxridan gadaafara magidasa da skamebs, Tan frTxilobda, uneblied gaqonil pirs ar Sexeboda. gogonas RvTaebrivma surnelma amjerad veRar auCuya guli – es aroma ukve nacnobi iyo misTvis, xolo misiT tkboba momavlisaTvis gadado… axla saWiro iyo, rac SeiZleba bevri Seegrovebina da rac SeiZleba naklebi dasxtomoda xelidan, axla misgan mxolod gulisyuri da moxerxebuloba iyo saWiro. makratlis erTi marjve moZraobiT gaWra Ramis perangi, Semoacala, xeli staca zewars da gaSiSvlebul sxeuls gadaafina. mere awia sxeuli, tilos CamoSvebuli nawili mis qveS Seacura da gadaaxvia – rogorc mefunTuSe axvevs nigvzian rulets – boloebi gokeca da 153
gogona mumiasaviT gaaxvia Tavidan fexebamde. mxolod Tmebi darCa; es Tmebic SeaWra, SeZlebisdagvarad axlos kanTan, Ramis perangSi gaaxvia da mWidrod SekvanZa. gakreWil Tavis qalas tilos Tavisufali nawili gadaafara da naWeri TiTebis faqizi SexebeiT gaaswora. bolos mTeli es ucnauri fuTa guldasmiT Seamowma – ar darCeniliyo arc erTi xvreli, saidanac aromatis gaJonvas SeZlebda, arc erTi gausworebeli naoWi, sadac aroma ver SeaRwevda. marTlac rom, saukeTesod gaxldaT SefuTuli… axla saqme meti aRaraferi hqonda, mxolod lodiniRa iyo saWiro, eqvsaaTiani lodini – ganTiadamde. grenuim sawolTan axlo moaCoCa savarZeli, romelzec lauras kaba gadaefina da zed daeSva. ganieri Savi samosi jer kidev inarCunebda gogonas surnels, romelic mis mier gamgzavrebis win jibeSi Catenili anisulis kverebis suns uerTdeboda. daRdiloba moeZala, magram muSaobis dros Zili ekrZaleboda, maSinac ki, rodesac samuSaos saboloo nawili mxolod lodinisagan Sedgeboda. jer is Rameebi gaixsena, baldinis saxelosnoSi maceraciiT rom iyo dakavebuli; WvartliT dafaruli saxdeli qvabi, aalebuli cecxli, naJuri wveTebis msubuqi, gamWirvale xma, roca florenciuli maTaris fskers ecemoda; dro da dro cecxls mixedva rom sWirdeboda, wyals damateba, axali maTaris SeSveleba, gamofituli gamosaxdeli masis cvla… da yovelTvis, yovelTvis eCveneboda, rom aramc da aramc ar SeiZleboda daZineba – ara imitom, rom raime morigi operacia iyo Sesasrulebeli, aramed imitom, rom sifxizles sakuTari sazrisi gaaCnia – aqac ki, am fundukSi, sadac anfleraJis procesi TavisTavad mimdinareobs, ufro metic – sadac uadgilo Semowmeba, surnelovani fuTis gadabruneba an mis garSemo fusfusi mxolod xelis SemSleli SeiZleba aRmoCndes; aqac ki, rogorc grenuis eCveneboda, misi sifxizle friad mniSvnelovani ram gaxldaT – Zils SeiZleboda warmatebis suli daefrTxo!. Tumca ki, daRlilobis miuxedavad, lodini Zneli ar iyo. uyvarda kidec es – yvela im ocdaoTx SemTxvevaSic siamovnebda es garindeba – ara damaClungebeli sevda warsulze da arc vnebiani mouTmenloba – aramed gaazrebuli, mzrunveli da gansazRvrul xarisxSi moqmedi molodini. aseTi lodinis dros yovelTvis raRac xdeboda, xdeboda uaRresad arsebiTi ram da, Tumca amas Tavad ar axdenda, es „ram“ mainc misi wyalobiT xdeboda. axlac yvelaferi gaakeTa, rac masze iyo damokidebuli; mTeli Tavisi xelovneba Caaqsova, ar dauSvia arc erTi Secdoma, misi moqmedeba erTaderTi swori qmedeba gaxldaT da axla mxolod ramdenime saaTis molodiniRaa sWiro… arasodes ugrZvnia Tavi ase kargad, ase mSvidad, ase gawonasworebulad; arasodes ugrZvnia aseTi erTianoba sakuTar TavTan – maSinac ki, mTis im axoSi – rogorc sakuTari xelobis mier moTxovnil am Sesvenebis saaTebSi, rodesac Tavis msxverpls ujda da TvalmouxuWavad icdida. mis Savbnel tvinSi mxolod aseT wuTebSi Cndeboda TiTqmis rom mxiaruli azrebi. 154
saocaria, magram es azrebi sulac ar iyo momavlisaken mimarTuli. fiqrobda ara im surnelze, romelsac ramdenime saaTis Semdeg moipovebda, ara ocdaxuTi qalwulis aromiT Seqmnil sunamoze, ara momavlis gegmebze, ara bednierebasa Tu warmatebaze – ara, igi warsuls ixsenebda. xsovnaSi iwvevda im niSansvetebs, cxovrebis gzaze rom hqonia – madam gaiaris saxlisa da saxlTan dayrili nestiani, mziT gamTbari morebidan dawyebuli, Tavis dRevandel mogzaurobamde _ am patara, Tevzis suniT gaJRenTil dasaxleba la-napuliSi. ixsenebda dabaR grimals, juzepe baldinis, markiz de la taiad-espinass; ixsenebda qalaq parizs da mis, aTasi elferiT molivlive myral anaorTqls, maresquCel JRalTmian gogonas, miwis Tavisufal sivrceebs, sust niavs, tyeebs… im mTasac ixsenebda overniSi – Tavis gamoqvabuls, haers adamianis sunis gareSe… Tavis sizmrebsac ixsenebda, ixsenebda udidesi siamovnebiT. diax, rodesac warsulSi imzireboda, miaCnda, rom bedi gansakuTrebiT mowyale iyo mis mimarT, rom bedisweras, marTalia daxlarTuli, magram saboloo jamSi mainc utyuari gziT mihyavda, sxva SemTxvevaSi gana SeZlebda aq, am bnel oTaxSi, Tavisi ltolvis bolo mizanTan aRmoCeniliyo?! Tu kargad davufiqrdebiT, WeSmaritad RvTis xeli eria am saqmeSi!. grenuis guli auCuyda bedisi madlierebis Semotevisagan. „madlobeli var Seni, – Cumad Cailaparaka, – madlobeli, rom me, Janbatist grenui, var iseTi, rogoric var!“ – diaxac, amdenad aRfrTovanebuli gaxldaT sakuTari TaviT. erTxans Tvalebic ki daxuWa, raTa bolomde miscemoda am wminda Ramis netarebas. mSvidoba moefina mis suls da eCveneboda, gareSemoc igive mSvidobas daedo bina… Seiynosa moaxlis mSvidobiani Zili mezobel oTaxSi, antuan riSis Rrma, damSvidebuli Zili mopirdapire oTaxSi, Seiynosa mSvidi Tvlema maspinZlisa, msaxurebisa, ZaRlebis, cxovelebisa bagaSi, dasaxlebisa da zRvisa. qari Cadga. mSvidoba, siwynare sufevda irgvliv. mxolod erTxel aswia xeli da lauras fexs Seaxo rbilad. ufro sworad ara fexs, aramed tilos, qonis Txeli fena rom faravda, gogonas aromats rom iwovda, lauras – ara, ukve misi, grenuis! – mefur aromas…
155
46.
Citebi rom aWiWkiWdnen – ese igi ganTiadamde karga xniT adre – grenui wamodga da samuSao moamTavra. gardaxsna tilo da salbuniviT aacala micvalebulis sxeuls. qoni kargad Sordeboda kans, mxolod CaRrmavebul adgilebSi rCeboda patara Senadedebi, romelTa mogrovebac fiTxiT mouxda. narCeni lauras qveda sacvliT aamSrala da imave sacvliT mTeli sxeuli gawminda TxemiT terfamde, iseTi mondomebiT, rom forebidanac ki amoaSro surnelis ukanaskneli Zafebi… axla laura namdvilad mkvdari iyo misTvis – damWknari, uferuli da momCvaruli – gamoxdili yvavilebis narCeni. sacvalic, Ramis perangica da lauras Tmebic patara mWidro fuTad gamokra; Tavi ar Seuwuxebia gvamisaTvis rame gadaefarebina. Ramis siSave dilis silurjeSi gadaizardiliyo da oTaxSi nivTebis konturebic gamoixaza, magram grenuis saerTod aRar gauxedavs sawolisaken. lauras sxeuli mas ar ainteresebda. igi aRarc arsebobda misTvis rogorc sxeuli _ eg surnelgamoclili masala iyo mxolod. grenui uxmaurod Sexta fanjris rafaze da kibiT daeSva dabla. gareT isev qari amovarda, ca gadaiwminda da miwaze muq-lurji, civi sinaTle goiRvara. naxevari saaTis Semdeg fareSma ukve cecxlic gaaCaRa samzareulos keraze. mere ezoSi gamovida SeSisaTvis, ki SeamCnia ayudebuli kibe, magram araferi ueWvia, vinaidan jer kidev ar gamofxizlebuliyo rigianad. mzec male amovida. uzarmazari, xalasi oqrosferi disko amocurda zRvidan, lerinis kunZulebs Soris. caze Rrublis naglejic ki ar iyo. gazafxulis mSvenieri dRe dgeboda. riSim, visi oTaxic dasavleTisaken gadioda, Svidze gaiRviZa. pirvelad mravali Tvis manZilze, mSvenivrad gamoeZina da Cveulebis sawinaaRmdegod, meoTxed saaTs kidev nebivrobda Si. bolos netarebiT gaizmora da sasiamovno facifucs miayurada, samzareulodan rom gamodioda. wamodga, farTod gamoaRo fanjara da dainaxa, rom qveynad mSvenieri daria, qorfa, dilis haeri CaisunTqa, gaigona talRebis xmauri, tuCebi moamrgvala da raRac mxiaruli hangis stvenas mohyva. morTva-mokazmvis drosac ar Seuwyvetia da jer kidev stvenda, roca oTaxidan gamovida, roca swrafi nabijiT gadasera derefani da rodesac Tavisi qaliSvilis karebs miadga. daakakuna. da kidev daakakuna, Zalian Cumad, raTa gogona ar daefrTxo. araviTari pasuxi. riSim gaiRima: tkbili Zili axalgazrdobis xvedriao, fiqrad gauelva sadRac gagonilma frazam. mere Zalze frTxilad Seyo gasaRebis piri WrilSi da saxeluri gadaatriala, frTxilad, Zalian frTxilad; im surviliT, rom mZinares Seswreboda, kocniT gaeRviZebina, kidev erTxel, ukanasknelad, manamde, vidre mouwevs sxva mamakacs gadaabaros sakuTari qaliSvili… kari gaiRo, riSi Sevida da mzis sxivi saxeSi moxvda. oTaxi TiTqos gamlRvali oqroTi gamoevsoT, yvelaferi brwyinavda da wamierad Tvali daxuWa.
156
isev rom gaaxila Tvali, maSinRa dainaxa sawolze gadasvenebuli laura – SiSveli da mkvdari, Tmis Zirebamde SekreWili da marmarilosaviT TeTri. yvelaferi iseve iyo, rogorc im koSmarul sizmarSi, gamomgzavrebis wina Rames rom ixila – oRondac daviwynoda kia ukve, da axla is koSmari kvlav amoefrqva maxsovrobaSi. yvelaferi zustad iseve iyo, rogorc im sizmarSi, oRond _ gacilebiT ufro mkafio.
47.
laura riSis mkvlelobis ambavi ise swrafad gavrcelda grasis SemogarenSi, TiTqos viRacas gamoecxadebinos: „mefe mokvda!“ an „omi daiwyo!“ anda „napirze mekobreebi gosxdnen!“ – da iseTive, SesaZloa, meti Zrwolac ki gamoiwvia. Tvalis daxamxamebaSi dabrunda mTeli mondomebiT daviwyebuli SiSi, iseTive gadamdebi, rogorc gasul Semodgomas, yvela Tanamdevi gamovlinebebiT: zafriT, aRSfoTebiT, mrisxanebiT, isteriuli eWvianobiT, uilajobiT… RamRamobiT xalxi saxlebSi ijda, oTaxebSi ketavdnen qaliSvilebs, barikadebs agebdnen karebTan, ar endobodnen erTmaneTs da uZiloba stanjavdaT. TiToeuli fiqrobda, rom amjeradac yvelaferi ise ganmeordeboda, rogorc adre: yovel kviras TiTo mkvleloba! drom TiTqos naxevari wliT gadaiwia ukan. oRond SiSi axla ufro metad dambladamcemi iyo, vidre naxevari wlis win, vinaidan saSiSroebis moulodnelma dabrunebam, didi xnis gadalaxulad rom Tvlidnen, xalxSi uimedobis grZnoba daTesa: rakiRa Tavad episkofosis Serisxvamac ar uSvela saqmes, Tuki antuan riSi, yovlisSemZle antuan riSi _ qalaqis umdidresi mcxovrebi, meore konsuli, gavleniani, windaxeduli adamiani, romelsac xelT hqonda Tavdacvis yvela saSualeba da mainc uZluri aRmoCnda, Tuki mkvlels xeli ar aukankalda lauras RvTaebrivi silamazis winaSe, – risi imediRa SeiZleba gqondes kacs? es mkvleli ufro Tavdardamcemi iyo, vidre Savi Wiri, vinaidan Sav Wirs gaeqcevi, xolo am mkvlels – vera, rogorc es riSis SemTxvevam daamtkica. am mkvlels, etyoba, zeadamianuri Tvisebebi gaaCnia!.. satanasTan Tua wilnayari! Tu Tavadvea satana?! da bevrs, gansakuTrebiT ubirT, arc Tu ise Wkvian xalxs, erTi gzaRa darCaT – eklesiaSi Sesvla da locva; yoveli amqari Tavis batons uyrida muxls: xaratebi – wminda aloiziuss, mqsovelebi – wminda krispines, mebaReebi – wminda antonios, menelsacxeblebi – wminda iosebs… da Tan mihyavdaT TavianTi colebi da qaliSvilebi, maTTan erTad loculobdnen, Wamdnen da eZinaT eklesiaSi, dRisiTac ar gamodiodnen gareT, darwmunebulni, rom urCxulisagan Tavdacva
157
mxolod moukleblad locvis meSveobiT, RvTismSoblis xatebis winaSe iyo SesaZlebeli… sxvebi, ufro azriani Tavebi – vinaidan eklesia erTxel ukve uZluri aRmoCnda – okultur jgufebSi erTiandebodnen, mniSvnelovani Tanxis fasad qiraobdnen ukve saxelganTqmul kudianebs gurdonidan, Sefofxdebodnen grasis miwisqveSeTis mravalricxovani mRvimeebidan erT-erTSi da Sav mesebs asrulebdnen, raTa uwmindurisaTvis eCvenebinaT, rom misi Tayvaniscemad arian mzad. pativcemuli burJuebisa da keTilSobili batonebis mcire nawili mecnierul meTodebze debda Tavs – amagnitebdnen sakuTar saxlebs, hipnozs ukeTebdnen TavianT qaliSvilebs, saidumlo fluidur wreebs qmnidnen TavianT salonebSi da cdilobdnen, telepatiurad ganedevnaT mkvlelis suli – direqtivebis erToblivad gadacemis meSveobiT. eklesiis msaxurni momnaniebel procesiebs awyobdnen grasidan lanapulimde da – ukan. qalaqis xuTive monastris berebma ocdaoTxsaaTiani RvTismsaxureba moawyves fsalmunebis mReriT, ase rom, qalaqis xan erT, xan meore boloSi uwyveti galoba gaismoda, dRisiT Tu RamiT. muSaobiT aRaravin muSaobda. grasis mTeli mosaxleoba ase da amgvarad cxovrobda ciebcxelebian usaqmurobaSi. lamis mouTmenlad moelodnen Semdgom mkvlelobas. is rom moxdeboda, aravis epareboda eWvi; gulis-gulSi TiToeul maTgans surda rac SeiZleba male gaego sazareli axali ambavi – im imediT, igi visme sxvas da ara Tavad mis jalabobas Seexeboda. magram xelisufleba – qalaqisa, olqisa Tu provinciisa, amjerad xalxis isteriuli ganwyobilebiT ar daavadebula; pirvelad im dRidan, rac gogonebis mkvlelma Tavisi pirveli ganacxadi gaakeTa, grasis, draginianisa da tulonis gegmiuri da farTod gaSlili TanamSromloba daiwyo magistratebis, policiis, parlamentisa Tu sazRvao flotis donezec ki. ama qveynis ZlierTa amgvari solidarobis mizezi, erTis mxriv, saerTo saxalxo janyis SiSi gaxldaT da meores mxriv, is faqti, rom laura riSis mkvlelobis Semdgom gamoCnda is sawyisi wertili, romelic saSualebas iZleoda mkvlelis sistemuri devna daewyoT – unda daewyoT dabaRis metad saeWvo Segirdidan, romelsac im sabediswero Rames la-napulSi, fundukis sajiniboSi eZina, xolo dilauTenia ukvalod gaqra. mefunduke, mejinibe da riSi erTxmad adasturebdnen, rom es iyo Seuxedavi, Cia tanis kaci, moyavisfro qurTuki emosa da uxeSi tilos zurgCanTas daatarebda. Tumca danarCenSi am sami mowmis Cvenebebi ucnaurobamde meryevi da arazusti iyo. magaliTad, maT ar SeeZloT aReweraT misi saxis nakvTebi, Tmis feri anda metyveleba; mefundukem is mainc gaixsena, rom ucnobis moZraobasa da siarulSi 158
yuradRebas iqcevda odnavi moulodneli mouqneloba _ TiTqos odesRac kanWi hqonoda motexili, an terfi damaxinjebuli. imave dRes, rodesac mkvleloba moxda, am mwiri amosacnobi niSnebiT daimedebuli sanapiro dacvis ori cxenosani razmi marselis mimarTulebiT Seudga devnas. erTi sanapiro zols gauyva, meore – provinciis siRrmeSi mimaval gzas. la-napulis uaxloesi Semogarenis gaCxrekis brZaneba moxaliseebs miecaT. grasis sasamarTlos ori warmomadgeneli nicas gaemgzavra, raTa iq moeZiaT raime cnoba dabaRis Segirdze. freJiuSi, kansa Tu antibSi bejiTad amowmebdnen zRvaSi gamaval yvela xomalds; savoiisken mimavali yvela gza daketili iyo, mogzaurebs piradobis damadasturebel sabuTebs sTxovdnen. yvelas, visac kiTxva SeeZlo, damnaSavis aRwerilobian furclebs urigebdnen grasis, vansis, gurdonis yovel misasvlelTan, soflebis eklesiebis bWeebTan. dReSi samjer gamyinavi xmiT kiTxulobdnen moednebze mauwyeblebi. TumcaRa koWlobis moxsenieba im eWvs aRvivebda, rom damnaSave Tavad eSma iyo da sarwmuno cnobebis mogrovebaSi daxmarebis magivrad panikas ufro Tesda. mxolod maSin daapatimres dasmenis kvalad ramdenime dabaRis Segirdi, roca grasis sasamarTlos Tavmjdormarem, riSis saxeliT, mkvlelze cnobebis momwodebels jildo aRuTqva, aranakleb orasi livrisa. erT-erTi maTgani, Tavisda saubedurod, koWli aRmoCnda da swored maSin, roca alibis miuxedavad, romelsac mravali mowme adasturebda, misi sawameblad gadacema daapires, mkvlelobis dilidan meaTe dRes meriaSi kaci gamocxadda qalaqis dacvidan da msajulebs Semdegi ganucxada: im dRis samxrobisas, rodesac igi, dacvis kapitani gabriel taliasko, rogorc yovelTvis sadarajoze imyofeboda, mas mavanma pirma mimarTa, romelic, rogorc mas axla miaCnia, srulad Seesatyviseba samZebro furcelSi aRweril pirovnebas. es subieqti ramdenjerme daJinebiT CaeZia, Tu romeli gziT gaemgzavra meore konsuli Tavis qaravanTan erTad. arc maSin da arc mogvianebiT kapitans amisaTvis gansakuTrebuli yuradReba ar miuqcevia da, albaT, verafriT gaixsenebda mis garegnobas – imdenad Seuxedavi vinme iyo – SemTxveviT rom ar Sexvedroda mas da Tanac aq, grasSi, de-la-luvis quCaze, metr druios da madam arnulfis saxelosnos win; da amjeradac TvalSi eca, rom es adamiani, SesamCnevad koWlobda… grenui daapatimres. la-napulis fundukis patronma da misma mejinibem, romlebic adreve iyvnen gamoZaxebulni grasSi sxva eWvmitanilTagan mkvlelis amosacnobad, wamsve Seicnes maTTan Ramis gamTevi dabaRis Segirdi: diax, Secdoma gamoricxulia, is aris, ganacxades maT – Zebnili mkvleli! gaCxrikes saxelosno, gaCxrikes franciskanelTa monastris ukan, zeTisxilis koromSi Cadgmuli qoxi. kuTxeSi, TiTqmis Tvalmisawvdenad, laura raSis Ramis perangi, qveda sacvali da Tma ido. xolo rodesac miwis iataki aTxares, erTimeoris miyolebiT aRmoaCines dan159
arCeni ocdaoTxi msxverplis Tma da samosi. ipoves xelketi – mkvlelobis iaraRi da uxeSi tilos zurgCanTa. nivTmtkicebebma SemaZrwunebeli STabeWdileba moaxdina. gaica zarebis Camorekvis brZaneba. sasamarTlos Tavmjdomarem gankarguleba gasca gancxadebebi gamoekraT da mauwyeblobis yvela saSualebiT ecnobebinaT xalxisaTvis, rom gogonebis saxelganTqmuli mkvleli, romelsac TiTqmis, mTeli welia dasdeven, bolos da bolos dapatimrebulia da cixeSia gamomwyvdeuli, zemkacri meTvalyureobis qveS.
48.
Tavidan am gancxadebisa aravis sjeroda – es raRac fandia, riTac xelisuflebas Tavisi ususurobis dafarva surs, raTa aRelvebuli xalxi daaynaroso: yvelas jer kidev kargad axsovda is dro, rodesac ambobdnen, mkvleli grenoblSi gadaixvewao. amjerad SiSi metismetad Cabudebuliyo adamianebis sulebSi. mxolod meore dRes, rodesac taZris moedanze, sasamarTlos Senobis win gamofines yvelaferi – Semzaravi sayurebeli iyo es ocdaxuTi samosi da ocdaxuTi Tmis bululi, safrTxobelebiviT Subebze gamokidebuli erT rigSi _ mxolod maSin gamococxlda e.w. sazogadoebrivi azri. mravalma aseulma adamianma nel-nela Caiara am sazareli gamofenis winaSe. msxverplTa axloblebi, rodesac samoss amoicnobdnen, wivilkiviliT miwaze ecemodnen gulwasulebi. brbos danarCeni nawili, sensaciebis siyvarulis gamoisobiT Tu bolo eWvis gasadevnad, mkvlelis Cvenebas moiTxovda. es wamoZaxilebi male iseTi xmamaRali gaxda, xolo mRelvareba am patara, xalxiT gadaWedil moedanze – iseTi saxifaTo, rom sasamarTlos Tavmjdomarem gadawyvetileba miiRo: gankarguleba gasca, saknidan gamoeyvanaT grenui da meore sarTulis fanjridan eCvenebinaT xalxisaTvis. grenui rom fanjarasTan mivida, uecrad iseTi siCume Camovarda, rogori siCumec SuadRis xvatSi dgeba xolme. rodesac yvela an samuSaodaa mindorSi gasuli, an saxlebis Crdilebsaa Sefarebuli. arc fexebis fratuni ismoda, arc tansacmlis Sriali, arc sunTqva. brbo mTeli wuTi TvaldaWyetili da pirdaRebuli idga. veravin iazrebda, rom am Cia, welSi moxril adamians, am Wiayelas, am funis xoWos, am araraobas amdeni mkvleloba Caedina. sruliadac ar hgavda mkvlels. marTalia, verc erTi maTgani ver getyodaT, Tu rogor hyavda warmodgenili mkvleli – es demoniuri arseba – magram erTsulovanni ki iyvnen: ara aseTad! da mainc, imis miuxedavad, rom mkvleli 160
sruliad ar Seefardeboda xalxis warmodgenas masze daSesabamisad, misi sajarod Cvenebac, TiTqosda arc Tu ise damarwmunebeli unda yofiliyo – ukve am adamianis fanjaraSi gamoCenam da im garemoebam, rom swored igi, da ara vinme sxva aCvenes xalxs rogorc mkvleli, sruliad ucnauri Sedegi gamoiRo – erTi piroba, mis gamoCenisTanave yvelam gaifiqra: SeuZlebelia! SeuZlebelia, es iyos mkvleli! da imave wams mixvdnen, rom es simarTle iyo… gasagebia, rogorc ki darajebma oTaxis sibneleSi SeaTries damnaSave, rogorc ki man xilulad yofna Sewyvita _ Tumca mcire xniT is mainc kidev agrZelebda arsebobas adamianTa aRqmaSi rogorc mogoneba, Tundac rogorc sazizari mkvlelis simbolo – brbos gancvifreba maleve ukuiqca da adgili dauTmo SemTxvevis Sesaferis reaqcias: xalxi aybedda, aTasobiT Tvali isev gamococxlda, yvela xma SenivTda da mrisxanebisa da SurisZiebis grgvinvad gadaiara: „jvars acu ege!“ _ da isini sasamarTlos Senobis ieriSze gadavidnen, raTa sakuTari xelebiT moeSToT, nakuw-nakuw daeglijaT da daefliTaT msjavrdebuli. Cafrebs gvariani jafa daadgaT, raTa kari gaemagrebinaT da ukan daewiaT gamZvinvarebuli xalxi. grenui saswrafod sardafSi gadaiyvanes. Tavmjdomare fanjarasTan mivida da saxalxod daifica, rom piruTvneli da uumkacresi sasamarTlo dRe-dReze gaimarTeboda. da mainc, ramdenime saaTi dasWirda brbos dasaSlelad, da ramdenime dRe, raTa qalaqi odnav mainc dawynarebuliyo. marTlac, procesi grenuis winaaRmdeg saocrad swrafad miiwevda win, radgan saqmeSi uamravi sarwmuno samxili iyo da dakiTxvebzec damnaSave yovelgvari yoymanis gareSe adasturebda, rom yvela mkvleloba, romelic ki bralad edeboda, swored misi Cadenilia. man mxolod im kiTxvaze ver gasca damakmayofilebeli pasuxi, Tu ratom sCadioda amas. mxolod imeorebda, rom gogonebi mas saqmisaTvis sWirdeboda da amitomac xocavda. ra saqme iyo da saerTod, ras niSnavda rom gogonebi „sWirdeboda“, amis Taobaze veraferi aTqmevines. maSin wameba dauwyes, ramodenime saaTiT Camokides Zelze, Svidi litri wyali Caasxes, espanuri waRebic Camoacves – uSedegod. es adamiani ugrZnobeli aRmoCnda fizikuri tkivilis mimarT, arc ki daukvnesia da yovel ganmeorebad kiTxvaze mudam erTnairad pasuxobda: „mWirdebodnen…“. msajulebma, bolos da bolos, Wkuasustad CaTvales, wameba Sewyvites da im daskvnamde mividnen, rom rac SeiZleba swrafad, Semdgomi dakiTxvebis gareSe moemTavrebinaT gamoZieba. erTaderTi mcire gadavadeba gamoiwvia iuridiulma kamaTma draginianis meriasTan, vis mmarTvelobaSic imyofeboda sofeli la-napuli da eqsis parlamentTan, vinaidan draginiansac da eqssac am procesis miTviseba surdaT. magram grasis mosamarTleebma am saqmis warmoebis 161
ufleba aravis dauTmes. aki swored maT Seipyres damnaSave, maTi iurisdiqciis sferoSi iyo Cadenili mkvlelobaTa umetesi wili, da xalxis mrisxanebac maT daatydebodaT Tavs, Tuki saqmes sxva sasamarTlos gadascemdnen. grenuis sisxli grasSi unda daRvriliyo… 1766 wlis 15 aprils gamotanili ganaCeni imave saRamos, missave sakanSi waukiTxes damnaSaves. „menelsacxeblis Segirdi Jan-batist grenui, – iuwyeboda ganaCeni, – ormocdarva saaTis ganmavlobaSi unda iqnas gayvanili diukuris saguSagoze, iq gulaRma iqnas gakruli xis jvars, da mas sxeulze mieyenos Tormeti dartyma rkinis ketiT, romeli dartymebic gadaumsxvreven mas xelebis, fexebis, TeZoebisa da mxrebis saxsrebs, ris Semdegac jvarze mikruli darCeba sikvdilamde“. amjerad jalaTs akrZaluli hqonda damnaSavisaTvis aRmoeCina Cveuli mowyaleba – bawriT moexrCo saxsrebis damsxvrevis Semdeg, maSinac ki, Tu misi sikvdiliswina wameba ramdenime dRe gastanda. sabolood, gvami sasaklaoze unda daeflaT adgilis aRuniSnavad. ase Canda, grenuize ganaCens araviTari STabeWdileba ar mouxdenia. sasamarTlos mosamsaxure SeekiTxa, xom ara hqonda raime ukanaskneli survili. ara, – upasuxa grenuim. _ rac mWirdeba, yvelaferi maqvs. sakanSi mRvdeli Sevida, raTa grenuisaTvis aRsareba eTqmevinebina, magram male Tavisi misiis Seusruleblad gamovida ukanve. msjavrdebulma RvTis saxeliT xsenebaze iseTi gandgomili mzeriT Sexeda, TiTqosda mxolod axla, pirvelad gaigoo es sityva, mere ki taxtze gaiWima da Zils misca Tavi. Segonebebs azri aRar hqondao, _ Tqva moZRvarma. uamravi xalxi modioda Semdgomi ori dRis ganmavlobaSi, saxelgavardnili mkvlelis sakuTari TvaliT sanaxavad. darajebi uflebas iZleodnen saTvalTvalo Wrilidan SeexedaT sakanSi da amisaTvis eqvs soldos arTmevdnen. erTi viRac spilenZze portretebis amomWreli iZulebuli gaxda, eqvsi franki gadaexada _ profilis monaxazis gasakeTeblad. Sedegi uvargisi gamovida: majebsa da koWebze jaWvgamobmul patimars umeteswilad taxtze gawolils eZina, saxiT kedlisaken da arc braxunsa da arc Zaxils araviTar yuradRebas ar aqcevda. momsvlelebs ki sakanSi Sesvla sastikad ekrZalebodaT da darajebi, macdunebeli winadadebebis miuxedavad, am akrZalvis darRvevas ver bedavdnen – SiSobdnen, patimari naadrevad ar moekla romelime msxverplis axlobels. amave mizeziT ar gadascemdnen xolme mnaxvelebis motanil saWmels – vaiTu mowamluli yofiliyo. grenui sapatimroSi episkofosis samzareulodan iRebda sakvebs da mTavari zedamxedveli valdebuli iyo yoveli kerZi Tavad gaesinja windawin. TumcaRa, bolo ori dRe grenui saerTod ar gakarebia saWmels. iwva da eZina. dro da dro misi jaWvebi aJRarundeboda da da162
raji, romelic maSinve karis saWvrets mivardeboda xolme, TvalsRa Tu Seavlebda, rogor mosvamda grenui wyals maTaridan, isev taxtze wamowveboda da kvlav iZinebda. ifiqrebdiT, es adamiani imdenad moeqanca cxovrebas, ukanaskneli saaTebic ki ar surs sifxizleSi gaataroso… amasobaSi diukuris karibWesTan adgili moamzades ganaCenis aRsasruleblad. xuroebma ori metris simaRlis eSafoti Sekres, moajirebiTa da mtkice kibiT – aseTi didebuli ram grasSi manamde arc enaxaT. amas garda, sapatio stumrebisaTvis xis tribuna wamoWimes da Robe, ubiri xalxis Sesakaveblad. im saxlebis fanjrebi marjvniv da marcxniv, romlebic diukuris WiSkarsa da qalaqis dacvis Senobas Soris iyo ganlagebuli, karga xnis gaqiravebuli gaxldaT zRaprul fasebSi. TavSesafarSic, romelic odnav gverdulad idga, jalaTis TanaSemwem oTaxebidan gamoiyvana avyofebi da es fanjrebic didi mogebiT miaqirava cnobismoyvareebs. limonaTis damtareblebi Zirtkbilas imaragebdnen, tvifrebis mWrels mkvlelis cixeSi Caxatuli da Tavisi fantaziiT Selamazebuli portretis ramdenime aseuli egzemplari amotvifra, aTeulobiT moxetiale vaWari Semoexeta qalaqSi, mefurneebi samaxsovro kverebs acxobdnen… jalaTma, musie papenma, romelsac mravali wlis manZilze ara hyolia iseTi msjavrdebuli, visTvisac saxsrebi unda gadaemsxvria, mWedels oTxuTxa, rkinis keti SeukveTa da im ketiT sasakloaze dadioda, raTa cxovelebis leSze evarjiSa. wesad hqonda, mxolod Tormeti dartymiT ueWvelad gadaemsxvria Tormetive saxsari da, amave dros, sxeulis sxva mniSvnelovani nawilebi ar daezianebina _ vTqvaT, mkerdi an Tavi – metad mZime amocanaa, raic TiTebis uaRres mgrZnobiarobas saWiroebs. qalaqis macxovreblebi, rogorc didis ram dResaswaulis molodinSi, ise emzadebodnen am movlenisaTvis. ra gasakviria, es dRe rom uqmed gamocxadda _ qalebi sakvirao morTulobas dastrialebdnen, kacebi mtvers aclidnen qurTukebs, serTukebs da waRebs iprialebdnen; visac samxedro wodeba hqonda, anda raime Tanamdeboba – saamqroebis ostati iyo, veqili, notariusi, saZmos Tavi anda raime mniSvnelovani posti ekava municipalitetSi _ mundirs an mosaxams an TovliviT TeTr, dapudrul pariks isworebda mxrebsa Tu Tavze. morwmuneebi post factum* eklesiaSi Sekrebas varaudobdnen wirvalocvisaTvis. satanis Tayvanismcemlebi – mdidruli samadlobeli mesis mowyobas luciferisaTvis, ganaTlebuli maRali sazogadoeba – magnitur seansebze gamgzavrebas kabris, vilnevis da fon-miSelis sas-
*
momxdaris mere (laT.)
163
tumroebSi. samzareuloebSi mTeli gaqanebiT acxobdnen da wvavdnen, sardafebidan Rvinoebi mohqondaT, bazrebidan – yvavilebi magidebis mosarTavad, taZarSi orRanisti da momReralTa gundi repeticiebs ver audiodnen… mxolod druatis quCaze, riSis saxlSi sufevda siwynare. saxlis patronma sakuTar Tavs am, rogorc xalxSi eZaxdnen, ganTavisuflebis dRisi yovelgvari samzadisi aukrZala. yvelaferi ezizReboda _ ezizReboda xalxSi moulodnelad aRmdgari Tavzari, ezizReboda dasjis es cxroiani winaswartkbobac da Tavad isini, Tanamoqalaqeebi, yvela erTad ezizReboda. riSi arc damnaSavisa da mis msxverplTa wardgenaSi monawileobda taZris moedanze, arc kvleva-Ziebis msvlelobaSi, da arc usaqmurTa TavyrilobebSi mkvlelis saknis karTan. Tavisi qaliSvilis Tmebisa da samosis amosacnobad saxlSi moiwvia sasamarTlos boqaulebi, mokled da TavSekavebulad misca Cveneba da iTxova, rom es nivTebi, rogorc samaxsovro, misTvis daetovebinaT, rac Seusrules kidec. riSim lauras oTaxSi waiRo isini, Ramis perangi da sacvali sawolze gadaafina, baliSze gaSala lauras JRali Tmebi, sawolis win dajda da metad aRarc moscilebia iqaurobas, TiTqosda am mudmiv guSagobas SeeZlo Seevso is, rac man im Rames ar gaakeTa la-napuliSi. imdenad iyo savse zizRiT, zizRiT mTeli qveynisa da sakuTari Tavis mimarT, euli cremlic veRar goidina Tvalidan. riSis mkvlelic ezizReboda. ar surda, masSi adamiani daenaxa – mxolod Sesawiravi, zvaraki, samsxverplo xorci. mas mxolod dasjis wuTebSi ixilavs, rodesac grenui jvars iqneba gakruli da Tormeti dartyma daatydeba sxeulze. ai, rodis dainaxavs mas, dainaxavs sruliad axlos, man xom wina rigSi SeukveTa TavisTvis adgili. da rodesac xalxi daiSleba, ramdenime saaTis Semdeg, ava masTan sisxlian eSafotze, gverdiT daujdeba, udarajebs dRisiT Tu RamiT, rogorc gamova, TvalebSi CaaCerdeba mas – misi qaliSvilis mkvlels da manam, wveTwveTobiT CauRvris TvalebSi mTel Tavis zizRs, Tavis samsalas, vidre is sazizRari ar CaZaRldeba!. da mere? mere ras izams? es ki aRar icoda riSim. SesaZloa, Tavis Cveul cxovrebas daubrundes, SesaZloa, coli moiyvanos, SesaZloa, biWic gauCndes, SesaZloa arc araferi gaakeTos, iqneb mokvdes kidec. yovelive es ukve sulerTi iyo misTvis. amaze fiqri iseTive uazrobad miaCnda, rogorc imaze, Tu ra unda akeTo sikvdilis Semdeg: ra Tqma unda, aRaraferi _ es ukve axlave icoda…
164
49. sikvdiliT dasja naSuadRevis xuT saaTze iyo daniSnuli. sanaxaobebis moyvarulni ukve dilidanve Segrovdnen da adgilebi daikaves. Tan moitanes skamebi, fexmosarTxmeli baliSebi, sursaTi, Rvino da bavSvebic moiyoles. SuadRisaTvis, rodesac qalaqSi yoveli mxridan soflis macxovreblebma iwyes dena, diukuris karibWesTan ukve iseTi simWidrove iyo, axalmosulebs grenbolisken mimavali gzis gayolebaze da garSemo platoze terasebad ganlagebul baRebSi mouxdaT adgilis Zebna. moxetiale vaWrebma xeli daicales, xalxi Wamda da svamda, garSemo iseTi yayani da simyrale idga, bazrobaze rom icis xolme. male aTiaTas kacamde Seikriba, gacilebiT meti, vidre „dedofal Jasminis“ dResaswaulze, meti, vidre yvelaze didi jvriT svlaze, meti, vidre odesme Sekrebilan grasSi. ferdobebi xalxiT iyo mofenili, xeebze miZvrebodnen, saxlebis kedlebze da saxuravebze mifofxavdnen, Tavisufali adgili mxolod moednis SuagulSi, moajirebiT gamoyofil monakveTze rCeboda – TiTqosda xalxiT mozelili comidan daniT amoWrili es adgili tribunasa da eSafotisaTvis, uecrad Tojinebis Teatris scenasaviT dapataravda. da kidev erTi, viwro gasasvleli darCa diukuris saguSagosa da druatis quCamde. daaxloebiT sami saaTisTvis musie papeni da misi TanaSemweebic gamoCndnen. xalxi maT kmayofilebis guguniT Seegeba. eSafotTan xis Zelebisagan Sekruli jvari miitanes da oTx xarixaze daamagres. jalaTisa da durglis TanaSemweebis yovel moqmedebas brbo xmamRalli SeZaxilebiT miesalmeboda; xolo amis Semdeg, rodesac eSafots papeni miuaxlovda Tavisi ketiT, jvars yoveli mxridan Semouara, gadaTvala gasakeTebeli nabijebi da xan erTi, xan meore mxridan, savarjiSod, haerSi ketis qnevas mohyva, xalxma taSi dascxo. oTxi saaTisTvis tribunam Sevseba daiwyo. bevri keTilSobili gvami gamocxadda _ ase rom, daxvewili manerebi, lamazi qalebi, aTasnairi qudebi, brwyinvale tualetebi – mokled, bevri ram iyo mzeris dasatkbobi. qalaqisa da provinciis mTeli didkacoba Seikriba: mWidro rigad Sekruli qalaqis sabWos wevrebi, orive konsulis winamZRolobiT, TavianT adgilebs ikavebdnen. riSi erTTavad SavebSi iyo Cacmuli – Savi windebi, Savi qudi… sabWos Semdgom magistrati ganlagda sasamarTlos Tavmjdomaris xelmZRvanelobiT. sul bolos episkofosi gamoCnda, Ria jalambarSi mjdomi, iisferi samosis brwyinviTa da xasxasa mwvane xavrdis kunkuliT. maT, visac qudi jer ar moexada, iCqares axla mainc moeSvlipaT. sadResaswaulo wuTebi axlovdeboda. batonebma Tavisi adgilebi daikaves, xalxi gairinda, yvelani elodnen. papeni da misi TanaSemweebi CarWobilebiviT idgnen eSafotis ficarnagze. Tbili qari uberavda grasis dablobidan da ayvavebuli for165
Toxlis xeebis surneli mohqonda. bolos, rodesac ukve iseTi STabeWdileba Seiqmna, daZabulobam zRvars miaRwia da aTasxmovani kivili sacaa siCumes gafliTavs, brboSi kide Cxubi, jgleTa, zedaxora da erTi yalila atydebao, floqvebis Tqaruni da borblebis Wriali gaisma. druatis quCaze orcxenSebmuli etli gamoCnda, qalaqis WiSkari gamoiara da ukve yvelas dasanaxad Semouxvia im viwrobSi, eSafotisken rom midioda. gansasjelis adgilze miyvanis es xerxi policiis lietenantma daiJina, vinaidan eWvobda, sxvanairad Tu SeZlebda damnaSavis usafrTxoebis uzrunvelyofas. saerTod ki, cixe sul xuTi wuTis savalze iyo dasjis adgilidan da Tu sikvdilmisjils raime mizezis gamo ar SeeZlo am manZilis fexiT gavla, igi virSebmuli Ria sazidariT gohyavdaT xolme; magram vinme rom Tavis sakuTar samsjavroze mdidruli ekipaJiT, meetliTa da cxenosani eskortiT moeyvanaT – aseTi ram jer arasodes momxdara grasSi! magram brboSi arc SeSfoTeba da arc raime ukmayofileba ar igrZnoboda: piriqiT, ekipaJi ise aRiqves, rogorc warmatebuli ram idea, daaxloebiT ise, rogorc TeatrSi xvdebian keTilganwyobiT romelime cnobili piesis moulodnel, axal gadawyvetas. bevrma marTebuladac ki miiCnia mTavari gmiris amgvari gamosvla – amgvar gansakuTrebul damnaSaves, mopyrobac gansakuTrebuli Seeferebao; xom ar SeiZleba, isic Cvulebrivi yaCaRiviT gabawruli gadaaRoRo moedanze da ketebi urtya… sul sxva saqmea mdidruli karetis savarZlidan rom wamoayeneb da jvarTan miiyvan – amaSi gacilebiT meti, gaazrebuli sisastikea! etli eSafotsa da tribunas Soris gaCerda. boqaulebi ecnen, kari gamoaRes da patara, gasaSleli kibe CamouSves. jer policiis leitenanti govida, Semdeg dacvis oficeri da bolos grenui – cisfer qurTukSi, TeTr xalaTSi, TeTr abreSumis windebsa da balTebian Sav fexsacmelSi gaxldaT gamowyobili. arc xundebi edo, arc xeliT iWerda vinme. ise govida, rogorc Tavisufali adamiani. da swored maSin moxda saswauli. yovel SemTxvevaSi, saswaulis msgavsi ram _ iseTi Seucnobeli, gaugonari da daujerebeli, rom misi yvela mowme saswauls dauZaxebda, Tuki odesme gabedavda am Temaze laparaks! maT ki amaze sityvac arasodes dauZravT odesme, vinaidan TiToeul maTgans rcxvenoda imis aRiareba, rom saerTod monawileobda am ambavSi… saqme is iyo, rom aTi aTasi adamiani – moedanze, WiSkarTan Tu garSemortymul ferdobebze – moulodnelad, wamierad gaiJRinTa uryevi rwmeniT, rom cisfer qurTukSi gamowyobili es patara adamiani, axlaxans rom govida etlidan, aranairad ar SeiZleboda, 166
mkvleli yofiliyo! ara imitom, TiTqos mis erTpirovnulobaSi SeeparaT eWvi – maT win swored is adamiani idga, romelic ramodenime dRis win enaxaT sasamarTlos Senobis fanjaraSi da romelsac isini SeSlili siZulviliT iqve Caqolavdnen, xelSi rom CavardnodaT _ romelsac ori dRis win, sruliad kanonierad, ucilo samxilebisa da sakuTari aRiarebis safuZvelze miesaja sikvdili, swored is, vis mokvdinebasac mTeli JiniT elodnen sul am erTi wuTis win… is iyo, ueWvelad! da mainc ara, ar SeiZleboda, ar SeiZleboda mkvleli yofiliyo – es adamiani, romelic axla dasjis adgilas idga, ubiwoebis gansaxiereba gaxldaT. im wamebSi es yvelam gaiazra – episkofosidan meTuluxCemde, markizidan mrecxavamde, sasamarTlos Tavmjdomaridan _ quCis biWamde… da papenmac icoda es: fuTiani muStebi aukankalda, dakunTuli mklavebi moemCvara, muxlebi lamis moekveTa da gulic ise SeufrTxialda, umweo bavSvs rom Seefereba; ver SeZlebda papeni am rkinis ketis awevas, sicocxleSi ar eyofoda Zala, xeli aRemarTa am patara, udanaSaulo adamianze! papeni aqviTinda da Tavis momakvdinebel iaraRs daeyrdno, raTa muxlebze ar dacemuliyo – es kldekaci papeni! da garSemo myofi aTasobiT sxvac imaves ganicdida: talRasaviT daatydaT sinazis, uazro bavSvuri siyvarulis usazRvro grZnoba – diax, xedavs RmerTi – siyvarulis grZnoba avazakis mimarT da ar SeeZloT, arc surdaT, am grnobas aRdgomodnen win! es godebasaviT iyo, romlisganac saSveli ar aris, romelic siRrmidan, gul-jigridan amodis da gTenTavs da gabruebs, Semogaclis yvelafers, rac ki mas ewinaaRmdegeba. xalxi TiTqosda dadna, gaixsna, amorful, Txevad stiqiad iqca da mxolod gulis patara gundasRa grZnobdnen, sadRac siRrmeSi gaafTrebiT rom feTqavda da maT, TiToeulma maTganma samaradJamod Caudo es guli cisferqurTukian patara kacunas xelisgulSi: maT igi uyvardaT! grenui ukve ramdenime wuTis ganmavlobaSi gaunZrevlad idga etlis gamoRebul karTan. mis gverdze viRac laqia jer muxlebze daeSva da bolos ki is ganrTxmuli poza miiRo, romelsac aRmosavleTSi sulTanis an fadiSahis winaSe iReben; da am mdgomareobaSic kidev kankalebda da cdilobda, ufro dabla wasuliyo, mTlad miwis qveS ganrTxmuliyo, miwis meore kidemde ganwvaluliyo _ wminda erTgulebisa gamo… dacvis oficerma da policiis leitenantma, orma janianma mamakacma, vis movaloebaSic msjavrdebulis eSafotamde miyvana da jalaTisaTvis misi gadabareba Sedioda, atirdnen da qudebi moixades, Semdeg isev daixures, moixades da miwaze dayares, erTmaneTs gadaexvivnen, daSordnen, xelebis uazrod qneva iwyes haerSi, gulamom167
jdarni icremlebodnen, ikrunCxebodnen da imanWebodnen, rogorc rom wminda vitis rokviT Sepyrobilni. moSorebiT myofi pativcemuli moqalaqeebic srulad miendvnen am yovlismomcvel grZnobas – iyvnen qalbatonebi, romlebmac grenuis danaxvaze momuWuli muStebi muxlebs Soris Caitenes da netarebisagan kvnesodnen; sxvebi kidev, am RvTaebrivi ymawvilisi – vinaidan, swored aseTad eCvenebodaT – vnebiani JiniT gatacebulni, xmis amouReblad Zirs ecemodnen gulwasulebi. sxvani, keTilSobili batonebi, uecrad wamoiWrnen TavianTi skamebidan da isev daexeTqnen da isev wamoxtnen, sayeloebi Semoiglijes, qSinavdnen da daSnebis saxelurebs uWerdnen xels, amoswevdnen maT qarqaSidan da ukanve tenidnen qarqaSSi; sxvebic iyvnen, uCumrad rom aapyres Tvalebi zecas, dakruknCxuli TiTebi erTurTs gadaawnes da salocavad miikres gulze; da monsinior episkofosi, TiTqos uecrad SeuZlod gaxdao, mTeli taniT gadaixara win, saxe muxlebSi Cargo da mwvane kunkuli ukuRma goefara Tavze; am dros SeuZlod sulac ar iyo – piriqiT, pirvelad Tavis sicocxleSi, sarwmunoebrivma aRtkinebam wamouara, vinaidan yvelas Tvalwin saswauli moxda: ufalma RmerTma piradada Seakava jalaTis xeli, gamoamJRavna angelozuri arsi adamianisa, visac qveyana mkvlelad miiCnevda – WeSmaritad, did ars ufali! xolo Sen mumli xar da araraoba, vinaidan angelozi gadaeci anaTemas, Tavadac urwmunom, mxolod xalxis dasamSvideblad! hoi, ragvari kadnierebaa, raodeni mciredmorwmuneoba! da ai, saswauli moavlina ufalma! brwyinvale damcirebaa, raoden tkbili damcroba – wyaloba RvTisagan boZebuli – cudmedidobis dasaTrgunavad! am dros xalxi, Tejirebis garSemo rom idga, im grZnobaTa simTvrales mieca, romelmac grenuis gamoCenisTanave moicva yvela: is, vinac pirveli danaxvisas mxolod Tanalmoba da gulis aCuyeba SeigrZno, amjerad gulisTqmiT aRivso; is, vinc sasoeba ganicada, Tavdaviwyebas mieca. cisfequrTukiani kacuna ise wardga yvelas winaSe, rogorc ulamazesi, umSvenieresi, yovlad srulqmnili arseba, visi warmodgenac ki maT SeeZloT: monazvnebs xorcSesxmul macxovrad esaxebodaT, satanis Tayvanismcemlebs – qvesknelis pirquS raindad, ugzoukvlod nakiTx mwignobarT – mavan zekacad, qaliSvilebs – zRaprul mefiswulad, mamakacebs – sakuTar Soreul saxebad… iseTi SegrZneba hqondaT, TiTqos maTi yvelaze mgrZnobiare adgilisaTvis miegno sxeulSi, da TiTebiT moesinja igi, erogenul centrSi daekoda yoveli maTgani; am adamians aTasobiT uxilavi xeli hqonda TiTqos, da TiToeul maTganisaTvis daedo xeli ese maTsa sarcxvinelsa zeda – efereboda, ealerseboda ise, rogorc mxolod uidumales zmanebebSi Tu molandebiaT… ase da amgvarad, Tavisi drois usazizRresi damnaSavis dasja iseT baqxanaliad iqca, rogorsac qristeSobidan meore saukunis Semdgom 168
kacobrioba aRar Seswrebia: znekeTili qalebi xalaTebs iglejdnen tanze, isteriuli kiviliT iSiSvlebdnen mkerds, wamoxdili qvedakabebiT ebertyebodnen miwas... SeSlilTvalebiani mamakacebi gadaSxlarTuli sxeulebiT mofenil mindorze daborialobdnen, akankalebuli TiTebiT iRebdnen Sarvlebidan TiTqosda gaqvavebul adrekilebs da sadac mouxdebodaT, iq ecemodnen xrialiT, wyvildebodnen warmoudgenel mdgomareobebsa da SeTavsebebSi: berikaci – umanko asulTan, dRiuri muSa – warmatebuli veqilis colTan, Segirdi biWi – monazonTan, iezuiti – vinme frankmason banovanTan, areul-dareulad, visac visTan mouwevda. haeri damZimda avxorculi oflis mZime, motkbo-momwaro suniT da aivso kiviliT, RrutuniTa da kvnesiT. namdvili jojoxeTi idga. grenui ki iRimeboda. metic, yvelas, vinc ki Sexedavda, eCveneboda rom igi uumankoesi, ualersianesi, umomxiblavesi da, saerTod, amqveynad uTvalismomWrelesi RimiliT iRimeboda. oRondac, sinamdvileSi gesliani Rimili eklakneboda tuCebze gveliviT da mTel mis zizRsa da siZulvils ireklavda. igi, Jan-batist grenui, qveynad umyrales alagas naSobi, narCenebidan, WuWyidan da sidamplidan gamosuli, usiyvarulod gazrdili, adamianur siTbos moklebulma rom gamoaTria wuTisofeli Tavisi sijiutisa da siZulvilis wyalobiT, patara, kuziani, koWli, maxinji, ukugdebuli, xorcielad da sulierad xeibari – imas ewia, rom qveyanas moswonda! esec cotaa – igi uyvarT! eTayvanebian! aRmerTeben! promeTes msgavsia misi gmiroba: is, rac akvnidanve dahyveba adamians arc arafris gamo, da rasac igi, erTaderTi msoflioSi, ara flobda, dausrulebeli, gawafuli SeupovrobiT moipova _ metic, Tavadve amokveTa sakuTar TavSi!. promeTeze diadia, ueWvelad. imgvari aura Seqmna sakuTari TavisTvis, rogorc manamde arc aravis hqonia! da arc aravis unda umadlodes amas – araviTar mamas, dedasa Tu, miT umetes, viRac gulmowyale RmerTs – igi Tavadaa sakuTari Tavis RmerTi da gacilebiT didebuli, vidre is, sakmevlis suniT amyralebuli ufali, eklesiebs rom afarebs Tavs… cocxali episkofosi egdo mis win muxlebze da siamovnebisagan wkmutunebda. mdidar, Zalauflebis mqone, amay batonebsa da qalbatonebs aRtacebisagan guli misdiodaT, xolo farTo wred garSemortymuli xalxi, maT Soris mis mier mokvdinebuli gogonebis dedebi, mamebi, debi da Zmebi mis sapativcemulod orgias marTavdnen! sakmarisia TiTi dauqnios, zurgs Seaqceven RmerTs da mis saxelze, didebuli grenuis saxelze iloceben… diax, did ars grenui! swored axla gacxadda es _ iseTive diadi, rogorc Tavis fantaziebSi iyo, oRondac axla yvelaferi es sinamdvileSi xdeba! im wams igi Tavisi sicocxlis udides triumfs ewia. da SeZrwunda grenui. 169
SeZrwunda, raki veranairi sitkbo ver SeigrZno. im wuTebSi, rodesac Tavisi saknidan mziT gaCaxCaxebul moedanze gamovida, rodesac napkurebi hqonda is sunamo, adamianebs rom siyvaruls unergavs, sunamo, romlis Seqmnazec ori weli imuSava, sunamo – mTeli cxovreba rom surda da swyuroda... am wuTebSi, rodesac xedavda da iynosavda rom ara kacs ar Zaledva winaaRmdegoba gaewia da rom surneli qamandis yulfiviT eqaCeboda misken yvelas ganurCevlad – am wuTebSi isev gauRvivda mTeli misi siZulvili adamianebis mimarT da ise mouwamla es zeimi, ara Tu sixaruli, erTi bewo kmayofilebac ki ar ugrZvnia. is, rac mudam ase Jinianad swyuroda – sxva adamianebsac hyvarebodaT – am warmatebis wuTebSi autaneli gauxda, vinaidan Tavad ki ar uyvarda, sZulda!.. moulodnelad mixvda, rom verasodes hpovebs siyvarulisagan mowevnad kmayofilebas, aramed mxolod siZulvils adamianebi mimarT, da adamianebis siZulvils – misi. magram siZulvili misi upasuxod rCeboda: rac ufro metad sZulda isini, miT metad aRmerTebda brbo, vinaidan verafers aRiqvamda masSi – miTvisebuli auris, aromis niRbis, moparuli keTilsurnelovnebis garda _ es ki marTlac rom Tayvaniscemas iTxovda mxolod… axla mzad iyo pirisagan miwisa moesra yvela es Clungi, amyralebuli, aRtyinebuli kacuna iseve, rogorc adre Tavis yornisfrTasaviT Savi sulis qveyanaSi undoda yoveli ucxo surnelis waSla. da guliT surda SeemCniaT, rogor sZuls isini da sapasuxo siZulviliT epasuxaT am erTaderT naRd grZnobaze, romelic ki cxovrebaSi ganucdia, da Tavis mxridanac moxarulni yofiliyvnen misi moSTobisa, rasac Tavdapirvelad upirebdnen. cxovrebaSi erTaderTxel mounda yofiliyo iseTi, rogoric sxva adamianebi arian da gareT goenTxia sakuTari Sinagani samyaro: rogorc isini amJRavnebdnen Tavis siyvarulsa da Tavis briyvul Tayvaniscemas, iseve gamoemJRavnebina Tavisi siZulvili; surda erTxel, erTaderTxel mainc aReqvaT misi WeSmariti arsi da adamianebisagan Tavis am erTaderT WeSmarit grZnobaze mainc mieRo gamoZaxili!. oRond araferi msgavsi ar momxdara. da arc SeiZleboda raime aseTi momxdariyo, radgan amqveynad saukeTeso surneliT iyo SeniRbuli, xolo am niRbis qveS saxe ar hqonda, ar hqonda araferi, sunis sruli uqonlobis garda. da uecrad SeuZlod gaxda – rogorc maSin, gamoqvabulSi, axlac masSi raRac nisli wamoigragna, misi sakuTari sunis Semzaravi arili, romlis ynosviT aRqma SeuZlebeli gaxldaT, vinaidan is sul sxva bunebisa iyo. da rogorc maSin, dausabamo, Semzaravi Zrwola da zafra igrZno da gaifiqra, sadacaa gavigudebio… oRond amjerad es arc zmaneba iyo da arc sizmari, aramed SiSveli sinamdvile _ marto ki ar iwva gamoqvabulSi, aramed moedanze idga aTi aTasi adamianis Tvalwin da axla vera kivili ver uSvelida, rom 170
gaeRviZebina da gaenTavisulebina am koSmarisagan, da arc gza Canda keTil, Tbil, gadamrCenel samyaroSi dasabruneblad, vinaidan es ukve aq da axla samyaroSi iyo, da es aq da axla iyo misi xorcSesxmuli zmaneba. da aki Tavad isurva ase. sazareli, yroliani nisli moiwevda misi sulis uZiro sauflodan, vidre mis garSemo TavaSvebuli, avxorculi JruanteliT qancgawyvetili xalxi kvnesoda. uceb misken viRac kaci gamoqanda, ise swrafad goiWra sapatio stumrebisaTvis gankuTvnili tribunis wina rigebidan, rom Savi qudi Camouvarda da kalTebmofriale Savi serTukiT, rogorc yoranma, Tu rogorc SurisZiebis angelozma goiara eSafotze. es riSi iyo. “momklavs, – gauelva grenuis. _ isaa albaT erTaderTi, vizec Cemi jado ar gaWris – misi qaliSvilis aromaa axla Cemze da es iseTive ucilo samxilia, rogorc sisxli. riSim unda micnos da momklas. esaa iqneba Cemi bolo…” grenuim xelebi gaiSvira win, raTa misken momaval Sav angelozs gadaxveoda. ai, TiTqos, grZnobs kidec tanze xanjlis dartymas, im sanukvar dartymas mkerdSi, grZnobs rogor kveTs maxvili surnelis javSansa da ayrolebul nislebs da mis civ Sigans aRwevs – rogorc iqna, rogorc iqna masSi aris raRac, raRac sxva da ara mxolod TviTon. da, TiTqos ukve igrZno kidec xsna!.. gagigoniaT?!. riSi mis mkerds ekvroda – ara SurisZiebis angelozi, aramed aRelvebuli, sawyaloblad aslukunebuli berikaci da xelebiT ebRauWeboda _ TiTqosda, siyvarulis am zRvaSi sxva navsayudari ver upoviao. araviTari Surismgebeli daxanjvla, araviTari Cxvleta gulSi, arc araviTari wyevla, an Tundac siZulvilis amonakivli – cremlnasvelebi loyiT grenuis loyas miekra, akankalebuli tuCebiT wkmutunebda: „mapatie, Svilo Cemo… me mapatie!“ da aq yvelaferi erTianad gadauTeTrda TvalSi, da nisli, romelmac gamosavali veRar ipova, aCuxCuxebul siTxed iqca, qafis qvemodan amomaval aduRebul rZesaviT; mere talRasaviT gadauara, autaneli ZaliT daawva misi sxeulis Sida garss, magram mainc versaiT gaJona. grenuis gaqceva surda, RvTis gulisaTvis – gaqceva, magram saiT… maSin ganskdoma mounda, afeTqeba, raTa sakuTar TavSi ar CaxrCobiliyo. mere daeca da cnoba dakarga.
171
50. gons rom moego, aRmoaCina _ laura riSis sawolze wevs. is reliqviebi – tansacmeli da Tmebi – aelagebinaT. oRondac sasTumalTan sanTeli isev ise enTo. mozeime xalxis Soreuli xmauri ismoda SeRebuli fanjridan. antuan riSi patara, dabal samfexa skamze ijda, xelSi grenuis xeli eWira da fxizlobda. vidre Tvalebs gaaxelda, grenuim jer garSemo moynosa. mis Sinagan areSi siwynare sufevda – aRaraferi CuxCuxebda da ar iTxovda gonTxevas. mis sulSi isev is Rame gamefebuliyo, romelic ase sWirdeboda raTa cnobiereba yinuliviT civi da naTeli gaexada da axla gare samyarosaken miemarTa igi: iq man Tavisi sunamos suni Seiynosa. surneli odnav Secvliliyo: aqcentebi odnav mogluvdnen, xolo aromis gulisguli – laura riSis surneli – ufro metad gamoikveTa, euli sanTeliviT cialebda sevdiani, mocimcime aliT. da grenuim Tvali gaaxila. riSis mzeraSi usazRvro sikeTe, sinaze, TanagrZnoba da Seyvarebulis ugunuri, futuro siRrme igrZnoboda. gaiRima, TiTebi mouWira grenuis xels da waiduduna: „axla yvelaferi kargad iqneba. magistratma gaauqma Tavisi ganaCeni. yvela mowmem uari Tqva sakuTar Cvenebaze. Tavisufali xar – rac ginda, is SegiZlia akeTo. oRond iqneb CemTan darCeniliyavi… qaliSvili davkarge, axla Sen giSvileb. saocrad gavxar… iseTive mSvenieri Tmebi, tuCebi, xeli… zustad iseTive Tlili TiTebi. Sens mzeras rom vawydebi, sul meCveneba, is Semomyurebs TiTqos… minda Cemi Svili gaxde, Cemi sixaruli, Cemi siamaye, Cemi memkvidre. mSoblebi gyavs?“ grenuim Tavi gaaqnia da riSis saxe wamouWarxlda moZalebuli grZnobebisagan. „maS, Tanaxma xar, Cemi Svili gaxde?“ – da wamoxta Tavisi patara skamidan, sawolis kideze goujda, – „Tanaxma xar? marTla Tanaxma xar? araferi Tqva, mxolod Tavi damiqnie!“ grenuim odnav dauqnia Tavi da riSis kanis forebidan maSinve wiTeli ofliviT gamoJona bednierebam, grenuisaken gadaixara da Sublze eambora. „axla ki moisvene, Cemo, – da welSi gasworda. – me gidarajeb, vidre daiZinebde…“ – da kidev didxans dahyurebda Cumi TayvaniscemiT. grenuim odnav gaWima tuCebi, TiTqos gaRimebas cdilobso. mere isev daxuWa Tvali. erTxans icdida, iwynarebda da iRrmavebda sunTqvas, ZiliT TavwarTmeulis mibaZviT. saxeze riSis siyvaruliT aRsavse mzeras grZnobda. isic igrZno, rodis daixara misken, TiTqos kidev erTxel upirebda kocnas, magram gaRviZebis SiSiT veRar gabeda. bolos sanTeli Caaqro da TiTis wverebze gasxlta oTaxidan. 172
grenui iwva, vidre saxlSi da qalaqSi xmauri ar miwynarda. rodesac wamodga, ukve Tendeboda. Caicva, frTxilad gaiara derefani, frTxilad Caiara kibeebze da sastumro oTaxiT terasaze gavida. aqedan SeiZleboda qalaqis kedlis miRma gadaxedva da grasis dablobis moxilva, mowmendil amindSi ki zRvac moCanda. axla mindvrebze msubuqi nisli Tu burusi idga da qvemodan balaxis, kurdRliscocxasa da vardebis surneli aRwevda. grenuim baRi gadaiara da galavanze gadaZvra. diukuris saguSagosTan araerTxel mouwia adamianebis anaorTqlebSi gaRweva, vidre samSvidobos gavidoda. mTeli moedani da borcvebis ferdobebi gaxrwnil-gasavaTebuli jaris erT did banaks mogagonebdaT. aTasobiT eyarnen gamomTvrali, Ramis orgiis zedmetobisagan qancgawyvetili sxeulebi. zogierTi SiSveli iyo, zogi _ naxevrad SiSveli an sanaxevrod dafaruli Tavisive tansacmliT, romlis qveSac ise SemZvraliyvnen, sabnis qveS rom Zvrebian xolme. garSemo mJave Rvinis, aryis, oflisa da Sardis, faRaraTatexili bavSvisa da mimwvari xorcis simyrale idga. aqa-iq jer kidev bolavda minavluli koconebi. alag-alag, smenawamReb xvrinvaSi, moulodnelad gamoaRwevda xolme visime butbuti an xarxari. etyoboda, zogierTi jer kidev Zil-RviZilSi iyo da cnobierebis bolo gaelvebas ixSobda. grenui am gaSxlarTul sxeulebze gadadioda frTxilad da swrafad, TiTqos Waobze gadadiso, da verc veravin SeamCnia, da romc SeemCniaT, mainc veravin icnobda: suni mas aRar asdioda. saswaulma ukve Caiara. rodesac moednis bolomde mivida, arc grenoblis, arc kabris mxares ar gadauxvevia, aramed pirdapir daadga gzas dasavleTis mimarTulebiT, ise rom erTxel ar mouxedavs ukan. mze rom amoiwvera – sqeli da yviTeli da cxelze cxeli, misi kvalic ki gamqraliyo. grasis mcxovreblebma sazizRari SegrZnebiT gaiRviZes nabaxusevze. isic ki, visac wveTi ar daelia, TavSi tyviis simZimes, muclis Wras, gulisrevasa da sisustes grZnobda. moedanze, mTeli patiosani Tavyrilobs TandaswrebiT, glexebi orgiis dros SemoZarcul tansacmels eZebdnen, znekeTili qalbatonebi _ TavianT qmrebsa da Svilebs. Tavzardacemulni calkevdebodnen erTmaneTs Caxveulni, erTmaneTisaTvis sruliad ucxo adamianebi; nacnobebi, mezoblebi, meuRleebi moulodnelad da saxalxod, yovlad autaneli siSiSvliT wardgnen erTmaneTis winaSe… bevrs es SemTxveva imdenad sazareli, imdenad auxsneli da sakuTar zneobriv warmodgenebTan imdenad SeuTavsebeli eCvena, rom imav wams samudamod amoiSala mexsierebidan da mogvianebiT alalad uWirda am ambis dajereba; sxvebi, romlebic amdenad damoukidebel aRqmis unars moklebulni iyvnen, cdilobdnen ar daenaxaT, ar gaegonaT, mexsiere173
baSi ar aereklaT araferi. maT, vinc Tavisi sakuTreba da axloblebi moZebnes, saswrafod datoves SemTxvevis adgili. naSuadRevisTvis moedani ise dacarielda, TiTqos viRacam cocxiT mogavao. qalaqelebi mxolod saRamos _ da isic ara yvela _ gamovidnen saxlebidan gadaudebli saqmeebisaTvis. Sexvedrisas, salams mogudulad eubnebodnen erTmaneTs da laparakiTac mxolod oriod sityvas Tu daagdebdnen. gadakvriTac ki ar ixseniebdnen wuxandel ambebs. Tu wina dRiT uSualo da saRad moazrovne adamianebad miaCndaT Tavi, axla sircxvilis grZnobas gaeTanga yvela, oRond ise Canda, grasis macxovrebelTa Soris arasodes yofila ukeTesi urTierTgageba. qalaqSi uCveulo siCumem daisadgura. Tumca, mavanni mainc iZulebulni gaxdnen samsaxurebrivi movaleobis gamo ufro uSualod dainteresebuliyvnen imiT, rac moxda. sazogado cxovrebis tradicia Tu marTlwesrigis Seuryevloba maTgan energiuli da qmediTi nabijebis gadadgmas iTxovda. qalaqis sabWo saRamomde Seikriba. batonebi, maT Soris meore konsulic, Cumad gadaexvivnen erTmaneTs, TiTqos es Jesti sapatio sakrebulos xelaxlad dasafuZneblad yofiliyo gamiznuli. Semdeg im avbediTi movlenebisa da saerTod, grenuis saxelis xsenebis gareSe erTxmad daadgines: “dauyovnebliv aiRon diukuris moedanze mdebare tribuna da eSafoti da Tavdapirveli, sayovelTaod misaRebi ieri daubrunon rogorc moedans, ise mis gareSemo mimdebare mindor-vels. zemoxsenebul RonisZiebaze damatebiT assamoci livri gamoiyos qalaqis xazinidan”. amave dros gaimarTa sasamarTlos sxdomac. magistrati yovelgvari ganxilvis gareSe daTanxmda, amowurulad CaeTvala e.w. “incidenti g.” _ saqme daexuraT, registrirebis gareSe miebarebinaT arqivs da axla axali gamoZieba wamoewyoT grasis olqSi ocdaxuTi gogonas ucnobi mkvlelis winaaRmdeg. policiis Sefs ebrZana, dauyovnebliv mieyo xeli ZiebisTvis. Tavis mxriv, policiamac Tavi gamoido da metad saeWvo samxilebis safuZvelze daapatimra dominik druio _ menelsacxeble de-la-luvis quCidan _ bolos da bolos, qoxi, romelSic Tmebi da tansacmeli iqna napovni, xom misi sakuTreba iyo! eWvmitanili imTaviTve uaryofda danaSauls, magram mosamarTleebic magrad daudgnen da maTi SecdomaSi Seyvanis saSualeba ar misces: ToTxmetsaaTiani wamebis Semdeg druio yvelaferSi gamotyda da isic ki iTxova, sasjelis aRsruleba daeCqarebinaT, rac iqve daniSnes kidec meore dRisaTvis. druio ganTiadisas CamoaxrCves _ yovelgvari zar-zeimis, eSafotisa da tribunebis aRmarTvis gareSe; eswrebodnen mxolod jalaTi, magistratis ramdenime wevri, eqimi da mRvdeli. rogorc ki sikvdilis faqti dafiqsirda, damtkicda da oqmSi iqna Setanili, brZaneba gaica _ gvami saswrafod daeflaT. ase da amgvarad moTavda es saqme. 174
qalaqma isedac ukve daiviwya yvelaferi _ imdenad, rom Semdgom dReebSi aq moxvedrili adamianebi, SemTxveviT rom gaikiTxavdnen raimes saxelganTqmuli mkvlelis Sesaxeb, erT Wkuadamjdar kacsac ver poulobdnen, vinc raime azriani pasuxis gacemas SeZlebda. mxolod upovarTa TavSesafridan qalaqs mowyalebis saTxovnelad saRamomde gamoSvebuli ramdenime salosi bodavda raRac sisuleles romeliRac didi dResaswaulis Taobaze, romlis gamoc maT TavianTi oTaxebis daclac ki mouxdaT… mokled, cxovreba Zvel kalapotSi Cadga. grasis mosaxleoba bejiTad Sromobda, mSvidad eZina, saqmianobda da znekeTilad iqceoda. wyali Zveleburad moCxrialebda mravali wyarodan Tu fSanidan da quCa-Sukebidan lami da nagavi gahqonda. qalaqi isev ise amayad aziduliyo nayofieri dablobis Tavze. mze CaxCaxebda, maisic dadga da vardis mosavlis aRebis dromac moawia.
epilogi
51. qveiTad vidoda grenui. iseve, rogorc mogzaurobis dasabamidan, gverds uvlida qalaqebs, Saragzebs gaurboda, ganTiadisas dasaZineblad ewyoboda, saRamoobiT dgeboda da gzas agrZelebda. Wamda imas, rasac gzaSi ipovida: balaxebs, sokoebs, yvavilebs, mkvdar Citebs, matlebs… gadasera provansi, moparuli naviT gadacura rona _ oranJis samxreTiT, ardeSis dinebis gayolebaze sevenis siRrmeSi SeaRwia da Semdeg CrdiloeTiT, aleesken gaemarTa. overniSi ukve plon-diu-kantals miuaxlovda. mwvervali misgan dasavleTiT wamomarTuliyo, mTvris sinaTleze movercxlisfronacrisferi edo da grenui misgan monaberi civi qaris sunsac SeigrZnobda; oRond mTa axla aRar izidavda Tavisken: qvabulSi martoobis miseuli Jiniani kaeSani gamqraliyo _ es cda sicocxlisaTvis gamousadegari aRmoCnda; zustad iseve, rogorc is meore mcdeloba _ adamianTa Soris cxovreba rom moisurva. erTnairad igudebi _ rogorc aq, ise iq. saerTod aRar surda cxovreba. axla grenuis parizSi dabruneba da iq sikvdili erCia. 175
drodadro jibeSi iyofda xels _ minis pawia flakons eTamaSeboda, romelSic misi sunamo esxa. is jer TiTqmis savse iyo, grasSi im maqciaobis dros sul erT wveTi daexarja. danarCeni savsebiT eyofoda Tundac mTeli msoflios mosajadoeblad. Tu moesurveboda, SeeZlo parizSi aseulobT ki ara, aseulobiT aTasi adamiani gaexada iZulebuli misTvis Tayvani ecaT; anda versalisaken gaeseirna, raTa TviT mefes daekocna muxlebi misTvis; notr-damSi imperatorTaimperatorad ekurTxebina Tavi; papisaTvis gaegzavna am sunamoTi napkurebi ustari da kacobriobas axal macxovrad movlineboda…
yvelafer amis aRsruleba SeeZlo, Tuki moisurvilebda. saamiso Zalaufleba xelSi eWira _ es fulis Zalauflebaze meti iyo, an Tundac teroris Zalauflebaze, ginda sikvdilis Zaluflebazec Zlieri: imis ukidegano Zalmosileba, siyvaruli Caunergo xalxs… da mxolod erTi ramis mocema ar SeeZlo am Zalas: ar SeeZlo misTvis misi sakuTari suni mieca. dae, mTeli msoflios winaSe Tundac RmerTad gardamovides am sunamos wyalobiT _ rakiRa Tavad ar SeuZlia sakuTari suni ikras da amitomac verc verasodes gaigebs Tu ras warmoadgens Tavad, jandabamdec gza hqonia yvelafers _ am Tavis sunamos, sakuTar Tavsa da mTel samyaros!. TiTebs, romelTac axlaxans flakoni eWiraT, Zlivs SesamCnevi surneli ahyolodaT da rodesac cxvirTan mihqonda da ynosavda, sevda ipyrobda xolme; ramdenime wamiT Cerdeboda, da idga, da ynosavda… “aravin uwyis, sinamdvileSi marTla ramdenad kargia es sunamo, _ fiqrobda grenui, _ yvelani mxolod emonebian mis zemoqmedebas da arc ician, rom es sunamos gamoa yvelaferi, misi jadoqruli xiblis brali… me var erTaderTi, radgan Tavad Sevqmeni da amave dros _ erTaderTi, viszec misi jado ar moqmedebs, vis winaSec misi xiblic ki uZluria!’’ da kidev erTxel (ukve burgundiis sanaxebSi) grenuim gaifiqra: iqneb rodesac qvis kedlis win videqi baRTan, sadac is JRalTmiani gogona TamaSobda da Cemamde aRwevda misi surneli… ufro sworad, jer ararsebuli aromis imedi _ SesaZloa, rac me vigrZeni maSin, swored isaa, rasac xalxi grZnobda grasis moedanze? ara, aq raRac sxvaa _ me imTaviTve vicodi, rom surneli msurda mimeTvisebina da ara gogona, is xalxi kide fiqrobda, rom Cemken moiltvodnen, xolo rac sinamdvileSi izidavda maT, mainc gamocanad daurCaT… am daskvnis gamotanis mere aRaraferze ufiqria, radgan mainca da mainc arc uyvarda fiqrisaTvis Tavis micema. male ki orleans miadga.
176
luara siulisTan gadalaxa grenuim. erTi dRis Semdeg misma cxvirma ukve parizis suni iynosa. 1767 wlis 25 ivniss, dilis eqvs saaTze, grenuim sen-Jakis quCiT qalaqSi Seabija. saocrad cxeli dRe dgeboda, aseTi xvati saerTod ar yofila im wels. aTasobiT suni da anaorTqli ise moedineboda quCebSi, rogorc Cirqi gamskdari muwukidan. niavis Zvra ar iyo; bazrebis daxlebze mwvanili jer kidev SuadRemde daWkna, ayrolda xorci da Tevzi. CixebSic sazizRari oxSivari livlivebda. TiTqos mdinarec ki aRar miedineboda, gubdeboda TiTqos da isic Waobis yrols gamoscemda. da es zustad Jan-batist grenuis dabadebis dRes daemTxva. grenui axali xidiT gadavida marjvena napirze da bazrisa da
umankod gvemilTa sasaflaos mxares gaagrZela gza. o’feris quCis
gayolebaze, RvTismowyalebis saxlebis TaRebqveS, qvaze Camojda. mis win axla sasaflao gadaSliliyo gadaTxrili brZolis veliviT _ daRaruli, saflavebiT daserili, Tavis qalebiTa da ConCxebiT mofenili; uxeebod, ubuCqebod, ubalaxod _ sikvdilis sanagve.
gareSemo sulieri ar WaWanebda: gvamebis simyrale imdenad mZime iyo, mesaflaveebmac ki dayares far-xmali. isini mxolod mzis Casvlis mere modiodnen, raTa SuaRamemde, CiraRdnebis Suqze eTxaraT saflavebi. mxolod SuaRamis Semdeg _ mesaflaveebi ukve wasuliyvnen _ iwyo Sekreba yovelnairma nayar-nuyarma: qurdebma, mkvlelebma, Saragzis yaCaRebma, kaxpebma, mamaTmavlebma, dezertirebma, mcirewlovanma damnaSaveebma… patara koconi daanTes, rom salafavi moexarSaT da simyralec iqneb odnav gaeqarvebinaT. Tavidan yuradReba aravis miuqcevia grenuisTvis, romelic TaRebqveSidan gamovida da am jgros SeuerTda. ise daubrkoleblad SeZlo koconTan misvla, TiTqos erT-erTi maTganiao. mogvianebiT aman ganamtkica kidec mosazreba, rom saqme avsulTan, an angelozTan hqondaT. yovel SemTxvevaSi, sxva dros isini mudam mtrulad xvdebodnen xolme ucxos. axla ki es cisferqurTukiani qondriskaci ise moulodnelad aRmoCnda maT Soris, TiTqos miwidan amoizardao pawia flakoniT xelSi; mere sacobi amoaZro, mTeli SigTavsi zed gadaisxa da viTarca sxivmfinari alisagan, ise gabrwyinda araamqveyniuri mSvenierebiT!. am wamebSi yvelam ukan daiwia _ mowiwebisa da ukidegano gaocebisagan; Tumc ki imgvari SegrZneba hqondaT, rom piriqiT _ TiTqosda xrovad ecnen, mowiweba miTvisebis survilad eqcaT, gaoceba _ aRt177
kinebad. es adamiani-angelozi basiliskos TvaliviT aqvavebda maT, misgan imgvari momnusxavi nelsurneleba moedineboda, romelsac vera adamianiSvili ver gauwevda winaaRmdegobas, miT umetes, rom winaaRdgoma arc aravis mosurvebia… mere alyaSi moaqcies grenui _ ocni, ocdaaTni mainc iqnebodnen da sul ufro amWidrovebdnen wres, sul ufro mWidrod da mWidrod ekvrodnen; male wre ukve veRar itevda yvelas da maTac erTmaneTis gamoxSirva iwyes, erTurTis gamogdeba, TiToeuls surda, rac SeiZleba axlos yofiliyo SuagulTan. da bolos, yvela Semakavebeli refleqsi gaeTiSaT TiTqos da wrec daiSala: yvelani erTad miesivnen angelozs, daexvivnen da wamoaqcies _ yvelas surda Sexeboda mas, misgan raime moeglija, frTis bumbuli moefliTa an jadosnuri alis naperwkali mainc rgeboda misgan. jer tansacmeli Semoaxies, mere Tmebi da kani aaZvres, dabdRvnes da daglijes, afTrebiviT daseulebma, brWyalebi da Rojebi Caasves mis xorcs… oRond RvTisSvilis sxeuli sicocxleSi mainc mtkicea da, rodesac sikvdilmisjls oTxad glejen, cxenebsac ki mTeli Zal-RoniT sWirdebaT Tokebis qaCva; da aprialdnen danebi _ kunTebis dasaserad; da najaxebi eSvebodnen saxsrebze da xraSuniT amsxvrevdnen Zvlebs… sul mcire droSi angelozi ocdaaT wilad ganyves da am veluri jogis TiToeulma wevrma daiTria Tavisi, avxorculi sixarbiT Sepyrobili gverdze midga da umal SeTqvlifa. naxevari saaTis Semdeg, Jan-batist grenui ukanasknel fxamde moisra pirisagan miwisa. trapezs rom morCnen, es kanibalebad qceulebi isev TavianT kocons miucucqdnen, arc erT maTgans sityvac ar dauZravs. romeliRacam madianad amoaboyina mxolod, viRacam Zvlis natexi goafurTxa, ena gaawklapuna da fexiT cisferi qurTukis monaxevi Seagdo cecxlSi. erTi eg iyo, yvela maTgani raRacanair uxerxulobas grZnobda da Tvals ver usworebda gverdiT mjdoms. mkvleloba, an raime sxva sulmdabali danaSauli TiToeul maTgans hqonda Cadenili, kacsa Tu qals, magram adamianis SeWma _ aseT sazarels saqmeze arasodes wavidodnen, ase egonaT, da axla Tavadac ukvirdaT, ra advilad moaxerxes es da imasac kvirobdnen, am uxerxulobis miuxedavad, sindisis araviTari qenjna rom ar ugrZvniaT _ piriqiT! ara, raRac simZimisdagvari ki awuxebdaT stomaqSi, magram gulze mainc Sveba efinaT; maT Savbnel sulebSi raRac iZra, maT saxeebsac gulubryvilo bednierebis aTinaTi daTamaSebda… iqneb, Tavis wamoweva da erTurTisaTvis Tvalis gasworebac swored amitom eridebodaT.
178
xolo rodesac moaxerxes es _ jer SefarviT, Semdeg ki Riad, daufaravad _ CaecinaT kidec: cxovrebaSi pirvelad, raRac mainc xom moimoqmedes moyvasis siyvaruliT…
dasasruli
Targmani: besik kalandaZe/gia WumburiZe
179
amonaridebi
180
181
pol jonsoni
"Serekili, magram _ sainteresod..." bolo orasi wlis ganmavlobaSi, inteleqtualebis gavlena sazogadoebaze Seuvali TanamimdevrobiT izrdeboda da simarTle iTqvas, araeklesiur moazrovneTa faqtori Cveni dRevandeli msoflios garkveul yalibadac ki iqca. istoriis gadasaxedidan, es sruliad axali fenomenia: marTalia mRvdelni, mogvni Tu Semlocavni _ Tanamedrove inteleqtualebis es winamorbedni _ imTaviTve sazogadoebis sulieri winamZRvrobis unars Cemulobdnen, magram gindac rTuli, gindac primitiuli hieratiuli kulturisi mikuTvnebuloba maT zneobriv da ideologiur inovaciebs mainc tradiciuli memkvidreobis CarCoSi aqcevda: srulad Tavisufali azrovneba _ ase vTqvaT, gonebrivi Tavgadasavlebis maZiebloba _ maTTvisac ucxo iyo. XIX saukuneSi, eklesiis gavlenis SemcirebasTan erTad, scenaze ukve axali tipis qadagi Cndeba _ es saero moZRvari SesaZloa morwmunec iyos, skeptikosi an Tundac aTeisti, magram aranaklebi survili aqvs mTels kacobriobas daarigos Wkua, vidre nebismier eklesiis Tavs _ Tundac sakuTar samwysos. dasabamidan, igi adamianTa modgmis interesebis damcvelad gvecxadeboda da aRTqmiseul movaleobad miiCnevda RvTisSvilTa srulyofas swavlebis meSveobiT; am TviTmizans iqneb metad radikaluradac ki udgeboda, vidre misi saeklesio winamorbedni. raki Tavad arc erTi saeklesio institutis winaSe ar moiazrebda raime valdebulebas, sakuTari Sexedulebebisa da saRi azris TanaxmadRa Tu irCevda an sruliad uaryofda warsulis koleqtiur gamocdilebas, winaprebis danatovar tradiciebsa Tu qcevis sayovelTaod miRebul normebs. pirvelad kacobriobis istoriaSi, adamianma ufleba miiTvala damoukideblad ganesaja sazogadoebis daavadebani, sakuTari gansjis mixedviT daesva diagnozi da ewamla kidec. metic, srulad irwmuna, TiTqos imgvari formulis Camoyalibeba ZaluZda, rom araTu sazogadoebriv wyobas, adamis CamomavalTa Zireul miswrafebebsac ukeTesobisaken uzamda pirs. Tavis eklesiur winamorbedTagan gansxvavebiT, igi RvTaebaTa msaxuri da ganmsityvebeli ki aRar iyo, aramed maTi Semcvleli; xolo misabaZ gmirad promeTe esaxeboda, vinac RvTaebrivi cecxli mostaca RmerTebs da xalxs usakuTra. erTi mTavari, rac am axal, ase vTqvaT, saero tipis inteleqtualebs axasiaTebdaT, maT mier religiisa da eklesiis msaxurTa mimarT kritikuli gansjiT midgoma iyo: anu, ramdenad sasargeblo Tu piriqiT _ 182
mavnebeli aRmoCnda brma rwmena kacobriobisaTvis? ramdenad icavdnen igive RvTismsaxurni dadgenil saeklesio wes-rigs, misdevdnen mcnebebs da inaxavdnen aRTqmas? daskvna maTi, rogorc mTlianad eklesiis, aseve zogadad sasuliero pirTa mimarT metad savalalo gaxldaT; axla, eklesiurobis orsaukunovani dakninebis Semdgom, roca saero inteleqtualebis gavlena Cveni sakuTari Sexedulebebisa da sazogadoebrivi institutebis Camoyalibebis mxriv ganuzomelia, xom ar dadga dro, Sesabamisad, axla maTi naazrevi da qmnilebani ganisajos? gansakuTrebiT, me swored is mainteresebs, ramdenad Seesabameboda maTi moraluri da logikuri kriteriumebi kacobriobis ganviTarebisaTvis axali gzebis miTiTebis survils: ramdenad marTlzomierad warmarTavdnen isini sakuTar cxovrebas, ragvari urTierToba hqondaT ojaxTan, megobrebTan, TanamoazreebTan, ra problemebi uCndebodaT qalebTan Tu fulTan mimarTebiT? da saerTod, ramdenad gauZlo maTma cxovrebiseulma TvalTaxedvam droisa da cxovrebis gamocdas... modiT, Jan-Jak rusoTi daviwyoT (1712-78), vinc pirveli iyo am axal inteleqtualTagan, maTi arqetipi da bevris mxriv, yvelaze gavlenianic maT Soris. wina Taobis moxucebma _ volteris msgavsad _ sakurTxevlebis ngreva da gonebis farze atana iwyes, oRond swored ruso iyo, vinac Tanamedrove promeTes yvela maxasiaTebels erTad mouyara Tavi: arsebuli wyobis uaryofa; sruli TviTdajereba _ Zireulad gardaeqmna igi sakuTari Sexedulebebisda mixedviT; rwmena imisa, rom yvelaferi es politikuri procesiT iyo SesaZlebeli da bolo, magram ara ukanaskneli _ instinqtis, intuiciisa da impulsurobis gansakuTrebuli rolis aRiareba adamianis qcevis gansazRvrisaTvis. igi darwmunebuli gaxldaT, rom gamorCeuli siyvaruli amoZravebda kacobriobis mimarT da aqamomde arnaxuli niWic eboZa misi ukeTesi mermisisaken warsamarTavad… Sesabamisad, rogorc Tavis dros, aseve SemdgomSic, xalxis gamaognebeli raodenoba swored amgvarad aRiqvamda kidec mas _ anu, rusos gavlena mis sicocxleSive da karga xnis merec ganuzomeli iyo, uSualod misi Semdgomi TaobisaTvis ki misi saxeli lamis miTiuri saburveliT Seimosa! ruso safrangeTis 1789 wlis revoluciamde mTeli aTwleuliT adre gardaicvala, magram bevri Tanamedrove swored mas miiCnevda am kataklizmis pirvelmizezad da masve miawerda zogadad Zveli wyobis dacemas mTels evropaSi. amgvar mosazrebas iziarebdnen rogorc napoleoni, aseve lui XVI. edmund berki werda: "didi dava-kamaTia revolucionerTa
TavkacobaSi, Tu vin ufro imsaxurebs ‘meore rusos’ epiTets... maTTvis is lamis srulyofilebis gansaxierebaa". Tavad robespiers aqvs naTqvami: "rusoa is pirovneba, vinac sakuTari sulieri sidiadisa da pirovnuli Rirsebebis gamoisobiT, kacobriobis maswavleblis saxeli daimkvidra". revoluciis dReebSi erovnulma konventma misi neStis panTeonSi 183
gadatanas dauWira mxari da am aqciisi miZRvnil ceremoniaze konventis Tavmjdomarem sajarod ganacxada: "rusos unda vumadlodeT, Cveni
zneoba, kanonebi, Cvevebi da miswrafebanic ukeTesobisaken rom Seicvala".
ufro Rrmad Tu CavukvirdebiT da am ganvlil or saukunesac gadavavlebT Tvals, aRmoCndeba rom swored rusos ideebma gadaasxvafera civilizebulad wodebuli adamianis zogierTi Zireuli warmodgena da gonebac sxvanairad moutriala. zogadad, misi gavlenis kvali lamis yvelgan da yvelaferSi Cans, magram ZiriTadad, mainc 5 mTavari sferoTi SeiZleba Semoifarglos. upirvelesad, ganaTlebis yvela Tanamedrove idea Tu proeqti, met-naklebad mainc, rusos swavlebasTanaa wilnayari da gansakuTrebiT, mis vrcel roman-traqtatTan Emile (1762). man ara marto popularizacia gauwia, garkveulwilad Tavadve Camoayaliba bunebis kulti, bunebis wiaRSi gasvlis, siaxlis, spontanurobis, gamomacocxlebeli bunebriobisaken swrafvis idea. pirvelad swored man ganasityva garTulebuli urbanistuli yofis kritika da saerTod, civilizaciis ganviTarebis xelovnurobazec miaTiTa. manve Semoitana aRzrdis sistemaSi civi wyliT ganbanvis, yoveldRiuri gonebrivi wvrTnis aucilebloba, sportis rogorc xasiaTis Camomyalibeblis, kviraZalze qalaqgareT gasvlis saWiroebis ideebi. meorec, swored rusom Seitana eWvi materialisturi kulturis neli, magram Tanabari warmatebis Sedegad miRweuli ganviTarebis sikeTeSi; am mxriv igi ganmanaTleblobasac upirispirdeboda, Tumca, garkveulwilad, Tavad amave epoqas ekuTvnoda da bevrad ufro radikaluri gadawyvetis gzebsac eZiebda. imasac amtkicebda, Cvens gonebas metismetad bevri SezRudvebi aqvs dawesebuli _ misi sazogadoebis gaumjobesebis iaraRad gamoyenebis TvalsazrisiTo. amiT imis Tqma ki ar surda, TiTqos adamianis tvini uvargisi xelsawyo yofiliyos aucilebeli gardaqmnebis gasatareblad _ piriqiT, imas amtkicebda, rom misi Sinagani, faruli, poeturi TvalTaxedva da intuicia unda amoqmeddes civi gonebis diqtatis sawinaaRmdegodo. swored am mosazrebis dasadastureblad dawera rusom Tavisi "aRsareba", romelic marTalia, 1770 wels daamTavra, magram mis sikvdilamde ar gamoqveynebula. es, ukve mesame ganxra, erTdroulad romantizmis sawyisic iyo da Tanamedrove introspeqtuli literaturisac, radgan masSi rusom renesansis upirvelesi monapovari _ individuumis aRmoCena _ ganuzomlad wamoswia win, pirovnulis "axloiT ganCxrekisa" da fenomenis sazogadoebis samsjavroze gamotanis gziT. mkiTxvels moulodnelad pirovnebis gulisguli gadauSales, Tumca _ da esec niSandoblivi iyo Tanadrouli literaturuli qmnilebisaTvis _ xedva macduri gaxldaT, personaJis Sinagani bunebis suraTi _ saxecvlili, erTis SexedviT Ria da daufaravi, magram sinamdvileSi _ mzakvrobiT savse... rusos mier gacxadebulma meoTxe koncefciam, SeiZleba iTqvas, yvelaze meti gavrceleba hpova. misi mtkicebiT, rodesac sazogadoeba Tavisi 184
sawyisi, ZirZveli mdgomareobidan urbanistul yofaSi gadadis, adamiani sulierad iryvneba: misi bunebrivi egoizmi, rasac ruso amour de soi-s uwodebs, bevrad uares, damRupvel instinqtad gardaiqmneba (misive terminologiiT _ amour-propre), rac amaoebisaken swrafvisa da TavkerZobis Taviseburi narevia, roca kaci imiT afasebs sakuTar Tavs, rogori TvaliT uyureben mas sxvebi da sul imis cdaSia, simdidriT, ZalauflebiT, gindac WkuiTa Tu zneobrivi upiratesobiT STabeWdileba moaxdinos maTze. amgvar viTarebaSi misi sruliad bunebrivi, Tandayolili egoizmi jibrSi gadadis, pirovneba ucxovdeba ara marto garSemo myofTagan _ visac igi ukve mocileebad da ara mokeTeebad aRiqvams, aramed TviT sakuTari Tavisaganac. amgvari gaucxoeba ki fsiqologiur Trgunvas iwvevs, rac sasurvelsa da arsebuls Soris tragikuli SeusabamobiT xasiaTdeba. konkurenciis amgvarad gaazrebulma fenomenma, romelic, rusos aRqmiT, urTierTobebisi adamianis Tandayolil moTxovnilebas akninebs da mis yovelgvar qvena survilebs, Tundac sxvebis eqspluatirebisaken miswrafebas amZafrebs, igi kerZo sakuTrebis, rogorc yovelgvari socialuri ukuRmarTobis pirvelwyarod miCnevamde miiyvana. rusos mexuTe inovacia, industriuli revoluciis zed winkarze, kapitalizmis kritikis safuZvlebis Semotana iyo _ sakuTrebisa da konkurenciis gaucxoebis mizezad Seracxva, rac ganasityva kidec Tavisave piesa "narcisis" winaTqmasa da naSromSi Discourse sur l'inegalite. es iyo swored is samomavlod gogdebuli debuleba, SemdgomSi marqsma da misma mimdevrebma rom aitaces, iseve rogorc rusosave mosazreba kulturis evoluciis Taobaze, romlis mixedviTac cneba "bunebrivi" igive "pirveladis", anu winare kulturulis Sesabamisi gaxldaT; yvela kultura ki sakuTar problemebs qmnis, radgan swored adamianTa sxva adamianebTan urTierToba maTSi miZinebul ukeTur midrekilebebs aRviZebs: rogorc es Tavad uweria _ "adamianis sunTqvac ki borotebis momtania misi moZmisTvis" ("emili"). amgvarad, is kultura, romelSic adamiani myofobs, da rac TavisTavad ukve xelovnuri warmonaqmnia, karnaxobs mas qcevis kanonebs; Sesabamisad, misi qcevis araTu gamokeTeba, sruli gardaqmnac savsebiT SesaZlebelia _ mocemuli kulturisa da misi warmomqmneli moqiSpe Zalebis gardaqmniT, e.i. socialuri inJineriis gziT. es ideebi imdenad farTo areals faravs, lamis Tanamedrove azrovnebis mTel enciklopedias gaswvdes. marTalia, yvela uklebliv imTaviTve rusosi araa: misi mwignobrivi Tvalsawieri moicavs dekartes, rables, paskals, leibnics, beilis, fontenels, kornels, petrarkas... gansakuTrebiT, loksa da montens ukirkitebda. Jermen de stalma, romlis Rrma rwmeniT, igi "uniWieresi iyo kacTagan”, ganacxada: "Tavad mas araferi aRmouCenia"; Tumc ki iqve daamata: "oRond garSemo ki yvela gznebiT aRanTo". ruso Tavisi pirdapiri, mgrZnobiare weris maneriT aRwevda imas, rom misi azrebi WeSmaritebis gacxadebis efeqts axdenda nebismier mkiTxvelze, kacsa Tu qalze. 185
bolosdabolos, vin iyo amgvarad gamorCeuli zneobisa da inteleqtis mqone es kaci? erovnebiT Sveicarieli gaxldaT, JenevaSi daibada da kalvinisturi mrwamsiT gazardes. mamamisma, profesiiT mesaaTem, saxeli xelobiT ki ara, ufro CxubisTaobiTa da mojanyeobiT daigdo. dedamisi, siuzan bernari, SeZlebuli ojaxisSvili, samSobiaro ciebam Seiwira. mokled, rusos mSoblebi ar Sediodnen im ojaxebis viwro wreSi, romlebic Jenevis oligarqias warmoadgendnen da e.w. "orasis sabWosa" da "ocdaxuTis darbazs" qmnidnen; magram rogorc sruli saarCevno, aseve sxva samoqalaqo privilegiebiT sargeblobdnen da rusoc mudam Tavs iwonebda sakuTari warmomavlobiTi statusiT. marTalia, ara Tavisi azrovnebis wesiT, magram aRzrdisa Tu cxovrebiseuli interesebisda kvalad, igi bunebrivia, konservatorad iqca da mudam amreziT uyurebda saarCevno uflebebs moklebul brbos. isic iTqvas, yvelafrisda miuxedavad, ojaxs xelmokleoba arasodes ganucdia. mas debi ar hyavda, mxolod 7 wliT ufrosi Zma, oRond swored ruso ufro daemgvana dedas, saxiTac da xasiaTiTac, da amitomac daqvrivebuli mamamisi mis mimarT wregadasul mzrunvelobas iCenda. isaak rusos aRmzrdelobiTi meTodebi cremlnarev mgrZnobiarobasa da damTrgunav Zalmomreobas Soris meryeobda gauTaveblad; SemdgomSi misi sayvareli Jan-Jaki daufaravi sayveduriT werda: "mamebis ambiciebi, gauTavebeli
pativiscema-morCilebis moTxovna, dauTmenloba da uxeSoba asmagad meti vnebis momtania mozardisaTvis, vinem dedebis dausazRvravi sinaze" ("emili"). ucnauria, magram mSoblis aulagmavi simkacris msxverpli ki swored misi ufrosi Zma Seiqna. 1718 wels mamamisma, "gamousworebeli uzneos" braldebiT, igi uwlovanTa gamosasworebel dawesebulebas gadaabara; iqidan kidev, 1723 wels gaqceuli, mere is aRaravis unaxavs. amgvarad ruso, faqtiurad, mamiserTad iyo ojaxSi, rac imdrois inteleqtualTa biografiebis Tavisebur maxasiaTeblad iqca. da mainc, yvelafris miuxedavad, bavSvobidan mas naklulobis Zlieri SegrZneba gamohyva _ ramac SemdgomSi ukve mkveTrad gamoxatuli TviTSecodebis forma miiRo.
15 wlisac ar gaxldaT, rusos mamaca da dedinacvalic sikvdilma rom miibara. rakiRa menaxWis xeloba, romlisTvisac mamis daJinebuli moTxovniT wvrTnidnen, didad ar epitnaveboda, gulmSvidad miatova saxl-kari da anesiSi mcxovreb vinme qalbaton fransuaz-luiz de varensis kalTas Seafara Tavi. savaraudoa aseve, rom kaTolicizmsac swored amave qalbatonis saameblad eziara. sazogadod, Tavad rusos monaTxrobs sakuTari karieris adreuli xanis Taobaze ('Confessions'), kaci ver endoba; magram misi werilebi, iseve rogorc sxvadasxva rusoistuli wyaroebi, mraval miCumaTebul ambavs xdis fardas. igive q-ni de varensi samefo pensiaze cxovrobda da ase Cans, erTdroulad safrangeTis xelisufalTa agentic iyo da romis kaTolikuri eklesiisac… 186
1728-42 w.w. umetesi nawili ruso masTan da mis xarjze cxovrobda. erTxanoba misi sayvarelic iyo, Tumca SigadaSig Tavis nebazec daiareboda. sanam mesame aTeuls ar miukakuna, ruso xelmocaruli da mTlianad sxvaze, ZiriTadad qalebze damokidebuli kacis cxovrebas eweoda. aTze meti xelobis daufleba scada, menaxWedac muSaobda, seminariaSic swavlobda, musikobda, saxelmwifo samsaxurSic idga, fermerobda kidec, kerZo mowafeebic ayavda, notebis gadamweric yofila da piradi mdivanic. 1743w. gvariani Tanamdeboba ergo _ safrangeTis elCis, graf de montegius mdivnoba veneciaSi. es mxolod 11 Tve gagrZelda: mere moxsnes da veneciis respublikis senatis gankargulebiT dapatimrebasac Zlivs gadaurCa. Tavad misma aRmatebulebam ganacxada (romlis naTqvams, am SemTxvevaSi mainc, TviT rusos monaTxrobze metad daejereba), rom misi mdivani siRatakisTvisaa ganwiruli _ sakuTari uniaTobis, Seuvali sijiutis, Serekilobisa da wregadasuli TviTrwmenis gamoisobiT. garkveul xans ruso mwerlobisTvis mowodebuladac Tvlida Tavs. sityva marTlac mosdevda, iolad ayalibebda saTqmels, Tumc faqtobriv sizustes maincadamainc ar dagidevdaT; misgan, SesaZloa, mSvenieri veqili gamosuliyo. iqneb esec iyo erTi mizezTagani, b-nma montegium, samxedro aRzrdamiRebulma kacma, ase rom aiTvalwuna sakuTari mdivani: xSirad Turme, werilebis karnaxisas, ruso mTqnarebas ver ikavebda, an bolTis cemas mohyveboda xolme, roca misi Sefi simwris oflad iRvreboda sakuTari azris wyobisad saTqmelad. 1745w. rusom vinme tereza levazie gaicno, mrecxavi gogona, mTeli 10 wliT masze umcrosi, vinac siamovnebiT daTanxmda ucvlel sayvarlad dajdomoda metad imedismomcem aRalgazrda kacs. aman cotaTi dasazRvra rusos mouwesrigebeli yofa. imave xans igi dauaxlovda denis didros, ganmanaTleblobis xanis TvalsaCino figuras, SemdgomSi franguli enciklopediis mTavar redaqtors. didro xasiaTis sikeTiT gamoirCeoda, xolo niWieri axalgazrdebis mimarT mudam gansakuTrebul mzrunvelobas iCenda. ruso marTlac davalebuli iyo misgan: sxvaTa Soris, swored man gaacno ruso saxelmoxveWil germanel literaturis kritikossa da diplomats, fridrih melqior grims, vinac ruso "filosofiis saxlis gamgeblad" (le Maitre d'Hotel de la philosophie) cnobil baron holbaxis radikalTa salons warudgina. am periodSi iwyo frangi inteleqtualebis gavlenam zrda da es procesi saukunis meore naxevarSi sul ufro TvalsaCino xdeboda. oRond im 1740 -50-ian w.w. maTi, rogorc sazogadoebis ganmsjelTa pozicia jer kidev sruliad aramyari iyo: saxelmwifos, Tuki arsebuli reJimis mimarT raime safrTxes ieWvebda, savsebiT SeeZlo represiebisTvis miemarTa. SemdgomSi ruso xSirad Cioda xolme sakuTriv misi piradi devnaSeviwroebis wlebis Taobaze, magram kacma rom Tqvas, TanamedroveTa umravlesobisgan mas yvelaze naklebi hqonda sawuwuno: volteri misgan ganawyenebuli mavani aristokratis msaxurebma daJvepes saxalxod da amas garda, TiTqmis weliwadi gaatara bastiliis cixeSi; akrZaluli 187
wignebis gamyidvels 10 weli galerebze yofna esjeboda; 1749 wlis ivlisSi didroc daapatimres da 3 TviT vinsenis fortis dilegSi ukres Tavi _ aTeizmis damcveli wignis dastambvisaTvis. ruso mis mosanaxuleblad gaemgzavra da swored maSin mokra Tvali gazeTSi dabeWdil gancxadebas, romelic iuwyeboda, rom diJonis kazmulsityvaobis akademia konkurss acxadebda Temaze: "ramdenad aRazevebs mecnierebisa da xelovnebis winsvla zneobas?" 1750w. momxdarma am SemTxvevam Zirfesvianad Secvala rusos cxovreba. uecari zeSTagonebiT gaiazra, Tu ra unda eqna. jildos mosurneni, cxadia, mecnierebasa da xelovnebas ganadidebdnen, is ki bunebis upirvelesobis Teziss daicavda. meyvseulad, rogorc Tavad wers Tavis "aRsarebaSi", igi "WeSmaritebis, Tavisuflebisa da saTnoebisi ltolvam" Seipyro. "Cems Tavs ganvucxadeo, _ gviyveba, _ WeSmariteba, saTnoeba! marad da marad viZaxeb _ saTnoeba, WeSmariteba!" misive sityviT, perangi dausvela cremlTa Rapa-Rupma, magram verc ki amCnevda amas... cremlebis frqvevas rac Seexeba, savsebiT dasajerebelia: eg saqme Zalze eadvileboda. danamdvilebiT kidev is viciT, rom rusom iqve gadawyvita Sesabamisi eseis SeTxzva, romelic mere mrwamsis qvakuTxedad eqca, jildoc moigo sakiTxisi uCveulo midgomis wyalobiT da lamis sul oriod kviraSi saxelic gauvarda. es iyo cxovrebaSi xelmocaruli da cxovrebaze gularZnili 39 wlis kacis ambavi, visac saxeli da dideba swyuroda, da vinac bolos Sig kakal gulSi gaartya mizans. TavisTavad naSromi sustia da dRevandelobis gadasaxedidan _ wasakiTxad yovlad usargeblo: rogorc es xSirad xdeba xolme, roca amgvar literaturul movlenasTan gvaqvs saqme, gamaognebeli gveCveneba, ra manqanebiT gamoiwvia raRac nacodvilarma amgvari aRtkineba. cnobilma kritikosma, Jiul lemetrma rusos esegvari naucbaTevi gandideba adamianuri sibriyvis uTvalsaCinoes sabuTadac ki miiCnia. mis am eseis _ gansja (Discours) xelovnebaTa da mecnierebaTa Sesaxeb, rusos jibe ar gausqelebia: Tumc xelidan xelSi gadadioda, Tavad nabeWd erTeulTa ricxvi didi ar iyo _ sul raRac samasiode cali, aseTi tiraJidan mogebas ki mxolod gadamyidvelebi naxulobdnen. meores mxriv, aman gza gaukvala mdidar aristokratTa karze, romelic, mogexsenebaT, mudam Riaa modaSi Semosul inteleqtualTaTvis. rusos kvlavac SeeZlo notebis gadaweriT erCina Tavi (mSvenieri xelwera hqonda), magram ukve 1950 wlidan ama Tu im didebulis stumarTmoyvareobis xarjze cxovreba arCia; ra Tqma unda, im SemTxvevebis garda, roca maspinZels Tavad mouwyobda xolme skandalur Sexla-Semoxlas. axla ukve seriozulad mokida xeli mwerlobas, kalamic uWrida da arc ideebis naklebobas uCioda. egaa, Sedegi yovelTvis ar iyo erTnairi: "sazogadoebrivi xelSekruleba", romelic man 1752w. wamoiwyo, 10 wlis mere gamosca da romelSic, rogorc iTvleba, sruladaa dawuruli rusos politikuri 188
filosofia, cota vinmem Tu waikiTxa mis sicocxleSi, xelmeored ki mxolod 1791w. daistamba. im drois 500 biblioTekidan, rogorc aRmoCnda, mxolod erTs gaaCnda igi sakuTar sacavSi. rusos mkvlevarma, joan makdonaldma, 1789-91 ww. gamocemuli 1114 cali pamfleti gadaqeqa da mxolod 12 maTganSi miakvlia mis xsenebas. rogorc Tavad ambobs: "marTlacda, unda ganvasxvavoT sazogadod rusos kulti da kerZod _ is kvali, rac misma politikurma azrovnebam daamCnia Tanadroulobas". popularoba, romelic jildos mogebiT daiwyo da zvaviviT matulobda, orad-or wignze iyo damyarebuli: pirveli _ es misi romani gaxldaT, "axali eloiza", riCardsonis "klarisas" Targze gamoWrili _ axalgazrda qalis cdunebis, monaniebisa da sasjelis ambavi, ostaturad gamiznuli mkiTxvelTa swored qalTa wrisaTvis _ gansakuTrebiT ki saSualo klasis, burJuaTa fenis banovanTaTvis _ moralizebisaken maTi dauokebeli swrafvis gaTvaliswinebiT. teqsti im droisaTvis sakmarisad Tamami iyo, dedaazri _ zedmiwevniT Sesaferisi. marTalia, parizis arqiepiskofosma brali dasdo avtors, TiTqosda igi “macduris gangdebis saburveliT, garyvnilebis samsalas aparebda mkiTxvels”, magram aman mxolod wignis gasaRebas Seuwyo xeli, iseve rogorc Tavad rusos eSmakurma winaTqmam, sadac igi amtkicebda, rom umankoesi gogonac ki, vinac gind erT gverds waikiTxavda, sulis siwmindes unda gamoTxoveboda. Tumcao, amatebda iqve _ "umanko sulebi xom sasiyvarulo romanebs ar etanebian". bolo-bolo saqme imiT damTavrda, gasaTxovari gogonebica da maTi Rirspativsacemi matronebic cremlmoreulni furclavdnen am wigns da finalis maRalzneobrivi SegonebebiTRa imarTlebdnen Tavs. mokled rom vTqvaT, es iyo bestseleri sworedac rom dRevandeli gagebiT, oRond pirebis umravlesoba anonimurad istambeboda da vrceldeboda. 1762 wels, "emilis" qamoqveynebisTanave, rusos popularoba namdvil TayvaniscemaSi gadaizarda. am romanSi man bunebasa da mis mimarT adamianis damokidebulebaze sakuTari ideebis mTeli wyalvardnili daafrqvia; romantizmis zeobis xanaSi es yvelaferi triviad iqca, magram maSin ki sruli siaxle gaxldaT. es wignic imaze iyo gaTvlili, rac SeiZleba meti mkiTxveli miezida; oRondac erT rameSi rusos cota zedmeti mouvida: winaswarmetyvelisa da axali moZRvris xatis Sesaqmnelad misTvis, ubralod, ucilobeli gaxda gonebis SesaZleblobebis sazRvruloba moeniSna da mkiTxvelTa gulebSi sarwmunoebisTvisac mieCina adgili. "emilis" erT-erTi kari man aseve daasaTaura: "rwmenis mirqma", sadac igi ganmanaTleblobis apologetebs, gansakuTrebiT ki aTeistebs, gadametebul TviTdajerebasa da dogmaturobaSi sdebda brals: "egeni
viTom skepticizms qadageben, amave dros ki yovlismcodneebad moaqvT Tavi, ainunSiac ar agdeben im zians, rac maT znekeTil xalxisTvis moaqvT _ fexqveS Telaven SeWirvebulTa bolo imeds, religiuri grZnobis dakninebiT bolo jebirs uxsnian mdidarTa da ZalamosilTa TavaSvebulobas". TavisTavad, gvariani momgebiani svla iyo, oRond dasabalanse189
blad ruso axla eklesiasac gadaswvda da saswaulebis kultis meSveobiT crurwmenebis gavrcelebis xelSewyobaSi daadanaSaula. es ukve Tavxedobas utoldeboda _ Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom amjerad, faruli tiraJirebis aRsakveTad, wigns avtoris xelrTvac daerTo. ruso safrangeTis saeklesio wreebs xom isedac aTvalwunebuli hyavdaT: sxvas Tavi davaneboT da, kaTolicizmSi gadasuli, Semdgom Jenevis moqalaqeobis aRsadgenad kalvinizms daubrunda, axla ki parizis sakrebulom, sadac iansenistebi umravlesobdnen, "emilis" anti-kaTolikuri gamoxdomebi iwyina _ jer saxalxod, iusticiis sasaxlis win dawves wigni da cxel gulze zed mwerlis dapatimrebis brZanebac gasces. mxolod viRac maRali Tanamdebobis pirisagan droulma Setyobinebam ixsna ruso. ramdenime weli imaleboda _ kaTolikeebi kalvinistebze aranakleb ganawyenebulni gaxldnen "emilis" gamo da rusoc wamdauwum icvlida adgilsamyofels. Tumca, mas arc mfarvelebi klebia: inglisSi 15 Tve cxovrobda gulmSvidad, 1767 wlidan ki safrangeTis xelisuflebamac Sewyvita misi devna. uSualo moZuleT rusos axla mxolod TanamoZme inteleqtualebiRa miaCnda, gansakuTrebiT _ volteri. swored maT sapasuxod dawera Tavisi "aRsarebani". dastambvaze Tavi ar gamoudvia, Tumca sxvadasxva salonebSi mowyobili wakiTxvebis Sedegad naSromi farTod iyo cnobili. misi gardacvalebis wlisaTvis (1778), rusos saxeli ukve yvelas pirze ekera _ aRaras vambobT revoluciis periodze. ase da amgvarad, saxelis moxveWa rusos sicocxleSive ar gasWirvebia. Cveni gagebiT, sawuwunoc bevri araferi hqonda, oRondac kazmulsityvaobis istoriaSi Civilisa da moTqma-godebis didostatis wodeba rusos mainc ganaRdebuli aqvs: Tu davujerebT, cxovrebaSi wvalebisa da devnis meti araferi rgebia. amas imgvarad da imdenjer imeorebs, eWvis Setana uxerxulic geCveneba _ gansakuTrebiT, janmrTelobis ganxriT: "ubedur
dReze gaCenili, dReyovel vebrZodi tkivils... 30 weli ar miZinia nebisad... bunebam erTi niWi damamadla mxolod _ tkivilis atanis unari, raTa Zalamouwuravad SemZleboda misi SegrZnoba". erTi kia _ mas
marTla hqonda problemebi _ sakuTar penisTan dakavSirebiT. 1755w. eqim tronSenTan miweril werilSi igi ixseniebs "im organos funqciur moSlas, romlis meSveobiTac Tavad Cavisaxe". misi biografi, lester krokeri, amtkicebs: "ukve danamdvilebiT SeiZleba iTqvas, rom ruso hipospadiaziT _ penisis deformaciiT iyo daavadebuli, ris Sedegadac uretra normalurad veRar funqcionirebda." gasagebia, rom zrdasrul kacs es did fsiqologiur da fizikur problemebs uqmnida sazogadoebaSi: "axlac tanSi maJrialebs, roca vixseneb rogor videqi maRali wris banovanTa garemocvaSi, simwris ofli masxavda da velodi, rodis Camovardeboda pauza raRac yovlad umniSvnelo, gulisgamawvrilebeli qaluri tlikinis dros... mere kibeze Cavrbodi da Cems Tars iRbalze iqac vinme maRalCinosnis meuRles gadavawydebodi xolme, gareT an laqiebi maslaaTobdnen qalebisa da batonebis gamosvlis molodinSi, an meetleebi afuilebdnen Cibuxebs... erT bnel, cariel kuTxes va190
nacvalebdi mTel qonebas, magram ra... bolos, isev viRacis gamqirdavi mzeris qveS, abreSumwindamosili fexis TandaswrebiT miwevda Sardva." mTeli Semdgomi abzaci amgvarive Tavis Secodebis surviliTaa gajerebuli, oRond imis eWvic Cndeba, rom misi damweris janmrTeloba arc mTlad aseT savalalo mdgomareobaSi gaxldaT. roca awyobs, imasac gaiZaxis _ fizikurad ara miWirda-rao. permanentuli uZilobis ambavic misive fantaziis nayofi unda iyos _ mravali Tanamedrove ixsenebs, gvariani xvrinva sCveodao. deivid hiumi, romelic mas inglisSi mogzaurobisas axlda, pirdapir wers: "kaJiviT magari iyo _ erTxel mTeli Rame gembanze gaatara, saSinel amindSi, mezRvaurebi lamis sicivisagan daiToSnen, eg ki viTomc aq araferio, surdoc ar damarTnia". asea Tu ise, sakuTar Tavze zrunva-wuwuni bolos Cvevad eqca, piradi cxovrebis nebismier epizodze mogonebas gadatanili tanjvis saburvelSi axvevda _ gansakuTrebiT, SeZlebul da keTilSobil banovanTa winaSe. sakuTar Tavs "mokvdavTa Soris uubeduress" uwodebda, ixseniebda "av bedisweras, mSier ZaRliviT rom damsdevs kvalSi", seriozulad amtkicebda, rom "cota vinmes Tu uRvria CemsaviT cremli" da bolos isic ganacxada, "Cemi sve-bedis aRweras vervin ikisrebs, da romc scados kidec, kacs ver ipovis, monaTxrobi rom daijeros". sinamdvileSi, Tavadac bevri wera da sxvac Zalze bevri daajera, sanam axlos gaicnobdnen... Tumca, zogjer raRac simpaTiebi mainc rCebodaT am "bedkruli Jan-Jakis" mimarT. q-n d'epines, mis mfarvels, visac igi yovlad autanlad eqceoda, aseTi ram wamoscda, Tumca ki karga xnis axelili hqonda Tvalebi sakuTari proteJes umsgavsoebebze: CemTvis axlac sevdismomgvrelia is morCileba da
Tviniereba, riTac igi mis Tavs datexil ubedurebebs CamoiTvlida xolmeo. arcaa gasakviri, radgan jer kidev axalgazrdam, Txovnis qaRalde-
bis weraSi gaiwafa xeli. SemTxveviT, erTi maTgani SemogvrCa kidec: savoiis mmarTvels werda, iqnebada dRiuri saarsebo daminiSnoT, ukurnebeli seniT var Sepyrobili da didxans mainc xom ver gavatano.
am TavSecodebis miRma ukve egocentrizmi moCans, imis rwmena, rom is sruliad gansxvavdeba sxvaTagan, misi gaWirvebac gansakuTrebulia da Rirsebebic. Tavad wers: "Tqveni da Cemi satanjveli viT Sevadaro? Cemi mdgomareoba arnaxulia, dasabamiTgan argagonili..." aseve, "jer ar gaCe-
nila igi, vinc iseve Semiyvarebda, ragvari siyvarulic Tavad ZalmiZs _ jer aravis boZebia amgvari niWi". an, Tundac: "Tavs bednierad CavTvlidi, se mainc gadavyrodi pirovnebas Cemze znekeTils... miCveneT guli, metad mowyale, metad mgrZnobiare, metad mimndobi... bolomde mxolod STamomavloba Tu damafasebs... Cemi nugeSi dResdReobiT mxolod isRaa, Tavad rogor vafaseb sakuTar Tavs... ganmanaTleblobas erTi xelisufleba mainc rom eSva, aqamde Cemi biustebiT iqneboda mofenili mTeli qveyana..." raRa gasakviria, edmund berks rom eTqva: ampartavnobis xelovneba iseT doneze aiyvana, sigiJes arc aRaraferi ukldao. 191
marTlacda, imdenad ampartavani iyo, adamianuri grZnobebisaTvis Seuvali egona Tavi: "siZulvili CemTvis ucxoa _ imden pativs vcem sakuTar
Tavs, siZulvilisaTvis adgilic aRar mrCeba... arc eWviani vyofilvar odesme, arc SurisZiebis survils davuWamivar... xandaxan sibraze Tu wamomivlis xolme, isic mcire xniT..." sinamdvileSi yvelaferi piruku iyo da bevrs es SeumCneveli ar darCenia. rusom, pirvelma axal inteleqtualTa Soris, mTeli kacobriobis megobrad ki gamoacxada Tavi, magram amas misTvis xeli ar SeuSlia, konkretul adamianebs samkvdrod gadakideboda. erTi maTgani, misive yofili mokeTe, Jeneveli eqimi tronSeni mxolod mxrebs iCeCavda: "ranairad xdeba, kacobriobis megobari pirad megobrebs veRar eguebodes?" amaze rusos Tavisi argumentebi hqonda: "me
kacobriobas vambob, Torem adamianebi yvelgan sxvadasxvanairebi arian. CemsaviT WeSmaritebis mimdevari ukeTur xalxs yvelgan gadaawydeba _ amisaTvis Sors wasvla araa saWiro." sruli egoisti, ruso mis mimarT
uaryofiT damokidebulebas WeSmaritebisa da saTnoebis uaryofasTan aigivebda; amgvarad, gadaWarbebad araferi miaCnda sakuTari mtrebisTvis _ misi azriT, Tavad maTi arsebobac ki samaradiso sasjelis debulebas ganamtkicebda: "bunebiT gulboroti ara var, _ uTxra erTxel qalbaton d'epines, _ magram roca vxedav, amqveyniuri samarTali brmaa am
urCxulebis mimarT, maTTvis ganxvnil jojoxeTis karze fiqric Svebas maniWebs."
magram Tuki marTalia, rom ruso ampartavanic iyo, egoistic da WinWyli xasiaTiTac gamoirCeoda, raRa yvela mis dasaxmareblad iwvdida xels? amis pasuxi isev mis xasiaTsa da imdroindel istoriul viTarebaSi unda veZeboT. SemTxveviT, qvecnobierad Tu gamiznulad (an, SesaZloa, samive erTad) ruso pirveli aRmoCnda, vinac meTodurad da sistematurad xeirobda privilegirebulTa braleulobis sindromiT. metic, igi amas sruliad gansakuTrebuli midgomiT sCadioda _ uxeSobis meSveobiT. kacma rom Tqvas, ruso Tanamedroveobis gabrazebuli axalgazrda Taobis naRd prototipad moCans. bunebiT anti-socialuri sulac ar gaxldaT _ piriqiT, yrmobidanve sazogadoebaSi Tavis gamoCenisaken iswrafvoda, gansakuTrebiT ki swored sazogadoebaSi gamosul qalTa Rimili xiblavda. erTgan wers kidec: "viRac yvavilebis gamyidveli gogonebi, mrecxav-
mkeravebi, momvlel-ZiZebi da sxvani da sxvani ar mainteresebdnen. ufro axalgazrda qalbatonebisaken mimiwevda guli." egaa, provincials Sori-
danve cnobdnen; 1740-ian wlebSi misi mcdeloba, sazogadoebisaTvis koWis gagorebana gaeTamaSa, sruli marcxiT damTavrda da misma pirvelma piesamac, maRali wris banovanTa gulis mosagebad gamiznulma, fiasko ganicada. oRondac, konkursze jildos miRebam kargi karti gauxsna xelSi _ bunebriobis Tezisi marTlac oqros sabadod iqca misTvis da rusomac niri 192
icvala: gauTlelobis damalvas misi daufaravad warmoCena amjobina da mdabiorobas axla ukve saTnoebis wyarod asaRebda. ucnauria, magram swored am taqtikam gaumarTla: safrangeTis aristokratiis SedarebiT ganaTlebul axalgazrdobas modad eqca klasobrivi privilegiebis arsebuli sistemis gamo Wmunva, da mwerlebs gantevebis sigel-gujaris roli miakuTvnes. imdroindeli mimomxilveli, vinme duklo werda: "didebulTagan isinic ki, visac inteleqtualebi gulze sulac ar exatebaT, cdiloben maT mimarT yuradReba mainc gamoiCinon _ axla modaa aseTi." nafereb kalmosanTa umravlesoba, raRa Tqma unda, sakmevels ukmevda Tavis mwyaloblebs, rusom ki sawinaaRmdego moimoqmeda da amiT kidev ufro "modur", '"saintereso", yvela salonsa Tu buduarSi sasurvel stumrad iqca _ gauTlel, dauxvewavi manerebis mqone "bunebis Svilad", anu "daTvad", rogorc mas siyvaruliT ixseniebdnen. sayovelTaod dakanonebul qcevis normebs igi "grZnobebis feTqvas" upirispirebda, keTilgonierebasa da TavdaWeras _ "gulisTqmisaTvis yurisgdebas": Cemi grZnobebi imgvaria, Tqveneburi zrdilobis wesebs ver
urigdeba... bunebiTa var uxeSi, usiamo, tetia _ da principulad aseTive vrCebi... Tqvens gawvrTnil finiebs verasodes davemsgavsebi _ dabadebiT barbarosi var... Cems gulisgulSi imdeni ram Zevs, mwerlobisaTvis veRarc vicli...
amgvari qceva zedmiwevniT miesadaga mis prozas, romelic stilisturad bevrad Camouvardeboda TanamedroveTa daxvewil-dakrialebul periodebs. Tanac, misi pirdapiroba sqesis sakiTxebSi lamis saarakod iqca: "axal eloizaSi" man qalis tualetis iseTi detalic ki moixsenia, rogoric iyo korseti (!). sazogadoebaSi miRebuli normebis ugulebelyofas ruso samosis gamorCeuli sisadaviTa da TavisuflebiTac usvamda xazs, rac mere axalgazrda romantikosTa sayovelTao maxasiaTeblad iqca. SemdgomSi werda kidec: "gardaqmna tansacmlidan daviwye. SeveSvi oqros Zewkvebs, TeTr windebs, welze daSnis Semortymas... saaTic ki gavyide." amas grZeli Tmebi mohyva da saerTod, ruso erTaderTi TmawvermoSvebuli brZenkaci iyo im xanebSi. TerZis meSveobiT igi wlidan wlamde xvewda da amravalferovnebda sazogadoebis yuradRebis mipyrobis xerxebs. alan remzim nevSatelis tbis piras mdgomi ruso raRac gaugebari warmomavlobis aRmosavlur xifTanSi gamosaxa, oRond es mxatvris fantaziis nayofi ar yofila _ ruso eklesiaSic ki am samosiT daiareboda. mrevli jer aRSfoTebam moicva, magram maleve SeeCvia am axirebas. inglisSi rom miiwvies, druri leinis TeatrSic ase gamowyobili gamocxadda da brbos aRtacebuli SeZaxilebis sapasuxod, loJis moajirze gadayudebuli, q-ni garikis swored am xifTanis kalTaze Camokonwialebam gadaarCina govardnas. gaazrebiT akeTebda amas Tu ara, yovel SemTxvevaSi, ruso aRmatebuli TviT-reklamisti, an, dRevandelni rom ityvian, promouteri gaxldaT: 193
misi eqscentromania, epataJi, yovlad sofisturi msjelobani gansakuTrebul yuradRebas ipyrobda da ase gansajeT, sasurvelic ki iyo zemdgom mfarvelTa, TayvanismcemelTa da ubralod, gareSe mkiTxvelTaTvis. Tu davukvirdebiT, pirovnebis urTierToba sazogadoebasTan, Tundac Cacmulobisa da iersaxis gaTvaliswinebiT, im droidan mravali inteleqtualisaTvis metad mniSvnelovan faqtorad iqca warmatebis misaRwevad. am mxrivac ruso gzis gamkvlevis rolSi gvevlineba. ise, kacma rom Tqvas, gana sworadac ar iqceoda? xalxis umravlesoba Znelad egueba axal ideebs, oRond pirovnuli qceviT iolad ixiblebian. eqstravaganturoba saukeTeso saSualebaa miqsturis dasatkbobad, roca saqme uCveulo, erTis SexedviT, miuRebel ideebs exeba. yuradRebis mipyrobis kidev erT saSualebad rusom, romelic gvariani fsiqologi gamodga, axla umadurobis gamovlenac saTnoebis niSnad gamoacxada: raki Tavad angariSiani kaci gaxldaT, xolo Tavi ki dairwmuna _ pirdapiri mniSvnelobiT _ yovelTa Soris gamorCeulad zneobrivi pirovneba varo _ es ukve imas niSnavda, rom sxvebi bevrad ufro angariSianni unda yofiliyvnen, Tanac, misgan gansxvavebiT, mxolod qvena miznebis misaRwevad SemarTulni. amgvari logikiT, vinc ki masTan saqmes daiWerda, yvela mis gacurebas ecdeboda da igi, ubralod, valdebuli xdeboda sakuTari gamWriaxobiTa da SorsmWvretelobiT daeTrguna isini. amgvarad, erTaderTi, ra niadagzec SeiZleboda misi sxvebTan urTierToba damyarebuliyo, umartivesi principiT gamoixateboda: isini gascemen, me viReb. yovelive amas ruso damatebiT gamarTlebasac uZebnida: misive unikalurobis gamoisobiT, vinc ki mis mimarT sCadioda sikeTes, faqtiurad, sakuTar Tavs scemda pativs. swored amas umtkicebda diJonis akademiis komitetis wevrebs misTvis jildos miniWebasTan dakavSirebiT gagzavnil sapasuxo werilSi: "Cemi esei arcTu yvelasaTvis
sasiamo simarTles Tesavs da es Tqveni gabeduli nabijic Tqvenve ufro gdebT pativs... batonebo, marwvane dafnis gvirgvini, riTac SemamkeT, Tqvenive didbunebovnebis niSnad iqceva samaradJamod". ruso imave
stilSi moqmedebda, roca saxelma da didebam bevrs mis mimarT stumarTmoyvareobis Jini gauCina: "sapyarad viqec da kacobriobac movalea Cemnair SeWirvebulT gauwodos saSvelad xeli"... sxvagan imasac Civis, rom "damTrgunvelia, gindac sakuTari nebis sawinaaRmdegod, ucnobTagan wya-
lobis mirqma: roca aTasgzis ganmeorebul Txovnas vTanxmdebi, amas gamorCenis mizniT rodi Cavdivar _ ubralod, minda gareSemo simSvidem da siwynarem daisadguros... sabolood, Cemdami gamoCenili sikeTe rac ar unda Zviri eRiros, mboZveli mainc valSi mrCeba _ me xom es ufro Zvirad mijdeba". Turme nu ityviT, mas iZulebuls xdidnen sakuTari pirobebi daeyenebina qalaqgareT, agarakze sacxovreblad miwvevis SemTxvevaSi: "bednierebaze Cemi warmodgena imas moicavs, arodes movimo-
qmedo is, risi mciredi survilic ar gamaCnia. amitomac viTxov, srulad ganmitevoT nebismier valdebulebaTagan. odnavadac Tu SemawuxeT, meti veRarasodes mixilavT Tqvensas". samadlobelo werilebic ki (Tuki maT 194
saerTod SeiZleba ase vuwodoT) ganawyenebul-Seuracxyofili kacis mier bodiSis moxdis moTxovnas ufro waagavs: "didad gmadlobT _ wers igi mavans _ rom damiTanxmeT stumrad gwveodiT. oRondac Cemi es mad-
loba odnav ufro Tbili grZnobiT iqneboda nakarnaxevi, mand yofna ase saZnelo rom ar gagexadaT CemTvis."
rogorc erTi biografTagani aRniSnavs, ruso erTTavad raRac maxeebs ugebda xolme xalxs: jer Tavis xelmokleobasa da gaWirvebaze mohyveboda wuwuns da mere, Tuki daxmarebas SesTavazebdnen, aRSfoTebasa da guliswyromas gaiTamaSebda _ rogor ar gesmiT, raoden zians ayenebT sakuTar Tavs, roca megobari movaled gindaT gaixadoT... da iqve daamatebda: Tumca uarze ara var Tqveni winadadebac movismino, Tuki SevTanxmdiT, rom fulze ar vxurdavdebio. amgvarad kvantgamodebuli keTilmosurne, raime gaugebrobis Tavidan asacileblad, iZulebuli xdeboda rusos moTxovnebisaTvis aqeT gaewia angariSi. rusos gansakuTrebiT kargad socialur safexurze masze ufro maRla mdgom xalxTan hqonda erTi fandi damuSavebuli: sul iolad arwmunebda aseTebs, rom madlobebis frqveva da saerTod, yalbi madlierebis gamoxatva mis pirovnulobasTan SeuTavsebeli iyo; luqsemburgis dukas, marSal de monmoransis amgvarad SeTxzuli baraTi gaugzavna: "arc xotbas gasxavT da verc madlobis sityvas getyviT, Tqvens saxlSi ki vcxovrob. yvelas Tavisi ena aqvs _ Cemsaze ukve yvelaferi giTxariT". xrikma gaWra _ dukas meuRle pasuxad aqeT uxdida bodiSs: "Tqvenis mxriv raime madlobis gamoxatva sruliad zedmetia _ es Cven, marSali da me unda vgrZnobdeT Tavs Tqvengan davalebulad." oRondac ruso sul ar gaxldaT wynari, dalxinebuli yofis mosurne kaci. mis angariSian xasiaTs paranoikuli bunebac gverdi-gverd uTavsdeboda, da es ukanaskneli aranairad ar aZlevda mSvidi, sakuTar pirovnebaze koncentrirebuli, parazituli cxovrebis saSualebas. gauTavebeli uTanxmoebani, dava da ayalmayali hqonda TiTqmis yvelasTan Tavis garSemo, megobrebTan ki _ gansakuTrebiT. aseTi qceva gvafiqrebinebs, fsiqikuradac ver unda yofiliyo mTlad janmrTeli. TviTmyofad, farTo gaqanebis gonebaSi es avadoba metad saxifaTo, feTqebad niadags qmnida rogorc Tavad rusos, aseve mis gareSemo myofTaTvis. sakuTari umcdarobis amgvari rwmena, garkveulad, ukve daavadebis pirvelad niSnebze miuTiTebs, da ruso rom erTi ubiri vinme yofiliyo, an TavisTavad ganikurneboda _ garemoebaTa zegavleniT _ anda es avadoba mcire pirovnul tragediad gardaisaxeboda; magram mwerlobis niWma mas saxeli da dideba moutana, da swored es ganumtkicebda rwmenas, rom sakuTari Tavis mismieri Sefaseba kerZo azri ki ar iyo, aramed vox populi _ xma erisa _ moSurneTa gamoklebiT, raRa Tqma unda...
195
es moSurneni ki vinRa iqneboda, Tu ara misive yofili megobrebi, romlebic (es maTTan ganxeTqilebis mereRa mosdioda TavSi), mokeTeobis niRabs amofarebulni, dasabamidan imis cdaSi iyvnen, rogorme sakuTari qvena miznebisaTvis gamoeyenebinaT igi. gamorCenis survilis gareSe megobroba gaugebari cneba iyo misTvis; da rakiRa Tavad saukeTeso iyo adamianTa Soris, Jan-Jak rusosaTvis gauTavisebeli ram a fortiori veRarc sxvisTvis unda yofiliyo SesaZlebeli. amgvari logikidan gamomdinare, ruso eWvianad uTvalyurebda sakuTar "megobrebs", da pirvelsave sababze yalilas texda: didros eCxuba, visganac yvelaze metad iyo davalebuli; eCxuba grims; mTeli scena mouwyo da metad mZimed dacilda qalbaton d'epines, mis ugulmxurvales Tayvanismcemels; eCxuba volters _ Tumca es arc ise saZnelo iyo, simarTle iTqvas; deivid hiums, vinc marTla mowamed miiCnevda rusos, vinac inglisSi waiyvana, gmirad Seracxa da yvelaferi iRona, raTa viziti warmatebuli yofiliyo, Tavad ruso ki _ bednieri. sxva uamravic iyo, karis SedarebiT naklebxmauriani gajaxunebiT... magaliTad _ Tavis Jenevel megobar, eqim tronSenTan. umravles SemTxvevaSi ruso mravalfurclian, sayvedurebiTa da braldebebiT savse werilebs acxobda xolme, deduqciuri mokvlevis namdvil Sedevrebs, sadac yoveli samxili ostaturad iyalbeboda, ambavi gadasxvaferdeboda, incidentTa Tanamimdevroba irRveoda swored imgvarad, adresati rogorme "namdvil urCxulad" gamoeyvana. deivid hiums rom werili miswera, 1766w. 10 ivlisiT daTariRebuli, dRevandel 25 nabeWd gverds moiTvlis. hiumis biografis moswrebuli daxasiaTebiT, "ese ustari ubrwyinvalesia stiliT da yovlad momajadoebeli Tavisi logikiT, rac ki odesme aRreuli gonebis mier Seqmnila." TandaTanobiT rusom isic irwmuna, rom mokeTeobis calkeuli SemTxvevebi, riTac misi mtrebi iniRbebodnen, SemTxveviTi ki ar iyo, aramed SeTqmulebis erTian jaWvs warmoadgenda, xolo es yvelaferi piradad misi da zogadad misi moRvaweobis dasaTrgunad imizneboda. gamowvlilviT gansjis Sedegad im daskvnamde mivida, SeTqmulebis sawyisi verselis komtesas saxlSia saZiebelio (16 wlis ruso iq erTxanoba laqiad idga): "vgrZnob, swored im droidan damiwyes devna-TvalTvali,
sakuTari faruli zraxvebis aRsasruleblad, da raRa gasakviria, Tu mec im saxelmwifo wyobas vadanaSauleb, romelic yovelive am umsgavsobas xels afarebda". oRondac, saRi TvaliT Tu gadavxedavT faqtebs, sxva
TanamemamuleebTan SedarebiT, ruso bevrad met pativSi iyo safrangeTis xelisufalTagan: sul erTaderTxel daupires dapatimreba, xolo mTavari cenzori, vinme malSerbe, yovelnairad xels uwyobda misi nawerebis gamoqveynebas. magram wlidan wlamde ruso ufro da ufro ajerebda Tavs, rom saerTaSoriso SeTqmulebis msxverpli xdeboda _ es azri gansakuTrebiT inglisSi yofnis Semdeg aekviata. mTavar konspiratorad ki deivid hiumi dasaxa _ raRa Tqma unda, aTeulobiT xelqveiTiT garSemortymuli. iqamde mivida, uzenaes sasamarTlos Tavkacsa da lordTa palatis Tavmjdomares, lord kemdens miswera, SeiaraRebul dacvas moviTxov qveynis farglebis dasatoveblado. duvris navsadgurSi, 196
gamgzavrebis win, gembanze avarda dafeTebuli da kaiutaSi Caiketa, mere anZaze aZvra da moseire brbos mimarTa mgznebare sityviT _ es Tavisufali kaci ZaliT surT inglisSi damakavono. samSobloSi dabrunebisTanave, saxlis karze gancxadebebis gamokvras mihyo xeli, romlebSic wvrilad aRnusxavda yvela im wyena-saCivars, sazogadoebis sxvadasxva wreebis mimarT rom dagroveboda; aravin gamorCenia, yvelas Tavisi miago _ mRvdlebs, swavlulebs, rigiT nacnobebs, qalebs da, ase gansajeT, Sveicariasac ki gadaswvda. gansakuTrebiT safrangeTis sagareo saqmeTa ministrs adanaSaulebda _ saerTaSoriso antirusoistuli SeTqmulebis moTaveobis estafeta axla mas gadauloca: rusom korsikisaTvis konstitucia dawera da _ aha Sedegi! safrangeTi korsikas ierTebs; imave sagareo saqmeTa ministris piradi TxovniT msgavssave dokuments damoukidebeli poloneTisaTvis qmnis da _ kvlav Ralati _ mis jinaze, axla ministri gadadga! "WeSmaritebisa da
samarTlis gansaxierebis garda, vera brals ver vdeb Tavs Cemsas, risTvisac ki SeiZleba ase mdevnidnen da mawamebdnen... magaTi neba rom iyos, cocxlad Camasvenebdnen kuboSi... sadac ar unda mivdiode, yovel Cems SesaZlo svlas winaswar Tvlian da kvalSi mdeven... yvela magaTi mosyidulia _ SemTxveviTi Tanamgzavrebi, meetleebi, sastumroebis mepatroneni... gzaze iseT xmebs miyrian, yovel nabijze guli kbilebiT miWiravs." misi erT-erTi bolo naSromi _ "dialogebi sakuTar Tav-
Tan" (wamoiwyo 1772w.) pirdapir avlens mis am devnis manias. damTavrebisTanave im daskvnamde mivida, "isini" amas ase ar datovebeno da 1776w. 24 Tebervals notr damis taZars miadga _ xelnaweris sakurTxevelze dasveneba unda eTxova, mxolod ase Tu gadavarCenTo. karibWe Carazuli aRmoCnda. aqac SeTqmuleba! mainc ar Caiqnia xeli, 6 asli gadaawerina da windaxedulad, sxvadasxva xalxs dauriga, maT Soris dr. jonsonis uganaTlebules megobar qals, linCfildel q-n bruk buTbis, romelmac gamoaqveyna kidec zemoxsenebuli opusi 1780w. am droisaTvis ruso ukve saflavs iyo mibarebuli da albaT, imqveynadac Wmunavda adamianTa gularZnilobis gamo... maniakaluri sindromi savsebiT realur SegrZnebebs uvlens Sepyrobils, da ra gulqva unda iyo kaci, xandaxan marTla ar Seicodo am dReSi Cavardnili. magram ase iolad rusos fenomens gverds ver auvli: is kacobriobis megobrad, WeSmaritebisa da saTnoebis apologetad acxadebda Tavs, aseTad scnobdnen kidec da aseve ixsenieben xolme dResdReobiT. amitomac upriania, bolomde CaveZioT, ramdenad RaRadebda igi Seuval WeSmaritebebs da ramdenad saTno pirovneba iyo Tavad. aq simarTleWeSmaritebis sakiTxi umTavresia, radgan gardacvalebis Semdgom, ruso swored misi "aRsarebiT" iqna cnobili. es iyo TviTmcdeloba, sruli Sinagani simarTle eTqva erTi adamianis cxovrebaze, rac manamde aravis ucdia. TavisTavad, es erTgvari ze-sando avtobiografiaa, iseve rogorc 197
10 wlis mere (1791) jeimz bozuelis mier gamoqveynebuli dr. jonsonis Sroma miiCneva zesando biografiad. ruso swored amgvarad udgeboda Tavis Canawerebs. 1770-71 wlebis mijnaze, gadaWedil salonebSi, 15-17 saaTis ganmavlobaSi kiTxulobda maT, xemsisaTvis patar-patara SesvenebebiT. misi braldebebi nacnob-ucnobTa mimarT imdenad damzafravi iyo, q-nma d'epinem xelisuflebis warmomadgenlebsac ki mimarTa TxovniT, aRekveTaT es umsgavsoba. ruso dasTanxmda, oRond bolo jerze aseTi mimarTviT daamTavra sajaro gamosvla: "me mxolod simarTle vTqvi. Tu vinmem icis raime faqti, raic Cems
naTqvams ewinaaRmdegeba, aTasgvari mtkicebac rom warmoadginos, mainc Cemsaze vidgebi. vinc ki micnobs da mainc undoblobas micxadebs, gawkepvlis Rirsia. adges da meCvenos!" amas metad STambeWdavi siCume mohyva.
ruso Tavis simarTlismTqmelobis unars SesaniSnavi mexsierebiT asabuTebda; metic, mkiTxvels umtkicebda, rom pirveli iyo, vinac ar daerida sakuTari seqsualuri cxovrebis warmoCenas _ oRond ara trabaxisa da Tavmowonebis, aramed sircxvilis gancdiTa da monaniebis mizniT: "Cemi amgvari Tavgadasavlebis bnelsa da bilw labirinTebis mox-
ilvas is ki ar miZnelebs, rac danaSaulebrivia, aramed is, rac axla mxolod sircxvilisa da monaniebis grZnobas miCens". oRond, ramdenad
gulwrfelia ruso? turinSi, jer sruliad axalgazrda, qalaqis bnel SukebSi dabodialobda da qals Tu SeeCexeboda se, uciloblad SarvalCaxdili uTmobda gzas: "auwerelia is siamovneba, rasac amgvari gamoxdomebi maniWebda!" ucnauri komentaria, RmerTmani. ruso yvela gagebiT egzibicionisti iyo, da es mis Txrobasac aSkarad etyoba _ erTgvari kmayofilebiTac ki aRwers Tavis mazoxistur midrekilebebs: Zalad rogor gamoyavda moTminebidan pateris mkacri da _ mademuazel lambersie, radgan dasja SiSvel ukanalze SiSvelive xelisguliT gatyepvaSi mdgomareobda; igiveze ubiZgebda meore qalbatons, vinme mademuazel grotonsac: "erTi netareba iyo es sasjeli, maTi brZanebebis usityvod aRsruleba..." imasac yveba, biWobaSi, xelmruSobas rom daeCvia, rac savsebiT bunebrivad, saWirod da sasargeblodac ki miaCnia: "am codvas,
romliskenac simorcxve da gulCaTxrobiloba gvibiZgebs, bevri dadebiTic sdevs Tan, warmosaxvis gansaviTareblad; igi saSualebas iZleva nebismieri qali Cvens survilebs davumorCiloT da mSveniereba vimsaxuroT _ Tumc sinamdvileSi Cven is ar dagvebedos... garda amisa, axalgazrdebs xom veneriul daavadebebisaganac icavs." amasTan, wvrilad mogviTxrobs, Tu rogor cdilobda viRac mamaTmavali mis cdunebas imave turinis erT qarvaslaSi. imasac aRiarebs, q-n de varensis wyalobas mis mebaResac vuziarebdio. arc imis moxseneba aviwydeba, mavan qalwulTan mxolod imitom momecara xeli, kertebi ganuviTarebeli hqonda, iman ki mirCia, qalebs Tavi anebe da isev Sens maTematikas mixedeo. iqneb ami198
tomac, mowifulobis xanaSi masturbacias mivubrundi, rac ufro mosaxerxebeli mgonia, vidre qarafSuta qalebis devnao. iseTi STabeWdileba iqmneba, da iqneb gamiznuladac, rom avtoris damokidebuleba seqsis mimarT bolomde raRac infantiluri darCa _ aki q-n varensac is yvelgan mxolod "dedikod" ixseniebs: "Maman"... amgvari midgoma _ da aseve, sxva epizodebis gaxseneba, rac qurdobas, crumowmeobas, simxdalesa da sxvaTa da sxvaTa mravalTa codvaT moiTvlida _ Taviseburad ganamtkicebda kidec Seulamazebeli simarTlis Tqmisi rusos midrekilebis legendas. magram swored aq iyo ZaRlis Tavi damarxuli: amgvari braldebebi sakuTari Tavis mimarT ukve sxvebis mimarT ragindara absurdul braldebebsac damajerebels xdida. didros TqmiT: "Tavze ferfls iyris, rom sxvebis Tavze lafis dasxma gaamarTlos" metic, rusos simarTle umetesad mxolod naxevarsimarTlea da es, ase vTqvaT, arCeviTi patiosneba sworedac rom upatiosnobis damRad adevs rogorc mis "aRsarebas", aseve werilebs. mis mier moxmobili "faqtebi" Tanamedrove mkvlevarTa gadasaxedidan xSirad zerele, damaxinjebuli, an sulac ararsebuli aRmoCndeba xolme. zogjer ki amas Tavad teqstSi arsebuli winaaRmdegobebi avlens: vTqvaT, homoseqsualizmze sul sxvadasxvas ambobs emilisa da aRsarebaSi. misi unaklo mexsierebac, ubralod, miTia: mamamisis gardacvalebis TariRic eSleba da asaksac arasworad uTiTebs _ samociode wlisa iyoo; maSin rodesac danamdvilebiTaa cnobili, 75 wlisa miicvala. turinSi sakuTari Tavgadasavlebis lamis yvela ambavi urTierTwinaaRmdegobrivi detalebiTaa savse. ase Cans, "aRsarebis" arc erTi epizodi araa sando, Tuki gareSe mtkicebebiT araa gamagrebuli. Znelia ar daeTanxmo rusos cnobil Tanamedrove mkvlevars, iohan haizingas, romlis TqmiT: "aRsarebaSi mravalgzis ganmeorebuli gancxadebebi WeSmaritebisa da patiosnebis zedmiwevniT midevnis Taobaze, masSi gamovlenil tyuilebsa da nayalbevs kidev ufro samarcxvinos xdis." xolo rac mis upatiosnobas ukve sworedac rom saxifaTos xdida, da rasac ase ufrTxodnen kidec misi yofili megobrebi _ es misi SeTiTxnili braldebebis uzado stiliTa da maxvilgonierebiT gocema iyo. rusos erTi piruTvnel biografTagani, prof. krokeri aRniSnavs: "veneciaSi momxdari epizodis aRwera (iseve rogorc nebismieri sxva msgavsi SexlaSemoxlisa) imdenad damajerebelia fsiqologiurad, imdenad cocxladaa moTxrobili, imgvari gulwrfelobis aura axlavs, Sokismomgvrel STabeWdilebas axdens mkiTxvelze." maS ase, esec rusos marTalkacobis Sesaxeb; saTnoebis Taobaze raRa vTqvaT? Cven Tavad, gana yvela da yovelTvis miviswrafiT misken? erTis SexedviT, uxerxulic kia aTasi juris mkvlevar-kritikosTa mier ganCxrekili, SiSvel faqtebamde dayvanili Tu gamowvlilviT ganx199
iluli rusos cxovreba TanamedroveTa raRac zneobriv samsjavroze gamovitanoT; magram aki Tavad moiTxovda amas, da Tu im uzarmazar gavlenasac gaviTvaliswinebT, rac misma Sexedulebebma moaxdina eTikuri normebisa Tu qcevis normebis cvlaze, sxva gza arca gvaqvs. igi siyvarulisTvis gaCenilad acxadebda Tavs, da ukve mcnebad naqcev am grZnobas lamis meti gznebiT qadagebda, vidre maxarebelTagan umetesni. mereda, ramdenad avlenda ruso siyvaruls swored maT mimarT, visac gangebam mis gverdiT daabeda yofna? marTalia, dedis sikvdilma normaluri ojaxuri garemo daakargvina, da verc raime gansakuTrebuli grZnoba SerCeboda misdami, rakiRa aranairad ar SeiZleba xsomeboda; oRondac mas arc sxva vinme axloblis mimarT gamouCenia odesme TanagrZnoba, da sakuTari mamis sikvdilic misTvis mxolod memkvidreobis miRebis ambavi iyo. dakarguli Zma maSinRa gaaxsenda, misi mkvdrad gamocxadeba rom dasWirda, memkvidreobis darCenili nawilis dasasakuTreblad. saerTod, ojaxTan misi urTierToba martooden fuliT ganisazRvreboda. aRsarebaSi Tavad aRniSnavs: "CemSi mudam ori urTierTgamomricxavi sawyisi ebrZoda erTurTs _ angariSianoba da zizRi xelis WuWyis mimarT." oRondac am "zizRis" kvali misi cxovrebis gzaze arsada Cans. sapirispiros ki Tavad gviyveba: "qonebis sakiTxi Cems sasargeblod rom gadawyda, werili
saRamos miviRe da mec meore dRemde vixangrZlivebdi siamovnebas... mere Tavs Zalas vatandi, auCqareblad amexsna beWedi. Tamasuqis danaxvaze Jruantelma damiara, oRond mainc veraferi Seedreboda im kmayofilebas, sakuTari Tavis moTokva rom movaxerxe." Tuki amgvar damokidebulebas iCenda ojaxis wevrTa mimarT, gareSes rogorRa moepyroboda? rogor da _ goTvernulad. q-nma varensim oTxjer mainc ixsna quCaSi xelgawvdili maTxovrobisagan, magram roca Tavad gazuluqda, mis keTilismyofels ki mZime dReebi daudga, rusos Tavi didad ar gamoudvia. ojaxis qoneba rom daisakuTra, raRac ki "uwyaloba" samadlod, oRond isic daamata, meti rom gamogigzavnoT, garSemo imdeni gaiZvera gaxveviaT, mainc arafers SegarCeneno. xelebis dabanac amas hqvia, namdvilad. SemdgomSi, ukve Txovnaze pasuxis gacemasac ki zedmet tvirTad miiCnevda. sikvdilamde darCenili ori weli q-nma varensim ad Cavardnilma gaatara, da rogorc amboben, mizezi, ubralod, sakvebis ukmaroba iyoo. arada, aRsarebaSi rusom qebaTa-qeba aRuvlina, "qalTa da dedaTa Soris ukeTilSobilesad" ixseniebda; isic ar daaviwyda eTqva, mxolod imitom ar vwerdi werils, aRar mindoda
misi SeWirveba sakuTar ubedurebaTa CamonaTvaliT gamemZafrebinao.
bolos ki ase amTavrebs: "warved, sakuTar gulmowyalebaTa igeme nayofi da Sens bedkrul mowafesac Cveuli windaxedulobiT ganumzade adgili marjvniT! ganixare gadatanil ubedurebaTa gamo, rakiRa bedma maTi jaWvi ukve gawyvita..." saTnoeba iqiT iyos da, daakvirdiT, sxvis gardacvalebasac ruso mxolod sakuTar egocentrikul konteqstSi Tu ganixilavs! 200
saerTod, SeeZlo ki mas qalis siyvaruli raime sxva, winaswargaTvlili sargeblianobis gareSe? masve Tu davujerebT, aseTi vinme komtessa d'udeto gaxldaT, misi mwyalobelis, q-n d'epines rZali. iqneba da uyvarda kidec, Taviseburad, magram sainteresoa, rom Tavadve SeniSnavs:
winaswar yvela Rone vixmare, misdami werilebi ise Semedgina, maTi gamoqveynebis SemTxvevaSi kargi dRe ar dasdgomodao. tereza levazies rac
Seexeba, swored im mrecxav qaliSvils, 1745w. rom gaixada sayvarlad da vinc 33 weli, rusos gardacvalebamde, gverdidan ar mocilebia, ase da amgvarad ixseniebs: "arasodes araviTari grZnoba ar gamCenia mis mimarT...
mxolod fiziologiuri moTxovnileba makavSirebda da araviTar SemTxvevaSi _ raime sulieri. erTxel vuTxari kidec _ arc migatoveb odesme, da verc colad dagisvam". meoTxedi saukunis mere mainc gatexa
sityva, raRac jvrisweris msgavsi moawyo megobrebisaTvis Tvalis asaxvevad da iqac ar gauSva SemTxveva, sityviT ar gamosuliyo da ganecxadebina: STamomavloba Zegls damidgams, da maSin Jan-Jak rusos gverdiT
dgoma arc ise ubralo ambad gamoCndebao.
meores mxriv, Turme "sakuTari Tavi ejavreboda" am gombio, uwignur gogosTan Tanacxovrebis gamo; mis Zmas daabrala, 42 cali batistis perangi momparao (advilad dasamtkicebeli da, Sesabamisad, Znelad dasajerebeli ambavia); sul imas gaiZaxoda, terezam araTu wera-kiTxva ar icis, dros ver getyvis da Tvis ricxvs ver dagisaxelebso. arsad gamoCndeboda masTan erTad, da Tu saxlSi hyavda stumrebi, terezas neba ar hqonda, sufras mijdomoda. cxel kerZs Tu Semoitanda xolme da eg iyo; dacinva-gamasxaravebis sababs ar maklebdao _ wers ruso. misi uaxloesi wrec ki zogjer Seuracxyofilad grZnobda Tavs, imdenad damamcireblad epyrobodnen gogos maTi TandaswrebiT. isic iTqvas, bevri Tanameinaxe aTas rames ugonebda im sawyals, rusos saqcielis gasamarTleblad, magram swored rom ufro sando xalxi udgeba damcvelad. simarTle ar unda davukargoT da SigadaSig ruso, Tavissave sawinaaRmdegod, aRmatebuli gamoTqmebiT amkobs Tavis "gulis vards": miwaze
fexdadgmuli angelozi, nazi da ganmdobi, saukeTeso mrCeveli, ubralo, tvinaureveli arseba, damyoli bunebis adamiani, boColasaviT morCili...
vgoneb, ruso saerTod arc icnobda mas wesierad _ sakuTar gancdebSi CaZiruls, xelze mosamsaxure gogos Sesaswavlad sad ecala. yvelaze sando portreti, albaT, isev jeimz bozuelma dagvitova, romelic 1764w. xuTjer stumrobda rusos da terezasTan erTad, inglisSi mogzaurobis drosac Tan dayveboda: "tanmorCili, xalisiani, koxta frangi gogona", romelsac rusos misdami miwerili 2 sasiyvarulo baraTi awapna (Cvenamde kidev erTia moRweuli). maTSi ruso Taflad iRvreba da adresatisaTvis saalerso sityvebs ar iSurebs. qals bozuelisaTvis uTqvams:
22 weli gavatare baton rusosTan erTad da Cems adgils safrangeTis 201
dedofalsac ar gavucvlidio. oRond roca bozuelma Secdena daupira, miznis miRweva gasakvirad ioli aRmoCnda. mis dRiurebSi vkiTxulobT: "guSin dilauTenia SevaRwie mis saZinebelSi da mxolod erTxel movaswari. jamSi 13 gamodis". sxvaTa Soris, bozuelis Canawerebidan iseTi STabeWdileba rCeba, tereza arc imgvari beCavi vinme iyo, rogorc bevrs egona. ase Cans, mas marTla uyvarda ruso, mravalmxrivac pativs scemda, magram misive magaliTiT Wkuanaswavli, iseve iyenebda, rogorc Tavad ruso sargeblobda am siaxloviT. ai, cxovelebi ki rusos marTla uyvarda. igive bozueli wvrilad mogviTxrobs, Tu saaTobiT rogor erToboda Tavis katasTan da ZaRlebTan (ori hyavda, jer Turqi, mere sulTani). rac adamianebs ver daaxarja, im grZnobas sul Tavis cxovelebs unawilebda, londonSic Tan waiyvana da swored ZaRlis saeWvo wkmutunma, lamis iyo, druri-leinis TeatrSi b-ni garikis misda sabenefisod mowyobil warmodgenaze wasvla rom gadaafiqrebina. rusos sxva rameebisaTvisac sWirdeboda tereza _ kaTeteris CadgmaSi mixmareboda, magaliTad. oRond ver itanda, Tu vinme raime yuradRebas mainc gamoiCenda mis mimarT. erTi yalila atexa, roca gamomcemelma kaba gamougzavna rusos "Tanamdgoms", madlierebis niSnad. misTvis pensiis daniSvnis winadadebac ZirSive uaryo, vaiTu Cemgan damoukideblad igrZnos Tavio. magram rusos namdvili danaSauli dedobis akrZalva iyo misTvis. kacma rom Tqvas, saxeli rusos umTavresad bavSvTa aRzrdis TeoriebiT hqonda gagdebuli _ ganaTleba, rogorc mTavari Tezisi _ magram pirad cxovrebaSi, nawerebisagan gansxvavebiT, bavSvebisaken arc ixedeboda. imiTac ar dainteresebula, sakuTari ideebi mainc Seemowmebina praqtikaSi. sityviT, rogor ara, imasac ki ambobda, bavSvebTan TamaSs araferi mirCevniao, magram erTi anekdoturi ambavi am gancxadebasac metad saeWvos xdis: delakrua, saxelmoxveWili mxatvari, ixsenebs:
nacnobi meubneboda, guSin ruso davinaxe tiuilris baRSi, viRac bavSvs burTi aucda da did filosofoss moxvda fexze; imdenad dakarga goni, sabijgeliT gamoenTo sacemrado. marTlacda, rac Cven viciT misi xasiaTis Taobaze, Znelad rom misgan kargi mama gamosuliyo; da mainc, rac man Tavisi RviZli Svilebis mimarT moimoqmeda, pirdapir damzafravia:
pirveli terezasagan eyola, 1746-47 ww. zamTarSi. biWi iyo Tu gogo, amas veRarasodes gavigebT _ saxeli ar daurqmeviaT. rusos Tu davujerebT, "guli ewureboda", magram "terezasTvisave sasikeTod" iZulebuli Seiqna, bavSvze uari eTqva. Cvils nomeramotvifruli muyaos naWeri CauCurTa CvrebSi da axalnamSobiarev qals aiZula, upatrono bavSvTa TavSesafris karTan daetovebina fuTa. mis oTx momdevno naSiersac igive bedi ewiaT, im gansxvavebiT, rom maTi danomvriT aRar autkivebia Tavi. saxelic arc erTisTvis ar daunaTlavT. saeWvoa, romelime maTgans didxans ecocxla: am dawesebulebis angariSi, 1746 w. rom gamoqveynda JurnalSi Mercure de , cxadyofs, ra movla-patronobac eqnebo202
daT... iq weliwadSi 3,000 bavSvze meti aRiricxeboda da Tavad ruso aRniSnavda, wels 5082 bavSvi CaubarebiaTo. amaTgan 2/3 pirvelsave wels iRupeboda; arsebuli monacemebiT, 100-dan 14 aRwevda 7 wlis asaks, da 5 _ zrdasrulobas; eseni kidev an maTxovrobdnen, an qurdobaze isxdnen cixeSi. ruso arc arasodes dainteresebula Svilebis bediT; mxolod erTxel, 1761 wels, roca raRac avadobisagan terezas TiTqos saaqao piri aRar uCanda, scada nomris mixedviT epova Tavisi pirmSo, magram maleve Caiqnia xeli. raRa Tqma unda, rusos amgvari qceva mTlad SeumCneveli ver darCeboda; kerZo werilebSi orjer _ 1751 da 1761 ww. mainc gaxda iZulebuli, Tavi emarTlebina. mere kidev, 1764 wels, misi aTeizmis Taobaze rusos gaxSirebuli TavdasxmebiT gabezrebulma volterma anonimuri pamfleti gamoaqveyna, saxelwodebiT Le Sentiment des Citoyens, sadac Riad sdebda brals xuTi umanko Cvilis daRupvis gamo. oRond cota zedmeti ki mouvida _ da aTaSangiT daRdasmul kaciWamiad moixsenia _ riTac rusos yvelafris uaryofa gauadvila. Semdgom, 2-jer aRsarebasa da sxva nawerebSic igi kvlav da kvlav daubrundeba am "CvilTa moswyvednis" braldebas, Tumca amiT mxolod gaifuWebs saqmes _ misi sisastike da egoizmi aq ukve SeuniRbav TvalTmaqcobasTanaa wilnayari. jer iyo da mis garSemo Semokrebil biwier inteleqtualTa wres gadaabrala yvelaferi _ aba sakuTar bavSvTa TavSesafarSi migdebis idea CemdaTavad saidan gamiCndebodao; mere imis gagebinebas Seecada, Tu ramdenad "xelisSemSleli" iqneboda misTvis bavSvebis yola: "rogorRa SevinarCu-
nebdi aumRvrevel gonebas, gansjisaTvis aucilebels, Tuki Tavi ojaxze zrunviTa da smena _ bavSvebis WyipiniT meqneboda gamoWedili?.. arada, imazec vfiqrob, vin gazrdida? gana SemeZlo terezas dedisaTvis, am alqajisaTvis, an misi qurdi ZmisTvis mimebarebina?.. bavSvebi rom myoloda, dedamiwis zurgze ar iqneboda CemisTana mosiyvarule mSobeli... saerTod, nuTu Cemi zneobis patrons, vinmem SeiZleba amisTana ram damabralos?!. SeuZlebelia! ara mjera! ara wams me, Jan-Jak ruso, amgvar rames fiqradac ki ver gavivlebdi..." raki sakuTar saTnoebaze kamaTi Tavad daasrula, rusom axla zogadad Tavis ideebis dacvasac mohyva; da swored aq, iqneb unebliedac ki, igi sakuTari piradi problemebisa da zogadad politikuri filosofiis ZirisZir sakiTxebs Seexo. Cvilebis tragikuli ambavi ara marto misi xasiaTis siRjuesa da gulqvaobas aaSkaravebs, aramed swored im sayrden wertils gviCvenebs, saidanac airekna rusos politikis Teoria da, Sesabamisad, saxelmwifos roli masSi. ruso sakuTar Tavs mitovebul bavSvad miiCnevda; garkveuli gagebiT, mTeli cxovreba aseTad darCa _ q-n varensis lamisaa dedis, xolo terezas _ ZiZis funqciebi hqondaT mikuTvnebuli. "aRsarebaSi" amis uamrav mtkicebas waawydebiT da mis garSemo myofTagan bevri sworedac rom didi bavSviviT epyroboda mas _ 203
igive hiumi, magaliTad; oRond maT ruso gulubryvilo, uvnebeli arseba egonaT, sanam Tavad ar iwvnies misi siave. rakiRa sakuTar Tavs miiCnevda bavSvad, cxadia, ruso verc bavSvebis aRrzdis uflebas daiCemebda. viRacas unda ekisra es mis magivrad, da es viRac saxelmwifo iyo. "Tuki Cemeul msjelobas gamoyvebiT, irwmunebT, savsebiT marTebuli xelSekruleba damidvia. gana platonic amas ar amtkicebs? sulac ar unda moepyraT bavSvebs nazad da faqizad _ es maT mxolod vnebT. damijereT, ase ufro bednierni iqnebian. netavi ki mec TavSesafarSi mivebarebineT _ CemTvisve iqneboda ukeTesi". amgvari msjelobiTa da sakuTari pasuxismgeblobis saxelmwifoze gadabarebiT, rusos Semdeg daskvnamde mivyavarT: "vfiqrob, amiT moqalaqeobrivi Segneba gamoviCine da axla platoniseuli respublikis wevrad vracx sakuTar Tavs".
rogorc Tavad amtkicebs, swored bavSvebze fiqrma da sakuTari namoqmedaris piruTvnelma Sefasebam miiyvana igi swavlebis im Teoriamde, rac emilSi aqvs Camoyalibebuli. aseve, mis "sazogadoebriv xelSekrulebasac" atyvia igive gansjis kvali. is, rac Tavidan mxolod sakuTari ugvani saqcielis gasamarTleblad wamoiwyo, neli-nel WkuaSic daujda, msjelobis mwyobr silogizmebSi gadaezarda da Sedegad, im Tezisad Camouyalibda, rom rakiRa swavla-ganaTlebaa sazogadoebis socialuri da zneobrivi mdgomareobis gaumjobesebis ZiriTadi berketi, es tvirTi sworedac saxelmwifom unda zidos. saxelmwifom unda moaxdinos ara marto bavSvTa gonebis formireba (rogorc es, savaraudoa, rusos bavSvebs uqna TavSesafarSi), aramed yvela zrdasruli moqalaqisac. ase da amgvarad, arSemdgari mama-aRmzrdelis Seryvnilma cnobierebam, logikis ucnauri jaWvis xlarTviT, igi Tavis ideologiur pirmSosTan _ momavali totalitaruli saxelmwifos ideasTan miiyvana. Teoriuli mosazrebebidan mcdari da naCqarevi daskvnebis gamotana rusos imTaviTve axasiaTebda, radgan bevris mxriv winaaRmdegobrivi da araTanmimdevruli mwerali gaxldaT. erTgvarad, saxelis mosaxveWelad aman kargi samsaxuric gauwia _ akademiur moazrovneT aki mudam xiblavdaT "problemebis" irgvliv msjeloba... ase magaliTad, zogan ruso konservatoris pozaSi dgeba, yovelgvari revoluciis mowinaaRmdeged acxadebs Tavs: "imis fiqric ki mzaravs, ra iqneba, xalxis masebi Tu amoZ-
ravda; xalxi rom amboxs awyobs, mere imaT bardeba, vinc maT ormag borkilebs adebs; araviTari survili ar maqvs, raime SeTqmulebas SevuerTde _ am gzas mxolod arev-darevis, Zalmomreobisa da sisxlisRvrisaken mivyavarT; Tundac erTi adamianis sicocxlis fasad miRweuli, mTeli kacobriobis Tavisuflebac arafrad miRirs..." sxvagan pirwavardnili radikalia: "es swored Tqveni fenaa, mdidarTa fena, maRaroebSi lukmas rom hparavs Cvens bavSvebs... iseTi grZnoba maqvs, TiTqos yvela 204
mqonebelsa da svebedniers, swored Cems xarjze mieRwios simdidrisa da warmatebisTvis... egeni damSeuli mglebiviT arian _ erTxel Tu igemes adamianis xorci, sxva sakvebs pirs aRarc daakareben"... saerTod, misi
kveTili aforizmebi, rac ase izidavda mkiTxvels, gansakuTrebiT axalgazrdobas, sworedac radikaluri SinaarsiT gamoirCeoda: "miwis nayofi
yvela Cvengans ekuTvnis _ mxolod miwa ar SeiZleba ekuTvnodes vinmes", "adamiani Tavisufali ibadeba, borkilebs mas mere adeben". franguli enciklopediisaTvis daweril politikuri ekonomiis formatSi Sejamebu-
lia misi Sexeduleba mmarTveli klasis damokidebulebaze sxvaTa mimarT: "Tqven Cven gWirdebiT, vinaidan Raribebi xarT, Cven ki _ mdidrebi; Sev-
TanxmdeT: nebas mogcemT gvemsaxuroT, oRondac yvelaferi unda gogvceT, rac ki ram gagaCniaT _ Tqvenze batonobis gasamrjelod".
axla, rakiRa CavxvdiT, ra tipis saxelmwifos aSeneba surda rusos, misi Sexedulebebic gasagebi xdeba: saWiro iyo arsebuli sazogadoebis sruliad sxva, principulad egalitarul CarCoSi moqceva _ oRond ise, rom janysa da revolucias misi safuZvlebi ZirSive ar moeryia. mdidarTa da privilegirebulTa mmarTveloba Seicvleboda sayovelTao nebis gamomxatveli saxelmwifo wyobiT, romlis morCilebac aseve sayovelTao TanxmobiT miiRweoda; amgvari Tanxmoba da morCileba ki nebsiTi da TavisTavadi moTxovnilebiT iqneboda ganpirobebuli, radganac Tavad saxelmwifo, kulturis warmarTvis sistemuri procesis meSveobiT, yvela suldgmulSi saTnoebas daamkvidrebda. saxelmwifo mama iqneboda _ patrie, xolo moqalaqeebi _ mis meurveobas TavSefarebuli bavSvebi (swored aqedan modis dr. jonsonis TiTqosda bundovani remarka, rom “gaiZveras bolo TavSesafari _ patriotizmia”. rusos sakuTar bavSvebisagan gansxvavebiT, amgvar moqalaqe/bavSvebs marTlac awyobT TavSesafar/saxelmwifoSi gaerTianeba _ saerTo nebiT, mis kanonierebas aRiareben da Sedegad, xmac aRar amoeRebaT: rakiRa kanonebi moiTxoves, morCilebac marTebT. marTalia, ruso am sayovelTao nebas Tavisuflebis gamoxatvad acxadebs, sinamdvileSi es sxva araferia, Tu ara avtoritarizmis iaraRi, leniniseuli "demokratiuli centralizmis" prototipi. jer is rad Rirs, rom am sayovelTao nebiT miRebuli kanonebi, uciloblobis wesiT, zneobrivadac Seuvalad cxaddeba: "xalxi, Tu sakuTari TavisTvis qmnis kanons, Seumcdaria"; "sayovelTao neba ar SeiZleba usamarTlo iyos" da a.S. metic, rakiRa "saxelmwifo mudam sayovelTao nebis ebguria, misi gaazreba-gadaazrebac savsebiT SegviZlia xalxis rCeulT gadavabaroT, radgan cxadia, sayovelTao neba yovelTvis im gadawyvetilebisaken ubiZgebT maT, raic, samomavlod, yvelasaTvis sasikeTo aRmoCndeba". aqedan gamomdinare, nebismieri individi, vinc sayovelTao nebas ar eTanxmeba, ZirisZirSive mcdar gzas adgas: "Tuki me umciresobaSi var, es pirdapir mimaniSnebs, rom vcdebodi _ Cemi neba sayovelTao ar yofila". aq 205
ukve arTur kestleris "bneleTi" an jorj oruelis "enaaxli" gagaxsendeba kacs... rusos nasurvebi saxelmwifo ubralod avtoritaruli ki araa _ igi ukve totalitarulis niSnebs Seicavs, radganac adamianis aqtivobis yvela aspeqts ganagebs, maT Soris _ azrovnebasac. sazogadoebrivi xelSekrulebis Tanaxmad, individi valdebulia "yvela ufleba da sakuTari Tavic erTian sazogadoebas (e.i. saxelmwifos) gadasces. ruso imaze wuxda, rom Zireul uTanxmoebas xedavda adamianis bunebriv egoizmsa da mis sazogadoebriv movaleobebs Soris, rac, misi azriT, kerZo adamians zogadad moqalaqisagan ganasxvavebda. swored amisaTvis, anu adamianis "gasamTlianeblad" iyo mowodebuli saxelmwifo: "pirovneba erTiani
unda iyos, da mxolod maSin iqneba namdvilad bednieri; an Tav-fexianad saxelmwifos unda ekuTvnodes, an missave Tavs Seatovo, magram Tu survilebs ganucalkeveb _ orad gaxleCili guliRa SegrCeba xelSi. maSasadame, nebismier moqalaqes, rogorc bavSvs, ise unda moekido: gamozardo, akontrolo misi fiqrebi, sazogadoebis kanonebi gulis ficarze amouWra; maSin gaxdeba adamiani "sazogadoebrivi cxoveli" Tavisi bunebiT da moqalaqe _ sakuTari survilis Tanaxmad. is erTi mTliani iqneba, znekeTili, bednieri da am bednierebas saxelic eqneba _ respublika." diadi mizani totalur morCilebas moiTxovda. rusos mier momzadebuli korsikis konstituciis proeqtSi, sazogadoebrivi xelSekrulebis fici ase JRers: "me, Cemi sxeuliT, guliTa da suliT, qonebiTa da SesaZleblobiT, yvela sikeTiT rac ki gamaCnia, vuerTdebi korsikel ers, mis mflobelobaSi gadavcem Cems Tavs da yvelas, vinc ki Cemzea damokidebuli." amgvarad, saxelmwifo srulad akontrolebs ekonomikasa da sazogadoebas, cxovreba xdeba spartanuli da anti-urbanistuli, xalxs mxolod specialuri nebarTviT eqneba qalaqSi Sesvlis ufleba _ amgvari iyo rusos mier dasaxuli korsikis momavali... mokled, kambojaSi pol potis reJimis winamorbedobas bevri arc aRaraferi uklda! axla, imasac Tu gaviTvaliswinebT, parizSi swavla-ganaTlebamiRebuli "xalxis rCeulni" uklebliv rom iziarebdnen rusos ideebs... Tavad rusosac gulubryvilod sjeroda, TiTqos amgvari saxelmwifo "keTilad eTneoda yvelas, rakiRa xalxi nawrTobi iqneboda swored mis mimarT sasiyvarulod". igi ar wers _ tvingamorecxilio, es termini jer arc arsebobda, magram azri zustad igivea: "is, vinc xalxis azrs warmarTavs, mis qcevasac gaakontrolebs". es ki moqalaqeebisi, rogorc saxelmwifos kuTvnili bavSvebisi mopyrobiT miiRweoda, maTTvis "saxelmwifos sxeulisi sruli TanSewyoba unda STaenergaT Cvilo-
bidanve: isini arafers unda warmoadgendnen mis gareSe, da maSin mxolod misTvis iarsebeben. is iqneba maTi yvelaferi da isinic yvelafers gaiReben misTvis" _ es ukve musolinis mTavar debulebas exmianeba: "yvelani saxelmwifos farglebSi, araferi saxelmwifos gareSe, araferi saxelm206
wifos sawinaaRmdegod". amisaTvis isev moqalaqeebis, rogorc bavSvebis, aRzrdis sakiTxi dgeba da es gaxldaT swored sazogadoebis azrovnebaSi rusos mier revoluciuri gadatrialebis gamomwvevi idea _ politikuri procesi man adamianuri yofis qvakuTxedad aqcia da sayovelTao kanonmdebels, igive aRmzrdels, mesiis roli miakuTvna _ dilema axali adamianis Seqmnis gziT unda gadaWriliyo. "yvelaferi politikazea damokidebuli," _ werda ruso, _ "saTnoeba kargi xelisuflebis nayofia
mxolod; biwiereba zogadad adamianebs ki ara, cudad marTul moqalaqeebs axasiaTebT". masasadame, politikuri procesi da es axali sax-
elmwifo pirdapir miswreba iqneboda kacobriobis yovelgvari mankierebis samkurnalod. SeiZleba iTqvas, swored rusom moumzada niadagi azrovnebis im gzaTa simrudes da tvinTa RrZobas, ramac mere XX saukuneSi iCina Tavi.
rusos cxovrebaSive kerpad qcevis, aseve, sikvdilis Semdeg misi ideebis zegavlena sazogadoebaze damTrgunav SekiTxvebs gviCens adamianis unaris Taobaze, iolad uarhyos is, risi danaxvac ar surs. rusos popularoba bevrad iyo damokidebuli mismier mtkicebaze, rom igi ara ubralod saTno da udreki bunebis adamiania, aramed usaTnoesia da sworupovari TanamedroveTa Soris. rogorRa gaZlo am xelTqmnilma kerpma, roca misi xasiaTis sisusteebica da zneobis biwierebac sayovelTao gansjis sagani gaxda? bolo-bolo, vinc mas amxelda, arc misi politikuri mowinaaRmdegeni iyvnen da arc viRac SemTxveviTi xalxi _ yvela maTgani misi yofili megobari, Semwe da sazogadoebisaTvis Cenili pirovneba gaxldaT. arc maTi braldebebi iyo rigiTi da saerTo daskvnac _ umkacresi. igive deivid hiumi, vinac ruso, axlos gacnobamde, zrdil, Tavmdabal, mosiyvarule da zemgrZnobiare pirovnebad miiCnia, sabolood im daskvnamde mivida, rom "eg TviTonaa namdvili urCxuli, sakuTar Tavs erTaderT mniSvnelovan movlenad rom saxavs samyaroSi"; arc didro iSurebs uaryofiT epiTetebs: “matyuara, amaoebiT savse, umaduri, gulRrZo, gaqnili da gulboroti...” grims is mxolod "saZagel da miuRebel" pirovnebad uCnda; volters _ "amaoebis ganmsaxierebel gveleSapad". yvelaze sevdismomgvreli ki q-n d'epines, im gulkeTili qalis naTqvamia, vinc imTaviTve uangarod gverdSi edga axalgazrdobaSi: "aRaraferi damrCenia TqvenTvis, sibralulis garda". da es mZime braldebebic filosofosis azrebs ki ara, mxolod mis qcevas exeba; bolo orasi wlis ganmavlobaSi swavlulTa mier ganCxrekili masalebic igive CamonaTvals gvTavazobs _ mazoxisti, egzibicionisti, nevrasTeniki, hi-
poxondriiT Sepyrobili, onanisti, mamaTmavlobisi midrekili, paranoikuli ideebis mqone, narcisizmamde misuli introverti, kleptomaniaki, infantiluri, yovlad gamaRizianebeli xasiaTis mqone, mediduri da sacodavi pirovneba. verafers ityvi, STambeWdavi siaa… magram yvelaferi es arafers niSnavda da axlac arafers niSnavs rusos ideaTa STabeWdilebis qveS moqceuli xalxisTvis. cxovrebaSi, ramden 207
megobar-axlobels ar unda gadamtereboda, maleve poulobda Semcvlels _ Tayvanismcemlebs, mowafeebs Tu ubralod, modas ayolil didgvarovanT, vinc RamissaTevs, saWmel-sasmelsa da, rac mTavaria, gundrukis kmevas SesTavazebda. misi saflavic umal mimlocvelTa mosaxilav adgilad iqca _ evropis kidiT-kidedan moedineboda xalxi, rogorc Suasaukuneebis xanis vinme wmindanis samlocvelosTan. am TavgadaklulTa mogonebebi, erTis mxriv, marTla STambeWdavi kia: "muxlebze daveci...
kvarcxlbekis civ qvas davekone tuCebiT... karga xans viyav ase, garinduli". misi nivTebi _ saTuTune da qoTani "wminda alags" (swored ase
ixseniebdnen) inaxeboda sasoebiT. rogor ar gagaxsendes erazm roterdameli da jon koleti, wm. tomas beketis saflavi rom moinaxules kenterberiSi 1512w., da momlocvelTa wregadasulma Tayvaniscemam orive rom aRaSfoTa. yurebs Tu daujerebdnen, "wm. rusos" saxeldeba rom gaegonaT (sworedac ase ixseniebda mas JorJ sandi) da isic reformaciis 300 wlis Tavze? raRa Tqma unda, misi neStis panTeonSi gadasveneba kidev navTze cecxlis gadasxmas udrida. TviT kantisTvis igi, Turme, "mgrZnobiare sulis ganumeorebeli srulyofilebis" gansaxiereba yofila; SelisaTvis _ "geniis mwvervali"; SilerisaTvis _ qristesmieri pirovneba, “visTvisac mxolod zeciur angelosTa Soris iyo adgili"; amaT, maincadamainc, arc jon stiuart mili, jorj elioti, viqtor hiugo Tu floberi CamorCnen. tolstoim ganacxada, mxolod rusom da saxarebam iqonies Cems cxovrebaze sasikeTo gavlenao. Cveni drois erTi ugavlenianes inteleqtualTagani, klod levi-strosi Tavis naSromSi Tristes Tropiques, amgvar rames gvamcnobs: "is Cveni maswavlebeli da sama-
radJamo megobaria... am wignis yoveli gverdi SeiZleboda misTvis mimeZRvna, misi diadi xsovnis Rirsad rom mimaCndes…"
gamaognebelia, raRa Tqma unda; isRa dagvrCenia vaRiaroT, inteleqtualic iseTive alogikuri, daujerebeli, crurwmenebiT aRsavse arsebaa, rogorc nebismieri sxva adamiani. rusoc, Cans, mwerlobis uaRresi niWiT iyo dajildoebuli, oRond rogorc piradi cxovreba, aseve msoflmxedvelobac gvarianad mouwesrigebeli hqonda. ase mgonia, yvelaze ukeT bolos igi erTma qalbatonma, sofi d' udetom daaxasiaTa (swored masze uTqvams rusos, Cemi erTaderTi siyvarulio) _ Rrma moxucebulobaSi, sikvdilis win mas Semdegi daskvna gamoutania: "iseTi ugvani vinme gaxldaT, siyvarulic ver akeTilSobilebda; Tan Zalze mgrZnobiarec... mudam vcdilobdi, frTxilad da nazad movpyrobodi. namdvili Serekili, magram saintereso vinme ki iyo…".
208
novelebi moTxrobebi
209
210
giiom apolineri
mezRvauri amsterdamidan
indoneziidan momavali, saneleblebiT datvirTuli holandiuri brigi “alkmaari” sisxam diliT moadga sauThemptonis navsadgurs. inglisSi gemi didxans dgomas ar apirebda _ tvirTs mouTmenlad elodnen roterdameli komersantebi; magram kapitanma gadawyvita, momqancveli reisis Semdeg biWebs dasveneba ar awyenTo. rogorc ki Casvlis nebarTva miiRes, “alkmaaris” ekipaJi gundgundad daiZra trapisken. maT Soris erTi JRalwvera goliaTi gamoirCeoda, saxelad hendrik vestigi: marjvena mxarze patara maimuni * ejda, marcxenaze _ mwvane arra, zurgze ki induri diba-atlasiT datenili abga moegdo. adreuli gazafxulis saRamo idga. hendrik vestigi arxeinad miabijebda qvafenilze, Tumca gazis lampionebis bJutavi Suqi ZlivasRa atanda quCebSi Camowolil burusSi. midioda mezRvauri, agondeboda mSobliuri amsterdami, saxli, sadac daibada da gaizarda, agondeboda erTi qeraTmiani qaliSvili _ misi sacole, mesame welia rom eloda hendrikis dabrunebas… ebav-bar-roudze viRac kargad Cacmulma mamakacma gaaCera: _ TuTiyuSs yidiT? mezRvauri Seyoymanda. undoda erTad daecala xelidan mTeli es ucxo saqoneli. swored am mizniT gavida qalaqSi, winaswar daiangariSa kidec, ramdeni funtis mogeba SeeZlo. . .
gamoCenili frangi poetis am pawia moTxrobas, romelic Savi novelis cnobil anTologiaSia Setanili, edgar pos “damzafravi ambebis” aSkara gavlenis daRi atyvia da Tan parodiuli JReradobac alalad dahkravs…
*
molaparake TuTiyuSis jiSia erTgvari (mTarg. Sen.)
211
_ TvalSi momivida eg Tqveni TuTiyuSi, _ ganagrZobda ucnobi, _ swored iseTia, me rom mWirdeba. marto vcxovrob da xmis gamcemi aravina myavs… momyidiT? rogorc yvela holandieli mezRvauri, hendrik vestigic rigianad laparakobda inglisurs: _ batoni brZandebiT, _ uTxra, _ gaaCnia, ramdens gadamixdiT. Tanxaze ar uvaWriaT _ ucnobi jentlmeni SemoTavazebul safasurs maSinve dayabulda. _ oRond Cemsas wavideT, barem qsovilebsac vnaxavdi, iqneb momewonos kidec rame. iRbliani dasawyisiT gaxarebuli hendrik vestigi daufiqreblad mihyva ucnobs. gzad maimuns yovelmxriv uqebda xasiaTs da amtkicebda, es jiSi sxvebTan SedarebiT inglisis havas ukeT itans da iSviaTi erTgulicaa patroniso. magram qeba male Sewyvita _ darbaiseli jenltmeni ainunSiac ar agdebda mezRvauris laqlaqs, TiTqos xmac ki ar esmoda misi. mTeli saaTi iares ase ubrad. mxolod notio nisliT Sewuxebuli maimuni wripinebda drodadro, an TuTiyuSi Tu aafrTxialebda frTebs. usaSvelod gaWianurebuli dumilisgan mezRvaurma, cota ar iyos, uxerxuladac ki igrZno Tavi. _ sacaa mivalT. megzuris ase moulodnelad dagdebulma sityvam SeakrTo kidec hendriki. isini ukve qalaqis SemogarenSi iyvnen da gzas orTave mxridan rkinis meseriT SeRobili skveri Casdevda. burusiT mocul xeebs Soris aqa-iq mwvaneSi Cadgmuli kotejebis sabuxre milebi ilandeboda, xolo ukan darCenili navsadguridan xangamoSvebiT aRwevda zRvaSi gamavali gemebis gamyivani sayviris xmebi. erT-erT WiSkarTan ucnobi SeCerda. jibidan gasaRebi amoiRo, kari gaaRo da mezRvauri Tavaziani JestiT gaatara win. mere isev saguldagulod Caraza klite. irgvliv sruli siCume sufevda. ezos siRrmeSi patara, moxdenili saxli idga, mWidrod daxuruli darabebidan odnavi sinaTlec ar gamokrToda. ucnobi jenltmeni, misi sityvaZviroba, ukacrieli saxli _ yovelive amas idumalebis elferi dahkravda. hendrik vestigi, cota ar iyos, SeCqvifda kidec, magram myisve gaaxsenda ucnobis naTqvami _ marto vcxovrobo da guli daimSvida _ romeli nabobi me var, gaZarc212
vis meSinodeso. “erTi viRac axirebuli milioneria etyoba.” _ daaskvna bolos da awkmutunebul maimuns daucacxana.
*** mezRvauri sabolood damSvidda, roca maspinZels holSi Sehyva da sanaTis Suqze gemovnebiT morTuli oTaxs hkida Tvali _ aseTi myidvelis xelSi gausaRebeli saqoneli marTla ar unda darCenoda. ucnobi mcire xniT gavida oTaxidan da mooqrovili galiiT xelSi dabrunda. _ Tqveni xeliT CasviT, _ Tqva da galia magidaze Semodga. _ ar minda mivekaro, sanam ar momeCveva. mere ki lamfa aiReT da gamomyeviT, mezobel oTaxSi didi magidaa, qsovilebs iq gavsinjav. hendrikic usityvod dahyva maspinZlis nebas, magram gadaabija Tu ara zRurbls, zurgsukan gasaRebis Cxakuni gaisma. moixeda _ oTaxSi mis garda aravin iyo. Secbunebuli gaCerda; mixvda, sagangebod Semoityues aq, magram ra mizniT, eg ki veRar amoecno. moulodnelad, oTaxis mopirdapire mxridan daguduli kvnesa Semoesma. hendrikma magidas Semouara, kedlis gaswvriv gabmuli fardis kuTxe frTxilad gadaswia. lamfis Suqma Cabnelebuli sivrce gakveTa da mezRvauris winaSe damzafravi suraTi gadaiSala… uzarmazar, mTliani abanozis xisgan gamoTlili jvarcmis qveS, Turanul taxtze dediSobila daekraT nacem-nabegvi axalgazrda qali. uecrad jvarcmam daiWriala, xe Suaze gaipo da gaognebuli hendrik vestigis Tvalwin, kedelSi datanebuli sarkmlidan dambaCiani xeli gamoCnda. lula mezRvauris zed Subls iyo gasworebuli. _ axla yuradRebiT mismineT da rasac getyviT, sityvaSeubruneblad SeasruleT _ odnavi Seyovneba da adgilze gagaTavebT! hendrikma Tavisi idumali maspinZlis mWaxe xma Seicno. _ sasTumalTan orluliani dambaCa devs, oRond erTaderTi tyviaa Sig… Tu samsaxurs gamiwevT, ar dagekargebaT, an sxva ra gza gaqvT? jer ki qals piri auxseniT. mezRvaurma sasTumalisken gaiwia, dambaCis civ tars hkida xeli da erTi ki gaivlo gulSi, iqneb gasrola davaswroo, magram es fiqri iyo da iaraRis tuCi zed safeTqelze miebjina. 213
_ nu sulelobT! Tu damijerebT, TqvenTvisve iqneba ukeTesi. hendriks civma oflma daasxa. saswrafod Sexsna qals pirze akruli xilabandi da qandakiviT gairinda. _ ara, moris, Cemi brali ar aris. . . araferi damiSavebia! xom meubnebodi, daviviwyoT rac moxda da Tavidan daviwyoT yvelaferio! nuTu matyuebdi, moris?! _ qalis sasowarkveTili saxe mxecsac ki moulbobda guls. _ Tqveni araferi mjera, _ civad gaepasuxa xma kedlis miRma. _ Cemi brali ar aris, moris!. _ es Tqveni ukanaskneli sityvebi iqneba… Cems garda maT veRaravin gaigonebs, veRarasodes!. _ Cemi brali ar aris moris, _ sawyaloblad gaimeora qalma. TmagaSlili, natanji, mainc momajadoeblad mSvenieri iyo. _ magas ukve aRara aqvs mniSvneloba, gadawyvetilia yvelaferi _ Cemi xeliT mogklavdi, magram… ar SemiZlia, jer isev miyvarxar! oTaxSi avbediTi siCume Camovarda. hendriks raRac mZime winaTgrZnobam guli moukumSa. _ axla Seni jeria, mezRvauro! _ gaisma isev, _ samamde viTvli: Tu mesame Tvlaze, mag dedakacs SublSi tyvias ar daaWedeb, ZaRliviT mogklav! erTi… ori… cxoveluri SiSiT atanilma hendrikma akankalebuli xeliT gamohkra Caxmaxs. imwamsve sarkmlidanac iWeqa dambaCam da safeTqelgaxvretili mezRvauri sakuTar msxverpls gadaemxo. samarisebul siCumeSi mxolod patronis svitris qveS Semaluli maimunis wkmutuniRa ismoda.
*** meore dRes, sauThemptonis aristokratul gareubanSi, SemTxveviT gamvlelebs erT-erTi kotejidan ucnauri xmebi SemoesmaT da maSinve konstebls uxmes. cariel saxlSi axalgazrda, momxibvleli qalisa da viRac mamakacis SiSveli gvamebi aRmoaCines. Caketil oTaxSi SiSisgan Tavzardacemuli patara maimuni kedlebs awydeboda. 214
gamoZiebam daadgina, rom mamakacma jer qali mokla, xolo Semdeg Tavic moikla. daRupulTa vinaoba male gaarkvies, magram am ucnauri dramis zogierTi mxare mainc saidumloebiT moculi darCa. gaugebari iyo, rogor aRmoCnda inglisis peris meuRle _ ledi fingali mitovebul kotejSi, erTi dRis Camosul vinme holandiel mezRvaurTan erTad… kotejis mepatronis Cvenebamac veraferi Semata Ziebas. misi TqmiT, aqauroba ubedur SemTxvevamde aTi dRiT adre iqirava vinme kolinzma manCesteridan, romlis kvalsac ver miagnes. mepatronem kolinzi daaxasiaTa rogorc zrdili, sityvaZviri pirovneba, erTob TvalSisacemi xuWuWa wveriT, Tumca wveri SeiZleba yalbic yofiliyo. lordi fingali SetyobinebisTanave Camovida londonidan. usazRvro iyo misi mwuxareba _ sabralo pirdapir aRmerTebda Tavis cols. am tragediis mere igi saerTod ganerida sazogadoebas, xeli aiRo brwyinvale karieraze da gandegiliviT ganmartovda kensingtonis sagvareulo cixe-koSkSi, sadac axla mxolod moxuci, smenanakluli kamerdineri emsaxureba. aravin iziarebs mis simartoves _ Jami-Jam mxolod mwvane TuTiyuSi exmianeba inglisis gulCaTxrobil pers: “Cemi brrali ar ar-ri, morris. . . Cemi brrali ar ar-ri, morris”…
215
216
arTur konan doili
karamazovebis saqme
wlebis manZilze b-n Serlok holmsTan axlo nacnoboba da, gavbedav vTqva, uCveulo megobroba makavSirebda. Cvenma xangZlivma urTierTobam erTi piroba dRiurebis werac ki mafiqrebona da amas winebze, Zvel Canawerebs rom vaTvalierebdi, ramdenime gaxunebul furcels gadavawydi. fergadasulma striqonebma noembris erTi Soreuli, wvimiani dRe gamaxsena, roca me da holmsi agizgizebul buxars vusxediT, Cveni keTili diasaxlisi, misis hadsoni samzareuloSi dafusfusebda, xolo gareT, beiker-stritze, gazis lampionebis isedac mqrqali Suqi londonis notio nislSi ZlivsRa bJutavda. is dRe faTerakebiT savse Cveni cxovrebis rigiT dReebs raRac ar hgavda: holmsi usaqmod iyo, Tavis cnobil deduqciur meTods veraferSi iyenebda da ukve imasac veWvobdi, rodis gaxsnida nesesers, rogorc es adrec bevrjer moumoqmedia da yalions haSiSiT gaawyobda. drodadro malulad gavxedavdi xolme, magram amjerad am mankieri Cvevis dayolas, etyoba, ar apirebda _ mSvidad ijda savarZelSi, nikapqveS Tavisi sayvareli, di majios naxelavi violino amoedo da Tvalebminabuli, simebs awripinebda. bolos sruliad Tavdajerebulma gadavwyvite, Cemma adrindelma Segonebebma gaWra-meTqi da guldamSvidebuli, kvlav im wigns mivubrundi, mTeli es bolo kvira rom didis interesiT vkiTxulobdi. rogorc iqna, ukanaskneli gverdic gadavfurcle da wigni davxure, Tumc erTxans kidev davyurebdi mis movarayebul garekans. raxania literaturul nawarmoebs aseTi STabeWdileba ar mouxdenia Cemze: avtoris pirquSma niWma SemZra, grZnobamoreuli wamovdeqi da fanjaraSi gavixede. usiamod crida. quCaSi kanti-kuntad Tu gamoCndeboda vinme gamvleli. karga xans videqi ase, mdumared.
es moTxroba (dedanSi _ “rusi memamulis sikvdili”) Jurnal strend megezinSi gamoqveynda 1905 wels da Tavdapirvelad avtoris mier “Serrlok holmsis krebulSi” Sesatanad iyo gamiznuli; magram rogorc amboben, ganawyenebul (?!) mkiTxvelTa werilebisa da gamanadgurebeli recenziebis gamo, Semdgom aRarasodes daubeWdavs…
217
_ saocari nawarmoebia... _ wamomcda Cemdauneburad. _ me Tu mkiTxavT, didi araferi, _ gaisma ucem holmsis mSvidi xma. _ ra brZaneT?! axla ar miTxraT, “Zmebi karamazovebi” wakiTxuli maqvso!. _ vinc Serlok holmsze Cems adreul Canawerebs icnobs, kargad moexseneba, rom es yvelasgan gamorCeuli kaci literaturasa Tu filosofias arad dagidevdaT, Tumca mraval sxva, sabunebismetyvelo dargebSi ubadlo codna hqonda dagrovili. _ Tqven warmoidgineT, egrea, _ gaeRima holmss, _ oRond gana sazrisi Sevicvale: axlac Zevleburad vTvli, rom sisulelea Tavi aTasgvari fantaziebiT gamoiteno, miTumetes, Tu uSualod saqmeSi arafrad gargia... _ mere, amxela romanis kiTxva vin dagaZalaT? _ cota ar iyos, niSnismogebiT CavekiTxe da isev savarZelSi CaveSvi. _ orma garemoebam maiZula, uoTson, orma garemoebam: erTi is, rom yvela ingliselis msgavsad, arc me var sentimentebs moklebuli _ bavSvobis mogonebebi CemSi jer kidev cocxlobs... ar vici, miTqvams Tu ara TqvenTvis, mamaCems friad mowinave Sexedulebebis kacad mohqonda Tavi da iqneb amitomac megobrobda erT rus revolucionerTan da mweralTan, vinme gercenTan; xSirad daiareboda masTan stumrad, zogjer ki me da Cems ufros Zmas, maikroftsac Tan wagviyvanda xolme. swored am stumarTmoyvare ojaxSi vizitis dros Sevxvdi dostoevskis, “karamazovebis” momaval avtors.* _ gasagebia... meore mizezi? _ es ukve umartivesia, uoTson! bolos da bolos, wigni kriminalur danaSauls exeba... Tanac eWvi maqvs, romans realurad momxdari ambavi unda edos safuZvlad.** _ eg saidanRa moitaneT?! siuJeti xom gamogonilia! _ veRar moviTmine. holmsma violino gverdze gadado, Cibuxi datena, gaabola, Tambaqos kvamlSi gaexvia da mereRa Tqva: *
1862 wlis zafxulSi dostoevski londons gaemgzavra, sadac namdvilad inaxula gerceni mis binaze. **
“mkvdari saxlis CanawerebSi” dostoevski ixsenebs omskis satusaRoSi gacnobil vinme ilinskis, romelic sakuTari mamis mkvlelobis braldebiT iyo msjavrdebuli; mxolod wlebis mereRa gamoirkva, rom mkvleli misi umcrosi Zma yofila. rig mkvlevarTa azriT, xwored es ilisnskia dmitri karamazovis prototipi.
218
_ ase mTeli mxatvruli literatura gamogonilia, uoTson! magram saqmec egaa, swored siuJetSi vxedav am nawarmoebis nakls. _ iqneb Tqveni mosazrebebic gviboZoT?. _ ironianarevi skepticizmi gamikrTa xmaSi. _ aucileblad, uoTson, aucileblad! _ Caecina holmss. _ jer erTi es mibrZaneT, Tqvenis Rrma rwmeniT, vin mokla beberi karamazovi? _ raRa Tqma unda, laqiam! e-e, ra hqvia imas... ho, smerdiakovma. RmerTmani, am rusul gvar-saxelebze enas moitex kaci. _ magaSi geTanxmebiT, oRond rac Seexeba laqias, Tqvens adgilas amgvari naCqarevi daskvnebisgan Tavs Sevikavebdi... _ ratom viTom? _ modiT, logikurad vimsjeloT, uoTson: ris safuZvelze askvniT, rom moxuci maincadamainc laqiam mokla? _ Tavad ar uambo yvelaferi ivan karamazovs?!. _ uambo, ki _ aba, ise saidan gaigebdiT... ufro swored, avtori misi sityvebiT aRwers mkvlelobis scenas _ es gasagebia, magram Tqven, eqim kacs, aseTi gulubryviloba ar gepatiebaT. erTxel mainc rogor ar daeWvdiT, laqias ase uceb rogor daujereT? ai axla ki marTla ameria davTrebi da gaognebulma, sityvac ver davZari; aSkarad kmayofilma holmsma boli bolqvebad gamouSva piridan da ganagrZo: _ kargad dafiqrdiT, uoTson: smerdiakovi xom fsiqikamoSlili, avyofi adamiania. bolos da bolos, gonebasust lizaveta smerdiakovasa da fiodor karamazovis STamomavali mTlad dalagebuli Wkuisa verc iqneboda: gaxsovT albaT, rogori ficxi da TavSeukavebeli, lamis isteriuli tipia mamamisi, TviT smerdiakovi ki namdvili bnediania _ mudmivi Setevebisagan daZabunebuni sxeuli, gatanjuli tvini _ egaa Tqveni smerdiakovi! davuSvaT, sulac ar Cavardnila im sardafSi, davuSvaT, is Setevac ubralo TvalTmaqcoba iyo _ eg xom arafers cvlis da arc misi sityvebis dasturad gamodgeba! aki meore dilas ise wamouara, saavyofoSi ori dRe-Rame ugonod egdo… rogor fiqrobT, yovelive amis Semdeg mag kacis sityvas daejereba? holmsis maxvil Tvals Cemi dabneuloba arc amjerad gamoparvia: _ vici, vici, namdvili Seteva diliT daemarTa, anu mkvlelobis Semdeg, ese igi mkvlelobamde srul Wkuaze iyo, amitomac mis sityvebSi 219
saeWvo araferiao, ityviT! magram Cemgan ar geswavlebaT, uoTson _ araiSviaTia, roca sakuTriv Setevamde ori, sami an zogjer oTxi saaTiT adrec ki epilefsiiT daavadebulebs goneba ebindebaT xolme. _ Tqven rom gisminoT kacma, gamodis, smerdiakovma sakuTar Tavs daswama cili... _ nuras ukacravad! man sruli simarTle Tqva, oRond is simarTle, romelSic Tavad iyo darwmunebuli! WiSkarTan ivan karamazovis naTqvamma ise imoqmeda masze, Tavs STaagona, TiTqos TviTon iyo mkvleli. aki smerdiakovs marTlac surda fiodor pavloviCis mokvla, didxans emzadeboda kidec amisTvis da sakuTar warmosaxvaSi imdenjer Caidina es umZimesi danaSauli, rom roca garemoebaTa gamo, missave Seqmnili sqemidan amovardnili aRmoCnda, bnedianis aRgznebuli goneba movlenebs ukve realurad veRarc aRiqvamda. holmsis rbili xma da mSvidi, damajerebeli laparaki momnusxavad moqmedebda Cemze. _ savaraudod, yvelaferi Semdegi TanmimdevrobiT ganviTarda, _ auCqareblad ganagrZobda Cemi megobari, _ smerdiakovma jer moxuci karamazovis xma gaigona, mere grigoris Rriali. wuTieri yoymanis Semdeg baRSi gadis, saxlis mofiaTebul kars xedavs da Sig Sedis. iq ki ra xdeba? iatakze ufrosi karamazovis sisxliani gvami gdia. smerdiakovi midis kankelTan, konvertidan sami aTasi maneTs iRebs, cariel konverts Zirs agdebs, viTom eWvs dmitrize gadasatanad da oTaxidan gadis. misi yoveli nabiji zustad emTxveva aTasjer warmosaxuli mkvlelobis suraTs da gonebaamRvreul laqias marTlac sjera, rom Tavad mokla moxuci. mcire xniT oriveni vdumdiT, bolos isev me veRar Sevikave Tavi: _ holms, es hipoTeza nebismieri nevropaTologis naSroms daamSvenebda... oRond, aqamde mudam utyuar faqtebs eyrdnobodiT xolme, amjerad ki amdagvari araferi gagaCniaT! holmsi Cemken goixara da moulodnelad erTi ucnauri SekiTxva damisva: _ aba Tu metyviT, riTi mokles karamazovi? _ riTi da qvasanayiT, _ vupasuxe gakvirvebulma. _ viTom?.. is iyo wigns wavetane, rom holmsma SemaCera. 220
_ nu SewuxdebiT. SegaxsenebT, rasac ambobs smerdiakovi: “im Tujis prespapies davwvdi, magidaze rom edoT, sam girvanqas mainc iwonida mogexsenebaT, movuqnie da zed kefaSi vTxliSe, wvetiT...” _
xom gesmiT, uoTson, wvetiTo! sasamarTloze ki qvasanayi figurirebda! da iciT ratom? imitom, rom swored qvasanayi Caartyes da ara prespapie. amjerad, Tqvenda uneburad, swori aRmoCndiT _ qvasanayi! es erTi faqti. Tundac gamomZiebels daeSva miutevebeli Secdoma da gvamis daTvalierebisas amgvari mniSvnelovani detali gamoparvoda _ mogrZo mrgvali sagniT miyenebuli Wrilobis xasiaTi _ nafic msajulTa* yuradRebas uTuod miipyrobda amgvari Seusabamoba... aqedan vaskvni, rom Tu fiodor karamazovi qvasanayiT mokles da ara prespapieTi, mkvleli smerdiakovi ver iqneboda. sxvaTa Soris, laqiam isic Tqva, prespapie gavwminde da Tavis adgilze davdeo. Tqven mainc xom kargad mogexsenebaT, uoTson, sisxlis kvalis moSoreba arc ise advilia, rogorc zogierTebs goniaT. gamadidebeli SuSa da maxvili Tvali sakmarisia... mimixvdiT? mokled, ubralo ambavia, Zvirfaso uoTson, umartivesi! dabneuli da daTrgunulic ki vusmendi holmss, romelic meTodurad maxvevda Tavisi argumentebis qselSi.
_ axla smerdiakovisa da ivan karamazovis bolo Sexvedrac gaixseneT: laqia ukiduresad aRgznebulia, SeiZleba iTqvas, sigiJis zRvarzea misuli; gana logikuri ar iqneba imis daSveba, rom aseT mdgomareobaSi myofi kacis tvinis erTi ujredi mainc aucileblad SeewinaaRmdegeboda avyofurad akviatebul mtkicebas _ “me movkali!” magram saqmec isaa, smerdiakovis TviTmkvleloba arc monaniebis Sedegia, arc imedgacruebis: es erT adamianSi ori sapirispiro, urTierTgamomricxavi me-s SeuTavseblobis nayofs ufro gavs: “me _ mkvleli” da “me _ ucodveli”. amgvar gaorebas ver uZlebs laqias gatanjuli cnobiereba da TviTmkvlelobiT igi sasamarTlos xelidan aclis ara damnaSaves, aramed mowmes, radgan viRaca mainc SesZlebda misi abdaubda monaTxrobidan saqmis viTarebis sworad dadgenas. Tumca sakiTxavia, gaiTvaliswinebda kia sasamarTlo smerdiakovis Cvenebas? albaT ara. fsiqiurad daavadebuli adamiani mowmedac ver gamodgeba. vusmendi da enaze erTi kiTxva mitrialebda. bolos mainc veRar moviTmine: _ maS, Tqvenis azriT, mkvleli vinRaa?!
*
araviTari uzustoba: nafic msajulTa instituti ruseTSi 1864 wlis sasamarTlo reformis Sedegad SemoiRes, dostoevskis romanis moqmedeba ki 1866 w. zafxulsa da Semodgomaze xdeba.
221
_ Zveli romaelebi ityodnen: qui prodest, qui bono?* modiT, Cvenc am gzas davadgeT. romanis mixedviT aSkaraa, rom mkvlelobis motivi fulia da aq ori Tanxa figurirebs: sami aTasi maneTi, romelsac moxuci gruSenkas aZlevs da kidev memkvidreoba _ asoci aTasi maneTi, am Tanxas Zmebi mamis sikvdilis Semdeg miiReben. vis daainteresebda pirveli Tanxa, rogor fiqrobT? smerdiakovs! es sami aTasi maneTi da
is fuli, ivan karamazovi rom Sehpirda, laqias parizSi gasamgzavrebladac eyofa, e.i. didi xnis ocnebas aisrulebs... oRond Cven xom ukve viciT, rom mkvleloba mas ar Caudenia… Tanxmobis niSnad Tavi davuqnie, magram holmsi ukve imdenad iyo sakuTari msjelobiT garTuli, amisaTvis yuradRebas ar miuqcevia: _ kidev vis SeiZleboda am mkvlelobiT xeli moeTbo? _ ikiTxa da Tavad gasca pasuxi, _ vis da dmitris, SuaTana Zmas: swored dmitris sWirdeba es Tanxa, amiT gaistumrebda katerina ivanovnas valis nawils da Selaxul Tavmoyvareobas cotaTi mainc aRidgenda; magram mitias imRamindel moqmedebas Tavad avtori aRwers _ modi da nu daujereb... ase rom, mama arc dmitris mouklavs. aqedan gamomdinare, safuZveli gvaqvs davaskvnaT, mkvlelobis mizezi is sami aTasi maneTi ar yofila. _ memkvidreoba?.. _ vTqvi CurCuliT. _ diaxac! _ sazeimo ieriT warsTqva holmsma. _ dameTanxmebiT, asoci aTasi gvariani Tanxaa… mereda, vinaa memkvidre? Zmebi karamazovebi! dmitri, ivani da alioSa... dmitri am saqmeSi ubraloa, es ukve gavarkvieT. rCebian orni _ romeli maTgania mkvleli? holmsma buxarSi mocekvave cecxlis enebidan mzera Cemze goitana. _ romelia? _ gaimeora man da mcire xnis dumilis mere Tavad ganagrZo, _ keTili, modiT mamis mkvlelobaSi eWvmitanili orive pirovnebis moqmedeba cal-calke ganvixiloT. rogor fiqrobT, uoTson, SeeZlo ivans mamis mokvla? raRa Tqma unda, SeeZlo. marTalia, smerdiakovs uTxra, CermaSniaSi mivdivaro, wavida, magram vin icis, iq ramden xans darCa? aravin, imitom rom romanSi, misi sakuTari sityvieri mtkicebis garda, amis Taobaze aranairi dasturi ar moiZebneba. iqneba da RamiT mamiseul baRSi imaleba, rom sakuTari TvaliT naxos, aRasrulebs Tu ara mis Canafiqrs smerdiakovi? savsebiT angariSgasawevi varaudia da ai, rogor ganviTardeboda am SemTxvevaSi movlenebi: ivani xedavs ufros Zmas; dainaxavs, rogor daagdebs bilikze qvasanays da mere garbis; oTaxSi gacecxlebuli fiodor karamazovi kedlebs awy-
*
vis awyobs, vin ixeirebs? (laT.)
222
deba. smerdiakovi ara Cans. ivans dawyobili gegmebi efuSeba da gadawyvets Tavad gamoiRos xeli: uCumrad ipareba saxlSi da klavs mamamiss, mere isev baRSi imaleba. am dros gamoCndeba kidec gonebaamRvreuli smerdiakovi, ivani farTod gaRebuli fanjridan uTvalTvalebs mas da xvdeba, danaSauli an dimitris unda gadaabralos, an smerdiakovs. erTi kia _ msjavrdebulis skamze Zmis dasma ufro awyobs: nasamarTlevi dmitri kargavs Tavis wils da ivan karamazovi damatebiT oci aTas maneTs miiRebs. amitomac ar surs daeTanxmos smerdiakovs _ me movkalio, rom irwmuneba. rogoria oci aTasis daTmoba?! _ maSasadame, swored ivania mkvleli! _ wamoviZaxe. _ CqarobT Cemo megobaro, miuteveblad CqarobT! _ kvlav nirSeucvlelad momigo holmsma. _ ra Tqma unda, erTi SexedviT, Cem mier daxatuli suraTi TiTqos savsebiT logikuria da verc veraferSi Semomedaveba kaci, magram es mxolod erTi SexedviT! angariSi unda gavuwioT imas, rom mkvlelobaze msjelobis dros ivan karamazovi sakuTriv mkvlelobis uflebis ideas ixilavda, anu mkvlelobis, rogorc borotebis winaaRdgomis zneobrivad misaReb saSualebas! am SemTxvevaSi ki boroteba mamamisia _ fiodor karamazovi... metad sagulisxmoa ivanisa da smerdiakovis saubari WiSkarTan, rodesac igi laqias ufrosi karamazovis mokvlis azrs STaunergavs, Tumca midi, mokalio, _ erTxelac ar dascdenia; oRond misi sityvebis qveteqstSi xom swored es Txovna gaismis! aqedan gamomdinare, Tu davuSvebT, rom mkvleloba smerdiakovma Caidina, mTavar damnaSaved mainc ivani unda CavTvaloT. magram aki ukve davadgineT _ laqias aRniSnuli borotmoqmedeba ar Caudenia. ibadeba kiTxva: Tavad ivani Tu moklavda mamas? sityvidan saqmeze gadasvlas Tu SesZlebda? zogadad am kiTxvas ukve gaveci dadebiTi pasuxi, vigulisxme ra dro da adgili _ kerZod, misi gamgzavreba CermaSniaSi, magram fsiqologiur aspeqts jer ar Sevxebivar. nu gaviwydebaT, ufrosi Zma SedarebiT gawonasworebuli, saRad moazrovne pirovnebaa da is sulieri foriaqi, romelsac bolos sigiJemde mihyavs, mxolod mamamisis sikvdilis Semdgom eufleba. erTi miTxariT, uoTson, gana SeeZlo aseT kacs dmitris mier dagdebuli qvasanayi aeRo da RviZli mamisTvis gulgrilad gaeCeCqva Tavi? ivanma xom mSvenivrad icoda, sakmarisi iyo Cvenebis micemis dros erTi uzustoba da ocwlian katorRas veRar aicilebda... rogor fiqrobT, aseTi adamiani mkvlelobas Caidenda? aramc da aramc, uoTson! kargad mogexsenebaT, ramxela ufskrulia sityvasa da saqmes Soris; xolo Cemi xangrZlivi dakvirvebiT, namdvili mkvleli winaswar arasodes gaiZaxis, kaci unda movklao; piriqiT, xmas ar iRebs, rom Semdeg masze ar miitanon eWvi _ ase araa? sxvaTa Soris, karamazovis saqmis gamomZiebel perxotinisaTvis mTavari eWvmitanili dmitria, anu is, vinc mudam TavSekavebuli iyo mamasTan urTierTobaSi; magram dmitris muqarebi da ivanis Teoriuli msjelobebi miCans swored orives udanaSaulobis sabuTad... da kidev: aba gaixseneT, uoTson, ivanis moqmedeba skoto-pri 223
-go-nev-sk... fui, daswyevlos RmerTma! _ Tavi veRar Seikava holmsma, _ gvarebze ioli gamosaTqvami arc maTi qalaqebis saxelwodebebia... mokled, dabrunebis Semdeg: gaixseneT ivanis moqmedeba _ xazs vusvam, moqmedeba da ara sityvebi _ sityvebs, bolos da bolos, SeiZleba arc endo kaci, magram man jer katerina ivanovna moinaxula, mere orjer smerdiakovi, mokle saubari hqonda alioSasTanac _ es yvelaferi ki imas mowmobs, rom araTu mas ar mouklavs, darwmunebulia, mkvleloba dmitrim Caidina da sxvaTa Soris, avtoric igives gvidasturebs... aqedan daskvna: smerdiakovisa ar iyos, ivan karamazovic mxolod Tavis warmosaxvaSi klavs, Tanac araerTgzis; magram laqiasTan saubris mere icnobierebs danaSauls mamis, ufro ki tyuilubralod dapatimrebuli dmitris winaSe da am kacis rkiniseburi nebisyofac ki ibzareeba _ mis gonebas sigiJis morevi iTrevs. “mSvidobiT, odesRac gabedulo adamiano!” _ swored es iyo smerdiakovis mier ivan karamazovisaTvis naTqvami bolo sityva... holmsi dadumda. me jer tanSi gamcra, mere enis borZikiT waviluRlure:
_ gamodis, rom... ara SeuZlebelia!.. _ ratom viTom?! _ holmsma wamiT Semavlo Tvali da isev ganze gaixeda. _ ratom xarT alioSas udanaSaulobaSi ase darwmunebuli? _ aqamde ase vfiqrobdi, alioSa karamazovi yvela adamianuri sikeTis gansaxierebaa-meTqi! _ imdenad aRmaSfoTa holmsis am yovlad koSmarulma varaudma, sakuTari poziciis SeniRbva aRarc CavTvale saWiRod da pirdapir mivaxale: _ Tqveni ar iyos, mec anglikanur eklesias vekuTvni da CemTvis ucxoa es raRac humanuri marTlmadideblobis doqtrina, Tavis mxriv kidev oficialur marTmadideblobas rom upirispirdeba, magram Tavad am moZRvrebis mimdevars, umcros karamazovs mainc TanavugrZnob; metic, bevr rameSi veTanxmebi kidec. gaxsovT epilogSi is scena qvasTan? raodeni rwmena, sikeTe da Tviniereba gamosWvivis patara biWebiT garSemortymuli alioSas sityvebSi! gana... _ da amave sikeTiTa da TvinierebiT warmoTqmuli: “dasaxvretia!” _ sityva gamawyvetina holmsma. gaognebuli mivaCerdi da vigrZeni, lamis sisxli gamyinvoda ZarRvebSi. _ esec xom misi sulis amoZaxilia. gaxsovT albaT, ivanma uambo, viRacam bavSvs rom ZaRlebi miuqsia da manac umal daiviwya Tavisi mrwamsi _ uWoWmanod gamoitana sikvdilis ganaCeni… 224
_ Cemis azriT, yvela normalur adamians igive reaqcia eqneboda, _ ganvacxade mtkiced. _ ara mgonia, yvelas ara. _ eg ukve cinizmia, holms! _ ubralod, realisti var, uoTson. alioSas raRac ganyenebul, idealur adamianad saxavT da Seqmnili xatis damsxvrevas ver eguebiT. arc mis sityvebSi da arc mis qcevaSi mciredi xinjis danaxvac aRar gindaT. me ki vxedav da imasac vuSveb, rom im ganaCenis gamotaniT alioSam wamiT Tavisi namdvili saxe gviCvena, RvTismosaobiT SeniRbuli. geTanxmebiT, alioSas ganaCeni samarTliania, is viRac memamule marTlac imsaxurebda yvelanair sasjels, magram iciT ra aris mTavari? is rom alioSas SeeZlo _ gesmiT, uoTson _ SeeZlo! _ sikvdili miesaja adamianisTvis... Tumca im kacs mxeci ufro eTqmoda, geTanxmebiT, magram ra mere? Zvirfaso uoTson, me Tu mkiTxavT, nebismier adamianSi sikeTe da boroteba erTnairadaa dabudebuli da mudmiv WidilSi arian erTurTTan. am mxriv arc alioSaa gamonaklisi: sanam mama zosima edga gverdSi, alioSas sulSi sikeTe zeimobda, mere ki gamoCnda ivani, im Tavisi damangreveli TeoriebiT _ mosaspobia yvela boroti da znedacemuli adamiani, radgan maTi arseboba wamlavs da akninebs irgvliv yvelaferso... ratom ar gindaT dauSvaT, rom ufrosi Zmis Segonebas smerdiakovsa da alioSaze erTnairad emoqmeda? iqneba da swored alioSas gadaalaxina is sabediswero zRvari, Canafiqrsa da ganxorcielebas Soris rom Zevs... Tavad ivanma xom ver gadadga eg nabiji! SegaxsenebT, ras wers dostoevski alioSas gancdebze mama zosimas sikvdilis Rames: “cxadad grZnobda rom raRac, cis kabadoniviT uryevi da gamWvirvale efineboda mis suls, TiTqos raRac ganyenebuli idea isadgurebda mis gonebaSi, isadgurebda samaradJamod...” _ vin icis, egeb swored im beris kubosTan, vinac misTvis sikeTesa da zegardmo naTels ganasaxierebda, miiRo kidec alioSam gadawyvetileba, samagiero miezRo mSobeli mamisTvis _ sxvebisTvis mravalgzis Cadenili borotebis wil...
xmeli xeli violinoze daeSva, misi Camoqnili, natifi TiTebi simebs Seexo. _ mamis sikvdilis SemTxvevaSi alioSa didZali Tanxis memkvidre xdeba, _ mcire xniT dumilis mere ganagrZo isev. _ albaT ikiTxavT, fuli raSi sWirdebodao, magram maSin xom mama zosimaseuli mcnebebis ganxorcielebasac SesZlebs! ai, Tundac iluSenkas aRzrda-ganaTleba, rasac verasodes moabamen Tavs misi Rataki mSoblebi, an, vTqvaT, igive kolia krasotkinis, smurovisa da sxva biWebis momavali adardebs _ 225
aki isini, umcrosi karamazovisa da Tavad dostoevskis azriT, ruseTis momavalia! ase rom, Cemo uoTson, ukeTilSobilesi bunebis miuxedavad, SesaZloa alioSasac daeCqarebina mamis aRsasruli... da axla isic vikiTxoT, sad iyo alioSa im sabediswero Rames? ar viciT. vaiTu baRSi? alioSamac xom icoda, rogor emuqreboda dmitri mamas. rogor fiqrobT, SeuSlida xels? albaT ara. umcros karamazovs mamis mkvleloba ukve marTali samarTlis qmnad eCveneba _ ase vTqvaT, avi moxuci Tavis daTesils imkis... davuSvaT, alioSa mkvlelobis Rames baRSi ipareba da ganaCenis aRsrulebas ucdis. xedavs fanjris qveS mdgar dmitris, romelsac qvasanayi uWiravs xelSi; gamoCndeba grigoric, dmitri mas TavSi qvasanays Cascxebs da ukanmouxedavad garbis. grigori ecema, qvasanayi iqve gdia. alioSa dabneulia _ mamis mokvla ganzraxuli ara hqonia, egona, RvTis nebas SuaTana Zmis xeli aRasrulebda, axla ki arCevanis winaSe dgeba: Tavad iqces uzenaesis iaraRad, Tu boroteba kvlavac dausjeli darCes? igi pirvel gzas irCevs, miT ufro, rom saSiSi araferia _ grigori gadarCa da axla dmitris uyoymanod daadebs xels. moxuci karamazovi mxolod smerdiakovsa da Tavis umcros vaJs endoba, amitomac Tamamad uRebs kars; alioSa klavs mamas, mere gasisxlianebul filTaqvas bilikze moisvris da wyvdiadSi miimaleba… ase da amgvarad, mkvleloba Cadenilia. eWvi, rogorc alioSa varaudobda, dmitrize miaqvT; Sedegi ki is agxlavT, Cemo kargo, rom alioSa uceb gamdidrdeba: mkvlelobis braldebiT dapatimrebuli dmitri, bunebrivia, Tavis wil memkvidreobas kargavs; SeSlili ivan karamazovis kuTvnil Tanxasac alioSa iRebs _ mogexsenebaT, fsiqiurad daavadebulT memkvidreobis ufleba erTmevaT _ ase rom, umcros karamazovs erTbaSad asoci aTasi maneTi ergeba! rogor fiqrobT, Sestkiva guli Zmebze? ara mgonia. albaT maTac “zedmet, mavne” xalxis kategorias akuTvnebs… ucnob memamules Tu daxvretis ganaCeni gamoutana, viTom sakuTari Zmebis mimarT ratomRa iqneboda nakleb principuli? mere ra, rom im garewarze cotaTi mainc ukeTesebi arian _ misTvis orive Zma yovlad umaqnisi, fuWi, urwmuno da usazmno adamiania _ riRasTvis Seicodos? mkvlelobis Semdeg ki alioSas qceva marTlmsajulebisaTvis Tvalis axvevis cdas ufro hgavs _ gaixseneT avtoris teqsti: “...alioSam anafora gaixada. unaklod Sekerili
serTuki, mokled SekreWili Tma, Tavze ki mrgvali, rbili qudi metad Svenoda da koxta iersac sZenda. pirisaxeze erTgvari silaRe dahfenoda, mSvidi, udrtvinveli silaRe” . SesaSuri ambavia, ara uoTson? mere ki saqme ise Setrialda, aRarc sicruis Tqmis codva daido da aRarc sindisi awuxebda _ savsebiT gulwrfelad irwmuneboda, dmitri udanaSauloao… holmsi minavlebuli Cibuxis gaCaRebas Seudga. mec Cemsas davwevdi, magram SesaniSnavma holandiurma TuTunmac veraferi Semwia, ise viyavi holmsis varaudebiT, gansjiTa da eWvebiT naqsov badeSi gaxlarTuli. 226
_ Tumca isic unda vaRiaro, uoTson, romanSi bevri ramaa, am ukanasknel versias rom gamoricxavs, _ holmsis xma Cems areul fiqrebs Seeria, _ gnebavT, axlave CamogiTvliT alioSas udanaSaulobis damamtkicebel uamrav sabuTs, magram iqneb mainc sityvaze mendoT? dabneulma gavxede: _ Tqveni veRaraferi gamigia, holms! _ vin icis, iqneba q-ni xoxlakova marTalic iyo da da moxuci swored grigorim mokla… _ imas raRa Zala adga?! _ msaxuri erTi “patara kacia”, RirsebaSelaxuli, daCagruli adamiani… iqneb amitomac hqonda gansakuTrebuli zizRi xepre da uxeS fiodor pavloviCis mimarT; an iqneb arc es iyo mizezi, da mxolod dmitris mier miyenebulma travmam daubinda goneba _ mTeli Tavisi SiSebi, zizRi, tkivili ubralod, ufros karamazovze daanTxia? iqneb _ iuristTa CiqorTuli eniT rom vTqvaT _ mkvleloba aramotivirebuli iyo da afeqtis mdgomareobaSi yofnisas iqna Cadenili… kriWa Semekra. _ ese igi, warmodgena ara gaqvT, vinaa mkvleli? _ rogorc xedavT, ara. _ holmsma eSmakurad moWuta Tvalebi da dasZina _ samagierod, Tqven iciT, uoTson. _ me?! _ ra, sakuTari rixiani pasuxi dagaviwydaT, smerdiakovmao, rom miTxariT? jer-jerobiT, am versiis Secvlis veraviTar aucileblobas ver vxedav. _ ki magram holms, axla ar iyo rom mitkicebdiT… _ Cemo kargo, gana vinmes braleulobis damtkicebas vCemulobdi? mxolod is vcade meCvenebina, rom dostoevskis am romans, garkveulwilad, srulyofa aklia _ mTel rig SemTxvevebSi mizez-Sedegobrivi kavSirebia darRveuli _ es aris da es! axla vatyob, sul tyuilad gavrjilvar da uneburad, ase vTqvaT, Tavad nawarmoebis Rirseba davayene eWvqveS… merwmuneT, amgvari ram fiqradac ar gamovlia. mokled, patiosan sityvas gaZlevT _ vecdebi male daviviwyo es yovelmxriv SesaniSnavi wigni: rogorc Cans, literaturuli namoRvawaris Cxreka marTlac araa Cemi saqme da wignis gmirebic maTi avtorebisaTvis mimindvia _ momavalSi mxolod cocxali adamianebis 227
namoqmedaris kvlevas vikisreb! imasac vxvdebi, mTlad rigiani maspinZeli rom ver gamovdeqi, uoTson _ laqlaqiT Tavi mogabezreT da minda es Secodebac gamovisyido: darwmunebuli var, cotaodeni musikis mosmenaze axla namdvilad ar ityodiT uars… holmsma nikapqveS violino moirgo, xemi moimarjva da beikerstritis 221b saxlSi mdebare Cvens myudro binas paganinis kaprisebis momajadoebeli hangebi moedo.
228
uiliam folkneri
boli
anselm holendi jefersonSi karga xnis win daemkvidra. marTalia, arc imis sadauroba icoda vinmem da arc avanCavani, magram maSin jer axalgazrda da Tan, etyoba, raRaciT gamorCeuli kaci iyo _ yovel SemTxvevaSi, Tval-tanad namdvilad ar daiwuneboda da samiode weliwadSi Cvens mxareSi ori aTasi akri saukeTeso miwis patronis erTaderTi qaliSvili SeirTo colad, simamrs CaesiZa, imis saxlSi gadabargda, ori wlis Tavze colma tyupi biWic gauCina da male, simamris sikvdilis Semdeg, colis saxelze Cawerili mTeli fermis batonpatronadac iqca. Tumca, jer simamris sicocxleSic araerTxel gvsmenia jefersonelebs misi naTqvami _ raRac Zalian xmamaRla ki gaiZaxoda xolme – Cemi miwa da Cemi mamulio; amitomac yvelani, visi mamapapac am miwaze dabadebuliyo, cota ar iyos almacerad uyurebdnen, sindisgarecxil da daundobel kacad Tvlidnen (Tavisi TeTrkaniani Tu zangi moijareebic ase axasiaTebdnen _ yvela, visTanac ki rame saqme akavSirebda), magram colis sibraluliT da simamris pativiscemiT, cxvirs mainc ar vubzuebdiT, salams ar vamadlidiT, Tumca gulze namdvilad aravis gvexateboda. bolos, roca colic moukvda da daqvrivebuls ori TiTistola biWi darCa gasazrdeli, erTxmad davaskveniT – yvelaferSi isev da isev TviTon mouZRvis brali, am uTvistomo gadamTielis sisastikem da uxiagobam mouwamla qals sicocxleo. mere, biWebi rom wamoizardnen da (rigrigobiT, jer erTi, mere meore) ukanmouxedavad gaiqcnen Sinidan, odnavadac ar gagvkvirvebia. da ai, roca eqvsi Tvis win holendi moulodnelad mkvdari ipoves, cxenis uzangSi fexgaxlarTuli da erTianad dalilavebuli _ etyoba, cxens rkinis meseris gaswvriv eTria (ise, cxovelsac sul daiarebuldasisxlianebuli hqonda ferdebi da gava, gaSmagebul berikacs daundoblad ecema joxiT), aravis Segvcodebia _ ar Segvcodebia, radgan
mas Semdeg rac folkneris ‘naxevraddeteqtiurma’ romanma _ gvamis Semginebelma _ TviT avtorisaTvisac ki moulodneli warmateba moipova, mwerals moesurva Seeqmna met-naklebad deteqtiuri moTxrobebis mTeli wyeba, romlis mTavari gmiric veqili geivin stivensi unda yofiliyo. es moTxroba swored am krebulidanaa aRebuli (‘mxedris gambiti’).
229
sikvdilamde cota xniT adre iseTi ram moimoqmeda, rac yvelas, vinc imJamad Cvens mxareSi saxlobda da Wkua-gonebac Cvennairad hqonda mowyobili, jer argagonil, warmoudgenel danaSaulad moeCvena. swored imisi sikvdilis dRes SevityveT, rom sagvareulo sasaflaoze, sadac misi colis winaprebi iyvnen dakrZalulni, Turme saflavebi gaeTxara da is samarec ar daendo, romelSiac, ager ukve ocdaaTi weliwadia, misi coli ganisvenebda. mere es SeSlili berikacic Seryvnil da wabilwul saflavebs Soris damarxes, daniSnul dros ki misi anderZi gaxsnes da dasamtkiceblad waradgines. arc am anderZis Sinaarss gavukvirvebivarT: ar gagvkvirvebia, saflavidanac rom moexerxebina abuCad aegdo sakuTari RviZli Svilebi, ukanasknelad moego niSni imaTTvis, visi Seuracxyofac da wyeninebac jer kidev SeeZlo. mama rom gardaecvalaT, tyupebs swored im weliwads SeusruldaT ormoci weli. rogorc xalxi amtkicebda, anselmi, umcrosi Zma, dedis nebiera iyo _ albaT imitom, Zmaze metad rom hgavda mamas. dedis gardacvalebis Semdeg, roca biWebi jer mTlad bavSvebi iyvnen, bevrjer gagvigonia, Turme rogor daereodnen xolme erTmaneTs didi ansi da patara ansi; virjiniusi ki, ansis tyupiscali, erTTavad imaT Serigebas cdilobda, risTvisac mamaca da Zmac ukanaskneli sityvebiT lanZRavdnen da aginebdnen. oRond imas, im Cven virjiniuss, sxvanairad mainc ar SeeZlo. anselmi, virjiniusis tyupiscali, piriqiT, kerketi kakali gamodga: Teqvsmeti wlisa gaiqca Sinidan da aTi weli aramc Tu aRar gamoCenila, ambavic ar SemouTvlia. roca dabrunda, ukve srulwlovani iyo da mamasac oficialurad mosTxova miwis gayofa. ukve gaego, moxuci ansi mamulis mxolod meurved rom iTvleboda da axla Tavisi wilis miRebas cdilobda. gaSmagebuli berikaci uarze dadga. etyoba, Svilic arafers uTmobda _ Sori-Sors ar wauvidodnen erTmaneTs. mere isic SevityveT, sruliad moulodnelad da Cvenda gasaocrad, Turme virjiniussac mamis mxare daeWira. ase amtkicebdnen da marTlac, miwisTvis aravis uxlia xeli, imasac ambobdnen, maTTvisac uCveulo, gaafTrebuli Cxubis mere _ iseTi ambavi atexila, zang msaxurebs Zlivs gamouswriaT Sinidan da mTeli Rame saTofeze aRar gahkarebian saxls _ zogi sad damalula da zogi sad. axalgazrda ansma mohkida xeli Tavis wyvil jors da sadRc gadaikarga… im dridan moyolebuli mamis sikvdilamde, mas Semdegac ki, roca ukve virjiniusic iZulebuli gaxda mamas gayroda, aRarasodes gaucia xma arc mamisTvis da arc ZmisTvis, Tumca amjerad uwindeliviT ar gadaxvewila. iqve, maxloblad, mTaSi dasaxlda (iqidan ukeTesad uTvalTvalebs mamasac da Zmasaco _ Tqva viRacam) da TxuTmeti weli patara, oroTaxian miwurSi gaatara, martodmartom, gandegiliviT, saWmelsac Tavisi xeliT imzadebda da qalaqSic weliwadSi ase, oTxjer TuRa gamoCndeboda xolme wyviljorSebmuli forniT. ramdenime wlis win daapatimres kidec, viskis ukanonod gamoxdisTvis gaasamarTles. arc damcveli iqirava, arc araferi aRiara: kanonis darRvevisa da sasamarTlos upativcemulobisaTvis jarimis gadaxda daakisres da roca vir230
jiniusma SesTavaza, me gadavixdi mag jarimaso, iseTma siSmagem daria xeli, mamamisi monagoni iyo. iqve, sasamarTloSive gaiwia Zmis sacemrad, TviTonve moiTxova, cixeSi wamiyvaneTo da rva Tvis mereRa gaTavisuflda samagaloTo qcevisaTvis. mere isev Tavis miwurs daubrunda: pirquSi, dabRverili, sityvaZunwi, arwiviscxviriani kaci, vinc mezoblebsac da SemTxveviT gamvlelebsac erTnairad scemda zafras. meore tyupiscali, virjiniusi, Sin darCa _ mamuls uZRveboda, miwas amuSavebda, radgan mamamiss fermis saqme mudam fexebze ekida (ambobda kidec xalxi moxuc ansze: vinaa da sadauri ar viciT, oRond fermerisa ki namdvilad araferi scxiao; mama-Svilis wakidebis mizezsac Cveneburad vxsnidiT: gulma veRar mouTmina axalgazrda anss, roca naxa rogor uveranebdaT berikaci dedis danatovar miwaso). magram virjiniusi mainc mamasTan darCa. ra Tqma unda, arc imas ulxinda, mere xSirad gviTqvams, unda mimxvdariyo, aseT cxovrebas didi dRe ar ewerao. xolo roca mosaxdeni moxda, imasac vfiqrobdiT, SeiZleba sxvaze ukeT xvdeboda kidevaco. ra vqna, aseTi kaci iyo. veravin ityoda ras fiqrobda, ra edo gulSi. moxuc anssa da axalgazrda anss moxarSulebs vicnobdiT. iqneba, raRaca Cvenc gveSleboda, oRond imaTi gulisnadebis amocnobas mainc ar sWirdeboda bevri tvinis Wyleta. ai, virjiniusi ki gulSi aravis Caaxedebda. mogvianebiTRa aexada yvelafers farda. isic veravin gavigeT, Zmis wasvlisa da mamasTan erT WerqveS aTi wlis cxovrebis mere, bolos da bolos, imanac rad aikra gudanabadi. TviTon aravisTvis araferi uambia, albaT grenbi dojTanac ar dascdenia sityva. Tumca, Cven moxuc anssac vicnobdiT da virjiniussac da imaTi ganxeTqilebis ambavic Cveneburad gvqonda warmodgenili. yvela vxedavdiT, moxuci ansi mTeli weli giJsa hgavda, mas mere, rac axalgazrda ansma jorebi waiyvana da mTaSi gaixizna. bolos etyoba, mTlad aevso moTminebis fiala da virjiniuss raRac amdagvars etyoda, naRdad: “ggonia, raxan Seni Zma waeTra, axla manamde gaparpaSeb aq, vidre mTeli mamuli Sen dagrCebodeso?” “ara mWirdeba mTeli mamulio _ ase miugebda virjiniusi _ oRond ki Cem wil miwas veRirsebodeo”. “hooo, _ etyoda, albaT, moxuci ansi _ maS, Senc miwis gayofa gdomebia? maS, Senc imis Wkuisa brZanebulxar? Tqveni azriT, rogorc ki srulwlovanebi gaxdiT, maSinve unda dagvequcmacebina miwao?” “me bevrs ara gTxov, cotaodeni minda, rigianad rom davamuSavo da gulxeldakrefilma ar vucqiro, tyuilad rogor partaxdebao,” _ 231
upasuxebda virjiniusi, rogorc yovelTvis Wkvianurad, rogorc yovelTvis morCilad: aravis axsovs, virjiniuss wonasworoba daekargos, an Tundac aRelveba Sestyobodes, maSinac ki mSvidad idga, sasamarTloSi, roca anselma galaxva daupira im jarimis gamo. “maS egreo! – ityoda moxuci ansi _ “kargi, magram mTeli es wlebi me rom welebze fexs vidgamdi, miwas vamuSavebdi, gadasaxads vixdidi, Sen da Sen Zmas ki fulis moquCebis meti sxva dardi da safiqrali ara gqondaT, Seni azriT, am saqmes rogorRa moevlebao?” “Cemze ukeT mogexseneba, mTeli Tavisi cxovrebis manZilze anselms centic ar gadaunaxavso,” _ miugebda virjiniusi _ “rac ginda daswame, oRond TaRliTobas mainc nu daabralebo”. “RmerTsa vficav, arc vabraleb – imas imdeni gambedaoba mainc eyo, rac Tavisad miaCnda, daufaravad moeTxova da pirSiCalagamovlebuli, kudamoZuebuli waTreuliyo... ai, Sen ki sxva xar. Sen iseTi dawyevlili xar, manamde iyuryuteb aq, manamde moicdi, vidre suli amomxdeba! Tumca, kacma rom gisminos, ena ki daTafluli gaqvs… mokled, damibrune rac dedaSenis sikvdilis mere Seni miwis gadasaxadi gadamixdia da gayofazec mere melaparakeo!” “arao,” _ upasuxebda albaT, virjiniusi _ ar dagibrunebo”. “maS ar damibrunebo?” _ hkiTxavda moxuci ansi _ “ar damibruneb, ara? marTalic iqnebi, naxevars ratom unda daaxarjo fuli, roca erT mSvenier dRes muqTad, aramad daepatronebi yvelaferso”. am dros, albaT, moxuci ansi fexze wamodgeboda (Cveni varaudiT, maamde magidas usxdnen, mSvidad saubrobdnen, rogorc wesier xalxs da mama-Svils Seefereba), wamoimarTeboda gaburZgnuli, kopebSekruli da – waeTrie Cemi saxlidano – uyvirebda virjiniuss. magram virjiniusi warbsac ar Seixrida, fexsac ar moicvlida, arc ki Seirxeoda da mSvidad miaCerdeboda mamas. maSin moxuci ansic ukve xelaweuli daiZvreboda misken: “wadi, waeTrie aqedan, Toremo...“ _ daemuqreboda Svils. hoda, virjiniusic wavida. oRond ar garboda, ar facifucobda, bargi Caalaga (imas meti bargi hqonda, axalgazrda ansisgan gansxvavebiT, raRac-raRacebis Sekowiweba moeswro da moexerxebina) da samioTxi milis moSorebiT, erT naTesavTan gadasaxlda – dedamisis viRac mokeTis vaJiSvilTan. naTesavi marto cxovrobda, rigiani ferma hqonda, oRond araerTxel dagiravebul-gamoxsnili, radgan fermerobas maincdamainc ver udebda guls, cxen-joris gadamyidveloba da mqadagebloba ufro izidavda _ saSualo tanis, wiTuri, usaxuri kaci iyo, amisTanas Sexvdebi se da wuTis mere veRarafriT gaixseneb _ ise, kacma rom Tqvas, albaT miwis damuSavebaze ukeTesad arc vaWroba 232
da qadageba exerxeboda. Zmisgan gansxvavebiT, virjiniusi wynarad, uCxubrad da udavidarabod gaeyara mamas; CvenSi darCes da, rac ar unda ucnauri iyos, arasodes aravis sayveduri ar dagvcdenia ansTan, ratom Cxubob, ratom ver morigebixar mamaSenso. piriqiT, anss ki ara, saca simarTlea, Cven mudam virjiniuss vucqerdiT xolme cerad: ver Seatyobdi ra swyinda, ra uxaroda, rodis ra edo gulSi. eSmak kacs veZaxdiT da aRarc gagvkvirvebia, roca mTeli Tavisi danazogi naTesavis fermis gamoxsnas daaxarja… arc im ambavs gavuocebivarT, roca erTi wlis Tavze moxucma ansma uceb fermis gadasaxadis gadaxdaze Tqva uari da zustad ori dRiT adre ki, sanam gakotrebulad gamoacxadebdnen, Serifma fostiT miiRo viRac ucnobisagan mTeli Tanxa _ holendebis fermis mTeli vali. “virjiniusi iqneba, aba sxva vinao” – vambobdiT, radgan, marTalia, qaRaldi xelmouwereli iyo, magram Cvenis azriT, gamomgzavnis vinaobis dadgena bavSvsac ar unda gasWirveboda. oRond es mere iyo, manamade ki Serifi moxuc anss miadga gasafrTxileblad. “sajaro vaWrobis dRe daniSneT da jandabamdis gzac gqoniaTo” _ arc acala sityvis damTavreba ansma. “im Cem bedovlaTebs Tu hgoniaT, gulxeldakrefili jdoma da lodini daayriT xeirs...” Serifma axalgazrda anssac miawvdina xma. “eg miwa Cemi ar ariso” _ SemoTvala iman. bolos, virjiniussac Seatyobina. virjiniusi qalaqSi Camovida da Tavisi TvaliT naxa davTrebi. “ase gamodis, didi meurneoba unda Cavibaro” _ Tqva _ “ra Tqma unda, mamaCemi Tu fermas dakargavs, iqnebda gamovisyido kidec…. aseT karg fermas arc muStari moakldeba da kai fasadac gaiyidebao”. es iyo da es. arc aRSfoTeba Sestyobia, arc gaoceba da arc sinanuli. icoda, albaT, Tavisi saqme kacma. amitom odnavadac aRar gagvkvirvebia, roca Serifma fuli da xelmouwereli baraTi miiRo fostiT: anselm holendis fermis gadasaxadi – xelwerili gadaeces anselm holend-ufrosso. “virjiniusi iqneba, aba sxva vinao”, vimeorebdiT Cvenc erTsa da igives. mere, mTeli is weliwadi sul virjiniusi gvedga Tvalwin: sxvis WerqveS Sexiznuli, sxvis miwaze Rvrida ofls da Tan imasac xedavda, rogor eRupeboda sakuTari kar-midamo – papiseuli saxlica da kanonieri mamulic. berikacma fermas wirva gamouyvana: vrcel, nayofier mindvrebs wlidan wlamde sarevela Wamda da uwyalod partaxdeboda iqauroba, arada, yoveli wlis ianvarSi Serifi isev fos233
tiT iRebda fulsac da mudam xelmouwerel qviTars, erTsac da meoresac Sin ugzavnida moxuc anss, radgan is ukve saerTod aRar Camodioda qalaqSi, saxlic Tavze emxoboda da momkiTxavic aRaravin hyavda virjiniusis meti. virjiniusi ki cxendacxen miadgeboda xolme parmaRs, weliwadSi ase xuT-eqvsjer, berikacic gamouvardeboda da uSveri sityvebiT TaTxavda. virjiniusi mSvidad Sescqeroda, darwmundeboda, cocxalia da araferi uWirso, fermaSi darCenil zangebs gamoelaparakeboda da isev Tavisi gziT midioda. sxva mnaxveli moxuc anss arc aravin hyavda, Tumca bevrni ki uTvalTvalebdnen Soridan, rogor moivlida xolme gavelurebul mindvrebs swored im beberi, TeTri cxeniT, romelmac bolos imsxverpla kidec. erT zafxuls ki gavigeT, Turme kedris WalaSi, iq, sadac misi colis naTesaobis xuTi Taoba ganisvenebda, saflavebis TxrisTvis mieyo xeli. viRac zangma moitana es ambavi da qalaqis sanitarulma inspeqtormac maSinve sasaflaos miaSura. jer WalaSi dabmuli TeTri cxeni dainaxa, mere ki TviTon Tofiani berikacic daadga Tavze. inspeqtori wamovida, gamoecala, ori dRis Semdeg ki ukve Serifi gaemgzavra sasaflaosken, berikaci miwaze ipova, cxenis gverdiT, uzangSi fexgaxlarTuli, cxens ki gavaze da ferdebze naiarevebi aCnda _ maTraxiT ki ara, joxiT iyo nacemi _ iseTi Rrma naiarevebi, etyoba gaSmagebul patrons karga xans gametebiT ertya. da ai, es SeSlili berikacic im saflavebis gverdiT damarxes, romlebic Tavadve Seeryvna da waebilwa. virjiniusi Tavis naTesavTan erTad daeswro dakrZalvas. simarTle iTqvas, mTeli samgloviaro procesiis Tavsa da bolosac marto isini Seadgendnen, radgan umcrosi ansi saerTod ar gamoCenila, Sinac ar misula, Tumca virjiniusi karga xans darCa iq, yvelaferi daabinava, gamoketa, zangebs angariSi gauswora da mere isev naTesavTan gaemgzavra. daniSnul dros ki mosamarTle diukinfilds moxuci ansis anderZi warudgines dasamtkiceblad. aravisTvis yofila saidumlo, ra ewereboda im anderZSi: winaswar vicodiT yvelam. wesisa da rigis mixedviT iyo Sedgenili da isic ar gagvkvirvebia, saTqmeli naTlad da gasagebad rom iyo naTqvami: “...momdevno or muxlSi CamoTvlilis garda, mTel Cem qonebas Cems ufros vaJs, virjiniuss vuanderZeb… Tuki damtkicdeba da sasamarTlos Tavmjdomarec aRiarebs, swored zemoxsenebuli virjiniusi rom ixdida Cemi fermis gadasaxads, oRond im erTaderTi pirobiT, Tu am saqmis garkvevasa da gansjas piradad sasamarTlos Tavmjdomare ikisrebs”. momdevno ori muxli axla amas gvamcnobda:
234
“Cems umcros vaJs, anselms, vuanderZeb... or xel joris srul aRkazmulobas, raTa zemoxsenebuli anselmi erTxel mainc Camovides Cemi saflavis mosanaxuleblad; winaaRmdeg SemTxvevaSi, es aRkazmulobac Cemi qonebis ganuyofel nawilad darCes. Cems mokeTes, grenbi dojs, vuanderZeb erT dolar naRd fuls daviTnis SesaZenad, madlierebis niSnad, rakiRa swored igi aWmevda da asmevda Cems vaJs, virjiniuss, dRidan misi Sinidan wasvlisa”.
ai, es ewera anselm holendis anderZSi. Cvenc Tvalebad da yurebad qceulni velodebodiT, ras ityoda an ras moimoqmedebda axalgazrda ansi. magram verc veraferi davinaxeT da arc araferi gagvigonia. sxvaTa Soris, verc virjiniuss SevatyveT rame. ubralod, SeiZleba Cven ver vxvdebodiT mis gulisnadebs, ver amogvecno misi nafiqrali. ras izam, aseTi kaci iyo. Tumca, CvenSi darCes, gasakeTebelic araferi darCeniliyo. virjiniuss mxolod moTminebiT unda ecada, rodis daamtkicebda mosamarTle diukinfildi anderZs da mere SeeZlo ansisTvisac mieca kuTvnili naxevari – Tuki, ra Tqma unda, saerTod apirebda ramis micemas. “imas da anss Cxubi arasodes mosvliaTo”, ambobdnen erTni. “mase Tua, virjiniuss Cxubi Tavis dReSi aravisTan mosvlia da fermac mTeli StatisTvis daunawilebia da egaao”, eWvs gamoTqvamdnen sxvebi. “ki magram, ansis jarimis gadaxdaze gana virjiniusma ar gamoido Tavio”, ar cxrebodnen pirvelebi. “kargi batono, magram ansma roca miwis gayofa moindoma, virjiniusma vis dauWira mxario?” – pasuxobdnen meoreni. mokled, yvela raRacas elodeboda. velodebodiT ras ityoda mosamarTle diukinfildi: uceb gamoirkva, mis xelT aRmoCnda Turme yvelaferi – gangebis cocxal gansaxierebad iqca da imas unda ganesaja daucxromeli berikaci, romelic samaridanac ki dascinoda yvelas da yvelafers; unda ganesaja Seurigebeli Zmebic, Txutmeti wlis win rom damdurebuliyvnen, TiTqos TxuTmeti wlis win rom daxociliyvnen erTimeorisTvis. Tumca, Cveni Rrma rwmeniT, moxuci ansis ukanaskneli dartyma mainc ascdenoda mizans, risxviT dabrmavebuls Secdoma mosvloda, roca anderZis aRmsruleblad mosamarTle diukinfildi daeniSna. Cven mainc xom vicodiT, mosamarTle diukinfilds axlosac rom veravin davudgebodiT verc sibrZniT, verc patiosnebiTa da verc miudgomlobiT _ kanonTa gulmodgine Seswavlasac ki ver Seeryia da ver daeClungebina misi patiosneba da miudgomloba. aseTi ubralo sabuTis damtkicebis uCveulod gaWianurebac kidev erTxel gvidasturebda, rom mosamarTle diukinfildi im xalxis ricxvs ganekuTvneboda, visTvisac marTlmsajuleba sanaxevrod kanonTa codnisgan, sanaxevrod ki – TavSekavebisa da RvTisa Tu sakuTari Tavis rwmenisagan Sedgeba.
235
anderZis damtkicebis daTqmuli vada dasasruls uaxlovdeboda, Cvenc sul ufro dadarajebulni vuTvalTvalebdiT mosamarTle diukinfilds, vxedavdiT xolme, rogor gamodioda Sinidan, rogor gadaivlida moedans da rogor miaSurebda sasamarTlos. auCqareblad, mSvidad miabijebda _ warmosadegi, TmaSevercxlili, welgamarTuli, RirsebiT aRsavse, samocs gadascildeboda ukve da karga xnis win daqvrivebuliyo, _ “aSoltili” – rogorc zangebi ambobdnen masze. sasamarTlos Tavjdomared Cvidmeti wlis win avirCieT; iuridiuli codnis didi maragiT ar gamoirCeoda, oRond saRi azri ki namdvilad arasodes Ralatobda da ai ukve zedized cameti weliwadi, arCevnebze metoqe ar gamosCenia, isinic ki aZlevdnen xmas, visac cota ar iyosda aRizianebda kidec misi lmobiereba da Tavaziani Semwynarebloba, yvelani bavSvuri ndobiTa da imediT Sescqerodnen. hoda, sulganabulni vadevnebdiT Tvals, windawin darwmunebulni misi saboloo gadawyvetilebis samarTlianobaSi, ara marto imitom, TviTon rom ar ikadrebda usamarTlobas, aramed imitomac, arc sxvas rom darTavda usamarTlobis Cadenis nebas. yovel diliT vxedavdiT rogor gadaWrida xolme moedans zustad cxris aT wuTze da rogor gaemarTeboda sasamarTlosaken, sadac ukve aTi wuTia zangi kariskaci elodeboda, raTa matareblis mosvlis mauwyebeli semaforis sizustiT, kari gaeRo misTvis. mosamarTle kabinetSi Sedioda, zangi ki Zvel, damtvreul, mavTuliT damagrebul savarZelSi ikavebda Tavis adgils, kabinetsa da sxdomaTa darbazs Soris moqceul patara, qvis iatakian derefanSi da mTeli dRe am savarZelSi Tvlemda, Tvlemda zedized Cvidmeti weliwadi. naSuadRevis xuT saaTzeRa gamoerkveoda xolme Tvlemidan, kabinetSi Sevidoda da, albaT, mosamarTlesac aRviZebda, romelsac Tavisi xangrZlivi cxovrebis manZilze erTi WeSmariteba uryevad erwmuna: nebismieri saqmis gadawyvetas, Cveulebriv, safiqralis da sazrunavisgan Tavisufali, mofilosofoso Wkuiskolofebis naCqarevi daskvnebi aferxeben da arTulebeno. mere vxedavdiT, ori moxuci xelaxla rogor goseravda moedans, erTmaneTs TxuTmeti futiT daSorebulni, rogor auyveboda xolme Sinisaken mimaval quCas, orive win icqireboda, iseTi welgamarTulebi, iseTi gajgimulebi moabijebdnen, mosamarTlis tanze Sekerili, ficariviT gaxevebuli imaTi serTukebi erT naoWs an nakecs ar gaikeTebda. da ai erTxelac, daaxloebiT naSuadRevis xuT saaTze,. moedanze CoCqoli Seiqmna, viRaceebi sasamarTlosken garbodnen, mere imaT sxvebic mihyvnen, qvafenilze fexebis bragabrugi atyda: “ra moxda?”, “ra ambavia?”, “mosamarTle, mosamarTle diukinfildio... “ ismoda nawyvetnawyveti xmebi da xalxi TavpirismtvreviT miikvlevda gzas sabargo manqanebsa da fornebs Soris – sadac, sxvis gamonacval serTukSi gamowyobili, SeZrwunebuli zangi zecisken xelebapyrobili gaqvavebuliyo. brbom zangs Cauqrola da kabinetSi Sevarda. mosamarTle diukinfildi magidasTan ijda, savarZelSi gadasvenebuli. Tvalebi Ria darCenoda, tyvia zed cxviris ZgideSi moxvedroda da TiTqos sami 236
TvaliT Semogvcqeroda. yvela xedavda natyviars, arada, arc moedanze myofT, arc mTeli dRe derefanSi mjdom zangs, srolis xma ar gaugoniaT.
* * * im dRes gevin stivenss didi jafa daadga – stivenssac da brinjaos zardaxSasac. Tavidan naficma msajulebma vera d aver auRes mis naTqvams alRo, veravin mixvda risi Tqma undoda: verc mosamarTle, verc tyupi Zmebi, verc imaTi naTesavi da verc beberi zangi _ yvela daibna. bolos, msajulTa mamasaxlisma pirdapir hkiTxa: “gevin, migaCniaT Tu ara, rom moxuci holendis anderZsa da mosamarTle diukinfildis mkvlelobas Soris raime kavSiri arsebobs?” “diax, mimaCnia”, upasuxa stivensma, “da me marto amis damtkicebas ar vkisrulob”.
yvela stivenss miaCerda – msajulebic, orive Zmac. mxolod beber zangsa da Zmebis naTesavs ar SeuxedavT misTvis. bolo erT kviraSi zangi, Tvalsa da xels Sua, ormocdaaTiode wliT daberebuliyo. roca misi batoni mosamarTled airCies, imanac sasamarTloSi daiwyo muSaoba, radgan, rac Tavi gvaxsovda, mudam diukinfildebis ojaxs emsaxureboda. mosamarTleze bevrad ufrosi iyo, Tumca jer kidev am erTi kviris winaT, im sabediswero dRemde, gacilebiT axalgazrdulad gamoiyureboda _ xmel-xmeli, Tavfexianad surTukSi Camaluli, yovel diliT mosamarTleze aTi wuTiT adre midioda xolme sasamarTloSi, kabinetis kars gaaRebda, iqaurobas gamogvida, magidaze mtvers gadawmendda, sxvas arafers mohkidebda xels – Cvidmetwliani gamocdilebiT SeZenili, ostaturi daudevrobiT moiTavebda saqmes da mere Tavis mavTuliT fexebgadabmul, moyanyalebul savarZels miaSurebda, raTa mTeli dRe TvlemaSi gaetarebina _ ufro sworad, mxolod erTi SexedviT hgavda mTvlemares (kabinetSi moxvedra sasamarTlos darbazidan momavali viwro gverdiTa kibiTac SeiZleboda: am kibiT, Cveulebriv, mxolod sasamarTlos Tavjdomare sargeblobda xolme sesiebis dros, magram am gziT mosul kacsac mainc moxuci zangisgan Svid-rva nabijSi unda gaevlo, Tuki, ra Tqma unda, derefnidan patara CixSi ar Seuxvevda – kabinetis fanjris qveS – da fanjridan ar gadaZvreboda) radgan aravis axsovda, rodisme ise Caevlo savarZlis Soriaxlos, zangs maSinve ar gaexila danaoWebuli quTuToebi da yavisferi, libriani, bebruli Tvalebi ar mieSterebina misTvis. xandaxan moxucs laparaksac gavubamdiT xolme da sasacilo mosasmeni iyo, erTbaSad dadarbaislebuli, rogor amaxinjebda medidur da gaugebar 237
iuridiul cnebebs, avyofobasaviT SeumCnevlad rom gasjdomodnen Zval-rbilSi. iseTi enawyliani paTosiT warmoTqvamda maT, rom mere, Cvenda uneburad, ukve TviTon mosamarTle diukinfildsac uboroto RimiliT vugdebdiT xolme yurs. moxuci zangi nel-nela, Tvalsa da xelsSua motyda, Cveni saxelebi aviwydeboda, wlebi ereoda da Cvenc veSlebodiT erTmaneTSi: rindidan gamorkveuli, zogjer iseTi kacis misvlas auwyebda mosamarTles, visac karga xnis win waeRo imqveyanas werili. oRond SeumCnevlad mis gverdiT gavla ki jer mainc veravis moexerxebina. danarCeni yvela stivenss miStereboda – msajulebica da grZeli skamis Tavsa da boloSi Camomjdari orive Zmac: orive erTnairad gamxdari, cxvirkexiani, mzemokidebuli, erTnairad gulxeldakrefili. “maS, Tqven amtkicebT, rom mosamarTle diukinfildis mkvleli aq, am oTaxSi imyofeba?” – erTxel kidev CaekiTxa msajulTa mamasaxlisi. cota xans olqis prokuroric Tvalebadqceul xalxs miaCerda. “diax,” _ Tqva mere. – “da mxolod amis damtkicebas ar vkisrulob”. “damtkicebas?” – hkiTxa anselmma, umcrosma tyupiscalma. is martodmarto ijda grZeli skamis erT boloSi da braziani, susxiani Tvalebi mieSterebina stivensisTvis; carieli skamis meore boloSi ki virjiniusi ijda, misi Zma, visTvisac TxuTmeti weliwadia xma ar gaeca. “diax,” _ gaimeora stivensma. magidasTan idga da sanam laparaks daiwyebda, erTxel kidev moavlo oTaxs Tvali, mere ki mSvidad, xumrobanarevi xmiT daiwyo yvelasaTvis karga xnis nacnobi ambis moyola _ xandaxan, naTqvamis dasamowmeblad, virjiniuss miubrundeboda xolme. umcrosi ansisa da mamamisis ambavs gviambobda. auRelveblad, Zaldautaneblad. erTi SexedviT, TiTqos memkvidreTa damcvelobas kisrulobda: yveboda, rogor wasuliyo umcrosi ansi Sinidan, rogor waCxubeboda mamas _ Tanac, savsebiT samarTlianadac waCxubeboda _ radgan imas colis danatovari uazrod da daunaneblad daeniavebina da gaepartaxebina (im droisaTvis, dediseuli miwis naxevari ukve kanoniTac umcros vaJs ekuTvnoda). stivensi Zalian damajereblad laparakobda, gulwrfelad da alalad, oRond, iqneb cota zedmetadac qomagobda axalgazrda anss. yvelafris Tavi da Tavic swored es gaxldaT. swored es moCvenebiTi keTilganwyoba, es moCvenebiTi TanagrZnoba axdenda raRac arasasurvel STabeWdilebas, TiTqos ansi raRacaSi damnaSave iyo, oRond raSi, es aravin uwyoda _ damnaSave swored samarTlianobisken miswrafebis, gardacvlili dedis siyvarulis gamo, imis gamoc, es grZnobebi xasiaTis siavesa da im kacisgan 238
miRebul memkvidreobas rom daemaxinjebina da waeryvna, visi patieba da Sendobac axalgazrda anss dRemde verafriT moexerxebina. Zmebi droJamiT gadaprialebul-gadaslipinebuli grZeli skamis Tavsa da boloSi isxdnen, umcrosi brazisgan acaxcaxebuli Sescqeroda stivenss, Zlivs ikavebda Tavs, ufrosic daJinebiT misCereboda, Tumca saxeze araferi datyobia. stivensma gviambo, rogor wavida Sinidan gabrazebuli ansi, erTi wlis Semdeg ki virjiniusic, Zmaze gacilebiT ufro wynari, gacilebiT ufro gulCaTxrobili kaci, lamis mTeli cxovreba mamisa da Zmis gaSveleba-SerigebaSi rom gaetarebina, iZulebuli gaxda mis kvals gahyoloda. stivensma isev marTali, isev utyuari suraTi dagvixata: Zmebi mamas ki ar gaeTiSa jer kidev Tavis sicocxleSi, aramed misgan SeZenili xasiaTis Tvisebebs, da sworedac am Tvisebebis gamo wahkidebodnen erTmaneTs, amis gamo damdurebuliyvnen, arada, sinamdvileSi orives Tanabrad, orives erTnairad Zlierad uyvarda dedis danatovari miwa – ara marto maTi kanonieri samflobelo, aramed misi saukuno gansasvenebelic. “…ai ase cxovrobdnen da Soridan adevnebdnen Tvals, rogor iRupeboda saukeTeso miwa, rogor iSleboda nawil-nawil papiseuli saxli, sadac Tvali aexilaT da sadac maTi deda dabadebuliyo; ase eneba SeSlil berikacs, Svilebis Sinidan gayris mere etyoba mimxvdariyo, guls veRarafriT movuklavo da axla imasRa cdilobda samudamod mSralzec daetovebina _ gadasaxads aRar ixdida da mTeli qonebis sajaro vaWrobiT gayidvas apirebda. magram aq viRacam WkuaSi ajoba berikacs, viRac Zalian SorsmWvretelma da windaxedulma, Tavisi vinaobis damalvac moaxerxa, Tumca, fuli iyos gadaxdili, Torem gadamxdelis vinaoba vis raSi enaRvleba. mokled, Zmebs isRa darCenodaT, moTminebiT dalodebodnen berikacis aRsasruls. miT umetes, ukve kai xnisac moyriliyo da, egec rom ara, ufro axalgazrdac rom yofiliyo, auRelvebel da TavSekavebul kacs lodini mainc ar gauWirdeboda, gindac anderZis Sinaarsi ara scodnoda. ra Tqma unda, ficxi da fxukiani ufro Znelad Seikavebda Tavs, miT umetes, nawyenad da Seuracxyofiladac Tu Tvlida Tavs, boRmac Tu edo gulSi im kacis, vinc jer iyo da cxovrebis saukeTeso wlebi daakargvina, mere ki cariel-tarielic datova da keTili saxelic SeubRala. aseT kacs Znelad rom lodinis dro da survili gamosCenoda”. TvalmouSoreblad Sescqeroda orive Zma. anselmis Tvalebi rom ara, kacs qvis qandakebebi egoneboda. stivensi xmadabla laparakobda, mzeras aravize aCerebda. prokurorobis lamis imdenxniani gamocdileba hqonda, ramdeni weliwadic mosamarTle diukinfildi ijda Tavis savarZelSi. harvardis universiteti daemTavrebina. maRalmaRali, awowili, WaRarafafriani kaci iyo, universitetel mecnierebTan ainStainis Teoriaze kamaTic uyvarda da soflis duqnis CrdilSi Cacucquli jdomac, soflelebTan maslaaTi imaTebur kiloze. TviTon amas “enis fxanas” eZaxda. 239
“…bolos da bolos, SorsmWvretelTa varaudic gamarTlda, moxucma ufals miabara suli. mere anderZic gaxsnes da am ambavma mTebSic miaRwia, iqac gaiges, axla mainc rom Cauvardeboda xelSi miwa kanonier mflobels. ufro sworad, mflobelebs, radgan ans holendma Cvenze ukeTesad icoda, gindac asi anderZi daewera, virjiniusi mxolod Tavis kuTvnil naxevars daepatroneboda. aki maSinac naxevars iTxovda, roca mama mTel miwas imas sTavazobda. es arc umcros anss eeWveboda, TviTonac ase moiqceoda da imitom. virjiniusis adgilas rom aRmoCeniliyo, isic daufiqreblad gauyofda Zmas mamuls. marTlac, marto anselm holendis vaJebi xom ar iyvnen, ZarRvebSi kornelia mardisis sisxlic daudiodaT. gindac darwmunebuli ar yofiliyo, imdens mainc xvdeboda, rom dediseuli miwa, miwa, sadac ganisvenebda kidec dedamisi, bolos da bolos rigian patrons eRirseboda. icoda da, SeiZleba bavSvobis mere, im dReebis mere, roca jer deda cocxali hyavda, roca dasaZineblad dawolils deda erTxel kidev aakiTxavda xolme oTaxSi da erTxel kidev daxedavda _ sZinavs Tu arao _ pirvelad daiZina mSvidad. ukve yvelaferi warsuls Cabareboda: wyenac, usamarTlobac, keTili saxelis dakargvac, patimrobis sircxvilic – yvelaferi sizmariviT gamqraliyo. ukve yvelafris daviwyeba SeiZleboda, yvelaferi Seicvleboda, kalapotSi Cadgeboda. am droisaTvis martodmarto, gandegiliviT cxovrebasac ise SeCveoda, yofis gamocvla gauWirdeboda kidec. marto darCena erCia, miyruebul mTebSi. mTavari imis codna iyo, yovelive cudi sizmariviT rom dasrulebuliyo da dediseuli miwaca da misi gansasvenebelic im erTaderTi sando da saimedo kacis xelSi moxvedriliyo, visac TxuTmeti weliwadia ar dalaparakeboda. xom gesmiT, risi Tqmac minda?” yvela stivenss mivCerebodiT, swored im magidas vusxediT, romelzedac yvelaferi xeluxleblad darCeniliyo mosamarTle diukinfildis sikvdilis dRidan. igive nivTebi ewyo, rac maSin, roca mosamarTlem damiznebuli dambaCis lula dainaxa _ karga xnis nacnobi nivTebi: saqaRaldeebi, obmokidebuli samelne, patronis sayvareli, dablagvebuli kalmistari da patara, brinjaos pawia zardaxSa, sxva veraferSi rom ver gamoeyenebina mosamarTles da prespapied xmarobda. xis grZeli skamis Tavsa da boloSi ki umZraxad isxdnen tyupi Zmebi da stivenss daJinebiT miSterebodnen. “veraferic ver gavigeT,” _ Tqva msajulTa mamasaxlisma _ “amiT risi Tqma gindaT? ra kavSiria yovelive amasa da mosamarTle diukinfildis mkvlelobas Soris?” “mogaxsenebT.” _ Tqva stivensma _ “mosamarTle diukinfilds anderZi unda daemtkicebina, magram ar dascalda, manamde mokles. geTanxmebiT, cota ucnauri anderZia, oRond mister holendisgan arc eg unda gagvkvireboda. miT umetes, wesiTa da rigiTaa Sedgenili da memkvidreebic kmayofilni darCnen: yvelam mSvenivrad vicodiT, 240
rogorc ki moiTxovda, miwis naxevari maSinve ansis xelSi gadavidoda. maSasadame, anderZi samarTliania da misi damtkicebac – ubralo formaloba. arada, mosamarTle diukinfildma qaRaldi TiTqmis sami kvira daitova, mere ki uceb daiRupa. maSasadame, is kaci, visac egona rom mxolod lodini…“ “vin kaci?” – gaawyvetina sityva msajulTa mamasaxlisma. “moiTmineT,” _ Tqva stivensma _ “am kacs mxolod erTi ram moeTxoveboda _ lodini. da es arc awuxebda _ TxuTmet weliwadSi lodins kargad SesCveoda. eg ar iyo saqme. mTavari sxva gaxldaT, da es mTavari maSin Seityo (anda, maSin gaaxsenda), roca mixvda, ukve gvianaa da ra Tqma unda, jobda araferi damviwyebodao. ise, eSmakoba, moTmineba da SorsmWvreteloba namdvilad ar aklda, imdenad momTmeni aRmoCnda – TxuTmeti weli icada mSvidad, imdenad SorsmWvreteli – yvelafris gaTvaliswineba moaxerxa erTis garda – sakuTari maxsovrobisa. xolo roca ukve Zalian gvian iyo, maSinRa gaaxsenda uecrad, kidev arsebobs erTi kaci, visac uTuod emaxsovreba rac me damaviwydao. mosamarTle diukinfildi iyo is kaci. mosamarTlem yvelaferi icoda, icoda, is TeTri cxeni mister holends verasdidebiT rom ver moklavda”. stivensi gaCumda, oTaxSi samariseburi siCume idga. msajulebi enaCvardnilni usxdnen magidas da stivenss miSterebodnen. anselmma jer Zmas gaxeda, Zmisken miabruna braziani, naoWebiT daserili saxe, mere ki, odnav wingadaxrili, isev stivenss miaCerda. virjiniusi uZravad ijda, erTxelac ar Sescvlia mSvidi, yuradRebiani gamometyveleba. gverdiT, kedlisken axlos, grenbi doji ijda, naTesavi _ xelebi muxlebze daekrifa da Tavi Caeqindra, TiTqos eklesiaSiao. grenbisa mxolod is vicodiT, moxetiale qadagi rom iyo, iseTi uxerxemlo, iseTi gaubedavi da morcxvi, adamianebTan nebismieri urTierToba wamebad gadaeqceoda xolme da Cvenc imgvari zizRnarevi sibraluliT gvebraleboda, ra sibraluliTac gaWyletil Wiayelas dascqeris xolme kaci, da kidec veridebodiT imasTan gamolaparakebas _ vxedavdiT, rogor codvilobda, rogori tanjviT amoRerRavda xolme pasuxs. magram bevrjer imis momswrenic gavmxdarvarT, kviraobiT soflis eklesiis ambionze rogor gardaiqmneboda erTbaSad, sul sxva kaci xdeboda: xmac umtkicdeboda, sityvac mosdevda da mrevlsac misi garegnobisa da xasiaTis kacisaTvis sruliad uCveulo, Seuferebeli guliTadobiT mimarTavda. “axla warmoidgineT, rogor eloda is kaci Tavis dros,” _ sityva gaagrZela stivensma _ “icdida, aba erTi, ra gamovao, bolos ki mixvda ratomac ar gamovida araferi, rad Cauvarda anderZi xelSi mosamarTle diukinfilds, mere ki ukvalod gaqra _ mixvda, sakuTari maxsovroba rom iyo yvelafris Tavi da Tavi, is daiviwya, risi daviwye241
bac aramc da aramc ar iqneboda: daiviwya, mosamarTle diukinfildmac rom icoda, mister holendi Tavis dReSi joxiT ar scemda TeTr cxens. isic icoda, swored im kacs rom moekla anselm holendi, visac cxeni daeiarebina, jer moekla, mere ki fexi uzangSi gaeyrevinebina da cxenic gametebiT ecema – undoda rogorme gaeWenebina. magram cxeni cocxali TaviT ar icvlida fexs. mkvlelmac icoda, ase moxdebao, didi xania icoda, magram bolo wuTs daaviwyda. daaviwyda, sanam jerac kvici iyo, is TeTri cxeni viRacam rom miasikvdila cemiT da mere, joxis danaxvazec ki, maSinve miwaze wveboda… es ambavi mister holendisTvisac kargad iyo cnobili da saerTod yvelasTvis, vinc met -naklebad daaxloveboda imis ojaxs. im dResac imitom daeca zed mister holendis cxedars. magram egec araferi, es jer kidev naxevari ubedureba gaxldaT. ase fiqrobda is kaci RamRamobiT, Zilis win, da axlac, rogorc bolo TxuTmeti weliwadia, raRacas elodeboda _ maSinac ki, roca saqmes aRaraferi eSveleboda, roca sakuTar Secdomas mixvda, uceb maSinac ver gaixsena is, risi daviwyebac ar SeiZleboda. mereRa moego gons, roca ukve veRarafers gamoasworebda, roca moklulic ipoves da cxenis daiarebuli zurgic yvelam naxa, yvelas salaparako gauxda. im droisaTvis, roca gaaxsenda, naiarevebi albaT Sexorcdeboda kidec, Tumca SexorcebiT ki Sexorcdeboda, magram xalxs mainc Znelad Tu daaviwydeboda. warmoidgineT, ra dReSi iqneboda maSin, ra SiSi Seipyrobda, rogor Sezaravda gamousworebeli, damRupveli Secdomis Segneba, ra sasowarkveTili survili daeufleboda Tundac wamiT ukan daebrunebina dro, raTa gamoesworebina, gadaekeTebina is, risi gamosworebac da gadakeTebac arasdidebiT aRar moxerxdeboda. yvelaferi ki imitom aewyo ase, Zalian gvian gaixsena, mister holendma is cxeni mosamarTle diukinfildisgan rom iyida, swored im mosamarTlisgan, vinc am magidasTan mjdomi amowmebda anderZis siswores, am magidasTan mjdomi wyvetda, vis unda rgeboda mTel StatSi saukeTeso ori aTasi akri miwa. is kaci ucdida ra moxdeboda, . magram araferic ar moxda, radgan xalxisTvis cxenis naiarevebis daviwyeba mxolod erTi saSualebiT SeiZleboda. diax, araferic ar moxda da iman amis mizezic kargad icoda. mainc icdida sanam Rone eyo, sanam ar mixvda, ufro meti rom ido sasworze, vidre raRac miwis bed-iRbali. sxva ra gza hqonda? rac Caidina, imis meti raRa darCenoda?” stivensma dadumeba ver moaswro, uceb anselmis mWaxe xma rom gaisma oTaxSi. “geSlebaT!” – Tqva anselmma. yvela imas mivaCerdiT, imis WuWyian Ceqmebs, Zvel tansacmels, anselms ki stivensisaTvis mieSterebina Tvali. virjiniusic ki Setrialda Zmisken. marto naTesavi da beberi zangi ar Serxeulan. TiTqos arc araferi eyurebodaT. 242
“ra meSleba?” _ hkiTxa stivensma. anselma ar upasuxa, TvalebiT Wamda stivenss. “miwas mainc virjiniusi daepatroneba? mama rom.. gindac…“ “gindac ra?” _ isev hkiTxa stivensma. “gindac is… gindac…“ “im SemTxvevaSic, Tu Tavis sikvdiliT ki ar mokvda – mokles, ara?” “diax,” _ amoRerRa anselmma. “ra Tqma unda. imis miuxedavad, anderZi damtkicdeba Tu ara, Tqven da virjiniusi miwas mainc miiRebT _ rasakvirvelia, virjiniusi Tu moisurvebs gayofas. magram mamaTqvenis mkvleli amaSi darwmunebuli ar iyo, kiTxva ki ver gabeda. ar undoda miwa orives dagrCenodaT. erCivna, mTeli miwa virjiniuss Caegdo xelSi. anderZis damtkicebac amitom surda”. “scdebiT,” _ Tqva anselmma. uxeSi xma hqonda, nawyvet-nawyvet isroda sityvebs. “mama me movkali. oRond im wyeuli fermis gulisTvis ar momiklavs. midiT, Serifs dauZaxeT!” magram stivensma, romelic daJinebiT misCereboda anselmis braziT damaxinjebul saxes, mSvidad ganacxada: “me ki geubnebiT, geSlebaT-meTqi, ans!” dambladacemulebiviT SevcqerodiT, dambladacemulebiviT vusmendiT imaT laparaks _ TiTqos gveZina, TiTqos sizmars vxedavdiT, winaswar vicodiT rac moxdeboda da Tan imasac vxvdebodiT, uazrobaa yvelaferi, sisulele, radgan sulerTia, wamis Semdeg gagveRviZebao. TiTqos drois gareT aRmovCndiT da momxdars gverdidan vadevnebdiT Tvals; ki, drois miRma viyaviT da gverdidan SevcqerodiT im wuTidan, roca anselms SevxedeT da TiTqos pirvelad davinaxeT. uceb raRac xma gaisma, etyoba viRacam nel-nela, Cumad, lamis SvebiT amoisunTqa. gavifiqreT kidec, morCa, dasrulda ansis TviTgvemao; fiqriT iqneb warsulSiac gadavsaxldiT, im droSi, roca patara biWi iyo, Tavis bavSvur sawolSi iwva da elodeboda rodis daxedavda deda, visac ansi amqveynad yvelaze metad uyvarda, visi danatovaric ansisTvis ar SeergoT, visi mravaltanjuli neSti saflavSiac ki ar daeyenebinaT. Soreul warsulSi xdeboda es yvelaferi, gza iqedan iRebda saTaves da Tumca gza pirdapir warsulidan iwyeboda, is Si gatrunuli patara biWi am gzas karga xania ascdenoda, didi xania gamqraliyo, rogorc saerTod gavqriT, vqrebiT anda unda gavqreT yvelani. is biWi 243
mokvda, Tavisi sisxliT da xorciT naTesavebis msgavsad, imaT msgavsad, visi simSvidec iq, kedris WalaSi dairRva da axla Cvens win sxva kaci idga. pirdafCenili ufskruli gvyofda masgan da SeiZleba, sibraluliT ki gavcqerodiT gaRma napirze darCenils, magram dandobas ar vupirebdiT. amitomac ver moaRwia Tavidan stivensis sityvebma Cvenamde, Tavidan ansmac ver gaugo, radgan stivensma erTxel kidev gaumeora: “geubnebiT, geSlebaT-meTqi, ans”. “rao?” – wamoiZaxa ansma. ar wamomdgara, oRond, TiTqos mTeli taniT win gadaixara stivensisaken _ “ras bodavT?”. “ara, Tqven ar mogiklavT mamaTqveni. mamaTqvenic iman mokla, vinc winaswari ganzraxviT aq, am magidasTan mjdom moxucs mouRo bolo, imas, visac zangi berikaci moakiTxavda xolme, gamoaRviZebda da – Sin wasvlis droao, etyoda. is kaci mokla, visac cxovrebis manZilze aravisTvis, arc qalisTvis, arc kacisTvis da arc bavSvisTvis, sikeTis meti araferi gaukeTebia, visac sjeroda, rom mudam sakuTari sindisisa da RvTis karnaxiT iqceoda. ara, Tqven mamaTqvenis sikvdilSi brali ar gidevT. Tqven is moiTxoveT, rac kanonis ZaliTac Tqvenad migaCndaT, xolo roca uariT gipasuxes, waxvediT, samudamod moikveTeT mama, mas mere aRarc dalaparakebixarT. xmebi mogdiodaT, ra uazrod da ugulod aCanagebda miwas, magram dumdiT, radgan TqvenTvis mSobliuri saxli “im wyeul fermad” qceuliyo ukve. dumdiT, vidre ar SeityveT, Turme SeSlili moxuci saflavebsac rom bilwavda, dedaTqvenisa da sakuTari winaprebis saflavebs. maSin – mxolod maSinRa mixvediT mamasTan, gindodaT rogorme dagenamusebinaT. oRond Tqven is kaci ara xarT, visac sxvisi danamuseba exerxeba da arc mamaTqveni gaxldaT momsmeni. mere sasaflaoze CausafrdiT, kedris WalaSi, dainaxeT, rogor modioda TofiT SeiaraRebuli. Tumca meeWveba Tofi saerTod SegemCnioT. Tofi albaT gauazreblad, uneblied gamostaceT, galaxeT da iq miatoveT Tavis cxenianad. SeiZleba, mkvdaric gegonaT. magram Tqvens mere sxvac mivida iq, sxvamac naxa miwaze dagdebuli moxuci. an, iqneb, is meore ganuwyvetliv giTvalTvalebdaT kidec, imas xom moxucis sikvdili swyuroda, oRond wyena an risxva ki ar amoZravebda, ubralo angareba. vin icis, iqneb anderZis imedic hqonda. swored is waadga Tavze moxucs Tqvens mere, iman mouRo bolo, mere ki uzangSi gaayofina fexi da cxens joxiT cema dauwyo, undoda cxeni gaWenebuliyo, maSin marTlac keTilad moewyoboda yvelaferi, magram siCqareSi swored is daaviwyda, risi daviwyebac ar iqneboda… Tqven arafer SuaSi xarT, ans _ Tqven Sin dabrundiT da roca moxucis sikvdilis ambavi SeityveT, araferi gaamxileT. ar gaamxileT, radgan uecrad iseTma fiqrma gagielvaT, xmamaRla sakuTar Tavsac rom ver gamoutydebodiT. mere roca anderZis Sesaxebac gaigeT, gadawyviteT, morCa, ukve gairkva yvelaferio. gadawyviteT da gagixardaT. gagixar244
daT, radgan mieCvieT simartoves, radgan dasrulda axalgazrdoba, gaqra sicocxlis wyurvili. erTiRa gsurdaT – wuTisofeli mSvidad gageliaT da dedaTqvenis neStsac mSvidad ganesvena samareSi. marTlac, ra aris miwa da sazogadoebrivi mdgomareoba saxelgatexili kacisTvis?” sulganabulni vusmendiT, vidre stivensis xma sabolood ar miwyda patara oTaxis TaRebqveS, sadac haeri mudam gubdeboda da orpiri qaris odnavi nasaxic ki ar iyo, radgan maRal, yru kedels mibjenili Senobis swored kuTxeSi mdebareobda. “ara, Tqven ar mogiklavT mamaTqveni, arc mosamarTle diukinfildi mogiklavT, ans. mamaTqvenis mkvlels droze rom gaxseneboda, is cxeni adre mosamarTle diukinfildisa iyoo, mosamarTle dResac cocxali iqneboda”. xmagakmendilni, sunTqvaSekrulni vusxediT magidas, swored im magidas, romelTanac Cvidmeti weli gaetarebina mosamarTle diukinfilds, im dRemde, roca damiznebuli dambaCis lulas dainaxavda. magidaze isev xeluxleblad ewyo yvelaferi: qaRaldebi, kalmebi, samelne da patara, lamazad movarayebuli brinjaos zardaxSa. es zardaxSa mosamarTlisTvis qaliSvils Camoetana saCuqrad evropidan, Tormeti wlis win, oRond arcerTma ar icoda ra daniSnuleba hqonda, raSi unda gamoeyenebina kacs. aseT zardaxSebSi, Cveulebriv, Tambaqos an burnuTs inaxaven xolme, mosamarTle ki verc erTs egueboda da verc meores, magram Svilis saCuqars mainc ver eleoda da bolos prespapies magivrad xmarobda, Tumca, sio raa, oTaxSi sioc ki arasodes uberavda. zardaxSa mudam magidaze edo, yvela CvenTagans karga xania SegveCvia misTvis Tvali: ramdenjer gvinaxavs, laparakisas rogor aTamaSebda xolme xelSi, mere saxsrian Tavsaxurs axdida da, TiTis odnavi mikarebisTanave, zardaxSac braziani xmauriT TavisTavad iketeboda. axla, roca am ambebs vixseneb, meCveneba, gacilebiT adre unda garkveuliyo-meTqi yvelaferi. ase mgonia, TiTqos maSin mimxvdaric viyaviT yvelafers; jer kideva vgrZnob im sibralulgareul, dauZlevel siZulvils, rasac nemskavze daklaknili msuqani Wiayelas danaxvisas ganicdis xolme kaci, roca lamisaa aRebinos yelSi mowolili zizRisgan da xelSi Tu araferi moxvda, mzadaa SiSveli xelisguliT mosrisos erTaderTi fiqriT Sepyrobilma: Cqara! raRas ucdi, droze gaWylite eg sazizRrobao! magram, stivenss sxva gegma hqonda. gegma ki namdvilad hqonda, mogvianebiT gagvimxila (vicodi rogor gamiWirdeboda mkvlelis saaSkaraoze gamoyvana da mindoda iZulebuli gamexada, TviTon gamoemJRavnebina Tavio). sawadels marTlac miaRwia, oRond arc mTlad patiosani gziTa da xerxiT. ase vfiqrobdiT da arc misTvis dagvimalia (“sisuleleao – gvpasuxobda, 245
_ gana marTlmsajuleba mudam patiosani gziT dadis? gana samarTali usamarTlobis, bednieri SemTxveviTobisa da aTasi gaugebrobisagan ar Sedgeba da kaci ver ityvis, ra aris masSi ufro meti?”). magram Tavidan, roca uwindeliviT xumrobanarevi xmiT, mSvidad da Zaldautaneblad alaparakda da xeli brinjaos zardaxSas daado, mainc ver mivxvdiT saiT umiznebda. adamiani xom yvelaze Znelad erTxel jiutad akviatebul azrs eleva. xSirad Cven faqti da samxili ki ar gvaocebs xolme, aramed sxvisgan imis gageba gvzaravs, rasac wesiT, TviTonve unda mivmxvdariyaviT, Cveni goneba sxva varaudiT rom ar yofiliyo dakavebuli da es varaudic, yovelgvari safuZvelis gareSe, simarTled ar migveCnia marto imitom, im wuTas rom gvjeroda misi utyuaroba. stivensma moulodnelad Tambaqos mwevelebze Camoagdo sityva – kaci Tambaqos manamde ver Caatans gemos, vidre imis mavneblobaSi ar darwmundebao, aramweveli kide erT-erT udides siamovnebas iklebs – imis Segnebas, nebayoflobiT viqeci mxolod da mxolod CemTvisve saziano mankierebis msxverplado. “Tqven Tu eweviT, ans?” _ dakiTxa uceb. “ara.” _ upasuxa ansma. “arc Tqven, virj?” “ara,” _ Tqva virjiniusma – “aramwevelebis ojaxi varT – mamac, ansic da mec. etyoba, ase mogvdgams”. “etyoba, egrea.” _ kveri daukra stivensmac. “dedis mxridan rogorRaa saqme? Tqvens ojaxSi Tu ewevian, grenbi?” naTesavma wamiT hkida stivenss Tvali. ar ganZreula, magram mogveCvena, TiTqos mTeli taniT daiklakna koxta, sufTa, odnav Selaxul kostumSi. “ara, ser. Tambaqo arasodes momiwevia”. “albaT imitom, qadagi rom brZandebiT, ara?” _ hkiTxa stivensma. naTesavma araferi upasuxa, Tumca erTxel kidev Seavlo Tvinieri, dabneuli mzera. “ai, me ki karga xania vewevi.” _ Tqva stivensma _ “Tormeti wlidan, rogorc ki gulisrevas moverie pirveli nafazis mere. didi xania vewevi da Tambaqos av-kargSic gaverkvie. ise, mwevelebis umravlesoba saerTod wunia da azizi xalxia, Tumca fsiqologebi amas uaryofen da yvelanairi Tambaqoc, sinamdvileSi, standartulia. an iqneb mxolod sigaretia standartirebuli? iqneba gansxvavebas marto moyvarulebi ver amCneven da ara Tavgadakluli mwevelebi? bevrjer gamigonia, ra 246
sisuleles laparakoben xolme aramwevelebi Tambaqoze, swored iseve, rogorc Cven mived-movedebiT aTasgvar abdaubdas CvenTvis sruliad ucxo da usargeblo sagnebsa Tu sakiTxebze – mxolod im ubralo mizezis gamo, rom es adamianis xasiTSia… magram modiT aba, TambaqoTi movaWres hkiTxeT, gindac TviTon ar eweodes, oRond yovel dRe xedavdes rogor yidulobs muStari imis saqonels, iqve, daxlTanve rogor xsnis sigaretis kolofs da rogor ukidebs, hkiTxeT – erTnairi suni aqvs yvela Tambaqos? SeuZlia suniT gaarCios erTi xarisxis Tambaqo meorisagan? Tumca, arc isaa gamoricxuli, aseT dros kolofis formasa da fersac hqondes mniSvneloba, fsiqologebs xom dRemde rigianad ar ganumartavT CvenTvis, sad mTavrdeba mxedveloba da sad iwyeba ynosva, anda, sad mTavrdeba smena da sad iwyeba mxedveloba. nebismieri iuristic igives getyviT”. amis Tqma iyo da, msajulTa mamasaxlisma isev SeaCera. danarCenebi Cumad ki vusmendiT, magram mgoni yvela erTsa da igives vfiqrobdiT: “mkvlelis dabneva erTia da Cven, nafic msajulebs raRas gverCiso”. “umjobesi iqneboda mTeli es kvleva-Zieba manamde CagetarebinaT, vidre aq mogviwvevdiT.” _ uTxra mamasaxlisma. “gindac samxili gagaCndeT, moklulis gvamis daTvalierebis gareSe ra fasi eqneba? mkiTxaoba da varaudi…” “keTili”, gaawyvetina stivensma. “neba momeciT, cota xans kidev SegawyinoT Tavi Cemi varaudebiT, xolo Tu es, Tqveni azriT, arafers mogvcems, SemaCereT, maSin mec Cemeburad ki ara, Tqveneburad waviyvan saqmes. vici, Tavidan Cemi varaudebic did siTamamed mogeCvenebaT, oRond Cven xom sakuTari TvaliT vnaxeT mokluli mosamarTle diukinfildi, aq, am magidasTan. es varaudi ar gaxlavT. Zia jobi ki mTeli dRe derefanSi ijda da oTaxSi Semosul nebismier adamiansac (Tuki, ra Tqma unda, gverdiTa kibes ar amohyveboda da fanjaraSi ar goZvreboda), or nabijSi unda Caevlo misgan. arada, yvelam kargad viciT, Cvidmeti wlis ganmavlobaSi jobis SeumCnevlad derefanSi jer suliers ar gauWaWania. arc esaa varaudi”. “maS raRas eZaxiT varauds?” magram stivensma ar upasuxa, isev Tambaqoze da Tambaqos mwevelebze gauba laparaki: “gasul kviras uestis duqanSi Sevedi Tambaqos sayidlad da uestmac viRac kacze Camomigdo sityva. is kaci, Turme, Cemze didi wunia yofila Tambaqos sakiTxSi. Cemi Sekvra momawoda, mere xeli gadaiwvdina da Tarodan sigaretis kolofi CamoiRo. mTlad damtverili,
247
gaxunebuli, didi xnis nadebi _ viRac xelze movaWres miesaRebina ori cali. “mogiweviaT rodisme aseTi sigaretio?” _ mkiTxa. _ “ara, eg, etyoba, qalaquri sigaretia-meTqi”. “swored guSin gavyide meore kolofio” _ miTxra. Sesvenebaze noqari sadilad rom gasula, uesti TviTon damjdara daxlTan, gazeTi gaeSala, kiTxulobda, Tan SigadaSig karebiskenac aparebda Tvals, magram muStris Sesvla arc gaugonia da arc daunaxavs; uceb Tavi auRia – is ki ukve daxlTan dgas, ise axlos, uesti moulodnelobisgan Semxtara kidec. tanmorCili kaci yofila, qalaqur yaidaze Cacmuli, iseTi sigareti moiTxova, uests saxelic ar gaegona Tavis dReSi. “ara maqvso,” _ uTqvams _ “CvenSi egeTi ar iSovebao”. “ratom ar iSovebao?” – ukiTxavs imas. “aravin eweva da imitomo” – upasuxia uests. is kaci kargad amiwera: sufTad gaparsuli saxe cvilis Tojinas miugavdao, Tvalebze TiTqos libri gadahkvroda da xmac daguduli hqondao. mere, kargad rom dahkvirvebia, Tvali TvalSi gauyria da imis nestoebic SeuTvalierebia, yvelafers mimxvdara: muStari erTianad kokainiT yofila gaWyepili. “ara myavs magis muStario,” _ erTxelac gaumeorebia uests. imas ki: “rogor ara gyavs, aba me rasa gTxov, buzis qaRaldso?” bolos erTi kolofi is Zveli sigareti uyidia da wasula. uesti ambobs, sibrazisgan oflma damasxao, saca iyo, zizRisgan guli amereodao. “gul-muceli amotrialebaze mqonda, roca bolobolo, duqnidan gaeTrao”. stivensma cota xniT iyuCa, SegvaTvaliera. Cvenc TvalmouSoreblad SevcqerodiT. “manqaniT Camosuliyo saidanRac _ Zvirfasi manqaniT, is qalaqeli kaci. gansakuTrebul sigarets misCveoda, sigareti ki gasTaveboda”. stivensi isev gaCumda, mere nel-nela virjinius holendisken miabruna Tavi. mogveCvena, TiTqos mTeli wuTi TvalebSi Cascqerodnen erTmaneTs. “erTma zangma miTxra, is Zvirfasi manqana virjinius holendis garaJSi idga mosamarTlis mkvlelobis wina Rameso”. isev jiutad, niRbadqceuli saxeebiT miSterebodnen erTimeores. mere stivensi wynarad, fiqrianad, lamis meocnebe xmiT alaparakda: “viRacam dauSala im kacs qalaqSi manqaniT Semosvla, Zvirfasi manqaniT, romelsac nebismieri kaci SeamCnevda da daimaxsovrebda kidec. SeiZleba viRacam aukrZala aq, CvenTan, manqaniT gamoCena, SeiZleba daaSina kidec. Tumca im kacs, visac Cvenma uestma sigareti mihyida, Znelad Tu SeaSinebda rame”. “da Tqveni azriT is viRaca me var?” – hkiTxa virjiniusma. ar ganZreula, arc stivensisTvis moucilebia Tvali. ai, anselmi ki maSinve Zmisken Setrialda. jiqur miaSterda, cota xans ucqira da isev aarida Tvali. oTaxSi siCume idga, magram roca naTesavi alaparakda, Tavidan misi xma mainc ver gavigoneT, ver gavarCieT imis naTqvami. mas 248
Semdeg, rac mosamarTlis kabinetSi SevgrovdiT da stivensmac kari Caketa, meored amoiRo xma. miknavebuli laparakobda da Tumc ki adgilidan ar iZvroda, mainc mogveCvena, TiTqos mTeli taniT iklakneboda; sawylad, gaubedavad aluRluRda, rogorc yovelTvis, axlac uCinmaCinad qcevis mtanjveli surviliT Sepyrobili. “is kaci CemTan Camovida”, butbutebda dodji, “me Semomiara. saRamo xans mogvadga, patara cxenebs veZebo _ imisTvis, ra qvia imas... TamaSia raRac…” “polo?” – hkiTxa stivensma. “diax, ser. virjiniusic Sin iyo. cxenebze vlaparakobdiT. dilas ki Cajda manqanaSi da wavida. ar vici, saidan modioda, an Cvengan saiT gaemgzavra.” – laparakisas sul sadRac gverdze ixedeboda, TiTqos sakuTar, muxlebze dawyobil, acaxcaxebul xelebs mimarTavda. “da an aq vis naxvas apirebda, an saerTod ra undoda, Tqven magisa araferi iciT,” _ daurTo stivensma. dodjma ar upasuxa. arc aravin sTxovda pasuxs da isic kvlav sakuTar fiqrebSi CaiZira, tyis patara mxeciviT gainaba. “axla xedavT, sad migviyvana Cemma varaudebma?” Tqva stivensma. ai maSin ki, wesiT, yvelafers unda mivmxvdariyaviT. dResaviT naTeli iyo yvelaferi. unda gvegrZno, oTaxSi, Cvens gverdiT, viRaca rom ijda, stivensis sityvebiT SeZrwunebuli, gaocebuli, sasowarkveTili, ijda da natrobda, netavi wamiT mainc damabrunebina dro ukano, netavi SemaZlebina, yvelaferi sxvanairad vTqva, sxvanairad gavakeToo. Tumca, SeiZleba im “viRacas” jer arc egrZno safrTxe, ar egrZno biZgi, dartyma, rogorc zogjer, pirvel wams, tyviis moxvedras ver grZnobs xolme kaci; imitom rom uecrad virjiniusi alaparakda, gaficxebuli, wonasworobidan gamosuli: “mere, riT daamtkicebT magas?” “mainc ras, virj?” – hkiTxa stivensma. isev TvalebSi Caxedes erTmaneTs, mSvidad, mtkiced, or mokrivesaviT _ sworedac rom mokrivesaviT da ara, vTqvaT, mofarikaveebiviT an dambaCebiT SeiaraRebuli dueliantebiviT _ “rogor davamtkiceb vin iqirava is memfiseli mkvleli, is pirutyvi? me arc araferi maqvs dasamtkicebeli, yvelaferi TviTon aRiara. aqedan memfisisken mimavalma, batenbergis maxloblad bavSvs daajaxa manqana (jerac ar gamoneleboda kokaini _ etyoba, aqauri saqme moiTava Tu ara, guli ijera ynosviT). daiWires, sakanSi daamwyvdies da roca rindma gauara, yvelaferi dafqva: sad iyo, 249
visTan stumrobda. maxSobian dambaCas rom arTmevdnen, Turme erTianad caxcaxebda da sibrazisgan ymuoda”. “hoo,” _ Tqva virjiniusma _ “Zalian kargi. maS dasamtkicebeli isRa dagrCeniaT, marTla rom iyo aq, am oTaxSi, mkvlelobis dRes. magas rogorRa gamoarkvevT? am zangs miscemT dolars, kargad rom gaixsenos?” stivenss ki TiTqos ar esmoda misi sityvebi. magidis kidesTan idga, mowmeTa da msajulTa Soris. isev brinjaos zardaxSas daswvda, Seatrial-Semoatriala, SeaTvaliera, mere uwindeburad mSvidad, fiqrianad Tqva: “yvelas kargad mogexsenebaT am oTaxis erTi Tavisebureba: TavisiT arasodes niavdeba da vTqvaT, SabaT saRamos rom vinmem Tambaqo mowios, orSabaT dilasac, roca Zia jobi karebs gaaRebs, boli isev mZinare ZaRliviT iqneba wirTxlTan gawolili. yvelas ginaxavT”. ansisa ar iyos, axla yvelani win wavcvivdiT, Tan stivenss ar vaSorebdiT Tvals. “diaxac,” _ Tqva mamasaxlisma. “egrea”. “ho,” _ Tqva stivensma, TiTqos mamasaxlisis pasuxi arc gaugoniao, Tan daketil zardaxSas aTamaSebda xelSi _ “Tqven mkiTxeT, ras fiqrobo. mogaxsenebT. imis gakeTeba, rasac me vvaraudob, mxolod uaRresad gaqnil kacs SeeZlo – iseTs, vinc daxlTan mjdom meduqnes SeumCnevlad miaxlovdeboda. qalaqel kacs, qalaqur sigarets monatrebuls. is kaci duqnidan gamovida, moedani gadaWra da sasamarTloSi Sevida, sxvebiviT auyva kibes. albaT aTma kacma mainc dainaxa, ufro metma ki saerTod ar miaqcia yuradReba, radgan am qveynad ori iseTi adgili arsebobs, sadac sxvas yuradRebas ar aqcev – marTlmsajulebis taZari da sazogadoebrivi sapirfareSo. sasamarTlos darbazSi Sevida, gverdiTa kibes auyva, derefanSi amoyo Tavi da mZinare Zia jobi dainaxa. SeiZleba, gverdiTac Cauara jobs. xom gesmiT? arc ise Znelia mZinare moxucis gverdiT SeumCnevlad Cavla, roca dRisiTmzisiT meduqne ver gebulobs duqanSi Sens Sesvlas. SeiZleba kabinetSi uestTan nayidi kolofidan sigareti amoiRo da moukida kidec, vidre mosamarTle diukinfildi SeamCnevda. anda, SeiZleba mosamarTles maSinac eZina. is kaci ki idga, eweoda da xedavda nel-nela rogor efineboda boli magidas da mere kedelTan rogor grovdeboda, albaT iolad naSovn fulzec fiqrobda, sanam Caxmaxs gamokravda TiTs. gasrolas asanTis gakvraze meti xma arc hqonia, marTlac ise ostaturad axerxebda nebismieri xmaurisTvis Tavis aridebas, aRarc sWirdeboda zedmeti tvinis Wyleta – gasakeTebeli uCumrad rogor gavakeToo. mere, rogorc movida, iseve wavida. albaT, aTobiT kacma mainc dainaxa 250
da verc dainaxa. xuT saaTze ki Zia jobi Sevida mosamarTlis gasaRviZeblad _ Sin wasvlis droao _ unda eTqva. marTals vambob, Zia jobi?” moxucma zangma Tavi aiRo. “rogorc SemeZlo vpatronobdi,” _ Tqva _ “aki qalbaTonsac davpirdi. kargad vuvlidi. Semovdivar, mgonia Zinavs, xSirad iZinebda xolme…” “moica,” _ gaawyvetina stivensma _ “ Semoxvedi, mosamarTle dainaxe da magidis ukan, kedelTan ki boli idga? ase ar miambe?” gatexil savarZelSi mobuzuli zangi uceb atirda. beber maimuns hgavda, uxmod tiroda da saxes dakoJrili, siberisagan mocaxcaxe xeliT iwmendda, an iqneb marto siberis brali arc iyo es xelis caxcaxi. “kabinetSi dilaobiT Semovdiodi, aqaurobas valagebdi. boli xSirad haerSi ekida xolme, mosamarTle rom Semovidoda, haers daynosavda, TviTon Tambaqo cxovrebaSi ar moewia, ynosva ki maxvili hqonda da metyoda: “hoo, mogviwamlia guSin saRamos Cveni sasamarTlos biWbuWoba da eg ariso”. “moica,” _ erTxelac SeaCera stivensma. “Sen is miambe, rogor idga boli magidasTan im dRes, roca mosamarTlis gasaRviZeblad Semoxvedi, Sin wasayvanad, roca Sens gverdiT derefanSi mister virjinius holendis mets aravis gauvlia. age, iqa zis. mister virjiniusi Tambaqos ar eweva, arc mosamarTle eweoda, aqauroba ki mainc boliT iyo savse. sxvebsac uambe rac miTxari”. “ki, namdvilad _ gabolili iyo mTeli oTaxi. mZinare megona, gasaRviZeblad mivedi…” “zardaxSa ki magidis napirze ido, ara? sanam mister virjiniuss elaparakeboda, mosamarTle xelSi aTamaSebda, xolo roca Sen gasaRviZeblad Semoxvedi da xeli gaiwvdine…” “diax ser, zardaxSa magididan govarda. me ki megona, mosamarTles sZinavs-meTqi da...” “ese igi, zardaxSa xmauriT daeca, Sen gagikvirda, ratom mosamarTles ar gaeRviZao, mere iatakze davardnil zardaxSas daxede, bolSi gaxveuls, Tavaxdils, da ifiqre, gatydao. asaRebad daixare – mosamarTles xom Zalian uyvarda, marTalia araferSi sWirdeboda, magram miss emas saxsovari iyo… saxuravi daxure, zardaxSa isev magidaze dade da maSinRa SeamCnie, eZina ki ara...” 251
stivensi gaCumda. vcdilobdiT ar gvesunTqa da sakuTari sunTqva ki gvesmoda. stivensi zardaxSas ar aSorebda Tvals, xelSi atrialebda. zangs magidisken odnav zurgSeqceuli elaparakeboda da amdenad, ufro mowmeTa skamisken iyureboda, vidre msajulebisaken. “Zia jobi zardaxSas “mooqrovils” eZaxis – zedgamoWrili saxelia. gana sulerTi ar araa, ra hqvia. simarTle giTxraT, yvela liToni erTnairia. ubralod, zogi metad sWirdeba adamians da zogi naklebad. mTavaria, yvela maTgans erTi Tviseba gaaCnia – liTonis kolofSi ufro didxans inaxeba yvelaferi, vidre xisaSi an qaRaldisaSi. magaliTad, SeiZleba ai, amis msgavs, yru Tavsaxurian zardaxSaSi boli Caketo da erTi kviris mereRa gamouSva. es erTi. meorec – sTxoveT nebismier qimikoss, nebismier mwevels, anda Cveni uestis msgavs Tambaqos specialists da isic bolis mixedviT iolad daadgens Tambaqos jiSs, miT umetes, Tu iSviaTi jiSia, Tu amgvar Tambaqos CvenTan, jefersonSi aravin eweva, Tu amnairi sigaretis gamyidvels mxolod orad -ori kolofi aqvs da erTis myidvelic Zalian kargad axsovs”. adgilidan aravin daZvrulvarT. gaqvavebulni visxediT da uceb swrafi, borZik-borZika nabijebis xma gavigoneT, davinaxeT, rogor mivarda viRaca stivenss da rogor gaagdebina xelidan zardaxSa. Tumca, ganaTu mas vuyurebdiT _ ara, masTan erTad SevcqerodiT, rogor gaixsna zardaxSis saxuravi, rogor amovarda iqidan bolis qula da nel-nela rogor daiSala haerSi. mere magididan gadavixareT da grenbi dojis utyv, mowiTalo kefas mivaCerdiT, is ki, doji, muxlebze dacemuliyo da zardaxSidan amovardnil bols gamalebiT fantavda xelebiT.
***
“mainc veraferi gamigia…” Tqva virjiniusma. xuTni videqiT sasamarTlos ezoSi da gaocebulni, bneli gamoqvabulidan gamosulebiviT vafaxulebdiT Tvalebs. “Tqven Tu dawereT anderZi?” _ hkiTxa stivensma. virjiniusi TofnakraviviT Sexta. “ai, Turme raSi yofila saqme!” amoRerRa bolos. “ra Tqma unda dawerdiT, anderZs ki ara, ufro albaT valdebulebis qaRalds _ rogorsac Cveulebriv, saqmiani partniorebi ucvlian xolme erTmaneTs.” _ Tqva stivensma _ “Tqven da grenbi gacvlidiT aseT anderZebs, romelTa Tanaxmadac yoveli TqvenTagani meo252
ris memkvidred da anderZis aRmsruleblad iqceoda, saerTo qoneba rom xelSeuxebeli darCeniliyo. bunebrivia. albaT grenbi SemogTavazebdaT pirveli, getyodaT, me ukve Cems memkvidred dagsaxeo. ase rom axla girCevniaT daxioT, mospoT eg qaRaldi. Tu maincdamainc anderZis Sedgena gindaT, umjobesia ansi airCioT memkvidred”. “anss lodini rad unda,” _ Tqva virjiniusma. “miwis naxevari isedac imisia”. “mTavaria, fermas gaufrTxildeT.” _ uTxra stivensma. “ansma icis, miwas kargad upatronebT. TviTon ki araferi sWirdeba”. “ho,” _ Tqva virjiniusma. mere stivenss Sexeda. “me… me Tqveni… ufro sworad, Cven orives Tqveni didi vali gvadevs…” “ufro didi vidre ggoniaT.” _ Tqva stivensma mSvidad, saqmianad _ “Cemi da im cxenisac. mamaTqvenis mokvlidan erTi kviris Tavze grenbim imdeni Tagvis wamali iyida, sam spilos mowamlavda. es ambavic uestma gamagebina. magram cxenis ambavi rom gaaxsenda, roca mixvda, rac daviwyeboda, Tavi Seikava, anderZis damtkicebas daeloda. grenbi eSmaki kacia, oRond Tan umecaric – aseTi kide, mogexsenebaT, ormagad saSiSia. imdenad umecari gamodga, egona kanoni dinamits hgavso: vinc pirveli stacebs xels, imas daudgeba monado, Tumca am “monasac” SeuZlia ajanyeba. eSmakoba ki imasac afiqrebinebda, TiTqos kaci mxolod TavisTvis, Tavisi piradi miznebisTvis sargeblobdes kanoniT. amas maSin mivxvdi, roca SarSan zafxuls erTi zangi momigzavna _ daavala, gamige, anderZis damtkicebaze Tu imoqmedebs rogori sikvdiliT mokvdeba anderZis damwerio. mivxvdi, is zangi visac moegzavna, Tan isic vicodi, ra pasuxic ar unda mimeca, gamomgzavni mainc ar daijerebda, mainc ar irwmunebda Cems naTqvams, radgan kanonis, im “dinamitis”, im “monis” msaxurad mTvlida. mokled, mamaTqvens rom Cveulebrivi cxeni hyoloda an grenbis droze gaxseneboda imisi zne, axla saflavSi iwvebodiT. iqneb grenbis verc veraferi moego, magram Tqven ki namdvilad Tavs waagebdiT”. “ho,” _ Tqva virjiniusmac stivensiviT mSvidad, stivensiviT saqmianad. “marTla Zalian davalebuli var…” “ra Tqma unda,” _ miugo stivensma _ “didi vali gadevT. grenbis vali”. virjiniusma gakvirvebulma Sexeda. “fermis gadasaxadi, am TxuTmet weliwadSi dagrovili Tanxa”. “hooo,” _ Tqva virjiniusma. “me ki mama megona… ki, grenbi yovel noembris TveSi fuls mesesxeboda xolme, arc ise bevrs, mudam sxvadasxva Tanxas. saqoneli unda viyidoo. nawil-nawil mibrunebda. Tumca, jer bolomde arc gausworebia angariSi. Tumca ras vambob, 253
axla albaT TviTona var imis movale”. virjiniusi dafiqrebuli laparakobda, yovel sityvas swonida: “me mgoni, kaci rom av saqmes mohkidebs xels, mTavari is ki araa ras gaakeTebs, aramed ra Sedegi mohyveba mis gakeTebuls”. “magram dasjiT mainc CadenilisTvis dasjian, Tanac sxvebi, gareSeni, isini ara, visac avi saqmis Sedegi moutans vnebas. mokled, CvenTvis, yvela danarCenisaTvis mainc umjobesia, Tavisi bneli zraxvebisTvis swored Cvens xelSi rom moxvdeba. sabednierod, grenbic xom me unda davsajo da ara Tqven, Tumca naTesavad ki gergebaT. xom gesmiT, risi Tqmac minda?” “mesmis,” _ Tqva virjiniusma. “Tumca, me mainc ar..” _ da uceb pirdapir saxeSi Sexeda stivenss _ “mismineT, gevin!” “ra iyo?” _ hkiTxa stivensma. virjiniusi daJinebiT Cascqeroda TvalebSi. “weRan Zalian Wkvianurad msjelobdiT bolze, Tambaqoze, qimiaze da ra vici – aTas raRacaze. simarTle giTxraT, zogi davijere da zogic – ara. axla rom movyve, ra davijere da raSi Semepara eWvi, albaT damcinebT.” _ metismetad seriozuli saxe hqonda, stivensic seriozulad Sescqeroda, Tumca wamiT mainc raRac naperwkalma gauelva TvalebSi _ mouxelTebelma, kvimatma, oRond – ara damcinavma. “es ambavi erTi kviris winaT moxda,” _ gaagrZela virjiniusma _ “Tuki Tqven maSin zardaxSa gaxseniT da naxeT, aris Sig boli Tu arao – boli uTuod gaifanteboda. arada, zardaxSaSi boli rom ar aRmoCeniliyo, maSin grenbic aRar gaamxelda Tavs. Tanac, yvelaferi erTi kviris win moxda-meTqi. ra icodiT, zardaxSaSi boli isev Tu dagxvdebodaT?” “arc vicodi,” _ Tqva stivensma. maSinve upasuxa, swrafad, mxiarulad, RimiliT, lamis sixaruliTac ki. “araferic ar vicodi. swored sxdomis dawyebis win, Tqvens Semosvlamde gavavse zardaxSa Cemi Cibuxis boliT da isev davaxure Tavi. codniT ki namdvilad araferi vicodi. iqneb, grenbize metad meSinoda. magram sabednierod, yvelaferi keTilad dasrulda – bolma lamis mTeli saaTi gaZlo zardaxSaSi!.”
Targmani: z. WilaZe
254
255
256
eligzander a. milni
Wiqa Rvino
...karg dReSi ki Cavvardi, RmerTmani! axla ra ginda ro qna?.. yvelaferi ki ase daiwyo: _ erTi im umTavres principTagani, me rom skotlend-iardSi SeviTvise, _ guldinjad warTqva policiis ufrosma inspeqtorma, _ metad martivia: danaSaulis garegani mxare savaldebulo araa yovelTvis macduri iyos _ anu, borotmoqmedeba SesaZloa marTlac ise momxdariyo, rogorc es erTi SexedviT Cans, xolo pirdapiri, Tundac rom metismetad pirdapiri samxili ucilobel inscenirebad ar unda miviCnioT... mimixvdiT?. Rvino daisxa da boTli aqeT gomawoda. _ raRac eWvi maqvs, rom mTlad kargad da bolomde vera, _ mivuge im imediT, iqnebada raime ambis mosayolad wavaqezo-meTqi. saqme isaa, me deteqtiur moTxrobebs vacxob yovelkvireuli JurnalebisTvis da Tu Cemi saxeli ar gecnaurebaT, etyoba am saxis literaturas saerTod ar swyalobT. yvela sxvas rom Tavi davaneboT, movixsenieb Tundac Cems or, gansakuTrebiT gaxmaurebul nawarmoebs: “mkvleloba Savbnel xidze” da “gadamxmari askilis saidumlo”. swored amiT Tu aixsneba policiis ufrosi inspeqtoris, fredrik mortimeris didad gulisxmieri damokidebuleba Cems mimarT da aseve, Cemi _ misdami. TandaTan davuaxlovdiT erTmaneTs da bolos wesad davdeT, TveSi erTiorjer mainc gvesadila erTad. siamovnebiT ixsenebda xolme sxvadasxva SemTxvevas sakuTari sagamomZieblo saqmianobidan, CemisTana gulisyuriani da amasTanave, sakiTxiT dainteresebuli mosaubre ki albaT arc arasodes hyolia. oRond im dRes mainc metismeti mogvivida... iqnebda qarTvelma mkiTxvelma arc ki icodes, rom deteqtiuri moTxrobebis popularuli avtori, eligzander a. milni igive yvela ucxoeli bavSvisaTvis usayvarlesi wignis _ “vini puhis” Semqneli, alan e. milnia…
257
raRac mTlad kargad ver gagigeT-meTqi, gavumeore isev. _ me Tu mkiTxavT, borotmoqmedisaTvis xSirad danaSaulis Cadenis umartivesi gzaa yvelaze xelsayreli. imas ar vambob, TiTqosda am SemTxvevaSi damnaSaves uciloblad primitiuli azrovneba unda hqondes: piriqiT, maxvilgonieri Tu mixvdeba, rom amgvari gadawyveta swored Tavisi simartivis gamoa daujerebeli… mosazreba TavisTavad winaaRmdegobrivi meCvena da vTxove, iqneb magaliTi damisaxeloT-meTqi. _ ai, lord hedingems rom boTli Rvino miarTves dabadebis dReze _ es ambavi ra, jerac ar miambnia TqvenTvis? _ arasodes, _ mivuge me, Rvino Camovisxi da boTli inspeqtors davubrune; man kide Wiqa Seivso, mere ki wuTiT Cafiqrda. _ erTxelac saRamoxans dagvirekes da gvacnobes, bruk-stritze, lord hedingemis saxlSi moulodnelad gardaicvala misi brwyinvalebis laqia _ savaraudod, mowamleso. saqme inspeqtor totmens miandes, swored misi xelqveiTi gaxldiT maSin, policiis axalbeda serJanti. es totmeni erTi energiuli, magram xepre vinme ki iyo da didis TavmowonebiT atarebda mokled SekreWil, wiTura ulvaSs. simarTle iTqvas, gamoZiebas sxvebze nakleb ar uZRveboda xolme, Tumca metismetad jiqur icoda midgoma da araTu sxvis, sakuTar Secdomebzec ki ar swavlobda raimes. Tanac yvelafers mudam erTi kuTxiT afasebda: ras gamorCeboda ama Tu im saqmidan inspeqtori totmeni sakuTari karierisaTvis. raRa dagimaloT, gulze sulac ar mexateboda es Cemi ufrosi, magram misi keTilganwyobis SenarCunebas yovelTvis vcdilobdi; arc gamWirvebia _ imdenad didi warmodgenisa brZandeboda sakuTar Tavze, fiqrad ar gaivlebda, Tu mojadoebuli ar gaxldiT misi pirovnebiT. samsaxurSic bevrad iolad waviwevdi win, magram es melaZua totmeni gverdidan ar micilebda da erTTavad imis cdaSi iyo, Cemi Wkua-goneba Tavis saxeirod gamoeyenebina. kargi, gveyofa amaze, an axla ra gasaxsenebelia... imas giyvebodiT, laqia iatakze dagvxvda garTxmuli, samzareuloSi. “tokais” sacobamoclilma boTlma da gatexil WiqaSi CarCenilma siTxem yvela sxva mizezis Zebnis sababic ki mogvispo _ kaci moewamlaT. davadgineT, rom Rvino sul ori-sami saaTis win mieRoT, boTls Tan moyva ser uiliam kelsos savizito baraTi, romlis meore mxarezec daaxloebiT aseTi Sinaarsis milocva daebeWdaT: “miiRe Cemi locva-kurTxeva, tomi _ da masTan erTad es mciredi ZRvenic”. axla zustad ki aRar maxsovs, raRac amdagvari. imas mivaqcie oRond yuradReba, rom milocvis teqsti, sayovelTaod miRebuli Cveulebis sawinaaRmdegod, xeliT ar iyo warwerili. rogorc gamoirkva, swored im saRamos ufali lordi Turme sakuTari dabadebis dRis aRsaniSnad patara vaxSmis mowyobas epireboda axloblebis viwro wreSi; ser uiliam kelso, misi ZirZveli megobari da imavdroulad, hedingemTa 258
sagvareulosTan damoyvrebuli piri (lordis meuRle ser uiliamis RviZli da gaxldaT) safiqrebelia, Tavadac daeswreboda am sazeimo Tavyrilobas. Suaxnis kaci iyo, ucolSvilo; ambobdnen, metad saTno Zma da didad mosiyvarule biZaa Tavis diswulTa mimarTo. mokled, saaTis eqvsze laqias misi brwyinvalebisaTvis miurTmevia ser uiliam kelsos gamogzavnili boTli da baraTi. lord hedingems baraTi auRia da uTqvams: “ai, gulisxmieri megobari! Zalian kargi, perkins _ mag Rvinosac saRamos gamoitanT sufraze”. “batoni brZandebiTo” _ upasuxnia laqias da boTli gautania, savizito baraTi ki magidaze darCa. mere rac moxda, amis dasadgenad gana ra tvinis Wyleta iyo saWiro: perkinsi, etyoba, hedingemTa monogramian grafinSi apirebda sasmelis gadaRebas, boTlic gaexsna, magram cdunebisTvis veRar gaeZlo, Wiqa Rvino daaWaSnika da... iqve miabara suli ufals. _ iRbali hqonia, me da Cemma RmerTma! _ wamoviZaxe, _ lord hedingemsa da mis jalabs vgulisxmob, raRa Tqma unda... _ namdvilad, _ dameTanxma mortimeri, Tan cariel Wiqas awvalebda xelSi. _ laboratoriuli analizis Sedegad RvinoSi cianidis iseTi doza aRmoCnda, stumar-maspinZels erTianad mouTavebda xels. rogorc wesia, inspeqtorma dakiTxa didi Tu patara, ser uiliamisa da lord hedingemis CaTvliT; me ki rigiT robertsTan erTad (perspeqtiuli ymawvilia, unda giTxraT, erTi siamovnebaa masTan muSaoba), axlo-maxlo mdebare uklebliv yvela afTiaqi da Rvinis savaWro daviare. kviris Tavze Tu ram SegveZlo ueWvod gangvecxadebina, sul es iyo: mkvlels xelT hqonda ser uiliam kelsos savizito baraTi _ xolo aristokratia, mogexsenebaT, maT ase haiharad aravis urigebs _ da isic icoda, rom jon riCard marvin plantagenet karlous, meaTe Taobis markiz hedingems, axloblebi ratomRac “tomis” eZaxdnen. am sababiT totmenma daaskvna, mkvleli ueWvelad kelsohedingemTa axlo naTesav-megobrebis wridan iqnebao. me ki kriWaSi vedeqi da sawinaaRmdegos vamtkicebdi, kerZod: a) savizito baraTebs swored rom gareSe pirT urigeben da ara axloblebs, garda oficialuri miwvevebisa da maSinac es qaRaldebi an se larnakSi ideba, an langarze holSi, saidanac nebismiers SeuZlia maTi awapna-meTqi; b) is ambavi, rom lord hedingems Sinaurebi swored “tomis” uxmobdnen, visTvis ra saidumlo iqneboda _ maRali wris warmomadgenelTa cxovrebisi miZRvnil qronikebSi Jurnal-gazeTebi xelidan ar uSveben aseT miniSnebebs. magram yvelaze damajerebel mtkicebad mainc is mimaCnda, rom mkvleli baiburSi ar iyo, Tu ser uiliam kelso Tavad apirebda vaxSamze daswrebas: aseT dros warmoudgenelia naboZebi boTli Rvino ar exsenebinaT _ sufraze mainc; xolo roca is uarze dadgeboda _ araviTari Rvino me ar gamomigzavniao, maSin xom yvela ieWvebda raRacas. sxvaTa Soris, ser uiliamica da lord hedingemic erTxmad gvidasturebdnen, erTurTis dabadebis dReebs mudam erTad aRvniSnavT xolme da es ambavi yvela Cvens axlobels kargad moexsene259
bao. sabolood, mkvlelobis aseTi versia warvadgineT: viRacas sakmarisad sZulda lord hedingemi, rom winaswar kargad mofiqrebuli da awonil-dawonili mkvleloba Caedina; borotmoqmedma icoda _ sxva axloblebis msgavsad, ser uiliamic lords Sinaurulad “tomis” eZaxda da imis uflebasac miscemda sakuTar Tavs, erTi boTli iSviaTi Rvino gaegzavna misTvis dabadebis dRis aRsaniSnad. ar icoda mxolod, rom ser uiliami Tavad estumreboda vaxSmad mis brwyinvalebas _ ese igi, mkvleli lord hedingemis saxleurebSi ar unda gveZia; amave dros, isic gasaTvaliswinebeli iyo, rom mas unda SesZleboda ser uiliamis savizito baraTi moegdo xelSi… erTi pirovneba marTlac savsebiT esadageboda yvela am monacems. daica, ra erqva? meriveli... mentouni... Tumca axla amas ra mniSvneloba aqvs. ho, mertoni erqva, mertoni! eqvsi Tve pirisfareSad emuSava lordTan, xelmrudobaze mietanaT eWvi da ise daiTxoves, daxasiaTebac ar miuciaT. bunebrivia, swored is amoviReT mizanSi, ori kvira veZebdiT mis gza-kvals da roca mivageniT, imisTana alibi aRmoaCnda, ukeTesi nu ginda, qvas gaxeTqavda... _ policiis ufrosma inspeqtorma ise aswia xeli, Zvel droSi transports rom aCerebdnen xolme, _ metyviT albaT, rac metad saimedoa alibi, miT ufro saeWvoao, oRond aq amgvari ram gamoricxuli iyo: mertoni bolo ori Tvis manZilze cixeSi mjdara samsjavros molodinSi da ra ggoniaT, risTvis asamarTlebdnen?! ganzrax mkvleloba edeboda bralad _ kaci moewamla... _ ra ar xdeba qveyanaze! _ paTetikurad wamoviZaxe da droiT visargeble, mosaubrisaTvis Wiqa Semevso. _ diax, batono Cemo, _ gaagrZela man mcire pauzis mere, _ warmoidgineT erTi, gvegona xelSi gvyavda da imaze arc davfiqrebulvarT, saerTod Tu hqonda am borotmoqmedebis Cadenis SesaZlebloba! jer iyo da vamtkiceT, mis meti am sazareli saqmis Camdeni aravinaaTqo da gamoirkva, swored mertoni rom ver iqneboda mkvleli! ver iyo kargi ambavi _ raRa dagimaloT, mikvirs, ufrosobam Tavze rom ar gadagvaxia is Cveni pataki... totmens veubnebi _ modiT, ori-sami dRe SevicadoT, TiToeulma Cven-CvenTvis avwon-davwonoT Seqmnili mdgomareoba, Tuki ram azriani mogviva TavSi, erTad ganvsajoT da mere Tavidan daviwyoT Zieba-meTqi. rogorc sCveoda xolme, es Tavisi naloliavebi ulvaSebi moiwiwkna da gulmowyaled gaiRima: “rao, Zlivs saqme gamixsnia da axla ginda Tavidan damawyebino yvelaferi?!” saerTod, ase icoda: Tuki erTxel raime mosazrebas momiwonebda, mere Tavisad asaRebda da aRarc imas dagidevdaT, marTali aRmovCndebodi Tu gumani gamicuddeboda _ kaci fexs veRar moacvlevinebda amoCemebuli gzidan. “mertonis ambavi CemTvis garkveulia _ magan lord hedingemis mkvleloba rom Caifiqra, etyoba jer im viRacasTan hqonda angariSi gasasworebeli, da sawamlavi masze gamoscada; rom egona, xax260
viviT SemrCao, mowamlulRviniani boTli gaamzada, magram codvebma uwia da Caavles. boTli ki colma an vinme sxvam...” “...hedingemisas miitana warweriT: sawamlavia _ miirTviT SobadRes...” _ gavawyvetine me, radgan am zRvardaudebel TviTkmayo-
filebas ukve moTminebidan gamovyavdi. “erTs getyviT, mortimer, _ mSvidad miTxra Cemma ufrosma, _ nu cdilobT imaze xisTava gamoCndeT, vidre sinamdvileSi xarT da Tavsac nu igdebT, Torem samsaxureobrivi usiamovnebebi ar agcdebaT”. raRa damrCenoda, morCilebisa da Tavmdablobis gansaxierebad viqeci, bodiSic movuxade da isic Sevapare, CemTvis didi skolaa TqvenTan muSaoba-meTqi. iqve moubrunda guli, mxarze xeli momiTaTuna da meubneba: “wadiT sofelSi, sadac mertoni cxovrobda da damidgineT, vin gadaugzavna is oxeri boTli hedingemebs; mere erTi kargi, azriani angariSi warmomidgineT paraskev dilas. me manam leizerheds gavemgzavrebi, xuTSabaTs Cemi dabadebis dRea da guli migrZnobs, rogorRac gamimarTlebs”. leizerhedi is adgilia, mertonma rom kide viRaca mowamla; Tavis dabadebis dRes ki inspeqtori totmeni ukve mesamed mixsenebda... ise ameSala nervebi, omnibuss davajeqi da hempstedSi wavedi dasamSvideblad. iqauri tboreebis pirze davseirnobdi da rac dro gadioda, totmenis sazrisi sul ufro suleluri meCveneboda. is ki ara da vrwmundebodi rom borotmoqmedma, ase vTqvaT, mis mierve winaswar gakvalul bilikze gvibiZga da axla gvaiZulebda, yovlad mcdari, swored misTvis saxeiro mimarTulebiT gvevlo. mere merxze Camovjeqi parkSi, Cibuxi gavawyve da gulSi vfiqrob: “keTili da patiosani, vTqvaT mkvlels surda is gverwmuna, rac Cven marTlac virwmuneT _ gamodis, ise martivad ar mihyavda TamaSi; es ki imas niSnavs, rom WeSmariti swored isaa, rac Tavidanvea sagulisxmo da ara is, riskenac borotmoqmedi migvaniSnebda. axla, fredi Cemo, Tavidan Camoyvebi da, givarga-argivarga, mainc yvelafers sakuTari WkuiT gansji”. mogecaT lxena _ imwams viazre, rom sworedac perkinsis mokvla surdaT! isRa makvirvebda, manamde rogor ar mogvafiqrda aseTi SesaZlebloba: aba romeli laqia ityoda uars da am gadasxma-gosxmaSi naboZeb Rvinos ar mowrupavda?! ase vTqvaT, mkvlels SeeZlo imedianad yofiliyo _ am ZRvens perkinsi ver gadaurCeboda... oRond zogi ram jer kidev dasadgeni mqonda: erTic vnaxoT, perkinsi gamonaklisi yofiliyo _ ase vTqvaT, sulac ar gaxldaT batoniseuli Rvinoebis daWaSnikebis moyvaruli? Tund yofiliyo kidec, xom SeiZleba swored im saRamos raRac uqeifod egrZno Tavi da is avbediTi Wiqa Rvinoc mermisisTvis Semoenaxa? egecaa _ cota ar iyos, alalbedze Segdebuli saqme gamodioda: Tu mxolod perkinsis mokvlas apirebdnen da lord hedingemis ojaxs aras erCodnen, vin dadebda Tavs, rom mainca da mainc swored laqia gaxdeboda pirveli msxverpli?! da uceb TiTqos TavSi damkra _ araferi saeWvo da saorWofo aq ar iqneboda, Tuki: a) mkvlels danamdvilebiT ecodineboda, ra znec sWirda cxonebuls; b) 261
Tu Canafiqri gaucuddeboda da gauxsnel boTls Semoitandnen sufraze, uciloblad TviTonac Seeswreboda am ambavs da Tanameinaxeebs sakuTar Tavze eWvis miutanlad aacilebda safrTxes; sxvagvarad rom vTqvaT, igi an Tavad ojaxis wevri, anda mis brwyinvalebasTan metad daaxloebuli piri unda yofiliyo. swored aseTi vinme gaxldaT ser uiliam kelso. qveyanaze mas erTaderTs SeeZlo amdgariyo da eTqva: “ar gaekaroT am boTls _ araviTari Rvino me ar gamomigzavnia! es an ugergilo xumrobaa, an iqneb raime uaresic...” kacma rom Tqvas, ratom Tavidanve ar aviReT masze eWvi? saqmec isaa, cxadze-cxadi gveCveneboda, TiTqos mizanSi lord hedingemi, an sulac mTeli misi ojaxi hyavdaT amoRebuli; am SemTxvevaSi ser uiliami lamis ojaxis wevrad SeiZleboda CagveTvala da misi reputacia keisris meuRleze metad eWvmiutaneli Canda. magram mTavari mizezi albaT mainc is iyo, SeuZleblad migvaCnda mkvlels mowamluli ZRvenisTvis sakuTari savizito baraTic zed daerTo. rogorRac mxedvelobidan gamogvrCa, rom sazriani kacis mxriv swored yvelaze ufro daujerebeli nabijis gadadgmaa mosalodneli yovelgvari winaswarmofiqrebuli borotebis Casadenad. axla erTiRa damrCenoda _ mkvlelobis motivis dadgena. Tavs siamovnebas rogor movaklebdi da lord hedingemis sandomian mnes swored naSuadRevis Caissmis dros mivadeqi. damaviwyda meTqva, me da im qalbatonma jer kidev maSin davadgiT erTmaneTs Tvali, roca inspeqtor totmenTan erTad pirvelad gamovcxaddi misi brwyinvalebis saxlSi _ codva gamxelili jobia da axalgazrdobaSi gvariani meqalTane gaxldiT... mokled, im keTil qalbatons rom davcildi, ori ram vicodi danamdvilebiT: perkinsis mimarT mainca da mainc arc zeda sarTulze, saxlis patronebi yofilan keTilad ganwyobilni, da arc qveviT, msaxurebi iklavdnen misTvis Tavs. “neta saerTod rogor itandnen mag maimaxs! ledi hedingemi ki, RmerTma keTilad gvimyofos, mTlad gamoicvala am bolo dros...” mainc rogor-meTqi, CavekiTxe. “gamoxalisda. ai, rogorc qaliSvilobaSi maxsovs, imas daemsgavsa _ gesmiT albaT, risi Tqmac msurs, mortimer!..” mesmoda, rogor ar mesmoda _ es ambavi swored rom Cems wisqvilze asxamda wyals. gumanma gamimarTla, swor gzas davdgomivar: SantaJi. mere da ra? gana ra sargebeli mqonda am Cemi “Rrmad fsiqologiuri” daskvnebidan? araviTari. arc erTi sabuTiani mtkiceba. ai, ser uiliam kelsos erTi pirdapiri samxili mainc rom daetovebina CemTvis, maSin ki irwmunebdnen nafici msajulebi, Torem ase mkvlelobis mTeli es versia qviSaze nagebs gavda. Tumca... erTi samxili mainc mqonda: savizito baraTi; oRond bedis dacinvac eg iyo _ swored Cemi es erTaderTi samxili imave dros ser uiliamis srul udanaSaulobazec mianiSnebda. rac me inspeqtor totmens vicnobdi, yvelafer amidan qvas-qvaze ar damitovebda. gvarianad cxvirCamoSvebuli, axla rijent-parkisken mimaval avtobuss davajeqi _ iqneb iq momsvloda TavSi raime sasikeTo. hanover-terass rom gavuyevi, vxedav _ sapirispiro mxridan es Cveni robertsi moseirnobs stvena-stveniT. 262
Sen aq saidan-meTqi, vekiTxebi. “mogesalmebiT, Cemo serJanto!” _ aSkarad wregadasuli seriozulobiT mepasuxeba, Tavi ki ise uWiravs, brals veraferSi dasdeb _ ufros-umcrosobis araferi eSleba. _ “es wuTia Cems bavSvobis megobars _ piradad ser uiliam kelsos kamerdiners vesaubre. inspeqtoris Rrma rwmeniT, mas mertoni unda scnoboda. ase vTqvaT, CvenSi, kamerdinerebSi...” inspeqtori totmeni Tu Camovida-meTqi, _ gavawyvetine civad. robertsi wamsve smenaze dadga da micxadebs: “araviTar SemTxvevaSi, ser! inspeqtor totmenis gardamosvla leizerhedidan, saris sagrafo, mosalodnelia ara uadres dResindeli dRis mimwuxrisa!” “esec Seni axalgazrda kadri, _ gavifiqre. _ araviTari ridi da pativiscema; etyvi rames amisTanas da zurgsukan sxvasTan gagamasxrebs...” arada kargi biWi iyo, gonebac uWrida, yvelafers amCnevda da Tvalmokrulsac ki imaxsovrebda... “ar vicodi, ser uiliam kelso se axlo-maxloSi Tu cxovrobda” _ veubnebi. robertsma gzis iqiTa mxares, gamorCeuli agebulebis Senobaze mimiTiTa: “im saxls xedavT? sul raRac naxevari saaTis win iq samzareuloSi SegeZloT genaxeT, ase vTqvaT, moaxles vekurkurebodi... misi WkuiT, mertoni qalaqia saris sagrafoSi! ise, rac verCi, marTals ki ambobs da...” uceb erTi iseTi gegma davawyve, WkuaTmyofeli kaci axlosac ar gaikarebda. “maS ase, axla iq erTad mivalT, _ veubnebi robertss, _ sityva maqvs saxlis patronTan saTqmeli… Tan iqneb Seni stumrobac rogorme kidev aitanon samzareuloSi, Tu ukve metismetad ar moabezre yvelas Tavi”. “ras brZanebT, CemiT udgaT suli! rom vemSvidobebodi, lamis iyo, erTxmad Semomtires _ nu dagviviwyebT, mogvxedeT xolmeo...” CvenTan, skotlend-iardSi ityvian: erTxel mkvleli samudamod mkvlelad rCeba da iqneb amitomac gadavwyvite, axalgazrda robertsi xmis miwvdenaze myoloda _ Cais sasmelad xom ar mivdiodi ser uiliam kelsos saxlSi, pirSi unda mimexala kacisTvis, winaswarganzraxul mkvlelobaSi gdebT brals-meTqi. Tan egecaa, Cemze swored im kacis STabeWdilebas tovebda, visTvisac adamisSvilis mokvla ufro advili mosanelebelia, vinem tyuilis Tqma. WiSkars rom mivadeqi, safuleSi daviwye qeqva, savizito baraTs vCxrekdi. bedze, erTi cali SemomrCenoda. cota Selaxuli ki iyo, melnis ori laqa aCnda zed, magram axla magas vin dagidevdaT. oRond robertsma, romlis Tvalsac araferi gamoepareboda, viTomda didad Sewuxebulma gadaaqnia Tavi, aqaoda ar gekadrebaTo. moaxle gogom, TiTqos gvelodao, zaris CamokvrisTanave gagviRo kari. baraTi xelSi mivaCeCe da vuTxari, ser uiliams sTxoveT, mimiRos-meTqi. am gamojekilma robertsma ki Tvali uyo da samzareuloSi Camaval kibeze aniSna. moaxlem jer imas CauRimila, mere 263
kide, ukareba saxiT, misaRebSi SemiZRva. robertsi am dros ukve kibis Tavze idga. CemTvisac ase jobda, ufro gulmSvidad viqnebodi. ser uiliam kelso daaxloebiT Cemnairi agebulebisa iyo, cota ufro Cafskvnili, erTxans TiTebSi atriala Cemi baraTi da bolos mkiTxa: “maS, riT SemiZlia gemsaxuroT? dabrZandiT, dabrZandiT.” _ zrdilad, keTilganwyobiTac ki melaparakeboda, araviTari qedmaRloba. “vgoneb, jobia mainc fexze vidge, ser uiliam, _ veubnebi, _ nebas Tu damrTavT, erTi SekiTxva maqvs...” “brZaneT, brZaneT”, _ meubneba, Tumca didi daintereseba ar gamouCenia. “rodis gaigeT, perkinsi rom ledi hedingems fuls Zalavda?” SekrTa, savizito baraTic TiTqos TiTebSi Caeyina, magram xma ar gauRia da nakvTic ar gatokebia saxeze. uxerxuli siCume Camovarda. “esaa sul? ” _ mekiTxeba cota xnis mere. gasakviri misi xma iyo _ iseTive mSvidi, dabali. “da erTic kidev... sabeWdi manqana Tu gaqvT saxlSi?” amoioxra, baraTi naxmari qaRaldebis kalaTSi moisrola da, jibeebSi xelebCawyobili, Cemsken zurgSeqceviT fanjarasTan aisveta. erTxans idga ase, Cafiqrebuli, mere uceb motrialda da Cemda gasaocrad, metad gulTbili RimiliT savarZelze maniSna: “mainc mgonia, davsxdeT _ ase ajobebs”. davujere. “rogor ara, maqvs sabeWdi manqana da xandaxan vbeWdav kidec zed. darwmunebuli var, skotlendiardSi arc Tqven werT yvelafers xeliT” . “ki, asea.” _ veTanxmebi. “aseve iqceva aTasi sxva da iqneb is mkvlelic, Tqven rom daeZebT”. “aTasi sxva, da maT Soris mkvlelic.” _ isev veTanxmebi. wamsve daiWira gansxvaveba da isev gaiRima. me arc iqneb miTqvams da arc Zebna mixsenebia: darwmunebuli gaxldiT, mkvleli ukve napovni myavda. “saqmec isaa, _ veubnebi, _ misaloci teqsti manqanaze iyo dabeWdili”. “mere, amas raime gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs?” “didi araferi, Tu ar CavTvliT rom ezopeseuli eniT gaxldaT Sedgenili”.
264
“Cemo kargo, ezope aq raRa SuaSia? rogorc maxsovs, sruliad Cveulebrivi, trafaretuli milocva iyo, yvela ase dawerda”. “yvela Tqveni wris warmomadgeneli, ser uiliam, vinc ki orives gicnobdaT _ sxva veravin... ai, xval inspeqtor totmenis dabadebis dRea (eSmaksac wauRia misi Tavi, _ gavivle gunebaSi, _ tvini waiRo am RirsSesaniSnavi movlenis SexsenebiT) da me rom boTli viski gavugzavno saCuqrad, robertsi _ es Cveni konsteblia, qveviT melodeba (xom moxerxebulad Sevapare, marto ara var-meTqi!) _ es Cveni konstebli robertsi sul iolad gamoicnobs milocvis teqts da aseve yvela Cveniani iardSi. ai, Tqven ki, ser uiliam, verasgziT ver gamoicnobdiT!” erTxans momCereboda, mere sadRac Cems miRma gaeqca mzera. erTi gamagebina, ra udevs gunebaSi-meTqi, gavifiqre da uecrad mesmis: “Tqven albaT, ase dawerdiT _ dRegrZelobasa da yovelgvar sikeTes gisurvebT, marad Tqveni erTguli...” ara, marTla gasakviri iyo, RmerTmani _ TiTqosda sxva ram sazrunavi araferi hqonda _ Turme marTla cdila gamoecno, ra SeiZleboda mimewera Cemi SefisTvis. arada, Sig kakal gulSi ar moartya?! es “marad Tqveni erTguli” imas niSnavda, rom pirvelsave Sexvedraze auRo alRo inspeqtor totmenisa da misi uniaTo xelqveiTis urTierTobas... etyoba, saxeze mewera gaoceba da ser uiliam kelsom jer Rimili ver Seikava, mere aqeT govida Setevaze: “xedavT, arc ise Zneli yofila! da is ambavi, viRacam Cemi savizito baraTiT rom isargebla, swored Cems udanaSaulobaze metyvelebs, ase araa?” “nafic msajulebisaTvis SeiZleba asec iyos, _ veubnebi, _ magram ara CemTvis.” “ras izam, iqneb sxva dros dagarwmunoT rogorme... axla ras apirebT?” “ ra unda vqna ra _ xval inspeqtor totmens warvudgen am Cems versias...” “ swored rom moulodneli saCuqari iqneba dabadebis dRisTvis! rogor fiqrobT, gauxardeba?” ai, amaze ki araferi mqonda pasuxad... “isic sakiTxavia, dagijerebT vinme?” “e-e… iciT, ser uiliam, aq erTi _ rogor giTxraT _ patara garemoebaa gasaTvaliswinebeli”. 265
“mainc?..” “mowmed rom dagasaxeloT, ficis dadeba mogiwevT sasamarTloSi. arc gamikvirdeba, Tu aseT dros tyuilis Tqmasa da cru Cvenebis micemas TqvenisTana kaci mkvlelobis aRiarebas arCevs”. xma ar gauRia. “saca samarTalia, zog-zogi cota droze adre rom gamoeTxovos xolme wuTisofels, arc vinaRvlebdi, magram es ise, CvenSi vTqvaT, ser uiliam... ra vqna, me erTi ubiri policieli var da Cems pirad simpaTia -antipaTiebs saTvalavSi aravin Caagdebs”. Tavi damiqnia, isev fanjrisaken Sebrunda da _ “nervuli sistemis sruli gamofitva _ aseT daskvnas gaakeTebeno” _ waiburtyuna. rogor vTqva da, marTlac ar iyo gasawiri kaci _ guli damwyda, misi sikvdili rom gavige: meore dilasve SublSi uxlia tyvia... fred mortimeri gaCumda da gamomcdelad SemomaCerda. veraferi dasasrulia-meTqi, veubnebi. _ “ris dasasruli, mTeli ambavi axla iwyeba: paraskev diliT, jer kidev sanam ser uiliamis sikvdilis ambavs SevityobdiT, inspeqtor totmenis kabinetSi gamovcxaddi moxsenebiT, ver vnaxe da kaciSvilma ar icoda, sad iyo. ra meqna, konstebli stabsi gaviyolie da saxlSi wavediT masTan. axla ki magrad dadeqiT, emand skamidan ar govardeT... saxlis patronma, raki kakunze aravin gamoexmaura, Tavisi gasaRebiT gaaRo totmenis binis kari da is sacodavi samzareuloSi vnaxeT iatakze gaSxlarTuli _ wina dRis mkvdari iyo, magidaze ki viskis erTi nakluli boTli idga da zed savizito baraTi qonda Sebmuli. ara, mainc visi iqneboda, rogor fiqrobT? Cemi, raRa Tqma unda! zed kide es ewera: “dRegrZelobasa da yovelgvar sikeTes gisurvebT, marad Tqveni erTguli...” da ase Semdeg, xelmoweriTurT. bedi Cemi, ser uiliam kelsosTan vizitis dros is axalgazrda robertsic rom Tan maxlda; bedi Cemi, im biWis Tvals rom araferi gamoepareba xolme da damidastura kidec, swored es daTxapnili savizito baraTi gaatana moaxles serJantma mortimerma ser uiliamisaTvis gadasacemado; da kidev bedi, rom saerTod irwmunes ser uiliam kelsosTan misvlis mizezTa Taobaze Cemi monaTxrobi! ra Tqma unda, ufrosobam samsaxureobrivi uflebebis gadaWarbeba damdo bralad, amis gamo oficialurad mimiTiTes kidec, oRond sinamdvileSi Zalianac kmayofilni iyvnen da rogorc gomces, kerZo saubarSi arc aravin malavda amas. marTalia, sasamarTloze arafris damtkiceba ar SegveZlo da ser uiliam kelsos TviTmkvlelobac nevrasTenias daabrales, magram ra mere _ erTi Tvec ar iyo gasuli, inspeqtoris ase udrood ganTavisuflebul Tanamdebobaze Tqveni mona-
266
morCili rom daamtkices. mortimerma Rvino Camoisxa da Wiqis Caclac moaswro, vidre me am ucnaur ambavs gadavxarSavdi. _ Tu kargad davufiqrdebiT, _ wamoviwye bolos da Cemi sityvebisaTvis meti damajereblobis SesaZenad, dinjad Sevudeqi saTvalis SuSebis wmendas, _ zogadad is daskvna SeiZleba gamovitanoT, rom samsalagareuli viskis gagzavna imdenad inspeqtor totmenis Tavidan mosacileblad ki ar iyo gamiznuli, ramdenadac swored Tqveni pirovnebis diskreditacias isaxavda miznad; aqedan gamomdinare, mere veRarc perkinsis mkvlelobis Tqveneul versias SeasmendiT visme. _ savsebiT geTanxmebiT. _ magram mixvda, rom misi rafinirebuli fsiqika veRar zidavda aseT tvirTs da... _ ki, raRac magdagvari savsebiT SeiZleboda momxdariyo, oRond axla marCielobaa eg yvelaferi… ucbad, erTma azrma TiTqos elvasaviT gamiara gonebaSi, wamoviwie da gaognebuli mivaCerdi Cems Tanameinaxes: _ gaxsovT, ra giTxraT ser uiliamma?! Cemi savizito baraTiT rom isargebles, yvelaze ukeT swored eg faqti metyvelebs Cems ubraloebazeo. Tqven amaze gipasuxniaT _ sxvebma iqneb irwmunon kidec, magram ara meo. mere man sityva banze agigdoT, oRond aki wamocda _ rogorme dagarwmunebT, iqneb sxva droso... ai, rogor da ranairad! sakuTari udanaSaulobis damamtkicebeli erTaderTi sabuTic swored is gqondaT, rom Tqveni savizito baraTi iyo boTlis yelze Sebmuli!. _ ara, aq cota sxva ambavia. Cemi udanaSauloba iman gaxada sarwmuno, rom konstebl robertsis CvenebiT, ser uiliams swored is, melniT or adgilas daTxupnili baraTi gadaveci, romelic mere inspeqtor totmenis binaze aRmoCnda. garda amisa, perkinsis mkvlelobis Cemi versiac bevrisTvis savsebiT damajerebeli Canda _ erTxel momwamlavi viTom sxva dros ratom daixevda ukan! _ egec marTalia... ise, Tavad moTxrobas ra uSavs, oRond rac TavSi ganacxadeT, imis sailustraciod naklebad gamodgeba. _ viTom ratomao? _ perkinsis mkvlelobis SemTxvevaSi umartivesma versiam gaamarTla, geTanxmebiT, magram totmenis sikvdilTan dakavSirebiT ki _ ra mogaxsenoT. 267
_ Tqveni gamkvirvebia! eg rogor?. _ Cemo kargo, _ dajerebuli toniT daviwye da raki momeCvena, Rvinom Cems megobars aRqmis unari cota mouClunga-meTqi, sakuTari sazrisis xazgasasmelad saCvenebeli TiTic ki moviSvelie, _ inspeqtor totmenis mkvlelobis umartivesi axsna _ gTxovT kargad daukvirdeT _ is iqneboda, rom TiTqosda swored Tqven gaugzavneT mowamluli sasmeli! mortimerma mxrebi aiCeCa: _ mere, gana mec egre ar moviqeci? ena Camivarda, sakuTar yurebs ar vujerebdi. samZebro policiis ufrosi inspeqtori mortimeri ki mSvidad ganagrZobda Tavisas: _ totmeni isedac yelze madga, bolo dros ki mTlad SemaZula Tavi, gasaqans xom ara da ar maZlevda; magram aseTi ram manamde fiqradac ar gamivlia, vidre is dalaqavebuli savizito baraTi isev Cems xelSi ar aRmoCnda: ser uiliamma kalaTSi rom moisrola da fanjrisaken Sebrunda, maSin gavifiqre _ es bolo cali mqonda da Tu am vaJbatons araferSi gamoadgeba, es imas ar niSnavs, mec aRar damWirdeba-meTqi. davixare, viTomda fexsacmlis Tasmis Sesakravad, Tan kalaTas Camovefare _ aba, verafer mosawon saqmes rom Cavdiodi, TviTonac kargad mesmoda, _ baraTi amovqeqe da is iyo, jibeSi unda mekra, Tvali vkide melnis laqebs da isic gamaxsenda, rogor gamkenwla robertsma Cemi feTxumobis gamo. im wams viazre, am Sansis xelidan gaSveba ar iqneboda... erTxans isev cariel Wiqas awvalebda xelSi. _ mTavari isaa, ser uiliamisa ar iyos, didad arc me mexerxeba tyuili. aq ki misxalis Tqmac ar damWirebia _ mZivis marcvlebiviT aewyo yvelaferi: arc damimalavs, saidan gaigo ser uiliamma totmenis dabadebis dRis ambavi, an zedmiwevniT rogor gamoicno misaloci teqsti... geficebiT, am kacis mimarT aSkarad keTilad viyavi ganwyobili da sxva SemTxvevaSi ase verc gavwiravdi, magram aki TviTon mimaxvedra, mosamarTleebamde eqimebs mouwevT Cemi gansjao _ swored am erTma frazam gadamawyvetina yvelaferi: saRamoxans, leizerhedidan dabrunebul inspeqtor totmens safosto yuTSi SefuTuli boTli da baraTi daxvda... mortimeri wamodga da erTi gemrielad gaizmora. _ gaTavda ambavi, anki ram gamaxsena amdeni wlis mere!. maspinZlobisTvis madloba momixsenebia, Semdeg paraskevs erTad visadiloT _ me gpatiJebT. boTli burgundiuli maqvs gadanaxuli TqvenTvis. 268
Wiqa Cacala, Setrialda, mZime nabijiT gavida darbazidan da, gaognebuli, sakuTar eWvebs Sematova. “...erTxel momwamlavi viTom sxva dros ratom daixevs ukan!.” ara, paraskevs mainc ra ginda ro qna?!
269
piesebi
270
271
jon boiton pristli
31 ivnisi saaxalwlo feeria 10 suraTad da 5 moqmedebad
(ginda, piruku)
moq. I sur. I:
“Savma raindma warityvevna guli Cemi...”
31 ivnisia, mTvaris dRe, da piradoris qveyanaSi swored iseTi zRapruli amindi dgas, Zvel karg dros rom Seefereba. kamelotis meufe arTuris wilxvdomili es pawia vasaluri saxelmwifo neli-nel, mTqnareb-mTqnarebiT iRviZebs oqrosferi dilis bind-bundSi. imxanad progresis cneba ucxo ram gageba gaxldaT da gareSemo yvela mSvidad da wynarad ezideba cxovrebis Wapans: Tav-qalaq pendragorSi farTxafurTxiT aravin Rebavs axal Senobebs da ar angrevs Zvels, konkurentunarian garemoSi sxvis cocxlad SeWmas aravin cdilobs, transportTan dakavSirebiT amtydari yalilas gamo aravis uCndeba kuWis wyluli da arc buxris sakvamurs uqolavs vinme vinmes _ aqaoda, kvadratul metr bolze davalianebis gamoisobiTo; rakiRa arc ekonomikis safuZvlebze aqvT warmodgena, eqsport-imports Soris arsebuli Seusabamobis sakiTxiTac Tavs aravin itkiebs. isic iTqvas, dagegmarebis Taobaze aq saerTod araferi smeniaT _ Tuki, raRa Tqma unda, samefo sufrisTvis yoveldRiuri menius Sedgenas ar miviCnevT aseTad. mefe-xelmwife meliotis kuTvnili cixe-koSkis dasavleTi mxare mis erTaderT asulsa da Sesabamisad, erTaderTsave memkvidres _ melisentas ukavia, sakuTari ori sefe-qaliTa da ramdenime moaxliT. mTavar samyofelSi, e.w. xaliCebian darbazSi axla erTi vinme karis musikosi zis, saxelad lemisoni, da raRac gitarisdagvar instrumentze aJRrialebs simebs. es erTi im WmunvaSepyrobil, gafuyul da marad ukmayofilo axalgazrda kacTagania, mxolod sakuTar Tavs rom scemen pativs, da isic sruliad umizezod _ simarTle iTqvas da, dakvrac ki ar icis xeirianad... 272
Semodian melisentas sefeqalebi _ ledi nineti da keTilSobili elisoni. pirvels asxletili tani, mwvane Tvalebi, JRali Tmebi da wiwmati xasiaTi aqvs, meores _ puntula loyebi, Taflisferi Tvalebi da qerisferi Tma; xasiaTi _ Sesabamisi. adriani dilis miuxedavad, orives ukve mowyeniloba stanjavs, amitomac nineti gaRizianebuli gamoiyureba, elisoni _ daRvremili. nineti:
(dauyovnebliv eZgereba lemisons):
kargiT ra, lemison-batono! aRar mogbezrdaT am Zvelmanebis partyuni?! axali araferi iciT?.. elisoni: (ufro rbilad, magram mainc sayveduriT): jer kidev im kviras ar dagvpirdiT, raime axals gavarCevo – ai, ra qvia imas _ ‘Savma raindma warityvevna
guli Cemi...’
lemisoni raRacas Caiburtyunebs TavisTvis da instrumentis wvalebas SeeSveba, oRond adgilidan fexs ar icvlis _ mefis asulis gamoCenas elodeba. gogoebi ainunSic aRar agdeben, dganan TavisTvis da erTmaneTs eCurCulebian.
nineti:
melisenta Tu im Tavis jadosnur sarkes gamoitans, vetyvi mec Camaxedos Sig!
elisoni: nineti:
kargi erTi! ra, marTla gaubedav?!.
ratom ara viTom? magisia Tu ra _ isev im jadosans ar unda daubrunos? mere, Tu magan marTla mokra Sig viRacas Tvali, iqneba da mec...
elisoni: e-eh, magis bedi Cven vin mogvca _ isev albaT xelsaqmeze dagvsvamen da isev Sakiki damewyeba... RmerTo, am Cvens piradorSi rato arasodes araferi xdeba? ai, deidaSvili myavs kamelotSi da sul imas iwereba, araCveulebriv dros vatarebTo: es jadoqrebio, es muSaiTebio, iqiT ori devkaci sul axloSi, tyis iqiT da erTic veeberTela gveleSapi mdinaris gaRmao, mTeli oTxi mojadoebuli koSki da mrgvali magidis raindebi yovel fexis nabijzeo _ sul imis cdaSi arian, vinme keTilSobili asuli raimesagan gadaarCinono... yovel saRamos kide wveulebebi, stumrianoba da ra vici! (oxravs). 273
(erTi brazianad Caifxukunebs): ara, Cemo kargo! ase araferi gamova! Tavad unda mivaRwioT yvelafers _ mosaxdeni unda moxdes!
nineti:
elisoni:
Cemi saTno xasiaTisa da spetaki bunebis gadamkide...
nineti: (mwvane Tvalebi uelavs): ar gavkari mag sispetakes Tu ra qvia imas _ arc erTi maq, arc meore da Cemsa garyvnilebas ar aqvs samZRvari! Sansi gamiCndes, Tundac naxevarSansi da mere me vici da Cemma qalobam: ai naxav, pendragorSi sul movlenebma iwyon cvena! narnari nabijiT Semodis melisenta, Tan abanouris xeSi Casmul liTonis pawia sarkes aprialebs natis naWriT. mefis asuls oqrosferi Tma, didroni, zRvisferi Tvalebi aqvs da saerTod, Tavadac hgavs zRvas _ oRond amjerad raRac quStad da moqufrulad ki gamoiyureba.
melisenta:
nineti:
RmerTmani, autaneli ambavia! mTeli dilaa vixedebi Sig da _ araferi! am dros ki sruliad darwmunebuli var _ is isev Cemze fiqrobs! iqnebada jados moqmedebis vada gauvida... me rom mecada?
melisenta:
araviTar SemTxvevaSi! magistrma malgramma um kacresadgamafrTxila, sarke mxolod erTjeradi xmarebisaao... ara _ erTpirovnadio _ unda meTqva. (musikoss mokravs Tvals) mibrZandiT, lemison! Tavisufali xarT... am diliT raRac uxasiaToba gvWirs da rogorme musikis gareSec iolad gavalT. dRes ra dRea?
elisoni:
mTvaris dRe gaxlavT, 31 ricxvi, da amindic rom Sesaferisi daiWira! se ar gaviaro-o-T?..
melisenta:
ara-a-viTar SemTxvevaSi! mama-batons surT CvenTan saubari… (Zalze momxibvlelad iWmuxnis cxvirs) mere isev xelsaqme da isev is – ra qvia imas _ yaisnaRi da Cxirebi da saerTod, ar gaawyales gulebi?!
nineti:
(Semparavad) im Tqveni raindis aRkazmulobazec rom jer araferi giTqvamT...
274
melisenta:
vaime, ra vuyo, ra... iciT, TeTri iseTi raRac emosa, gare raRacis tyavisa da kide saerTodac ara hgavs araviTar rainds! saWurWvelTmtvirTvelsac (TavisTvis: RmerTo, ra ubeduri sityvaa...) ara hgavs! erTs visme mxatvar-qandaqars ufro magonebs... Tanac saxelic iseTi araCveulebrivi aqvs _ jiorji!! xo magaria? moferebiT ki janos eZaxian. mere?!
nineti da elisoni:
(erTxmad)
melisenta:
mere kidev da _ piridan bols uSvebs!
elisoni:
(gaognebulia) g-gveleSapiviT?!
melisenta:
nineti:
TviTona xar gveleSapi! Zaan-Zaan lamazad da lazaTianadac gamosdis!
(eWvianad) iqneba da jadosania?.
melisenta: kide ra gnebavs! da saerTod, ledi ninet, unda mogaxsenoT rom rac didedaTqvensas mCxibaobaSi dasdes brali da koconze daswves, mis mere sul viRac jadoqrebi, jadosnebi Tu kudianebi gelandebaT! karze gamayruebeli braxuni gaismis, mere farTod iReba da RiobSi meliot-mefis heroldi Cndeba – erTi zonzroxa, buxunaxmiani loTis vinme.
heroldi:
Tqveno mSvenierebav, princesssa melisenta... da Tqvenc, sefe-asulno! naboZebi uflebiTa da dakisrebul movaleobaTa Tanaxmad, maqvs pativi mogaxsenoT: misi udidebulesoba mefe melioti geaxlebaT – meufe piradorisa, patroni bergamorisa, marralorisa da parlotisa, mflobeli qvemo lansingtonisa, zemo tyisa da sami gzisa _ xidebis CaTvliT!!!
melisenta:
wyalsa da mewyers wauRia eg Tqveni xidebi, gzebis CaTvliT! lamisaa, davyruvdeT!
275
heroldi is iyo, mobodiSebas epireboda (mamiserTa mefiswulia mainc, ra ici, ra xdeba), rom sadRac karsmiRma dafdaf-sayvirebmac dascxes. meliot-mefeze, SemobrZandao, ena ar mogvitrialdeba – imgvari farTxa-furTxiT Semojligindeba Sig. is erTi im asakovan, xanmoTeul, ZalauflebiT mxrebdamZimebuli kacis STabeWdilebas tovebs, erTTavad rom erovnul da saSviliSvilo saqmeebSi hgonia Tavi Carguli, sinamdvileSi ki yofiT wvrilmanebs ver gascilebia. gvirgvini kinkrixoze moRrecia, mosasxami daWmuWvnia, kotitaTiTebian xelebs qaris wisqviliviT iqnevs da wuTSi auracxav sityvebis raodenobas isvris _ ase rom, xandaxan sakuTar azrebsac ki uswrebs xolme win...
meliot-mefe:
mSvidoba dilisa _ dilamSvidobisa melisentaCemo da Tqvenc, asulno piradorisao! xelsaqmes ar misxdomixarT jer? rom icodeT, rac Cveni meuRle, ufalma acxonos, miwas mivabareT, mas mere fardagebis warmoeba Cvens saufloSi mTeli 75%-iT Segvimcirda _ icodiT esa?! egre araferi gamova. dasxediT da gulisx mahyaviT sakiTxi ese... ho marTla, es-esaa kamelotqalaqidam mogvivida miwveva, raRacis konfirenciaze gvepatiJebian. (qaliSvilebs saxeebi gaunaTdaT)
erTxmad:
rodis mivemgzavrebiT?
melioti:
ver mogarTves, arsadac ar miemgzavrebiT! mxolod kacebs gvixmoben... erToblivi Tavdacvis doqtrinis ambavia Tu raRac magdagvari. da saerTod, axla kameloti is adgili araa, kaiojaxiSvili gogonebi rom daiareboden! dedofali jinevra, Tqma ar unda, momxiblavis ramea, magrama... aqedan gamomdinare da iqidan Semdinare, ase vTqvaT... (ena ebmis, atyobs, daukrefavSi gadavida)
melisenta:
kargi ra mama, mogclia erTi! ityvi xolme raRaca ucnaurs! Tore vinme darCa, misi da ser lanselotis ambavi rom...
276
meliot-mefe:
(rac SeuZlia, mrisxaned) c-i-i-c!!. magi araa Seni saqme!
da saerTod, Wori da mogonilia es! melisenta: meliot-mefe:
mere, Tu Woria da mogonili... Cven raRaze... (arafris gagoneba ar surs)
morCa kamaTi! da saerTod,
aq risTvisa varT? xo, ai ra – Cveni karis qondriskacis _ grumetis _ wayoliebas vepirebodiT kamelots... ra iqna? (qaliSvilebs wamsve saxeebi moeZmaraT)
nineti:
(niSnisgebiT)
vin, mefev-batono _ kameloti?!
melioti:
axla gavgiJdebi! kameloti ki ara, grumetimeTqi!!!
melisenta:
kargi ra, mamaCemo, es erTi gasaerTobi dagvrCenia _ Tanac raRac daxavsebuli provinciuli lazRandarobebis imediT magis dedaqalaqSi wayvana iqneba?
melioti:
erTi amas damixedeT! aki wina jerze ser peleasi masSi or jorkidebuls mTavazobda! marto sufridan paStetis gaqrobis ambavi erT ramed Rirda – im Senma qalaqelebma sicilisagan sulebi Zlivas moibrunes... maS! ara-a, gadawyvetili ambavia _ grumeti uciloblad gvWirdeba! sadaa-meTqi?!
melisenta: (did SeWirvebaSia) ici ra, mamiko... e-e... me is erTi kacis saZebnad gavagzavne da...… melioti:
vinao?! vin kaci, ra kaci, grumeti minda-meTqi!
melisenta:
daica mama, magistri malgrami xom gexsomeba _ ai isa, jadoqrad ro moaq Tavi… 277
melioti:
a-a, eg axlaxan ro gamoCnda da sarekomendacio ustaric ki mogvarTva, Cvens karze surs motmasneba… aba ki, ver miarTves xonCiT, langarze!. sulac ar mogvivida TvalSi – didi Wifxia vinme Cans _ aqaoda cxvirze buzs ar davisvamo... ra mere?
melisenta:
ra da is rom jadosnuri sarke maTxova – Caixedav Sig da vinc axla, swored am wuTSi Senze fiqrobs, swored imas dainaxav...
melioti:
RmerTo Sen miSvele! qalebi marTla yvela erTnairi xarT, saxelebi gaqvT marto sxvadasxva! maita aq! (sarkeSi Caixedavs cali TvaliT) egrea – sakuTar Tavs vxedavT! anda sxva ra unda davinaxo?
nineti:
(eucnaura, raRac didxans var Cumado) aba yuradRebiT daakvirdiT, Tqveno udidebulesobav!
melioti:
melisenta:
melioti: melisenta:
diaRac rom mTeli Cvenis guliT-yuriT vakvirdebiT, magrama...… daica, e-es vinRaa?! ar miTxraT axla, Tavad ser rujeriao – kamelotis sasaxlis mouravi! ki, marTalia, Cvenze fiqrobs! ki, egrea – da isev im Crdilo mxris apartamentebSi Tu gvipirebs dabinavebas! egonos! SarSan am dros iq imisTana gamWoli niav-qarebi uberavda, mtrisas! pirdapir ser arTurTan viCivleb! Sig pirSi vetyvi... daica, eg mere, da grumeti mainc ra uyavi? ha?. (minabul-meocnebe gamometyvelebiT) guSin Cavixede Sig da viRac ucxo moyme vinme davinaxe, jiorji hqvia, Cemze fiqrobda... iseTi sandomiani gamoxedva hqonda, iseTi...…
ara-a, Cven egeTs aravis vicnobT... da ra mere? mere magistr malgrams vTxove, jados daxmarebiT mainc epova… imito ro… ai, rogor vTqva – es jiorji arc Cvenis samefos miwa-wyalzea da arc sxvagan...
278
melioti:
aba, sad bebiaCemTanaa?
melisenta:
mamiko, is saerTod am Cveni samyaros miRmaa!
melioti:
ahaa, egre geTqva, Se qalo! (aRtacebulia sakuTari mixvedrilobiT) Tavi sul am zRaprebis serialebiT gaqvs gamotenili! mere kide es miTebio, legendebio, andrezebio... mokled, Cveni qondriskaci gvinda, morCa da gaTavda!
melisenta:
ra vqna mamiko, malgramma is janos saZebnad gaagzavna!…
melioti:
daica, ra – orni arian?!
melisenta:
ara, erTia – jiorji, moferebiT ki janos eZaxian!
melioti:
riTi-riTi?!
naneti:
(Cumad, TavisTvis) mokled, sul im malgramis bralia yvelaferi...…
melioti:
melisenta:
melioti:
daica, jer es gamirkvieT erTi, ra azri qonda Cveni kuTvnili, savsebiT arsebuli qondriskacis gagzavnas im kacis saZebrad, romelic sinamdvileSi ar arsebobs? is Cvens sinamdvileSi ar arsebobs-meTqi, mindoda meTqva! (uaRresad Rrmaazrovani saxiT) ginda Cveni iyos da gindac Tqveni! Tu is sinamdvileSi ar arsebobs, e.i. arc arsebula da egaa! (ucbad wamouvlis da ayvirdeba) xoda, warmosaxviTi qondriskacebi agzavne mag Seni warmosaxviTi kacebis saZebnelad! RmerTma xeli mogimarTos! Cvens grumets ki 279
SeeSvi! ara, namdvilad rom raRaca Wirs am bavSvs... aba erTi, karis mkurnals mixmeT aqa!! karSi maleve Cndeba WaRaraTmebmoSvebuli, autanlad warbSeuxreli samefo mkurnalis wowola figura.
melioti:
ai, ufalo jarvi, am ugzo-ukvlo ganaTlebas ra Sedegic moaqvs!! xilvebio, viRac janoo... raRac mTlad janze ver unda iyos, asea es!!
melisenta: melioti: jarvisi:
melioti:
mama, sruliad araferi mWirs. Sen gaCumdi! (warsTqvams dinjad, sazeimo xmiT) maqvs pativi mogaxsenoT, princessa Cemo, roma mciredT Tu ZaluZsT amgvari ram darwmunebiT ganacxadon gamojekili mkurnal-eqimis TandaswrebiT!. gana ara – Tqven SesaZloa grZnobdeT kidec Tavs savsebiT janmrTelad, oRond Tavs grZnobdeT janmrTelad da iyoT janmrTeli – es ori sruliad sxavasxva ramea! neba miboZeT, mefiswulo...…
wynarad daudeqi, nu cqmutav! SenTvis vzrunavT, SenTvis kargi rom gvinda, imitom!…
(misi unaswavlesoba, uf. jarvisi jer majiscemas usinjavs, mere Sublze daadebs or TiTs, Tvalis upeSic Caxedavs, pirSi kovzsac CauTxris, “a-a-a-a”-sac aTqmevinebs da Tan erTsa da imaves imeorebs, mWmunvared: “hm-hm...”)
melioti:
aba, erTi Tqveni mosazrebanic gviboZeT, jarvis! mTeli dRe aq xo ar vidgebiT! sada gvaqvs magis dro!
jarvisi:
oTxs pirvelad siTxeTa bunebismieri harmonia mcireodnav darRveulia… naRvlisbuStisSida cirkulaciiT ganwmendil mkvriv, Sav da mJave siTxeTa erToblioba kmasayofelad ver uzrunvelhyofs tfili siTxis miwodebas, anu – rogorca rom galeni gvmoZRvravs, igive bunebis280
mieri pnevma, gulsSigan Cenili, veRar akavebs pnevmas cxovrebismiers, romelic ukve RviZlsSigan moedineba... amrigad, tvinis areSi zedmetad swrafad gamoTavisuflebuli sulieri pnevma swored rioS warmosaxvaTa TamaSsa da imis srul iluzias iwvevs, rom...… melioti:
agaSena RmerTma! mec mand ara var?! gaixare... warmosaxvao, iluziao, fantaziao… swored ega sWirs Cvens gogos! a-ra-a, mecnierebis gareSe mainc ra gveSveleboda – ha, jarvis Cemo?! axla, ras gvirCev?
jarvisi:
(Zaan-Zaan Rrmaazrovnad) samsala-SeWamandi unda davamzadoT, in vitro _ anu Sigan misaRebad, samjer dReSi... (sazeimo xmiT):
“WaobSi mbudav mcuravis suki, moxarSuli da Caxrukuli, bayayis ceri da xvlikis Tvali, Ramuras burtyli, CamonaTali ZaRlis enisa _ gvelis neStari, jojos fexi da Wotis frTa-mxari unda aduRdes jojoxeTurad, rom gasWras jadom ufro erTgulad...” melisenta:
(TavisTvis) ar agidga gverdebi, sanam me eg ar davlio!!!
melioti:
maS ase, gairkva yelaferi – Cveni qaliSvili samkurnaloa, malgrami – Sarlatani, is viRac jondobondo – miTi, legenda, zRapari, monagoni da misustebuli fantaziis nayofi! Cveni grumeti ki _ erTi loTisa da usaqmuris vinme! vipoviT se kunWulSi miZinebuls, gavaRviZebT da yurebs avaxevT! di-i-ax!!! Tqven kide, sefe asulno, nemsi-Zafi xelSi da _ saqme, saqme, saqme!!. (kars moafiaTebs, gareT gaiWreba da iqidan
281
moismis misi xma) morCiT Cems yovel gasvla-gamosvlaze am sayvirebis Wyvitins! ar waiRes tvini!..
elisoni: nineti:
(daRvremili) esec ese-e...… (mis xmaSi axla araviTari simtkice Tu mzakvrobis niSan-wyalic aRar moismis) ara, ase cxovreba aRar SeiZleba, raRac unda viRonoT!.
melisenta:
ra vqna, ra wyalSi Cavvarde?! ‘me aRarafris imedi ar maqvs da muxlmodrekiT veli uaress...’ (acremlebuli gavardeba darbazidan).
nineti da elisoni erTmaneTs gadauCurCuleben, Tetralurad: “sabralo melisenta!” _ Tvalebi ki ubrwyinavT, daintrigebulebs. sadRac kari gaijaxunebs, mZimed.
sur. II:
jano da qondriskaci
sareklamo-developeruli kompania ermiko & Co. prezidents, b-n ermikos (“Sinaurulad Zmao, Cveneburad, ika damiZaxeT!”), SesaniSnavi kabineti ki aqvs sakuTar ofisSi, evroremontiTa da misTanebiT, mara rad ginda – am qveynad progresuli winsvlis procesi Seuqcevadi gamxdara da didron, Tundac mWidrod dagmanul fanjrebSi uaxloesi ngrevaaRmSeneblobis obieqtidan wamosuli pnevmaturi CaquCebis yurTasmenis wamRebi xmiereba avsebs iqaurobas. b-ni ermiko masiurfexebian magidas uzis, win raRac eskizi udevs, Savi kostumi, wiTeli halstuxi da TeTri Sarfi mosavs mis axovan anagobas, SigadaSig raRac tabletebis kolofs daaZrobs xolme da yla-
282
pavs indauriviT. gverdiT, aqeT-iqidan, misi aRmasrulebeli menejeri _ lika da sareklamo saqmeebis ustabaSi –zuka udganan. b-ni ermiko:
arc araferi aqedan ar gamova – ar momwons da morCa! da klientsac ar moewoneba – vin Wams axla amas!
(pnevmaturi CaquCebis xma mTel mis danarCen monologs faravs).
lika:
(rogorc ki siCume daisadgurebs) savsebiT geTanxmebiT,
ermiko-batono, s-av-se-biT! b-ni ermiko:
sxva?
“Cemi mSvenieri winda” – magaze axla Cveni jano muSaobs.
zuka: b-ni ermiko:
janos damiZaxeT erTi!
(isev CaquCebis raxraxi. b-ni ermiko kide erT tablets daartyams da Wiqidan wyals ayolebs).
b-ni ermiko:
erTi magari protesti kide afrineT meriaSi! (TavisTvis) meti araa Cemi mteri, magaT Seagono rame...
(Semodis jano, orive xeliT didroni saqaRalde uWiravs, kbilebiT kide _ Cibuxi).
jano:
kai gamarjoba Tqveni, Tu gindaT! mSvenieri daria!
b-ni ermiko:
raRac ver vamCnev, amaTi gadamkide...
jano:
me kide erTi viRac juja gadamekida, raRac rekvizitis Sarval-xalaTi acvia da sul iRmiWeba... eg araferi, Sen isa Tqvi, dRes 31 ivnisi roa.
283
b-ni ermiko:
rasaa ro bodialob?!
lika da zuka erTdroulad gaxedaven SiSlikanaqalebian kalendars, kedelze.
(mere erTxmad): jano, kargada xar?.
b-ni ermiko: (avtoritetulad) 31 ivnisi ar arsebobs da arc arasodes arsebula _ arc gregorianuli da arc marTlmadidebluri kalendriT! jano:
vici, mara dRes raRac iseTi SegrZnebiT gaviRviZe, naRdad 31 ivnisia-meTqi… (naxats amoiRebs da kedelze kidebs).
b-ni ermiko:
aris amaSi raRac renesansuli.
lika da zuka:
kakal gulSi moartyiT, b-no ermiko!
b-ni ermiko:
da meores mxriv – ar vici, a-ar vici...
zuka:
sworedac rom, ermiko batono.
b-ni ermiko:
Seni azri, lika?
lika:
erTi-erTze emTxveva Tqvensas, b-no ermiko!
b-ni ermiko:
jano, es gogo vinaa?
jano:
arc aravin. yovel SemTxvevaSi, Cveneburi araa, warmosaxviT davxate.
284
lika:
mdidari warmosaxva ki gaq, ai!
jano:
gaixare! warmosaxvis unari Cvens saqmeSi mTavaria... mokled, guSin saxatavs Cavujeqi da TavSi sul pirmSvenierni asulni da abjarosani raindni, gveleSapebi da cixe-koSkebi, mefiswulebi da sxva amdagvari sisuleleebi momdis... mere ucbad, vxedav – kedelze viRac gogona isaxeba TavisiT, raRac Suasaukuneebis droindel samosiT morTuli da miRimis... geubnebiT, ferebSi vxedavdi-meTqi yvelafers – Canaxatis gakeTebac ki movaswari, vidre gaqreboda! mere ukve, funjze da saRebavebze ro gadavedi, kide orjer gamoCnda – iseTive momxibvleli Rimili dasTamaSebda tuCebze… da sul me miyurebda, mona lizasaviT… oRond, CemdaTavad, ufro seqsualurad ki gamoiyureboda.
b-ni ermiko:
h-hm! arada, cariela warmosaxvis ambavia!
jano:
mere, warmosaxva raRaa? verc erTi WkuaTmyofeli magas ver getyviT, Tu, ra Tqma unda, Tavad ara aq atrofirebuli... asea Tu ise, diliT imgvari SegrZnebiT avdeqi, dRes naRdad 31 ivnisia-meTqi.
b-ni ermiko:
(awyvetinebs) jano, xo ici, me Seni bosica var da megobaric... meci pativi da jarviSvils enaxve. (interkomSi CasZaxebs): Tako, eqimi jarviSvili iyo aq, ar wasula jer? Txove erTi, CemTanac Semoixedos.
jano:
vin eqimia... daica, saeqimo ra mWirs?! da serTod, sareklamo kantoraSi ra dakargvia mag Cemisas?..
b-ni ermiko:
aba Sena xar, ai! imas ra, Cvena varT yvela saaqimo! ise, ro icode, magari vinmea – “Cveni ojaxis u-udidesi megobari” _ xo ici, wamlebis kompania _ iqidanaa...
(lika da zuka delikaturad gadian; Semodis eqimi jarviSvili – peradorel magistr jarvis ali-kvalia, oRond mosasxamis magivrad Jilet-kostumSia gamokvarTuli)
285
b-ni ermiko:
mogesalmebiT, eqimo! gaicaniT – Cveni saukeTeso mxatvar-modelieri, giorgi; am bolo dros raRaceebi dasCemda – viRac gogoebi elandeba, jujebi... da saerTod _ dRes 31 ivnisiao, gvimtkicebs.
jano:
ra mere?! cudia Tu? janmrTeli var, savsebiT!
eqimi jarviSvili: batono Cemo, sakuTari gamocdilebidan gamomdinare mogaxsenebT, cotaa is xalxi, visac rom sruliad janmrTeli SeiZleba vuwodoT. Tqven kidev, ramdenadac vici, hiper-warmosaxvis mqone SemoqmedTa ricxvs ganekuTvnebiT... b-ni ermiko:
ganekuTvneba, aba ara?!
eqimi jarvisi:
maS ase, batono Cemo, neba miboZeT...…
(majiscemas gausinjavs, Tvalis upeSic Caxedavs, enas gamoayofinebs, “a-a-a”-sac aTqmevinebs da sul “hm-hm-hm”-s gaiZaxis)
eqimi jarviSvili:
eiditizmi, eWvi araa! savsebiT SesaZloa,
farisebri jirkvlis hiperfunqciiTa da zogadi nivTierebaTacvlis aramdgradobiT iyos gamowveuli _ rac, Tavis mxriv, iodisa da kalciumis deficits iwvevs... arc Tirkmliszeda jirkvalTa hiperfunqciiTa da farisebli jirkvlis aseve hiperfunqciiT gamowveuli eideturi warmosaxviTi mexsierebis wregadasuli aRgznebadobaa gamosaricxi... meores mxriv _ sapirwone mdgradobis moSla jirkvalTa saerTo parafunqciuri aqtivobis adekvaturobis ambavSi... amas kide, Tavis mxriv, eideturi warmosaxviTi xatebis obieqtivizaciac erTvis, anu _ e.w. halucinaciebi... b-ni ermiko:
aba, me ras vambobdi?! vin aRmoCnda marTali, me Tu Sen! axla Tqvi _ “a-a-a!” _ sul mag oxeri virtualuri TamaSebis bralia! jer virtualuri realoba, mere halucinaciebi... axla ras vSvebiT, eqimo? eSveleba rame?
jarviSvili:
razea laparaki! CemisTana naswavl-nacadi mkurnalis xelSi kvirisTavze yvelaferi gauvlis. afTiaqars ve286
tyvi, kalcis glukonati da a, b, da c vitaminebis... Tumca ara, c ar gvinda, d iyos... mokled, vitaminebis koqteils dagimzadebT da dReSi samjer (iwers) hm, diax... da kidev miqstura aucileblad: urotropini, Sen xar Cemi batoni, qinaqinis mJava da blomad teobromini 2-jer dReSi – uzmoze da vaxSmis win... araviTari sasmeli da naklebi naxSirmJavebi! b-ni ermiko: jarviSvili:
gaixare! a, kaci! madloba didi, eqimo, Cvenze iyos... mudam xalxisa da elitis samsaxurSi miguleT! (gadis, rom axla se xalxs emsaxuros).
b-ni ermiko:
aba, jano-biWi, kvirisTavze SuSa kitriviT iqnebi da araviTari es Seni xilva-warmosaxvebi!
jano:
damrxevia da eg ari!
b-ni ermiko:
biWo, sad xvdebian is tipebi, iseT rameebs ro xedaven, sxvebi ro azrze ar arian?!
jano:
b-ni ermiko:
erovnul galereaSi, kedelze, da signalizaciasac uyeneben... e-e, kargi ra, kaci ro iCemebs, 31 ivnisiao, mere kide viRac jujebi elandeba...
(Tavad am dros qaRaldebSi iqeqeba, Torem rom aixedos, dainaxavs kidec, grumeti rogor gamoZvreba Caketili karadidan, Wrela-Wrula xifTani da wverwamaxuli qoSebi acvia, Tavze kide raRac mazalo CaCi xuravs)
... saRi azri, Cemo, magari ramea, _ uimisod Cvens saqmeSi...
(Tavs maRla swevs, janos mzeras gaayolebs Tvals da uceb ibRavlebs): 287
... RmerTo didebulo! romeli xar mand?! (qondriskacma haerovani kocna gaugzavna janos, mere suraTs daavlo xeli, iRliaSi amoiCara da isev karadaSi gauCinarda)
jano:
Sen ei! naxati sad migaq?!
b-ni ermiko:
hka magasa!!! atu!
(oriveni karadas ecemian, gamoaReben da Sig, raRa Tqma unda, saqaRaldeebisa da disketebis meti araferia _ jujas nasaxic ki araa. b-ni ermiko janos miaSterdeba):
b-ni ermiko: jano:
ar-a-a, aqedan versad wavidoda... wavidoda, ki – ise wavidoda, rogorc dagibarebia... sulac aqedan ar Semovida?
b-ni ermiko:
axla ar gadamrio, gavgiJdebi, gavgiJdebi, gav... (isteriulad aWers zars, Semorbian lika da zuka)
jano:
aba, meyoleT vardiviT... wavedi me da dRes, 31 –
di-i-ax, 31 ivniss, fxizels veRaravin mnaxavs! (gajligindeba kabinetidan).
lika:
(sayveduriT) ar unda gageSvaT, ermiko-batono, jer im “mSvenieri qalbatonis” ambavi arc gadagviwyvetia… sadaa? Tan waiRo?
b-ni ermiko:
ara, imas ar wauRia...…
288
zuka:
ki magram, ermiko batono, aq aRaraa, e.i. viRacam waiRo da ar miTxraT axla, im jujamo... (iRimeba sardoniulad)
b-n- ermiko:
ki, egrea. (qSinavs, mZime-mZimed, saxe neli-nel uWarxaldeba) wiTel-yviTel-alisferSi iyo gadawyvetili... xeli daavlo da ai im karadaSi durTa Tavi... gauCinarda...
lika:
kargiT axla, ermiko-batono!..
b-ni ermiko:
(ifeTqebs) Tqveni...
geubnebiT, jujam waiRo naxati-meTqi! ux,
(pnevmaturi CaquCebis xma avsebs iqaurobas; b-ni ermiko savarZelSi eSveba, loyebs beravs da TiTebs magidaze aTamaSebs _ rbilad rom vTqvaT, nerviulad).
sur. III
igiveni da oric jadosani
meliot-mefis cixe-koSkis xaliCebian darbazSi melisenta da nineti sxedan, viTomcda lemisonis partyuns usmenen, Tanac aseve viTomda xelsaqmiT iyvnen garTulni. lemisoni raRacas CaaxuWuWebs ugergilod, boloSi ramdenime yalb akordsac daurTavs da sakuTari TaviT naamebi, Tavmdablad moixreba welSi.
melisenta: (gulsgareT) keTili, lemison Cemo. oRond egaa, dRes raRac xasiaTze vera varT, Sakikma Segvawuxa mcireodnav. SegiZliaT mibrZandeT. 289
... da bolosdabolos, iqneb is “Savma raindma
nineti:
warityvevna guli Cemi” mainc daiswavloT vinmesgan!… (lemisoni gadis, warbSekruli, melisenta kide, Wirveuli xmiTa da Sesabamisive gamometyvelebiT warTqvams):
melisenta:
ara, mainc vis raSi dakargvia eg Savi raindia Tu viRaca? an gindac nebismieri sxva ferisa iyos! Tan sul raRacas aJRrialeben, aJRaruneben, ari erTi jaxa-juxi da ubedureba! sisulelea!
nineti:
magas ar vambob? me ubedurma frCxilebi movimtvrie, sanam ser mariss abjars avxsnidi eStonis turnirze! mere kide mTeli dRe tvini gamiburRa heraldikaze qaqaniT, laparakobda da laparakobda, ena ar gauCerebia, da sul Rerbebze da warwera-devizebze da mokled, me jadosnebi mirCevnia, alalad. …
melisenta: ...
oh, kargi erTi! egeni vis ar moswons... _
ra brZaneT, Tqveno udidebulesobav?.
(amis mTqmeli, etyoba, sicarieledan gamotyvra – maRalia da Taviseburad momxibvlelic, oRond raRac avbediT stilSi – cxvirwagrZelebuli da yornisferi Tma-wveriT pirsaxedamSvenebuli. mdidrul, oqromkediT naqarg mosaxamSia gaxveuli da imgvari gamokveTili diqciiT laparakobs, ucxoeli gegoneba).
melisenta:
magistr malgram! – (mefuri gulmSvidobiT warsTqvams) – raRac ar gvaxsovs, ase arsaidan gamoSpobis neba mogveca TqvenTvis... di-iax, ledi ninet, gaicaniT – magistri malgrami, Cveni axali jadosani; magistr malgram – ledi nineti.
(malgrami mdablad xris Tavs, nineti momxibvlelad uRimis) 290
nineti:
amas rogor akeTebT, magistr?
malgrami:
sul iolad, miledi. ubralod, uCinari gaxldiT. gavbedav mogaxsenoT, farTod gavrcelebuli meToda gaxlavT. Cvens droSi mxolod Za-alze Zvelmoduri jadosan-mCxibavni da mogvni Tu mimarTaven gardasaxvis xerxebs… ai, vTqvaT, biZaCemi _ nametnavad surda Tqveni xilva, oRondac isev Taviseburad, rux virTxad surda mogvlinebodaT... hm, ar vici, ar vici... ramdenad esTeturia es Zveli esTetika... asea Tu ise, xom jerac ara Cans? esec kidev erTxel amtkicebs Cems sazriss! sarisko meTodaa, metad. gaiWedeboda albaT se, iatakqveS...
melisenta:
axla ar gviTxraT, marTla virTxadqceuli gamogecxadebaTo!
malgrami:
ra giTxraT, xandisxan eSma SeuCndeba xolme... Tumca ra, erTi waikeklucebs da egaa. nu gauwyrebiT, Tqveno udidebulesobav – mainc Zveli merlinuri skolis moxucia...
nineti:
mojadoebuli var Tqvenis didsulovnebiT, magistr malgram!
malgrami:
eg Cemi profesia gaxlavT, miledi _ mojadoebas vgulisxmobdi, raRa Tqma unda... axla ki, princessa, gTxovT Cemi pawia sarke damibrunoT. da nu swuxarT, xom Tavadac darwmundiT _ garkveuli drois Semdeg, Zalebis aRdgena sWirdeba...…
melisenta:
a-ha-a! ese igi, jano isev iseve fiqrobs Cvenze – ubralod, es antikvariati ver gviCvenebs?! mere, grumeti sadRaa? gviTxariT rame, magistr malgram, nu gadagvayolebT!
malgrami:
(mxrebs iwuravs, xelebs ganze Slis, TiTebs aTamaSebs – mokled, Zalze arabritanuli uWiravs)
291
e-eh, CqarobT, Tqveno udidebulesobav, ra sulswrafi xarT!… CemTvis kidev, sxvaTa Soris, karis grZneulisa da mogvis saStato erTeuli jerac aravis uboZebia... yovel SemTxvevaSi – aq, pendragorSi mainc. hm, diax...… imas vambobdi, Cemis ZalisxmeviTa da jadosnobiT, qondriskaci, grumetad wodebuli, ukve dabrunda miRmeTidan da Tan gansacvifrebeli, pirdapir iTqvas, araCveulebrivi saboZvariT geaxlaT! melisenta, nineti:
(erTxmad) mere, sadaa?!.
malgrami:
aba ra giTxraT, mefis asulo – ra gamkiTxe var me grumetis? gamigzavnia, Camomiyvania… axla Tqven iciT.
melisenta:
(raRacas xvdeba) keTili da patiosani, pirdapir brZaneT _ ras moiTxovT?
malgrami:
(akvanSive intriganad Cawvenili, malgrami wamSi icvlis imijs –axla erTis vinme saqmian menejersa hgams)
wlebis win, Tqveno udidebulesobav, didma merlinma mamaTqvens oqros Zewkvi usaxsovra... hm, codva gamxelili sjobs da Cemi neba iyos, mag Zewkvs ubralod, avwapnidi, oRond saqmec egaa – merlinis ra gnebavT ra saCuqris moparva SeuZlebelia, fizikurad. an Tavad Tqven unda gomceT, an mamaTqvenma. daificeT, rom eg samSvenisi Cemi iqneba da grumetsac ixilavT, saboZvarsac da saerTod, viTanamSromloT, ase vTqvaT... melisenta: (WoWmanobs) ar vici, ase, mamikos daukiTxavad…
sad iyo da sad ara, am dros saidanRac (ufro swored, isic arsaidan) erTi tanmorCili, eSmakuna, mudam kai xasiaTze myofi, Citirekia berikaci gaiCiTa. magistri malragrami Tavis warmosadeg disSvils, pirdapir iTqvas, arafriT Camogavs _ arc CacmulobiT, arc iersaxiTa da arc laparakis maneriT. amas kidev misi mazalo sicil-xiTxiTi daamateT da ra gasakviria, Tu biZadisSvili erTaneTTan, ase vTqvaT, cotaTi ubrad arian. 292
araviTari fici-mtkici me ar vici! hi-hi-hi!
marlagrami:
hu-hu-hu! jer SeicadeT, Cvenc gvaTqmevineT oriod
sityva! malgrami: marlagrami:
melisenta:
(calybad) icnobdeT, biZaCemi _ magistri marlagrami...
xma-krinti! axla ar miTxra, diswulo _ es momxiblavi gogonebi unda gagacnoo... hi-hi-hi! oRond ki magas moveswrebode Sengan... an ra Seni daxmareba minda ra _ isedac vicnob orives, dauswreblad! hu-hu-hu! eeh, axla isev oTxmocisa ro viyo, ris jano, ra jano _ Tavad mogxedavdiT, piradad!
(arcTu ise ganawyenebuli) didi vireSmaka moxuci
xarT, gatyobT! marlagrami:
(mxiarulad)
aba ara? hi-hi-hi! magram TqvenTvis, mefis
asulo, Tavs davdeb _ ai, naxavT Tu ara! hu-hu-hu! (ucbad moisxeps sicils) ai, esa kide (ninets daarWobs mzeras) s-uu-l sxva vinmea, ra Tvalebi, ra tan-fexi... ra gveSveleba? isev Cems diswuls Tu gagayoleb, sxva Sen vin agitans! an vin gagitans bolomde... hi-hi-hi! ledi nineti: marlagrami:
malgrami:
(gayinuli saxiT) ai, magasac vnaxavT!..
vnaxavT, aba ar vnaxavT?! (RiRinebs) “davlevT, aba ras vizamT?..” hu-hu-hu! Sens qorwilSi-meTqi, mindoda meTqva... magram jer jiorji-biWs saqme unda gavuCarxoT! hi-hi-hi! (civad) TvalebSi nacris Seyra ki exerxeba, namdvilad. mTels Cvens korporacias arcxvens, regionaluri masStabiT... rame ro iyos, aqamde sada xarT, biZaCemo? gzad kata SemogefeTaT?
293
marlagrami:
xedavT, mefiswulo, saiT uberavs qari? hihi-hi! Cemi diskreditacia ar Caudvia gulSi ymawvils! hu-hu-hu! eg jer kide qoTanze ijda, me rom did merlinTan gamocdas vabarebdi! aba, axla sadaa is qondriskaci?
melisenta:
marTla, magistr malragram, sadaa?!
malgrami:
amwamsve aq gavaCen, roca ki SemomficebT, rom...
marlagrami:
ver mogarTves niaxuri! gaaCen ara... hi-hi-hi!
malgrami:
kargiT ra, biZaCemo, konvenciis Tanaxmad...
marlagrami:
konvencia ara, ixvi! hu-hu-hu!
malgrami:
Cemze apireb Zalebis mosinjvas, bebero?!
marlagrami:
malgrami:
ratomac ara, ra! hi-hi-hi! wmindad sportuli RonisZieba, namdvilad _ SeverkinoT erTmaneTs, malgram! sul erTi raundi, merliniseuli sistemiT... gamarjvebuli is iqneba, vinac mefis asuls janos mihgvris patarZlad! hu-hu-hu! (welSi imarTeba, warbebs quStavs da mzerac erT wertilSi eyineba)
... ase da amgvarad, yovelTa ZalTa mogixmobT Svelad!!. (gogonebi erTi daiwikvineben da SeSinebulni, darbazis dedaboZs amoefarebian; garSemo bindi Camowveba)
marlagrami:
midi, midi, mouxme da mouxme _ aba he, aba ho!
294
(malgrami sul ufro sazareli Sesaxedi xdeba da misi xmac ki damzafravia)
malgrami:
varga grakka, marlagram, ou terrarma vava marvagista demogorgona!
(mTlad Camobnelda, daiWeqebs, elvac gaiklakneba sadRac SoreTSi, darbazSi ki gogirdis suni dgeba)
oRond arc marlagramia jabani da:
“varga grakka, malgram! ou terra marvina grudumagisterra belzebub, magaliTad!” (isev iquxebs, isev gaiklakneba elva da roca Camowolili bindi gadaiyreba, aRarc malgramia iq, mxcovani biZamisi ki askinkila daxtis da TavisTvis xiTxiTebs – hi-hi-hi, hu-hu-hu!)
marlagrami:
ra iyo, gogonebo _ ram dagafeTaT?! fa-fu Tqveni malgrami _ axia masze! arc ufros-umcrosi icis, arc zrdiloba... maS, axla me viqnebi Tqveni keTili jadosani! jano gindaT – jano iqneba! Tanac – gTxovT yurad iRoT _ araviTari winapiroba! Tqven me mendobiT, me _ Tqven... sindis-namusis ambavia, bolo-bolo! e-eh, arada, orive es sityva ro sparsulia _ icodnen iq amaTi madli... an ra jadosnebi hyavdaT – es farsmanio, is biZamisi _ farsasmanio... e-eh, is dro sjobda! daicaT, sad gavedi _ qondriskacs ar eZebdiT Tqvena? grumet! gruume-et! aq mo!
(gabadrulsaxiani qondriskacic wamsve iqa Cndeba, xelSi naxati uWiravs)
295
melisenta:
grumet, sayvarelo! naxe?! rogori biWia... es raRaa? ninet, Cemi portreti! RmerTo, marTla
araCveulebrivia! nineti:
(Tvals Seavlebs mxolod) cxviri ver gamosvlia...
melisenta:
bevri gesmiT saxviTi xelovnebis, ledi ninet! swored cxviria zed neoklasikur stilSi gadawyvetili! ubralod, gSurT Cemi... Cvenis azriT, naRdad araCveulebrivia, janos venacvale... (waiRiRinebs) “rabiWia da rabiWia da rabiWia jano!!!”
marlagrami:
kargiT axla, geyofaT! Tu misi laivSi naxvac gindaT, unda gavemzadoT... sadRac aqve, or nabijSi ki araa... yovel SemTxvevaSi, “ori nabijio”, rom ityvian, manZilis ambavia, droSi kide... mokled, erTi saaTi Tavad mWirdeba. grumet, Sen aq darCi! (gaqreba).
melisenta:
bodiSs gixdi, ninet, magram martod-marto gvsurs sakuTari portretiT davtkbeT... (gadis).
nineti: udReuro!
(grumets Seyurebs) laparaki mainc SegeZlos, Se
ara, is janoa Tu viRaca, marTla ase Znelia misi povna? (qondriskaci energiulad uqnevs Tavs)
jadosnobis gareSe marTla araferi gamomiva? (grumetma lamisaa Tavi moiZros kisridan)
ara, rame ro iyos, me ra _ imaze mwydeba guli, magistri malgrami ase iolad rom danebda... malgrami:
(karadidan gamodis, mosasxams iferTxavs; mcireodnav ganawyenebuli gamometyveleba adevs saxeze)
momiteveT, ledi ninet, arc mTlad masea saqme! marTalia, zed bewvis xidze momiwia gavla _ ras izam, Zveli skola aq gamovlili biZaCems, arc staJi aklia da arc unari... oRond mTavari isaa, winaswar kargadac moemzada, me kide raRac haiharad movekide am ambavs... magiorSi, axla Cemi svlaa da imasac vnaxavT... 296
nineti:
me ver gamogadgebiT rameSi? mimsaxureT.
malgrami:
(axla ukve naRdi SeTqmulis gamometyvelebiT uaxlovdeba, CurCulebs)
rogorc ki mefis asuli da miZaCemi TavianT gzas daadgebian, janos dasaxvedrad moemzadeT! me magas maTze adre vipovi, aq Camovacunculeb da mere Sen ici da Senma qalobam... nineti:
Cemi ocnebis mamakaci xarT, magistr malgram!
malgrami:
(Zaan-Zaan sveturad) razea bazari, miledi! egec Tu ver mogvixerxebia da... (qondriskacs miubrundeba) grumet, wavediT!
(mxarze daadebs xels, uecrad qari amovardeba, wamiT isev Camobneldeba da oriveni gaqrebian)
nineti:
(aSkarad kmayofilia viTarebiT; surs raime Tqvas iseTi, Sesaferisi, brZnuli, samaradJamo)
omi Tu zavi _ sakiTxavi ai, es aris!
sur. IV
yavaxana “TeTri raSi”
tanTxeli, jereT sruliad axalgazrda, jinsebsa da topikaSi gamokvarTuli mimtani gogo barTan dayursula. misgan verc maxvil sityvas gaigoneb, verc raime xalxur sibrZnes gamokrav xels da xelisuflebis gaazrebuli kritika xom saerTod... mokled, tipiuri qalaqelia, “isini Camovidnen mTidan” xarisxisa.
karSi jano Cndeba.
jano: mim. gog.:
yvelas gagimarjoT, Tqvenis dila mSvidobisaTi! (pasportSi tanotatano uweria, Sinaurulad tanos eZaxian): 297
gau!.. jano:
mTlad gardasarevi amindia pirdapir! ludi da yava, yava da ludi, dagenacvle! amisTana 31 ivnisi jer ar maxsovs! (kuTxis magidas miujdeba)
tano:
arc me...
(qila luds gamoiRebs macivridan, mere raRaca daaeWvebs TiTqos da TBC bankis kalendars gaxedavs kedelze, Tan TiTebze iTvlis; am dros viRac jeeli Semojligindeba, ifiqrebT, matarebelze agviandebao. maRal-maRalia, xmel-xmeli; gadaxarSuli jinsebi da egreTive qurTuki mosavs, gadakrulSia, wyali ar gauva)
dileri gogita:
jano: d.g.:
aba, Cemi cunculebi, jin-toniki, limniT, maRal WiqaSi, swrafad da tempSi! (janos): Zmakac, SenTvisac ar davukveTo rame?
madlobeli. jer maqvs ager... (ludis qilas wevs misalmebis niSnad) (janos miujdeba, daukiTxavad) gqonia
afrian navebTan Tu rodisme saqme?
jano: d.g.:
jano: d.g.:
jano: d.g.:
madloba RmerTs, jer ara. arc wamoiwyo. veraferi xeiria. vicnobdeT erTmaneTs _ dileri gogita. gogita dileri ki ara, dileri gogita, araferi SegeSalos. ras brZanebT! ai is filmi ar ginaxavs, xeze gasul virze ro iyo? me viyavi magis prodi. (mTel haibols erTbaSad ylurwavs) dRes ra ricxvia? 31 ivnisi, gind daijereT, gind ara. razea laparaki! wesiT, axla ukve baTum-qalaqSi unda viyo _ antaliaSi var gadasasvleli _ iq 80 yuTi laye kvercxi melodeba, erT tips gavurigdi... naRdSi 298
ro arcerTi ar viyaviT fxizeli... axla 80 yuT laye kvercxs ra vuyo?! calobiT 16.000 gamodis... jano:
mere, ra problemaa _ aiReT da laye kvercxebis tafamwvars gaukeTeT reklama. (CafiqrebiT) vTqvaT, ase: “Tqven ra, jer kidev Cveulebrivi kvercxiT ikeTebT omlets?!” an rame amdagvari. sareklamo biuro ermiko&Co. ar gagigiaT? migaswavliT.
d.g.:
agaSena RmerTma! ra Tqvi, ra mqviao?
jano:
araferi miTqvams. ise, janos meZaxian.
d.g.:
a, ase keTdeba saqmeebi, jano Cemo. kai gamaxsenda, panamis saelCos telefoni icis aq vinmem?
jano:
naRdSi ara. ai, Sen kide erTi vinme mazalod gamowyobili juja ro gitrialebdes cxvirwin da SigadaSig sakuTar naxatebsac gparavdes, ras ityodi?
d.g.: codi,
(warbSeuxrelad) eg romeli, Sen ro dageZebda? ra vi-
qurdi Tu iyo, me magisi... ginda Tqva, mec vnaxeo?!
jano:
(pirdaRebuli)
d.g.:
aba, ara? karSi SemefeTa _ aqeT-iqiT aparpalebda Tvalebs da Sen ro daginaxa, yurebamde gaexa piri... daica, axlave moval, fexi arsad gaadga uCemod! (gavida da iqaurobac dacarieldao TiTqos)
jano:
rogori ambavia, ha?
tano:
ra ambavi?
(karebSi qondriskaci Cndeba, janos Tvals CaupaWunebs da wamsve gaqreba)
jano:
gaficeb yvelafers, dainaxe?!
tano:
ra?
jano:
ra ki ara, vin _ juja, Wrel-WrulebSi...
tano:
kari gaiRo, davinaxe, oRond aravin Semosula... 299
(am dros janos magidasTan da mis birdabir, vinme impozanturi ieris, inklikanturi Cacmulobisa da friad STambeWdavi garegnobis masti iCiTeba. Tavis Sav-TeTrSi gadawyvetili samosis gamoisobiT mavan Zveli yaidis fokusniksa hgams, scenaze gamosasvlelad rom emzadeba)
ucnobi:
gamarjoba Seni, jiorji!
jano:
gagimarjos, Tu ginda... ise, jiorji ki ara, giorgi mqvia. mokled, jano. Tqven kide, isa... raRac mecnobiTsaviT. Teatraluri sazogadoeba... ninisTan xo ar gnaxeT, farTize? iluzionisti ara xarT?
ucnobi:
maxvili Tvali gaq, jano-biWi! iluzionistoba sworedac rom damSvendeboda... malgrims meZaxian (tanos gasZaxebs): erTi is boTli momawode, kargo! ega, ega, mwvane ferisa...
tano:
(Wkuaze araa)
ar miTxraT axla, mTeli boTli pitnis liqiori unda gamovcaloo!
malgrami:
ratomac ara, ro-o? sworedac miswrebaa am sicxeSi. (Tarodan didron tolCas CamoiRebs da boTls Sig Caclis; mere jibidan asignaciebis dastas daaZrobs da daxlze agdebs, dardimandulad) amaTgan xeli male daicale, kargo _ SuaRames xmel foTlebad gadiqcevian... oRond sanam 31 ivnisia, araferi uWirT.
jano:
Senca, brutos? da jujac xo ar ginaxavT se axloSi?
malgrami: jano: malgrami:
tano:
minaxavs ra Tqmaa _ samsaxurSi midgas. grumets uxmoben. mag viriSvilma naxati amwapna! ho-o, ver iyo kargi saqcieli... vwuxvar, namdvilad. magram saqme moiTxovda ase. princesa melisentam sakuTari TvaliT ixila da unda giTxraT, aRtacebulia pirdapir, aRtacebuli... Seni gacnobac ki isurva! amitomac geaxeliT am samikitnoSi. prozit! (kaTxas moiyudebs da Ziramde daiyvans). RmerTo, Sen uSvele yvela loTsa da ubedurs!
300
malgrami:
hoda, imas vambobdi _ droisa da sivrcis fardobiTobis sakiTxSi rogora xar?
jano:
gmadlobT, kargad... e-e... eg princesa melisenta vinaa?
malgrami:
jano: malgrami:
tano: malgrami:
jano: malgrimi:
jano: malgrami:
warmoidgineT eqvsganzomilebiani samyaro, sadac, mogexsenebaT, pirveli sami _ esaa sigrZe, sigane da simaRle, xolo danarCen samTagan pirveli _ es yuradRebis gaamaxvilebisa da qmedebis sferoa, meore _ mexsierebis, xolo bolo, magram ara ukanaskneli _ warmosaxvisa. gesmiT Cemi? xom naTlad da garkveviT vlaparakob? ise, ra... ai, melisenta... swored mag sakiTxs mivadeqiT: yovelive warmosaxviTi sadRac samyaroSi xom realurad unda arsebobdes! maS, egrea. Tqvena ggoniaT, princesa melisenta _ es raRac mxolod warmosaxviTi arsebaa, fantaziis nayofi, ase vTqvaT... (frTxilad)
e-e... erTis mxriv, raRa Tqma unda... oRond, e-e... sxva mxrivac Tu SevxedavT...
... da marTalic iqnebi – erTic sworia da meorec. da rakiRa is darwmunebulia, Cemi cxovrebaa realobao, cxadia, Tqven am realobis miRma imyofebiT da swored rom ase da amgvarad aRviqvam amas mec!… daica e-e! ginda Tqva, Cveni cxovrebaa irealuri?! aba, ras giCiCineb amden xans? fuWi imedebis, zmanebebis, iluziebisa da fantaziebis samyaro! Tumca, swored rom meores mxriv, es samyaroc arsebobs, realurad... da Tqvenc masSi!. da Tqvenc, Cemo patara qalbatono.
tano:
madlobeli, didad. Torem ukve eWvi momeria...
jano:
Cemma naxatma raRa daaSava? 301
malgrami:
jano: malgrami:
arc araferi, gekadreba?! ubralod, imas gixsni rom Cemi, realuri samyarodan am warmosaxviTSi govedi da Sen gnaxe; da axla roca am realuri samyarodan im warmosaxviTSi gadavalT, melisentasac Sexvdebi! mokled, romelia aqedan namdvili da romeli _ iluzoruli, es ukve, ase vTqvaT, teqnikis sakiTxia... me Tu mkiTxavT, orive realuria da, orive _ warmosaxviTi, imavdroulad. ai, is juja kide romels ekuTvnis? amJamad _ arcerTs: es-esaa Sin gavagzavne da axla zed SuagzaSia gaxiduli. (kari moifiaTeba da brundeba dileri gogita)
tano:
aha, jojoxeTs erTi maSxala akldao...
d.g.:
aba, ori Sotlandiuri, cuncul! (malgrims da janos): ras dalevT?
jano:
madlobeli, Cven ukve. gaicaniT – dileri gogita, b-ni malgrami, iluzionisti.
d.g.:
vicnobT, vicnobT, gvsmenia! (energiulad arTmevs xels malgrams) pen-klubSi gixileT. mgonia, “TeTr yuTSic” _ Sav stumrad... gadasarevi nomeri iyo! (tanos): aha, cuncul, xurda SenTvis daitove. aba, viyoT wie, kargaT! (ylurwavs).
jano:
juja sad Sin gagzavneT?..
malgrami:
piradoris qveyanaSi, rasakvirvelia.
d.g.: jano: malgrami:
egeTi ar vici. ik! (aslokinebs) ise, pidorebiT ki gaivso qveyana... eg sadaa? iq rogor movxvdebiT? mesame sferoSi gardasaxviT, raRa Tqma unda. anu, xom arsebobs dro paraleluri, aseve konvergentuli da kvlav aseve, divergentulic da swored es droni gadaikveTebian, usasrulobaSi. 302
d.g.:
magaria, wyali ar gauva! ho, wyalsa da droze gamaxsenda: erTi kacs vicnob, afrian navze, wylis saTadarigo balonSi 40 cali naRdi “roleqsebi” aq gadamaluli... ganbaJeba ar awyobs... e-eh! ar davlioT se?
malgrami:
(quStad gaxedavs) me da janos piradorSi...
d.g.:
(awyvetinebs)
malgrami:
mere, me?! aq xo ar damtovebT?..
ise dagtovebT, rogorc dagibarebia.
d.g.:
Sansi araa! (janos mxarze moxvevs xels) me da es biWi axla kvercxebis reklamis biznesSi varT CarTuli da sadac is, iqac me!
malgrami:
Tqveni saqmisa Tqven iciT, oRond ar damiwyoT mere _ esao, isao...
(saidanRac qari da borio daberavs, kedels gaitans da sami zrdasruli mamakaci uzarmazar xvrelSi gaqreba. ukanaskneli, rac cnobamisustebuli mimtani gogonas gonebaSi CarCeba, “iluzionistis” SeZaxilia: “keTili iyos Tqveni fexi piradoris samefoSi, batonebo!”)
is iyo, jer arc mTlad Wkuaze mosulma da wmindad samkurnalo miznebiT, tanom erTi karga mozrdili ylupi “koniakiseburi” Camoisxa WiqaSi, rom yavaxanaSi lika da zuka Semolagdnen _ maRlebi, tanTxelni, energiulebi, jer-jerobiT momRimareni. lika/zuka: tano:
dila mSvidobisa!
(cdilobs, srul Wkuaze movides) ki, namdvilad... magari amindia, rom icodeT... dRes.
zuka:
aba, aba! ukeTesi ar ginda.
lika:
kargia TqvenTan, simSvidea.
zuka:
(momxiblavi RimiliT, Tumca sul tyuilad _ tanos Tvalebi jer isev mibnedili aqvs) e-e, Cven erT Cvens megobars veZebT, aq viqnebio, dagvibara...
tano:
wereTelia?..
lika:
ara, sidamon-erisTavi. ar Semosula? jano hqvia. 303
tano:
ki, axlaxan iyo aq.
zuka:
sadaa mere?
tano: ori
(gaWirvebiT)
gind daijereT, gind ara... ega da kide
darexvili masti ai, im xvrelSi gaqrnen... raRac saCqaro saqmeze... princesao, sferoebio... ori juja da Sveicariuli saaTebi, blomad... lika:
ver gavige-e?! (oriveni naprals miaSterdebian kedelSi, mere – erTmaneTs)
lika:
zuka, davgazeT ofisSi! b-n ermikos naRdad ar gauswordeba...
sur. V
mSvenieri dilis mZime dasasruli
swored am dros, b-ni ermiko gasworebulSi naRdad rom ar gaxldaT: telefonze laparakobda, ufro sworad, cdilobda viRacisTvis raRaca gaegebinebina, magram uSedegod: pnevmaturi CaquCebis dagadugs mihqonda iqauroba. erTi Rrmad rom dafiqrebuliyo viTarebis gasaanalizeblad, iolad mixvdeboda rom yurmilSi sulac araa saWiro gare xma gadafaro, magram iseTi gaveSebuli gahyviroda raRacas, iqiTa mxares sityva ver gaegoT misi. b-ni ermiko:
am dilas vnaxe Tqveni eskizi... gavecani, ase vTqvaT! vin ki ara, Tqveni eskizi-meTqi! arafrad varga! a -r-a-f-r-a-d!! ris afra, ra iaxta... paketebisaTvis ar gamodgeba-meTqi!. raketebi ki ara, paketebi!!. momxmareblze unda iyos gamiznuli... damiznuli ara, is... myidveli unda gvyavdes mizanSi... ar gadamiyvanoT Wkuaze, iraRiT ar vvaWrob!. RmerTo, ra Segcode aseTi... mere dagirekavT! gogirekav-meTqi, geubnebiT!!.
(yurmils magidaze daaxeTqebs da axla karadas gaxedavs. rogorc giTxariT, Cveulebrivi karadaa _ saofise, folderebisa da aTasgvari qaRald-dokumentebis Sesanaxi. oRond b-n ermikos magis javri Wamda mainc...) 304
... da swored am dros virTxas dainaxavs _ didroni, napatiebi, ruxi feris cxovelia, mRrnelTa ojaxidan. aSkara iyo, karadidan gamovida, oRond rogor _ es ukve sxva sakiTxia, radgan karadis arc erTi kari naRdad ro ar gaRebula. virTxa ukana TaTebze Cajda, b-n ermikos gauswora Tvali da _ “hi-hihi”-o, daiwripina. es ukve metismeti iyo! b-nma ermikom kalkulators wamoavlo xeli da abezar stumars TavSi gauqana, oRond aacila, Tanac _ gvarianad. b-ni ermiko:
(Rrialebs) Ta-ako!!!
(oTaxSi referenti Tako SemoiWreba, maRalqusliani fexsacmelebis paka -pukiT)
... RmerTmani Tako, ofisSi virTxebi gvyavs!!! Tako:
ki, ori. ra mere?
b-ni ermiko:
gavgiJdebi, namdvilad gavgiJdebi... qalo, zukasa da likaze ki ar geubnebi, namdvili virTxa vnaxe amwams, karadidan gamoSpa!
Tako:
ras brZanebT, SeuZlebelia!
b-ni ermiko:
ho-meTqi, me geubnebi! ijda aq Cacucquli da Sig TvalebSi miyurebda... erTi sicocxle gavaTave! Tan ro damcinoda kidec!. mere isev karadaSi Sexta! amaze ras ityvi?!
Tako:
rasa da Sin unda waxvideT, b-no ermiko...
b-ni ermiko:
gadamrevs es xalxi! saxlSi ra damrCenia?! aq saqme mainca maq, oxrad...
Tako:
janmrTelobis fasi araferia, b-no ermiko!
b-ni ermiko:
Tqva amanac... mere, virTxa ra SuaSia?.
Tako:
sworedac rom, b-no ermiko... amdeni muSaobac ar SeiZleba, sul gamoifitebiT... Tqvens meuRles davurekav da...
b-ni ermiko:
axla Senzec aeWviane! me Sen mogcem meuRles! ra moxda, bolo-bolo, qalaqi savsea 305
virTxebiT _ ginda pirdapiri, ginda gadataniTi... (ori kurcxali gouvardeba Tvalebidan) virTxa ra SuaSia... aki jujac iyoo...
Tako: b-ni ermiko: Tako:
iyo, ki... ra mere?! da isic karadaSio...
b-ni ermiko:
(uceb iyvans Tavs xelSi, oficialuri xmiT) kargiT, geyofaT! Tqven Tqvens saqmes mixedeT, q-no!
(Tako gatrialdeba, top-modelis nabijiT gadis kabinetidan; oRond kars miRma misi xmamaRali, Teatraluri CurCuliT dagdebuli sityva moismis: ugulo!.)
b-ni ermiko karadasTan mivida da iWvianad gamoaRo cali kari. folderebi, qaRaldebi, disketebi da araviTari virTxa... dafiqrebiT moaTvaliera Taroebi, mere... da uceb oTaxSi isev raRac faCuni gaisma. motrialdeba dafeTebuli da xedavs _ Zaan lamazi kukla-gogo iCiTeba mis win: ucnaurad acvia, dgas da uRimis, aseve Zaan momxibvlelad... b-n ermikos kvlav karadisken gaeqceva Tvali, iWvneulad, magram iqve moTokavs Tavs. b-ni ermiko: melisenta: b-ni ermiko:
(arcTu Zaan zrdilobianad) aba? gismenT!
es me var. Tqven vina xarT? amasac moveswari... sakuTar kabinetSi... ase Tu iara aq yvelam... sufTa bardagia...
melisenta:
ra aris “bardagi?”
b-ni ermiko:
mindoda meTqva... karoCe, ra gnebavT?
melisenta:
janos veZeb.
b-ni ermiko:
a-a, gasagebia _ “Cemi mSvenieri winda!” marTla mSvenieri natura
(cota gulze moeSveba)
xarT, RmerTmani! jano male mova, mis mosaZebnad ukve gavagzavne xalxi... mova Tu ara, saqmes SeudeqiT, dro ar iTmens!
melisenta:
me mgoni, Seyvarebuli var... 306
b-ni ermiko:
melisenta:
Tqva axali ambavi! arc pirveli xar da arc ukanaskneli _ jano kide sxvebs jobia... ra TqviT, ra mqviao? princesa melisenta, Tqvenis nebarTviT.
b-ni ermiko:
Zalianac kargi! SarSan didi rusis mTavris SviliSvili muSaobda CvenTan modelad, manamde kide _ nuciko ColoyaSvilisa da liziko, mgoni bagrationi... saerTod, yofili aristokratebisagan ratomRac mSvenieri modelebi gamodian _ genetikis ambavia, albaT...
melisenta:
yofili aristokrati ra ubedurebaa?! raindyofilebic gyavT?.
b-ni ermiko:
ramdenic ginda... (aq pnevmaturi CaquCebis iseTi raxraxi atyda, sabralo melisenta SiSiT kuTxeSi miikunta) yuradRebas nu miaqcevT, Cemo kargo _ Cveulebrivi ambavia, aRmSeneblobis gzas vadgavarT, mogexsenebaT...
melisenta: b-ni ermiko:
mapatieT, oRond... CvenTan, si-
namdvileSi, aseTi raRaceebi... sada, sada?
melisenta:
sinamdvileSi. aq se magistri malragrami ar ginaxavT?
b-ni ermiko:
azrze ara var, vinaa. sauniversiteto wreebs da saerTod, naRd universitetelebs axloSi ar vekarebi! imedi maq, reformebis mere, iq saerTod aRaraferi darCeba...
melisenta:
mecnieri ki ara, jadosania!
b-ni ermiko:
jado-SelocvebiRa maklda! ise, erTi ZaanZaan ucnauri virTxa ki davinaxe, Sua kabinetSi wamomiskupda da xiTxiTebda...
melisenta:
eg iqneboda swored! miTxra kidec, virTxad gadaviqcevi da ase ufro iolad SevaRwev iqo... 307
b-ni ermiko:
Tako:
(wamoWarxaldeba, mZime-mZimed sunTqavs) erTi wuTiT, princesa! axla Cems mdivans davuZaxeb da meciT pativi, rac axla TqviT, erTi imasac gaumeoreT... Sig pirSi uTxariT! (interkomSi) Ta-a-ko!
rao, batono... ui, es vinaa? janos axali muza? mere, aq ra ginda? makiaJi ki sul gadagsvlia _ modi sayvarelo, CemTan... (kuTxeSi midgebian, sarkesTan).
b-ni ermiko gaognebuli misCerebia maT, mere magidis ujras gamoaRebs, tyaviT gawyobil liTonis maTaras daaZrobs da erTs kargad moiyudebs. swored am dros Semodian lika da zuka.
b-ni ermiko:
aba, ra qeniT, moZebneT jano?
lika:
ara, ika batono, erTi darexvili mimtani gogos garda aravin iyo...
zuka:
iman kide ase Tqva, kedelSi gavida da gaqrao... viRac princesas saZebnelad gaemarTa, Zaan maRal sferoebSio...
lika:
swored egre Tqva, ika batono, arafers vigonebT...
b-ni ermiko:
(warbSeuxrelad) ager aq janos natura gamogvecxada, ambobs, princesa mqviao...
(mobiluri i.s. baxis Badinerie-s an, ukeTes SemTxvevaSi, mocartis “Turqul marSs” reks)
... rao? me var... (zukas) isev televiziidan! ar waiRes
tvini! daelaparake erTi _ sareklamo agenti ara xar, bolo-bolo?
zuka:
(telefons gamoarTmevs) diax, diax... rao? kargiT ra _ asec xo ar SeiZleba, cota adre gagefrTxilebineT! sanam wkipze ar miiyvanT saqmes... Toq-Sou ara, blok-Sou... (ucbad, melisentas daadgams Tvals da saxe gaunaTdeba) kargi, kargi, erTi gundi varT, bolo-bolo... (mobilurs TiSavs, axla b-n ermikos abams, yelgawvdili) SOS, ika batono! eg gogo unda maTxovoT erTi saaTiT! klients 308
davkargavT... Tan ra klients! (pasuxs arc elodeba, melisentas avlebs xels) wamo, Cemi kargi gogo, iseTi
saqmea, sul erTi saaTis... melisenta:
mere, janos vnaxav iq?
zuka:
Sansi araa, magiorSi _ didi Sansia rom janom gnaxos...
melisenta:
(b-n ermikos, mxarsiqiT) Tu marlagram-jadosani gamoCnda, uTxariT sad viqnebi... da nu SiSobT _ raki virTxis qurqSia gaxveuli, sulac ar niSnavs rom adamianurad laparaki ar SeuZlia! (gadian)
lika:
(cotaTi dabneuli)
b-ni ermiko:
(Zlivs ikavebs Tavs) rao viTom _ ubralo, martivi, saRi azris gagebac aRar SegiZliaT aravis?. aki iTqva _ Tu virTxadqceul jadosan magistr marlagrams naxav, adamianurad daelaparakeo... da ar damiwyoT axla!.. morCa kino, gaiasnebulia ambavi!
lika: b-ni ermiko:
e-e... ra Tqva, ra mindao?
kargi, kargi... da aq saidan gaCnda? saidan, saidan... karadidan! raa aq uCveulo?! (magidis saeklesio kalendars daxedavs da uceb saxe Seecvleba) e-es raRaa?! (daavlebs xels da kuTxeSi moisvris. kalendari 31 ivnisze aRmoCndeba gadaSlili...) rodisme moeReba amas bolo?! (magidaze TiTebs aTamaSebs, nerviulad) ara, es virTxa mainc...
hi-hi-hi!.. b-ni ermiko:
ara, gaigoneT?
lika:
TiTqos viRac...
b-ni ermiko:
Cumad!!!
hu-hu-hu!
309
(b-n ermiko Tavs xris, saxe eRriceba, banderilioebiT “damuSavebul” miuris xars waagavs)
b-ni ermiko:
daica, me Seni!.. (karadas ecema, kars gamoaRebs da gauCinardeba kidec Sig)
lika da Tako:
(erTxmad) vaime, ika batono, ar SeZleba Tqveni ase gareT gasvla _ wneva, guli... (oriveni karadas ecemian da Tavadac gauCinardebian. am dros Semodis eqimi jarviSvili, dinjad)
eqimi jarviSvili: (profesiuli simxneviT) aba, amjerad ras vuCiviT? ...oRond imasRa mohkra Tvali, qalis ori wyvili, Camoqnili fexi rogor gauCinarda karadaSi. Seicada, goneba moikriba da karadis kari gamoaRo, frTxilad. oRond Sig Taroebisa da zed dawyobili sakancelario saWurvelis meti veRaraferi naxa.
moq. II, sur. VI
sadac Cvens janos magra erxeva
a-ra-a, Cveni jano sulac ar gaxldaT kmayofili _ gzaSi, ratomRac, Tavis dostebs acda da axla martodmarto miikvlevda gzas Cabnelebul, nestian, daxveul da # raodenobis safexurebian kibeze. ara, bazari araa, melisentas naxva rogor ar undoda, oRond aSkarad rom gza-kvali hqonda abneuli da es uforiaqebda suls. kibis romeliRac, morig baqanze viRaca gitaras akvnesebda da raki daupatiJebel stumrad igrZno Tavi, janomac Tavi valdebulad CaTvala, zrdilobisTvis mainc moesmina bolomde.
jano:
madlobeli, didad. rames kide ar daukravdiT? (musikosi wamodga, gauRima, Tavi daukra).
310
jano:
erTi wuTiT... axla gamaxsenda, amaswinebze erT axal hits atrialebdnen _ daica, ra erqva? ho _ “Savma raindma daatyveva guli Cemi”... eWvi araa, gecodinebaT...
(musikosi erTi ki gaiWyana, “mexi da medgario” _ Caiburtyuna, daavlo Tavis instruments xeli da ukanmouxedavad gaZvra raRac talanSi).
jano:
rogora?! eg gamoTqma ki wamikiTxavs sadRac, oRond... daica Zmakac, gawyenine rame?.. (ukan misdevs, magram romeliRac darbazSi imisTana kuklas gadaawydeba, ki Rirs fexs Seunelos)
ledi nineti:
jano: nineti:
jano: nineti:
viTar grZnobs Tavs keTilSobili raindi Cveni, mravalTa did-didTa WirTaTmenaTa da saqmeTa sagmironTa Semdgom?
(aSkarad rom Wkuaze veRar ari) Cven... e-e... mun vmyofobT viTar egebis... e-e... (Cvens wamxdar droSic ki warmoudgeneli siRrmis dekoltes viTomda isworebs) ... gmirTa salmobagamovlilTa da uamesTa Wir-varamTa gardasaxadad TavgadadebulTa, ese ara ars, maRalo batono Cemo?
saqme is gaxlavT, e-e... keTilmosilo banovano, romelica roma... e-e... kargi axla, jiorji-batono, emand ena ar moitexo... ledi nineti gaxlavarT, sefeqali _ Tqven ki, gatyobT, SimSiliT suli gZvrebaT...
jano:
agaSenaT RmerTma! ar moisxiT Cemi madli?! mSia da egre? sadilis droa ukve, me kide Tambaqos bolisa da yava-ludis meti dRes pirSi araferi Camsvlia...
nineti:
(sazeimo ieriT, fardas gadaswevs da niSaSi gaSlil magidasTan miiyvans, xelkaviT) didi ki araferi, magram rac SemeZlo ase, TaTariaxnad...
jano:
euf! es sul Cems sapativcemulod, ledi ninet?!
311
nineti:
jano:
nineti:
aba, meqorwile generals xom ar dagisvamT sufraze? ase, a l’amur ara jobia? civad moxarSul gedis an farSevangis xorcs eciT pativi, araa urigo... ai, batis paSteti ki namdvilad rom saucxooa _ mefe-batoni mas Sinaurebs pirs arc ki akarebinebs da ucxoebs _ miT umetes... (ise ilukmeba, xmis amosaRebad verc iclis) magaria, namdvilad.
ai es Rvino daisxiT, jiorji _ 2-wliania!
jano:
namdvilad. ormagad urtyams TavSi. (cota xnis mere azrze modis, raRaca mainc unda uTxras mSvenier maspinZels) rame ro iyos, ledi ninet, sada varT, ra droSi varT?
nineti:
(cal warbs zeviT azidavs gakvirvebis niSnad) anu?..
jano:
mindoda meTqva, e-e... xelmwifed vin zis TqvenTan?
nineti:
(icinis) ra ucnauri gamoTqmaa! mefe arTuri, raRa Tqma unda!
jano:
aha, e.i. legendaruli mefe arTuris xana... mrgvali magidis raindebi, merlini, feria morgana, gveleSapebi da goliaTebi...
nineti:
maS, sruli stabiluroba da wesrigi... Tqvens miTiur qveyanas vinRa ganagebs, jano? nebas momcemT, ase dagiZaxoT, Sinaurulad?
jano:
razea bazari... mokled, aris mmarTveli partia da marTavs... rogorc SeuZlia. an rogorc unda _ gaaCnia, ra TvaliT Sexedav sakiTxs. mere, nominalurad anu viTom _ xalxis arCeuli sakrebuloebi, alag-alag _ daniSnuli gamgeblebi, gubernatorebi... oRond Tavi da Tavi prezidentia _ xom gagigiaT, Tevzi... Tumca ari kide ori nazir-veziri, egenic Tavisas awvebian. oRond wes-kanonebs, wesiTa da rigiT, parlamenti iRebs, an ver iRebs xolme... e-e... marTali giTxraT, ledi ninet, am sakiTxebSi magra vsrialeb! rame ufro sasiamovnoze vilaparakoT jobia _ ai vTqvaT, princesa melisentas icnobT? 312
nineti:
o-o-o, jano-biWi! SiZleba erT qalTan meoreze laparaki? Tanac ufro sasiamovnoo _ eg rogorRa gavigoT? me nakleb sasiamovnod gamoviyurebi? (mwvane Tvalebs daakvesebs)
jano:
(mcireodnav SeCqvifebulia) ras brZanebT, ledi ninet _ TqvenisTana lamazmani ermikos sareklamo kantoraSi erTi ar daiareba! ubralod, misi portreti davxate da moswonebia, mere marlagramma miTxra, dagajaxebo...
nineti:
(quStad)
snobi xom ara xar, jano Cemo?
jano:
araviTar SemTxvevaSi!
nineti:
aba, ra gviSlis xels? ai, makbeTebs icnobT?
jano:
rogor giTxrT, e-e... paradad – ar...
nineti:
jano: nineti:
SotlandiaSi daqali myavs erTi, ojaxTan axlosaa _ is mwers, cota xnis win magaTi aravin araferi icodao _ erTi ubralo, gaRletili aznaurebi iyvnen _ axla ki... da sul im qalis mecadineobiT! magari gamtani vinmea, gonebac uWris da xasiaTic mtkice aqvs, CemsaviT... (winaswarmetyvelurad)
“dro, dro aRniSneT!..”
(Tavisas erekeba, rogorc yvela idea-fiqsSepyrobili mandilosani)
… cxadia, Sotlandias ver damigdebT ferxTiT, oRondac Wkuiani da sakmarisad garyvnili qali aqac gaaxerxebda rames! erTi naxeT, feria morgana ginda, jinevra, orkneis dedofali _ saidan sad gaiqaCnen! asea es _ naRdi SeTqmulebisaTvis mxolod Wkuadamjdari qalebi da jadosnebi Tu gamodgebian! jano:
(mxrebs iCeCavs) magisTana qalebisTvis jadosnebi riRas maqnisia?..
(gaismis heroldis xma):
_ misi udidebulesoba mefe melioti – meufe piradorisa, patroni bergamorisa, marralorisa da parlotisa, mflobeli qvemo lansingtonisa, zemo tyisa da sami gzisa, xidebis CaTvliT!!! 313
dascxes sayvirebma da Semodis, ufro sworad, Semorbis mefe melioti, erTis vinme gadamRZvali mrCevlisa, Sav-TeTr-vercxlisfrad dazmanul, zodiaqos niSnebiT mosirmul mosasxamSi gaxveuli malgramisa da oric rigiTi jariskacis TanxlebiT. mefes imgvari gamometyveleba aRbeWdvia saxeze, naSuadRevs kargad napatiebsa da gvarianad Rvinodalelul kacs rom keTilad waZinebis saSualebas ar miscemen da axla verc imas tvinavs kargad, ra xdeba mis Tavs da xasiaTze xom _ ver ari da vera.
melioti:
aq ra sma-Wama gagimarTiaT uCemod? (janos miaTiTebs) es vinRaa? Tumca eg mere... Cveni qondriskaci ra iqna _ egaa mTavari!
nineti:
aq gaxlavT, mefev-batono _ magistrma malgramma, jadosanma daabruna ukan.
melioti:
a-a, im tipma, ara?! imas ver vendobiT! ai es vinRaa?!
malgrami:
swored me gaxlavarT malgrami, Tqveno udidebulesobav, Tqveni mona-morCili.
melioti:
fui! isev amer-dameria yvelaferi! ara uSavs ra, maleve davalageb _ mogxedavT suyvelas... daicaT, a-a-is tipi vinRaa?
mrCeveli:
eg Tqvens qveSevrdomTa ricxvs ar unda ganekuTvnebodes, ase mgonia me...
melioti:
me kide araferi ar mgonia, isedac vxedav! an ra acvia, an _ rogor… SeviSlebi, namdvilad SeviSlebi... arc Cacma-daxurva uvarga, arc Tavi wargvidgina, zis da aToxlavebs... (mzera gaeyineba) e-es raRaa?! samefo sufris kuTvnili paSteti! sul narCevi batebis RviZlisa!! ara, gavgiJdebi, namdvilad gavgiJdebi!!! modis aq viRaca, arc rame sigel-gujars gvaCvenebs, arc Cacmuloba uvarga, zis aqa da Cvenis saukeTeso paStetiTa da rCeuli RviniT... vin migdia bolo-bolo, aRar ityviT?!
314
malgrami:
friad saeWvo vinmea, Tqveno udidebulesobav! mefis asul melisentas daeZebs... isaa, princesam rom ixila sarkeSi. jano-jiorjis uxmoben.
melioti:
daica, aki warmosaxviTi, iluzoruli... mokled, miTologiuri personaJiao!? yovel SemTxvevaSi, Cven ase gavigeT... es kidev vinme sxva unda iyos. aba, ra gqvia Sen?
jano:
giorgi. moferebiT _ jano... swored isa var, viszec melisenta geubnebodaT. oRond namdvili var, realurad arsebuli da mgoni, Tqveni qaliSvili miyvars... imasac, TiTqos...
melioti:
a-axla ki namdvilad gavgiJdebi! me Sen mogcem
moferebiT! ara, rasaa ro bodialobs, ha?! an rogor ac-
via, an rogor iqceva, arc ram sigel-gujari... axla Seni mamiserTa da dedisoboli qaliSvilio... ara, gavgiJdebi, namdvilad gavgiJdebi!.. melisenta!! melisenta-meTqi!!!
nineti:
amJamad aq ar gaxlavT, mefev-batono, swored janos saZebrad gaemgzavra...
melioti:
hoda, gadaeciT rom es misi jajanoa Tu viRaca, su-u-l ioli sapovnelia-Tqo! ager meyoleba dilegSi Camwyvdeuli! da saZebnelic aRaravis gauxdeba! (jariskacebs) ei Tqven, yvelaze Rrma xaroSi ukariT magas Tavi!
(paStetian langars xels wamoavlebs da gaTrixindeba gareT. janos gaskvanCaven da yvelani, raRa Tqma unda, kvalSi mihyvebian _ ninetisa da malgramis garda).
nineti:
(super-momxiblavi RimiliT) aba, magistr malgram, axla Tqven momijeqiT gverdSi da es mSvenieri Rvino daaWaSnikeT! dabrZandiT, dabrZandiT, raa mosaridebeli! unda giTxraT, SeTqmuli qalis roli CemTvis zedgamoWrilia... Tumca, aseTi niWieri reJisoris xelSi...
malgrami:
(TavpatiJi ar gaudvia) a-xm, aba, ra giTxraT _ rogorca rom xuTsarTuliani koSkis qonguridan Tavqve momfrinavi jeeli ityoda _ jer-jerobiT yvelaferi kargad midis... erTi svliT mainca varT win _ jano aqaa, dilegSi, mefiswuli _ iq, Ria eTerSi...
315
nineti: malgrami:
nineti:
eg raRa xrikia, magistr? tanjvis axali xerxia _ zogs moswons kidec, sado-mazoxistur ambavSi... oRond melisentas eg iseve moewoneba, rogorc janos _ misi axali samyofeli!.
(moexveva) ara, mainc ra araCveulebrivi vinme xarT, magistr!
sur VII.
vzi Rrmasa, bnelsa xarosa...
dilegi marTla usiamos rame adgili aRmoCnda: raRac jirko _ skamis magivrad, nesti da ubedureba... friad saeWvo SraSa-SruSa xmebze, Soreuli bneli kuTxeebidan rom gamodioda, aRaras vambob! ijda Cveni sacodavi jano da veikurad ilanZReboda. ucbad (ai, es ucbad ro ar arsebobdes, ambis Txrobas ra eSveleboda) zemodan xma moisma: “gza, gza samefo gvardiis Tavs!” rkiniT aWedili mZime kari gaiRo da kibeebze, JRaruniTa da JRialiT, Tav-fexianad abjarmosili figura daeSva. xelSi ori imisxela maxvili epyra. mZime-mZimed moixada Cafxuti da xvneSa-xvneSiT Camojda jorkoze. jano: d.g.:
gogita dilero _ marTla Sena xar Tu sul gavreke?!
dileri gogita-meTqi, giTxari! ki, me var _ ara
biWo da kurdRlebs davaglejinebdi Tavs! viRaca Rlapi am rkina-kaveulobas wmendda _ veubnebi, aha Sen Cemi saaTi _ gamdidrdebi-meTqi... daavlo xeli da mis mere aq aRaravis unaxavs. me kide amaTi Camofxateba Zlivs movaswari da adgilobrivi mefe ar wamomadga? mekiTxeba _ kamelotidan gamoggzavneso? ho-meTqi, me veubnebi. gadaido konferencia, Cems jinazeo? egrea-meTqi… saerTod, uaris Tqma aravisTvis miyvars _ gekiTxebian? _ Senc Tavi dauqnie... mere mkiTxa, mefe arTuri rogor ariso; azrze ar viyavi, magram erT wyenas meoresac xo ar mivumatebdi da _ gadasarevad-meTqi, vuTxari; mokiTxvas giTvliT-meTqi. aman ise gaaxara, sadilze dampatiJa. ar vici ra moelanda, ratomRac Tavad gadawyvita, gvardiis Tavi viqnebodi. etyoba, amaze naklebi Cin316
rangis macnes ar makadrebdneno, fiqrobda... dardi gauSvi, davaTrob da yvelafersac movagvareb. jano:
frTxilad iyavi, aqeT ar dagaTros...
d.g.:
Sansi araa, magar formaSi var! saerTod, vardebis revoluciis mere jer arc ki gamovfxizlebulvar xeirianad... isa, Seni bosi yofila, vinme ermiko _ isic aqaa. magari uniaTo vinme ki Cans, RmerTmani. isic unda gavacno. rames gamovdnebiT erTad...
jano:
me raRa?..
d.g.:
viris Tav-fexi! Sen jer daica cota xans. Seni saxelis gagonebac ar unda fxizelze. paSteti SemiWamao, gaiZaxis. giJia, oxeri.
(Soridan moismis meliot-mefis yvirili: “ser di-ji! sad jandabaSi daikarge? roca mWirdebian, maSin qreba yvela! di-ji!”)
d.g.:
aba, wavedi me da meyole vardiviT! (abraxundeba kibeebze) jano erT amooxvrasac ver moaswrebs, rom CvenTvis nacnobi “hi-hi-hi” gaismis saknis kuTxeSi.
marlagrami: jano:
hesec hesee, Cemi jano-biWi!
(gvarianad gaRizianebuli) biZaCemo?
marlagrami:
Sen viRas tiki-tomara xar,
Seni da melisentas erToblivi jadosani, Tu ginda!
jano:
ara, ar minda! SenisTana jado-Semlocavebi kona Sauria bazarSi... me dilegSi Camagdes, melisenta kacma ar icis sadaa...
marlagrami:
gogoze nu dardob, cotas gaerToba da manamde mec movakvaraxWineb yvelafers! (moxerxebulad mokalaTdeba jorkoze _ aSkaraa, dro misTvis SefardebiTi cnebaa) es 317
Cemi diswuli malgramic kide kai oxeri vinmea _ ras izam, Cemi gawvrTnili gaxlavT _ xeli etyoba... mainc araferi gauvidoda, oRond SotlandiaSi momixda saswrafod gamgzavreba _ Cemi Zveli siyvarulebi, sami kudiani daiko... jano:
rao, makbeTebis saqmeze?
marlagrami:
(warbebs Seiyris)
vin CamiSva?
jano:
e-eh, axla amas raRa mniSvneloba aqvs... ise, kargia rom disSvilisa ar gSurT da raki gajobaT, mokakveT TiTi da amiT davamTavroT!
marlagrami:
(lamisaa, wyobidan gamovides) rasaa ro bodialob, Tu ici! merlini ukve SeeSva jadosnobas, mis garda ki aqedan da orkneis kunZulebamde Cemi dari aravinaa!
jano:
aba, axla gantvirTvis dRe gqoniaT da egaa...
marlagrami:
jano:
midi, midi _ su egeTebi xarT es axalgazrdebi _ araviTari mowiweba... kide sTqvi rame da Cems dauxmareblad mogiwevs aqedan gaZroma!
(gons modis) es ise ra, vixumresaviT, biZaCemo...
marlagrami:
jano: marlagrami:
zogierTs Zviradac dajdomia magisTana xumrobebi... ai, merlinis dros... Tumca, gveyo layafi, Cems gegmas mivyveT! agaSena RmerTma! ra gegmaa? magi araa Seni saqme! yvelafers ki Tanmimdevrulad unda keTeba!. ese Cemi diswuli muSaiTobs _ erT-or rames gaaCaliCebs da Tavi qudSi hgonia! cariel improvizaciaze zis! magari biWia, mara rad ginda...
jano:
Tqven raRas apirebT?
marlagrami:
giTxari, araa-meTqi eg Seni sadardebeli!
jano:
gadamrevs es kaci! aba, visia?
marlagrami:
jano-biWi, alalad miTxari _ gamodgebi raindad da gmirad Tu _ arc ise? 318
jano:
e-e... ra vici, aba... egeTi ro viyo, ermikosTan ra mindoda... b-ni ermikoc ro aq yofila, icodiT? vicodi da egre?! hi-hi-hi...
marlagrami:
(Tqva da gaqra. saknis Soreuli, ubnelesi kuTxidan mxolodRa misi “hu-hu-hu” moisma)
intermedia
_
isev yavaxana “TeTri raSi”
... mzera misi (tanos vgulisxmobT) isev fuyea da arafrismTqmeli. Semodis malgrami _ isev ise acvia, rogorc diliT; magari mxne da energiuli uWiravs. tano:
axla mitireT rusulad!
malgrami:
saRamo mSvidobisa, Cemo kargo! Tormeti SuSa benediqtini civ rZeSi, 50/50, SeajanjRareT, oRond ar adRviboT!
tano:
Tormetio... rZeSio... fifty-fifty... ai, axla naRdSi gavrekav!
malgrami:
sworedac rom Tormeti _ ra iyo, ra gemcxeTaT? jer es, mere vnaxoT... (tano erTs amoikvnesebs da daxlis ukan gauCinardeba).
malgrami:
ra sWirs am baRanas _ raRaca ferze veraa...
(kedeli gairRveva da scenaze yurebamde gaRimebuli marlagrami Cndeba)
marlagrami:
rao, Cemi biWi, ar melodi?
319
malgrami:
marlagrami:
malgrami:
marlagrami: malgrami:
kargi ra, biZaCemo, etyobada marTla daberdi _ patriotul banakebSi, rezervistebTan Tu gagiva egeTebi... axla xom xvdebi, mTeli svliT rom giswreb yovelTvis? marTals ambob Tu? erTi Tqveni mosazrebanic gviboZeT... ra, marTla ar gesmiT Tu Tavs ikatunebT? piradorSi dabrundebiT da _ melisenta Cems xelSia... aba ki, sul mag Wkuaze var! aq darCebiT _ me waval iq da merlinis Zewkvi, ginda-arginda, mainc me damrCeba! (eleganturi svliT, kedlis napralSi uCinardeba).
marlagrami:
uyure Sen! marTla ar uswavlia raRac-raRaceebi! e-eh, axalgazrdobas mainc Tavisi gaaqvs... oRond, sanamde? es briyvuli Tavdajerebaa swored, rom RupavT... arcodna arcodvaa, magram mcire codna _ didi ubedureba! vnaxoT, vnaxoT...
(am dros daxlze langari Cndeba, zed 12 WiqiT. maT ukan tanos dabanturebulmzeriani Tavi iCiTeba)
tano:
wmidao mariam... is Savi kaci raRa iqna? amas... Tqven dalevT?.
marlagrami:
(ganawyenebuli saxiT) gadirie Svilo?! bavSvobidan ver vitan rZes!
tano:
agaSenaT RmerTma!.. (SvebiT waiCurCula da manac kedlis napralSi durTa Tavi... am dros karSi melisenta da magra cxvirCamoSvebuli zuka Cndebian) 320
zuka:
ara, mainc ra miqeniT es, a? erTi-ori weli TV-Si aRar mimesvleba, arc erTi arxi Cvens reklamas...
melisenta:
magistr marlagram! aravis naxva ase ar gamixardeboda, RmerTmani!
marlagrami:
hi-hi-hi... ara, lamazi qalisagan tyuilic kai mosasmenia, merlinis mzem... aba, axla Sinisaken _ heri, heri! hu-hu-hu-u-u! (yvelani napralSi uCinardebian)
sur. VIII
meliot-mefis SuadRisSemdgomi meinaxeoba
meliot-mefe, unda giTxraT, gvarian xasiaTze brZandeboda _ ra edardeboda ra _ kais Wamda da kais svamda _ gansakuTrebiT ki ai am meore variants awveboda ukve nasadilevs. pirdapir ser di-ji da b-ni ermiko usxdnen; samive cdilobda, Tavisi wvlili Seetana saerTo mxirulebaSi da rogorc aseT dros xSirad emarTebaT xolme xanmoTeul da Rvinomokidebul mamakacebs, xvalindeli dRis dadgomisa gafiqrebac aRar undodaT.
melioti:
ai Cven kide erTi naRdi ambavi viciT, CaifsamT siciliT! kamelot-qalaqSi sami moxetiale vaWari xvdeba erTmaneTs _ ingliseli, irlandieli da mTieli... (roxroxebs) mere aRar magondeba rogor iyo iq saqme _ gamaxsendeba da getyviT, ar dagimalavT! hei, meriqife! dageZina mand?! (mere ermikos miaCerdeba gakvirvebuli, warbebs quStavs) ukve meore amisTanas vxedavT 321
dRes _ raRac uwesod acvia... ik! is pirveli aki dilegSi CavayudeT, ser di-ji _ esec xom ar... ha? ara, Tqveni qaliSvili colad unda gamatanoTo _ ravaria?! d.g.:
ra geCqarebaT, Tqveno udidebulesobav, jer nazia Rame... me da ermikom erTi iseTi kargi kombinacia CavifiqreT!
melioti:
kombi... ik! ermiko viRaa?.
b-ni ermiko:
me gaxlavarT, mefe-batono!
melioti:
xoda, Zaanac cudi! ra gacvia, kaci ver gaigebs... mokled, ra mindao, ser di-ji?
d.g:
idea gvaqvs, meliot-Cemo imisTana, TiTebs Caikvnet! fara mova _ oxrad...
melioti:
oxrad rad minda... sadaa mere?
d.g.:
ermikosa aqvs TavSi.
melioti:
ermikos TavSi fuls ra TavSi vixli! movides aq da momitanos... e-e... isa _ amixsnas!
b-ni ermiko:
mec manda var, mefe-batono!
melioti:
Sen vinRa oxeri xar?.
b-ni ermiko:
ermiko mqvia, SegiZliaT ika damiZaxoT...
melioti:
imasac raRac ori egeTi saxeli erqva _ ver gavige, es ori saxeli ra saWiroa... mokled, Zaan uxeirod gacvia, RmerTmani! ase Cacmuli Cvens karze... ik! 322
d.g.:
b-ni ermiko:
d.g.:
melioti: d.g.:
imas vambobdi rom CvenSi, mefev-batono, xalxi erTTavad imis cdaSia, fuli daagrovos da se wavides, sxva qveyana naxos... Cven kide gvgonia, piradorze ukeTess ras naxavs kaci! organizebuli turizmi! cixe-koSkebi, raindTa turnirebi, gveleSapebis kvla!.. oRond transportirebis ambavi Tqvenzea _ erTiori kargi jadosani daWirdeba am saqmes... reklamas ki Cven vkisrulobT. rasa-rasa? heroldebs da gzirebs oTxiv kuTxiT davagzavniT -meTqi, mindoda meTqva!
b-ni ermiko:
hoda, fulic wamova, CeCqiviT! sul oqrovercxli, Cxrial- CxrialiT...
melioti:
sad, mere?
b-ni ermiko:
qveyanaSi!
melioti:
asec vicodi... ik! mere, me ra xeiri?
d.g.:
gadasaxadebi...
melioti:
kargi erTi, Tu RmerTi gwams!..
b-ni ermiko:
Cvenis angariSiT, mogebis naxevari erT weliwadSi mTels Tqvens xazinas gaavsebs, Tu gamtarobac kargi iqna, raRa Tqma unda... amas kide calke sastumroebis aSeneba dasWirdeba, samikitnoebis gaxsna, kargad 323
aRkazmuli turistuli cxenebis momravleba... mokled, indmewarmeobac gvarianad gaSlis frTebs... ai, maSin ki gadasaxadebis amkrebnic gailaReben! d.g.:
melioti:
axla mebaJeebisac Tqvi?! mokled, sul male mTeli kamelotis maRali sazogadoeba aq moawydeba da dedaqalaqsac aq govitanT, mosaxleobis moTxovniT... (cota ar iyos, Tavbrudaxveuli amgvari momavlis WvretiT)
daicaT, ho _ cota mec movifiqro... naRdad raRacas mabolebT... emand rwmena ar SemacvlevinoT!1
(swored am dros Semodian ledi nineti da malgrami _ raRa Tqma unda, ara SemTxveviT _ aki malgrims Tavi yinCad eWira, yvelaferi gegmisa da grafikis mix. mimdiso)
malgrimi:
Tqveno u-udidebulesobav, neba miboZeT am aferistebs da avantiuristebs2 Tavad mivxedo _ Cveni xelobisa da mecnierebis sasaxmilod!
melioti:
a-haa, TeTr Tagvebad ginda aqcio?.. ras erCi, momwons idea... feSqeS! ai Sen ki sulac ar momwonxar! imedi nu geqneba, Cvens karze... (axlaRa SeamCnevs ninets) ledi, Cveni pirmSo sadaa?.
nineti:
(daTafluli xmiT)
yvelafers wvrilad mogiyvebiT, mefevbatono _ rogorc ki rom martoni davrCebiT...
1
mTargmnelis TviTneboba aq arafer SuaSia – Zvelad orive es sityva xmarebaSi gaxldaT: mag. Faith (rwmena, sarwmunoeba) sworedac rom “WeSmaritebis” mniSvnelobiT moixmareboda. Sdr. Cveneburi “sarwmunod iCans”.
324
melioti:
momkla am saidumlo TaTbirebma... mokled, axla gaikrifeT yvelani _ ledi nineti momxedavs... (yvelani gadian, oRond ara yvela Tavisi nebiT _ aseTebs sasaxlis gvardielebi aSveleben xels)
melioti:
gagiJdebi kaci! jer kamelotSi gvixmoben, mere gadaifiqreben da am viRac di-jis gvigzavnian, tvini rom agvimRvrios... Cveni qaliSvilic gvarianad afrens – viRac ararsebul rainds daeZebs, is ki Turme ageraa, CvenTan, dilegSi da umsgavsod acvia... es jadosnebi kide xan gaCndebian, xan gaqrebian _ eSmaksac wauRia magaTi Tavi! ara, aSkarad davberdi, raRac unda viRono! dilaobiT sirbili xom ar damewyo, ha?.
nineti:
ra brZanebaa _ isedac SesaniSnavad gamoiyurebiT! ubralod, gadaiRaleT amdeni zrunva-garjiT _ yvelaferze Tqven xom ar unda ifiqroT! (narnari nabijiT uaxlovdeba, cxvirsaxociT nazad umSralebs dacvarul Subls)
melioti:
(viTom verc amCnevdes da arc eamos) asakisTvis
marTalia, Cemi
kide janze var... ara, eg Cemi qaliSvili mainc sad gadaikarga? nineti:
grZeli ambavia... (Semelotebul Tmas usworebs)
melioti:
kargi, sxva dros iyos...
nineti:
saqmec egaa, mefev-batono, rom TavkerZaa, TqvensaviT daujerebeli...
2
egenic ZirZveli frangul-normanuli sityvebia, evropeizmis Semotanis mcdelobad nu miiCnevT.
325
melioti:
me ra _ sul dedamissa hgavs, acxonos
(ganawyenebuli) ufalma!
(cremli moadgeba Tvalze)
nineti:
melioti:
nineti:
eg araferi, im autanel bebruxanas, malragrams rom ar hqondes masze aseTi cudi gavlena! vin malragrams… isa ra, kide cocxalia?! autaneli qirqili icis da bavSvobaSi sul misiT maSinebdnen _ fafa Wameo... ... da ra kargi iqneba, mefev-batono, vTqvaT, sityvaze, Tqven rom gadadgeT da magistr malgrams daakisroT yoveldRiuri saxelmwifo sazrunavis sakuTar Tavze aReba _ Tqvenc moisvenebdiT da marlagramsac davifrendiT aqedan...
(kedlidan gamodis melisenta, ukan marlagrami mokuskusebs)
melisenta:
ar agidga gverdebi, sanam mamaCemi ar gadadges! naxe, ra indoma!
melioti:
cic! rasac minda, imas vizam! mefe var Tu naqurCali! da saerTod, xval Txovdebi! asea es!
melisenta: melioti:
marlagrami:
visze?! ar vici me! vinc turnirze gaimarjvebs, imas gavatan Sens Tavs! (yurebs cqvitavs)
rais turnirze?!
326
melioti:
melisenta:
SenRa makldi erTi! raindTa turnirze-meTqi _ mec axla momivida TavSi... da ase movuvliT bakingems!3
(malgrams)
Cveni piroba gaxsovT? merlinis Zewkvio... ai, malgrims ro undoda...
magas ra damaviwyebs, hi-hi-hi!
marlagrami: melisenta:
damexmareT, janos gamayoleT da Zewkvic Tqvenia!
marlagrami:
mosula! da yvelas yuradRebas viTxov _ me CemiT araferi _ Tavad SemomTavaza! hu-hu-hu!
melioti:
morCi, bebero! vin ra Zvirfaseulobas arigebs aq Cveni zardaxSidan?! vficav, Sansi araa...
(uecrad Camobneldeba, iquxebs, iWeqebs, ielvebs da kedelze marlagramis 10-jer gadidebuli landi Cndeba)
marlagrami:
sdeq, meliot! gatexil fics gatexili Tavi gerCivnos!
melioti:
isa... e-e... kargi ra... eg merlinuri oinebi aRar mogbezrda?. am xnis kaci xar... guli gamixeTqe!
melioti:
jer sada xar, mefeo _ solomonis beWdiT daRdasmuls, xilva maqvs erTi _ di-i-di gansacdeli elis pendragors! da Tanac ori: erTi mewamuli raindia _ xvalindel SerkinebaSi is yvelas dascems, Tvinier
3
idiomaturi gamoTqmaa, qadils gulisxmobs.
327
erTisa... xolo meore _ gaveSebuli, piriT cecxlismfrqvevi gveleSapia! oden mas, vinac mewamul raindsa sZlevs, ZaluZs daamarcxos igi da melisentas gulis rCeulic maSin is xdeba... melioti:
nineti: melioti:
agaSena RmerTma! Tavidanve egre geTqva, Se kaco... vinaa uarze?! sityvas gaZlev... (magram darbazSi ukve aRaravinaa) uf! miTqvams, Zveli merlinuri skola mainc sul sxvaa-meTqi! cota Zvelmoduria _ mTeli es xmauri, baxa-buxi, mexi da medgari, magram... bolo-bolo, is mainc ici, ras elodo kaci... da ras unda elodoT?. (udardelad) ra iyo, ra ver gaige? erTi raindi, mewamuli ferisa da erTic gaumaZRari gaveSebuli gveleSapi... did ambavi _ egeTebi gvinaxavs? axla ki waval, Cems xvalindel mimarTvas unda Cavujde. xandaxan mainc xom unda mivawvdino xalxs xma...
intermedia:
saidumlo seroba dilegSi
marlagrami:
aba, jano-biWi, xom kargad movakvaraxWine saqme? aha, esec Sen naRdi vaxSami _ mefis Rvino da samefo paSteti – xels gamovayole, ase vTqvaT... sxva raRa ginda?
jano: marlagrami:
...melisenta... aqaa, aqa-meTqi! mova male... ase damabara, arsad wavideso. 328
jano:
sad bebiaCemTan unda wavide! ise, neta ra naxa mefis asulma CemSi...
melisenta:
(kibeebze Camorbis) ar getyvi da verc gaigeb! arcaa saWiro... sabralo, es ramxela xundebi daudviaT mag uRmerToebs! magistr marlagram, ras SvebiT, Tu iciT?!
marlagrami:
meTqi, jer Wamos _ xasiaTze mova...
melisenta:
axlave ayareT es rkinebi!!
marlagrami:
enki, benki, siklisa!.. (borkilebi Zirs Camocviva, JRaruniT)
jano:
ai, saRol! mcodnoda erTi, eg gaTvla amisTana saqmesac Tu rgebda... (marlagrams xels arTmevs, mere melisentas gadaexveva)
marlagrami:
xoda, isa... damacaT, ra moxda, ra cecxli gikidiaT! xval turnirze gamoxval _ mewamul rainds unda Seerkino, mere _ gveleSapi dgas rigSi...
jano:
(melisentas)
rasaa ro bodialobs?
melisenta:
sayvarelo, mamaCemma daifica, vinc turnirs moigebs da gveleSaps Tavs waaclis, qalsac imas gavatano... didi ujiaTi vinmea!
jano:
magari xar, marlagram! mere, rogor unda CavawyoT eg saqme?
329
marlagrami:
arafris “Cawyoba” ar dagWirdeba, yvelaferi Cemma diswulma gaaCaliCa, oRond Cems Wkuaze, raRa Tqma unda... axla naxavs, rogoria...
jano:
daica, ra _ naRdi iqneba yvelaferi?!
marlagrami:
ara biWo! naRdze-unaRdesi! Tu gmiri xar da raindi _ daamtkice!
jano:
Sena, cxeleba xo ar Segyria?! romeli wminda giorgi me mnaxe?!
melisenta:
Tu fiqrob, rom aseT Tavganwirvad ara vRirvar...
jano:
Rirxar, rogor ara, oRond Tu mkerdi Semingries an Tavi wamaWames, mere raRaSi gindivar?.
marlagrami:
nu wuwuneb! axla kargad unda gamoiZino, turniri eqvsze iwyeba!
jano:
meyoleT vardiviT...
moq. III,
diadi Sexla
jano karavSi zis, TavCaqindruli. garedan turniris xmebi aRwevs _ yvirili, gamamxnevebeli SeZaxilebi, jaxanis xma da cxenebis Wixvini. karavi mdidruladaa morTuli, oRond janos Tvals es ar axarebs: mis win daxvavebul abjars dascqeris da arc es zizil-pipiloTi gawyobili rkinis grova eWaSnikeba maincadamainc. am dros xalxi ixuvlebs da raRac braganis xma moismis. wuTis mere oTxi saWurvelmtvirTveli gondakargul rainds Caatarebs sakaciT _ mewamuli raindis rigiT ukve meoTxe msxverpls. jano erTs kargad SeukurTxebs yvela jadosansa da mTels maTs samyaros... 330
karvis kalTa Caikarabakeba da tano Semodis, langriT xelSi.
tano:
erTi kaTxa “saturniro” _ mezobeli magididan...
jano:
va, es Sena xar?!
tano:
mgoni, ki...
jano:
gaixare. (kaTxas Caclis) kaia, xo ici, civia... ise, boTlisaa Tu Camosaxmeli?
tano:
me araferi mkiTxoT, ai im Savma kacma gamogigzavnaT, raRac ubedurebebs ro uraxunebs dilauTenia...
jano: tano:
(dafeTebuli miaSterdeba) vina... malgramam?! egrea. ra iyo, cudada xar?.
jano:
jer ar vici _ cota xanSi gamoCndeba... isa, ai is masti ar ginaxavs se axloSi, jin-toniks ro ylurwavda?
tano:
erTi viRac tipi ki vnaxe, Cveniani unda iyos... oRond mewamul raindze Camodis fsons _ erTi/aTze! magisi momrevi aravinaao, gaiZaxis. (karavSi janoze gawerili saWurvelTmtvirTveli Semoixedavs)
sW.:
Sena Zmakac, amxedrebuli gaxval Tu qveiTad? CemdaTavad, qveiTobas girCevdi _ rac naklebi simaRlidan daebertyebi Zirs, miT ukeTesi!
331
jano:
enis Wartals is girCevnia, ameebis asxmaSi damexmaro _ raRac xeiri mainc meqneba Sengan... (garedan heroldis xma ismis: ser jano-jiorji! Tqveni gamosvlaa!!)
jano:
(miknavebuli xmiT)
tano:
axlave-e... movdiva-ar!..
guli ar gaitexo, SenTana var! gaxsovdes – iberia gabrwyindeba! awmyo Tu ara gvwyalobs... (jano uimedod xels Caiqnevs da gareT gablayundeba; xalxi qoqolas ayris. ismis erTi jaxa-juxi, brbos Rriali, abjris zriali da maxvilTcemis xma, raic axlovdeba da bolos karavSi SemoiWrebian mewamuli raindi da jano; am ukanasknels suli kbilebiTRa uWiravs, Zlivs daabotebs, misi metoqe ki _ erTi bexlewi, ase, ormetriani mjp,4 amosunTqis saSualebas ar aZlevs; oRond Semovlen Tu ara, gaCerdeba, tanos miaSterdeba da...)
mew. rain:
ori kaTxa “saturniro”, ficxlad!
tano:
axlave mogarTmevT, batono! (gareT gavardeba; magiorSi, axla sxva viRac-viRaceebi cdiloben karavSi Tavis Semoyofas)
mew. rain:
(grgvinavs)
mousviT aqedan, Tore agaxevT layuCebs!!!
(miva, karvis kalTas gaasworebs, mere iqve Camojdeba da muzarads Tavianad iZrobs; rkinis sayelodan axla diler gogitas gabadruli saxe moCans)
d.g.:
4
kai gamarjoba Seni... axla, erTi es aRkazmuloba momxseni rogorme, daviRCvi kaci!
murdali janebis patroni (yavlagasuli slengia).
332
jano:
(exmareba, mere Tavadac moixsnis muzarads da Zirs daaxvaveben yvelafers) daica, eg rogor?! saidan sadao?.
d.g.:
aba me ravi! sul im malgramis oinebia _ ar damijereb da sanam es Tavi ar movixseni, marTla viRac raindi viyavi, giJi da gadareuli... axla momeSva cota.
jano:
mara ro unda mogkla...
d.g.:
dardi gauSvi, magas me movagvareb _ es mosaxsneli Tavic, etyoba, swored magisTvis meba! Sen oRond xmali abraxune cota xans am rkinebze _ emand rame ar ifiqron da Sesamowmeblad aravin SemoiWyitos... me kide cota yeli Tu ar gavisvele... (tanos) Wirime Seni... maita aq! (kaTxas daayudebs) Sen ar ginda?
tano:
alkohols ar vekarebi... marto sufTa jini, wiwakiT... isic muclis gvremisaTvis...
d.g.:
ara-a, muclis saukeTeso wamalia Tequila Camino, ro icode... (janos): axla amyevi pawaze, xalxs xma mivawvdinoT unda! (bRavis): damnebdi, Se ujiSo Sena! mainc versad wamixval! (janos): raRaca Senc iyvire, ra... wamexmare mainc!
jano:
(yviris, rac SeuZlia) ver mogarTves! egeTebi Senken moikiTxe _ aqeT dagayrevineb nawlavebs!
d.g.:
xo, egre _ gamogdis, xo ici... axla es Tavi aiRe da gareT gadi, yvelas daanaxe, Sen kide (tanos) win gauZexi da iZaxe xmamaRla _ ser janom mewamuli raindi sicocxles gamoasalma-Tqo! aba he, midiT! (gadian, ismis SeZaxilebi). (igiveni da melioti melisentaTurT)
melioti:
kai magari biWi yofilxar Sen, aba! axla cota daisvene da mere gveleSapi gelodeba _ tvini waiRo, ise 333
xvrinavs. cixe-koSkamde aRwevs magisi xma... (janos muxlebi moekeceba; melioti arasworad gaigebs mis bancals) ho, da ra Tqma unda, raindobac unda vuboZoT, daimsaxura ukve! (xmals daavlebs xels da janos samjer dahkravs beWebze) aRsdeq, ser jano-jiorji, Tu rogorcaa... adeqimeTqi, Sen geubnebi! melisenta:
sur. IX
kargiT erTi, mama-batono, aRar SeeSvebiT am sisuleleebs?! ver xedavT, qanci aqvs gaclili... vaime, iqneba daWrilic kia! aqeT wamoiyvaneT! (Tavis karavSi Seayvaninebs).
gveleSapografia
(jano mxarTeZozea wamowolili, didi tafa omleti daaToxlava da axla wyalRvinoTi ikoklozinebs yels. Semodian melisenta da melioti; erTs uzarmazari, xbos tyavis ydaSi Casmuli folianti uWiravs, meores _ raRac fuTa)
melisenta:
rogor xar, jano?.
jano:
ra miSavs, ra...
melioti:
mokled, axla asea saqmeebi: mewamuli raindis mZlevelis isev dilegSi dabrunebaze, cxadia, laparakic araa... Tu inebeb, SemiZlia mefe arTurTan gagiSva sarekomendacio weriliT _ iare mere duniaze da eZebe Sav bedSi Cavardnili da gadasarCenad ganwiruli vinme qalwuli, rogorc rom es raindTa wesia...
334
melisenta:
araviTari viRac gombioebis saZebrad xetiali! vicnob magaT... jano gveleSaps daamarcxebs da me SemirTavs colad!
jano:
uamisod ar gamova?.
melioti:
ra, qorwils uarob?!
jano:
ara, gveleSapze geubnebiT...
melioti:
aba eg rogor ifiqre! moklav gveleSaps da melisentac Senia, arada _ gza xsnili gaqvs, ase vTqvaT, oTxiv kuTxiT...
melisenta:
mZime arCevania, jano _ mesmis... iqneba da marTla ar vRirde ase Tavis gadadebad...
jano:
egre fiqrob?
melisenta:
ra Tqma unda ara! qali Tu aseT raimes gaivlebs gulSi, magisTanasTvis gveleSapTan ki ara, Wrel mamalTan ar Rirs gabrZoleba!
jano:
melioti:
jano:
ga-asagebia... ise, Soridan rogori Sesaxedia eg Tqveni gveleSapi? iqneba da arc ise didia _ adgilobrivebi yvelafers aWarbeben xolme, mogexsenebaT... ver mogarTves! umaRlesia Tavis fasSi! ukeTess verc inatreb! marto bols uSvebs imxelaze... kargiT, ho... magari xarT, fsiqologiur momzadebaSi...
335
melioti:
melisenta: jano:
oRond egaa, xalxi ver daeswreba! gulSematkivrebis dastas heroldis sinqronuli reportiT mouwevT dakmayofileba… axali wesia _ arc erTi qomagi 5 milis manZilze! Torem wina jerze, dResaviT maxsovs, mxecs mxari ecvala da 59 daSavebuli gaitanes tribunebidan... mama! ese gamigia me, rainds an rame jadosnuri maxvili unda epyras, an uCin-maCinis qudi mainc exuroso...…
melioti:
ager, a! (fuTas gaxsnis da erT ZvelisZvel, CrCilnaWam mosasxams gauSlis) e-eh, ver movuareT, wamali unda dagveyara im zafxuls... rac meuRle gardagvecvala...
jano:
ara uSavs, nawilobriv mainc damifaravs.
melioti:
e-e... axla, rogoraa saqme, Tu ici... es mosasxamebi orgvariao, gamigia: erTni gfaraven, meoreni ki piriqiT _ raRacnairad, gveleSapebis damatebiT gasaRizianebladaa mogonili, mTlad rom daakargvinon Wkua...
jano:
gnebavT miTxraT, rom amas instruqcia ar moyolia?.
melisenta:
naxe, sayvarelo, sul dafxavebulia da iqneb Zaanac ar gadarios _ ise, saSualod...
jano:
ar wava! sxva rame araferi gaqvT?
melisenta:
ai, naxe! (foliants gadauSlis) es kide saxelmZRaneloa: “viTar movakvdinoT guelveSapni da movaSToT drakonni zecad mfrinavni” (dasxdebian da wigns SuaSi daideben) maS ase, viciT rom didia _ Sesabamisad, znec avi unda hqondes... 336
jano: melisenta:
msxvil saxeobebSi eZebe... (gadafurclavs)
aqa sweria, rom “...Tu mxeci ese max-
vilkudaa, jer ars xelmarcxniv gverdze gasxltoma dartymisa momakvdineblisa acilebad...”… daimaxsovreb?
jano:
an-an... da Tu maxvilkuda araa?
melisenta:
“... da Tu xmalkudaa anTu faSvsa mas zeda iagundisa feri zoli gasdevdes, maSvin piruku _ xelmarjvniv egebis Tavis ganrideba...”
jano:
da ra vqna, gavaRviZo da vkiTxo, emand mucelze iagundisferi Tu raRaca zoli xom ar gagdevs-meTqi?! vTqvaT da mipasuxa kidec, zrdili vinme aRmoCnda _ daejereba?! ro momatyuos...
melisenta:
(kiTxvaSia CarTuli, araferi eyureba) “...xolo Tu guelveSapi igi rqakudaa, mardi sirbiliT xams gaqafva misi da Zalis mixdoma...” es raRac mTlad kargad ver
(kiTxulobs)
gavige.
melioti:
arcaa saWiro! mTavaria, Cvenma meiaraRem imgvari maxvili gasWeda, kedels gaitans! orpiraa da oriv xeliT saxmari, raRa Tqma unda _ sxva imis javSanqerclSi verc gatans...
jano:
gaixare. isev jobia, sirbiliT ganci gavacalo da iqneb TavisiT CaZaRldes! oRond magis bedi me vin momca.
melisenta:
beds nu uCivi, Cemo yvelav, mewyineba icode!.
jano:
Tumca daica, naxe aq kide ra weria: “...nuukue
mxecsa mas ucxosa, drakonad xmobilsa, kudni TevzTa msgavsi aqundeT, uamesia maRla-maRlad xtoma, daRa337
Tumca zog-zogni maTganni cbieroben da amxtarsa TavianTi xanjal-klanWebiT...” melisenta:
St. George,5 Sen gviSvele da Segvewie! (melioti ukve karSi dgas da mouTmenlobis niSnad, delikaturad Caaxvelebs ramdenimejer)
jano: melisenta:
axla erTi kargi jadosani Tu miSvelis... aba, gaviqeci me! Sevecdebi, magistri marlagrami vipovo se!
(saswrafod gadian; Semodis meiaraRe, ori janosxela maxvili aqvs zurgze gadebuli)
meiar.:
magari ramis ramea, RmerTi nu gamiwyreba! bumbuls gaapobs Suaze!
jano:
saqaTmeTSi ki ar mivdivar... Sen isa Tqvi, gveleSapis qercls Tu uzams rames?
meiar.:
aba ra giTxraT, elias madlma, Tu xsenebuli gveleSapi xmalkudaa an Tundac rqakuda, kide ari Sansi...
jano: meiar.:
kargi ra, daaxvie aqedan! garna Tu waldkudaa anda gindaca Waxrakkuda... (jano yurebSi TiTebs daicobs da “Tavo Cemos” RiRins mohyveba)
5
wmindao giorgi (mTargmn. Sen.)
338
moq. IV
operacia “gveleSapi”
xasxasa mdelo tyis piras; xavsmodebul qvaze dileri gogita Camomjdara; “Savi panteras” kolofidan ukanasknel sigarilios dananebiT daaZrobs da naRvliani saxiT gaafuilebs. moSorebiT, erTi aswlovani muxis qveS, gveleSapis Tavi moCans. autanlad xvrinavs, nestoebidan waramara gamosdis cecxlovani gamonabolqvi. bilikze lika da zuka gamoCndebian; d.g. misagebeblad wamoxteba da ufro likas uRimis, ratomRac.
d.g.:
dila mSvidobisa! rogor geZinaT?
zuka:
sazizRrad! gza agveria da viRacis mitovebul qoxSi mogviwia Ramis gaTeva! ra ubedurebaa... (lika interesiT aaTval-CaaTvalierebs d.g.-s ucnaur samoss _ Tanamedrove zmanebisa da Suasaukuneebisdroindeli Fashion-is Zaan mazalo ram nazavia)
lika:
(keklucad)
d.g.:
(gabadruli saxiT)
lika:
bodiSi, Tqven CvenTagani xarT Tu imaTgani? dileri gogita, Tqvenis nebarTviT...
uime, aki gicnobT! Tqven is prodii ara xarT, xeze gasul virze rom gamouSva filmi?!
d.g.:
aha! Zlivs ar vnaxe viRac, eg ro aq nanaxi?. Tanac TqvenisTana momxibvlel mayurebels...
339
ara, marTla araCveulebrivi iyo, namdvilad! oRond bolos ver gavige, is viri marTla gavida im xeze?!
lika:
d.g.:
zuka: d.g.:
e-e... rogor giTxraT _ ai, saavtoro filmis koncefciidan gamomdinare, templeituri azrovnebis duraciisas, SeiZleba iTqvas rom ki _ anu, saqsesorientirebuli arseba egzistenciurad yivelTvis miiltvis da aRwevs kidec dasaxul mizans!
(mcireodnavi gaRizianebiT) b-ni ermiko Tua aq? iyo, ki! guSin TiTo TlaSo davkariT aqve erT mofarebul samikitnoSi… mere etyoba, raRac jado gaukeTes da uecrad, Tvalsa da xels Sua ar gamiqra!
lika: d.g.:
zuka:
ar miTxraT axla, aq jadoqrebic ariano! ra moxda ra _ aq es sruliad Cveulebrivi ambavia... mieCveviT. ai, am xvliks movuvli da b-n ermikosac mogiZebniT, ar daidardoT! (eWvianad)
ra xvliks?
d.g.:
ager, a _ im didroni muxis qveS xvrinavs.
lika:
nu, ra arCveulebrivia! megona, didi xnis win gadaSendnen _ “diskaveriSi” vnaxe...
d.g.:
(saqmis codniT) eg dinozavrebze iqneboda, es kide naRdi gveleSapia da ser janom unda gangmiros... aha, sityvaze _ Cveni janoc gamoCnda! (bilikze jano modis, fexaTreviT, cal xelSi folianti uWiravs, meoreTi uzarmazar maxvils moaxoxialebs)
340
zuka:
lika:
d.g.:
asec vfiqrobdi! magas jer eskizic ar daumTavrebia, eg kide aq gveleSapebTan... Svebuleba ki agvistoSi ergeba... (Tvalebis JuJuniT)
gogita batono, rame ro iyos, wesierma turistma ra unda naxos aq pirvel rigSi? albaT, cixe-koSki? gzas xom ver...
razea laparaki! ai am biliks daadeqiT da mec male dageweviT, yvelafers ganaxebT, aq me Cemi nacnobebi myavs... jer oRond oriod sityva maq janosTvis saTqmeli.
lika:
didad dagvavalebT... xom iciT, ucxo mxareSi rom vinme axlobels naxav... (zukas, Teatraluri CurCuliT) nu, ra araCveulebrivi vinmea, ara?.
zuka:
ar vici, ar vici... (midian) (Semodis jano)
jano: d.g.:
ras Sveba eg Cemis drakonisSvili, aRar iRviZebs? Senc ra geCqareba ra... Tanac wesi egeTia, unda gaaRviZo da brZolaSi gamoiwvio.
jano:
wesebi ara... gamomiCnda esec kuinsberis markizi! ise, romel saxeobas ganekuTvneba, Tu ici?
d.g.:
uxerxemlo gazisebrTa ojaxisa ar unda iyos, ase mgonia... aba he, ar Segvarcxvino! (bilikze dagazavs) (jano maxvilis vadas orive xeliT CaebRujeba, nabijs win warsdgams da cdilobs, xmaSic liToni gaurios)
341
jano:
Sen ei, isa... damigde yuri! alagobriv unda SeverkinoT!!. Tu rogorcaa... oRond isa... pirvel sisxlamde _ mosula? aba marTla Tavs xo ar SevaklavT erTmaneTs! wylis dalevas Sen aravis uSli bolo-bolo da arc gogoebs Wam... me kide, xelmwifis siZe rom gavxdebi, mere naxe Cemgan Seni pativiscema! ha, ras ityvi? (gveleSapma TefSistola cali Tvali gaaxila da amoiqSina; janos cota niri wauxda, win wadgmul im erT nabijs axla ori ukan gadadgmuli gamoaklo)
jano:
ho, ra iyo, ra vTqvi iseTi?! ori-sami raundi, gasaxureblad... Tumca amas kide raRa gaxureba Wirdeba... samagierod, Zaan bevrs ewevi da cota TaTebis ganZrevac mogixdeboda...
gveleSapi: jano:
morCi axla, jano-biWi, Cemi meyofa... (yba Camouvarda)
gveleSapi: jano:
6
me var, ermiko... vin... mand ras akeTebT, ermiko batono _ gveleSapis faSvSi?!
b-ni ermiko:
jano:
ra brZaneT?!.
(gaRizianebuli xmiT) me ki ara var gveleSapis mucelSi, Tavad var gveleSapi! da ar damiwyo axla lai-lai _ Sen ggonia, didi kai ramea es gveleSapoba?! kuWSi mZmaravs, yeli Caxeuli maq amdeni bolisagan da 104º sicxe miwevs, qronikulad.6
(gonze ver modis bolomde)
eg rogor... ranairad?
igulisxmeba, farenheitiT _ anu 40ººcelsiusiT (mTarg. Sen.)
342
b-ni ermiko:
sul im gaiZvera malgramis oinebia! jer gogitas misdga da mewamul raindad aqcia, mere me _ gveleSapad... amazrzeni tipia!
jano:
gamodis, axla Tqven unda mogklaT?!
b-ni ermiko:
e-e, daica axla _ xom ici, yovelTvis gafasebdi, Svebulebis mere xelfasebis momatebac igegmeboda da saerTod...
jano:
axla ra vqna?
b-ni ermiko:
Svilo, ras gadamekide _ wadi, se axloSi namdvili gveleSapi iqneba da imas gauswore angariSi...
jano:
b-no ermiko, sasaxleSi swored am gveleSapis Tavs elian...
b-ni jano:
Tako:
kaco, Tu jados amxsnian da isev im ermikod viqcevi, amis tyavi da moWrili Tavi kide aq darCeba, visTvis raRa mniSvneloba aqvs, Tavad gveleSaps ra mouvida?! hoda wadi axla, is virTxa marlagrami ipove da mixedos saqmes... uTxari, Tu unda samomavlo proeqtSi Cavisvam mowiled! anda sulac mmarTvel sabWoSi Seviyvan _ Cvens saqmeSi erTi-ori kargi jadosani ki unda gvyavdes, namdvilad... daica, Cemi mdivani sadaa? (xaxas daafCens da daibRavlebs, sazarlad) Tako-o! (TiTqos miwidan amoZvrao, organaizeriT xelSi)
gismenT, batono ermiko! ermiko:
saswrafod erTi werili gvaqvs misaweri yvela Cveni biznes-partniorisaTvis, uklebliv! Cinur ceremoniebsac SeveSvaT, pirdapir daiwye: “batonebo! me aq, piradoris mxares, erTi patara usiamovneba SememTxva, oRond...” ra Tvalebs aparpaleb, jano? 343
jano:
erTi sakuTari TavisaTvis SegaxedaT, gveleSapi ro sakuTar mdivan gogos werils karnaxobs da maSin gnaxavdiT...
b-ni ermiko:
midi, midi _ dro fulia! is bebruxana moZebne da momixerxos rame. Senc miexmare, di-ji.
d.g.:
e-e... ermiko batono, mecnierebisa da momavali TaobebisaTvis... e-e... mainc romel jiSs ganekuTvnebiT?
b-ni ermiko:
Tako: b-ni ermiko:
Tako:
b-ni ermiko:
(cudad SeniRbuli pativmoyvareobiT) goliaT celakuda dacecxlismrqvevelTa gvarisa _ e.w. Gigantus Rex, maS! ho, sad gavCerdiT, Tako?
“oRond...” “...oRond Tu saqme alCuze damijda, mere me vici... udidesi perspeqtivebia da Cveni firmac reorganizacias saWiroebs, axali realiebis kvalad. jadoqar -jadosnebis nakleboba aq ar igrZnoba da zogierTi maTganis sabWos sruluflebian wevrad Semoyvanac ar iqneboda urigo, aqciebis Sesabamisi paketiT, raRa Tqma unda...” jadoqrebio, swored ase movixsenioT, batono ermiko? ver gagvigeben... gavagebinebT! vinc ara da _ gzac damilocnia... (janos da d.g.-s): ra iyo, biWebo? vera xedavT...
jano:
d.g.:
erTi delikaturi sakiTxia gasarkvevi, ermikobatono: Tu marTla movkali gveleSapi, maxvilis pirze misi sisxli unda iyos, Tundac Semxmari... Tan magaTi sisxli sxvanairiao, gamigia. egrea, wyali ar gauva. patara nakawri da... 344
(ermiko-gveleSaps iqneb raRacis Tqma undoda, oRond iseTi bRavili aRmoxda, cixe-koSkSi ueWvelad ifiqrebdnen, suls Rafavso)
jano:
kargi axla, ermiko-batono _ saqme moiTxovs ase, Tore me ra... da nu iRrinebiT, gaficebT, gogirdiT ayrolda aqauroba!
b-ni ermiko: d.g.:
araferi gamova _ raRa Tqveni kani da raRa “abramsis” javSani! Rrma naWrilobevia saWiro...
b-ni ermiko:
d.g.:
sur. X
lika:
d.g.:
ra Caraa, se kudze gamCxapneT!
(diskusiiT gulgabezrebuli) maita aq! (uzarmazar TaTs maxvils wamoavlebs, pirisaken gaaqanebs, SuaSi gadakvnets da goafurTxebs) aha Tqven! esec Tu ar eyoT sabuTad da aRar vici... (karnaxs ganagrZobs): “...zog sxvas kidev finansuri angariSgebisa da sagadasaxadosTan urTierTobis sakiTxebsac gadavabarebdi...”
(biliks daadgeba) a, kaci! kaJia namdvili... sxvaTa Soris, eg lika kide ra mastia?..
sruli areuloba
batono gogita, unda gamogitydeT, mTeli am jado-gardasaxvebisa bevri araferi gamegeba da... axlave yvelafers dalagebiT agixsniT, Cemo kargo! ra problemaa! malgramam ro naxa, me da b-n 345
ermikos mefe melioti janosaviT sakanSi gvipirebda gamomwyvdevas, Cveni Tavi gamosTxova da jado dagvado _ Tqveni mona-morCili mewamul raindad aqcia, is kide _ gveleSapad. didi gamoqeqili vinme kia, unda iTqvas... oRond arc biZamisi _ marlagramia jabani da mis aTians jvris tuziT gadaujokra... lika:
d.g.:
oRond terminebis gareSe, Tu SeiZlebodes _ ver vitan brijs rom miusxdebian da... verc me! saerTod, banqo ra kacis saqmea, pokeris gamoklebiT, raRa Tqma unda... karoCe, am Cvenma moxucma iwinaswarmetyvela: piradors orad-ori ubedureba emuqreba _ mZvinvare mewamuli raindi da pirsisxliani gveleSapi, da vinc maT sZlevs, qalic imas unda SevrToTo. meliot-mefe, meti ra Cara iyo, daeTanxma da janoc moaxta Tavis cxenjoxas, gaaWengamoaWena...
lika:
a-a, amasaa rom zeimoben? ras erCi, jano Zaan zmanad ki gamoiyureba...
d.g.:
aba, aba! meliot-mefec ki veRar ityvis _ uxeirod acviao...
lika:
vkvdebi ise mainteresebs, melisenta ras Semoisxams!
melioti:
sadaa es gogo?! jer iyo da Tavi wagvaWama, am tips unda gavyve colado, da roca Cveni Tanxmoba miiRo, axla sadRac gaqra! sufTa cxonebuli dedamisia!
vezirTuxucesi:
(Zaan brZnuli saxiT)
Tqveno udidebulesobav, me
mudam im azrze gaxldiT, rom qalebi, sazogadod... melioti:
Cvenc, Cvenc! oRond axla magis dro araa _ an qaliSvili mipove, an erTi jadosani mainc momgvareT aq! 346
ra ubedurebaa _ roca ar ginda, fexebSi gedebian, dagWirdeba da _ araa arcerTi...
intermedia
mrgval baRTan
(ukve saRamovdeba; janos nacnobi xiTxiTi Caesmis da idumali xma eubneba, Rvinis sardafSi Cadio... maSxalas amoaZrobs kedlis samagridan, kibeebze Cadis; fexi daucdeba da... uceb xalxmraval quCaze aRmoCndeba, qvafenilze garTxmuli. wamoayeneben, urCeven, naklebi dalieo... mis win taqsi Cerdeba)
taqsisti:
“mimaqrole-ebs Cemi raSi-i...” hi-hi-hi!
jano:
marlagram, Tqvena xarT?
melisenta:
kargi axla, sayvarelo _ dajeqi droze!
marlagrami: jano:
(rolSia Sesuli)
saiT inebebT?
ori-sami wre daartyi aqaurobas da mere pirdapir piradorSi! (swored mrgvali baRis garSemo mesame wreze aCerebT patruli)
patruli:
Tqveni sabuTebi! 347
marlagrami:
ra problemaa, megobaro! ramden calad? 500 geyofaT? (janos da melisentas): gugulebo, Cven kide _ haida piradorSi!
*** _ mere kide, _ uyveboda patruli serJants, _ Soferma dasta qaRaldebi SemomaCeCa xelSi da gaqra... carieli manqana, arc nomrebi, arc araferi... dedas geficebiT, simarTles vambob! isic daayola, maxsovs _ avudeT “piradorSio”... oRond egeTi restorani ar vici... _ magiorSi, me vici sul male sadac audeb, egeTi blayuCa Tu damirCi!..
(magram, mkiTxvelo _ rani varT Cven patrulisTvis,
anTu patruli _ CvenTvis? Cven Cvens ambavs mivyveT...)
sur X
jadosnebis idumali seroba
(malgrimisa da marlagramis sagvareulo saxli; sauzmis droa. Semodis marlagrami.)
marlagrami:
erTi TefSi mani-fafa, droze!
348
(didi maTlafa Tvalis daxamxamebaSi Cndeba mis win; Semodis malgrami, isic sufras miujdeba)
malgrami:
marlagrami: malgrami:
Semwvari ixvi, Tavisi sawebliT! da erTi boTlic anJuuri Rvino! (pauza) Sen ra, ar geyureba?!
hi-hi-hi! hu-hu-hu! (gacofebulia) kargi ra, biZaCemo! aki SevTanxmdiT,
Sinaur saqmeebSi... marlagrami:
mere, pirvelma vin daarRvia fici-mtkici? Sena, disSvilo, Sena! gza raze gadamiWeri?! viRac mewamul raindad gadaaqcie, viRac _ gveleSapad... ra eSmakad gindoda?! mere sabralo melisenta iqiTa samyaroSi gadaisrole motyuebiT, da axla isev iq momixda dabruneba da raRac ucxeno faetonebis marTva... davberdi, amdenic ki aRar SemiZlia!
malgrami:
mere, vin ras gaZalebT...
marlagrami:
su-meTqi, moTminebidan ar gamomiyvano! ise, ar gainteresebs, is Seni gulis murazi, ledi nineti sad gadaikarga?
malgrami:
biZaCemo! ar miTxraT axla...
marlagrami:
malgrami:
getyvi, rato ar getyvi ra! cixe-koSkis win, did tborze ro batebi binadroben, imaTSi eZebe! hi-hi-hi! ox, Se bebero...
349
marlagrami:
su! ras meuzrdelebi aqa! orjer asi cali mainc iqnebian _ wadi da gamoarCie! xval dilamde mogiwevs CaliCi! oRond Tu wesierad moiqcevi, am saqmesac gamaCarxineb da b-n ermiko/ gveleSapsac...
malgrami:
a-ha-a! problemebi gaqvT, biZaCemo?
marlagrami:
rais problemebi _ Sen ro ar gamomtyvraliyavi, yvelaferic mZiviviT mqonda gawyobili!7 jvriswerac da saerTod... axla ki melioti jajRanebs _ sadaa imis sabuTi, jano/jiorjim Tu marTla sZlia gveleSapso! mokled... aha, male jano da di-jic gvestumrebian...
malgrimi:
ra iciT?
marlagrami:
rogor Tu _ ra vici?! bolo-bolo, jadosani var Tu ra? ai, Sen ki Cemamde jer bevri giklia... mere, Svili rom geyoleba, isic Senze knini iqneba da viqnebiT ase... Cveni xeloba, baba, regvenebisTvis ki araa mogonili. amitomacaa rom progresis magivrad axla regressa aqvs alagi... da rac ufro xanieria jadosani, miT ufro gamoirCeva igi Tavis amqarSi. asea es.
malgrami:
mereda, gesmiT es ras moaswavebs? procesis aradiskretulobis SemTxvevaSi, sul raRac aswleulebia sakmarisi da...
marlagrami:
egrea! jadosnebi sabralobel TvalTmaqcebad gadiqcevian, xalxs ki Cveni rwmenac daekargeba da ridic... mobrZandiT! (Semodian jano da d.g.)
7
imxanad gamoTqma “saaTiviT mqonda awyobilio” _ gasagebi mizezebis gamo, ar arsebobda (mTarg. Sen.)
350
marlagrami: d.g.:
ras inebebT? ori ormagi malvaziis Rvino, Tu ari SesaZlebloba...
marlagrami:
(taSs Semokravs)
ori Tasi malvazia, cqafad!
(sqeli livliva siTxiT savse ori barZimi cim-cim Cndeba magidaze) d.g:
ai mesmis, servisi-i! oRond amaTTvis wyvili sigarilioc rom dagerToT...
malgrami:
(dananebiT) ukve vcade, araferi gamodis... droiTsivrciTi kontiniumis mocemul monakveTSi materialur faseulobaTa... mokled, jer ramdenime saukune kide unda gavides, egrea.
d.g:
e-eh, araa srulyofileba dedamiwazeo _ Tqva melakudam... Tqven gagimarjoT! (barZims moiyudebs)
jano:
axla isa... rogor iqneba Cveni saqme? faqtia, baton ermikos jado unda avxsnaT rogorme _ melioti arafriT ijerebs, me rom gveleSaps vZlie. arada, brZolaSi ro viwvevdi, ra vicodi Tu namdvili ar iyo? ase rom, iseTi matyuarac ar gamovdivar, rame ro iyos...
d.g.:
cxadia, Cveni Zma! orTqmavlisa da niangis emag najvars b-n ermikos vin miamsgavsebda! e.i. namdvili gmiri xar _ wyali ar gauva! is kide wevs axla iq da mdivans werilebs karnaxobs _ gadairevi kaci...
marlagrami:
morCi wuwuns! me aq firma unda gavxsna da ikasTanac yvelaferze movilaparakeT ukve, ase rom is kaci me Tqvenze nakleb ara mWirdeba! oRond egaa rom...
351
malgrami:
batonebo, saqme is gaxlavT, biZaCems Cemi daxmarebis imedi aqvs... me kide mxolod maSin gamoviReb xels, Tu am axali kompaniis sabWoSi Semiyvanen da... ninetsac damibruneben! (yvelasaTvis moulodnelad, Sua oTaxSi melisenta Cndeba)
melisenta:
mogesalmebiT, batonebo! marTla SeTqmulebiviT ar gamoiyurebiT? erTi mamaCems enaxeT!
malgrami/marlagrami: malragrami:
jadisnebi varT, bolo-bolo _ Cveni sityva sakuTar saxlSi mainc Wris, jer kide! (iRimeba, momxibvlelad) axlaxan Cemi deidaSvili mestumra, feria morganas mowafea...
malgram/malragrami: malgrami:
daicaT, aq saidan gaCndiT?
aravis ZaluZs aq SemoRweva, Tvinier Cveni nebarTvisa!
malgrami:
melisenta:
(erT xmaSi)
esRa gvaklda!
avalonis bolo sruluflebian konferenciaze es teritoriebi Cvens ganmgeblobaSi govida, erTianad...
malragrami:
qalebis ambavi ar ici, magaTTvis sityva da saqme... (damswreebs) Cven bodiSi, mcire xniT... Tavi ise igrZeniT, rogorc sakuTar... (gaqrebian).
melisenta:
u-uh! esec ase! rogora xar, jano? ar mogenatre?
jano:
magari xar, meta!
352
melisenta:
d.g.:
araviTari deidaSvili me ara myavs da aqac sul uproblemod Semovedi _ magaT mcvel sulebs, etyoba, waTvlimaT... frTxilad iyav megobaro, frTxilada... nebismieri qals SeuZlia kudianad gadaiqces, Tu moindoma... ho, ras vambobdi? modi erTi, am uCinar laqias davebazrebi, egeba mec gamovrCe rames... (magidis kides daaSterdeba, mere _ mbrZanebluris xmiT): kide erTi didi Tasi malvazia, tempSi!
(Tqmaa da Tavze mTeli doqi Rvino gadaesxmeba, saidanRac demoniuri xarxari ismis. di-ji Tavs Zlivs ikavebs, melisentas dandaswrebiT erTi gemoze ar SeikurTxos)
melisenta:
kargiT ra, Tqvenc ra patara bavSviviT iqceviT _ cotac mogeTminaT, maspinZlebis dabrunebamde... jano, Zvirfaso _ rogorc ki mTeli es areuloba dalagdeba, qorwili unda davTqvaT da Cemi saqorwilo kabis sakiTxic...
jano:
kabis ambavi Sen ukeT ici, Cemo...
melisenta:
ra Tqma unda vici, magaze arc idardo.
jano:
qorwili ki Sereuli unda iyos, ase mgonia _ ise Seeria erTmaneTs es ori samyaro, amaTi gayofa axla aRarc gamova!
d.g.:
(amasobaSi Tmebis gamSraleba, perangis gaxda da malgramis garderobidan raRac mosasxamis daTrevac mouswria)
kargi azria _ axal kompaniasac waadgeba... (uecrad isev Camobneldeba, haeri erTi Seiryeva da ori jadosani wyvilad daerWoba Suagul oTaxSi; mZime-mZimed ki 353
sunTqaven, najafari xalxiviT, oRond saxeebze mainc kmayofilebis Rimili dasTamaSebT)
marlagrami:
sufTad vimuSaveT, merlinis mzem! hi-hi-hi! b-ni ermikocaxlave aq gaCndeba. gveleSapis mxolod Tavi davtoveT mdeloze, meliotis Tvalis gasaxarad...
melisenta:
me kide bodiSi unda mogixadoT, sulelurad vixumre... ai, feria morganas... ra iyo, ras miyurebT?
malgrimi:
sul erTi dRiT SegeSalaT, mefis asulo! marTla aqeT mofrinavs, xvalisTvis veliT... axalgazrdebi axla, mogexsenebaT, bevrad swrafad dafrinaven, arafers eridebian. ho, isa... jano unaxavs Tavis jadosnur sarkeSi da friad dainteresebula! xom ar gamacnobTo, SemogviTvala...
melisenta:
kidev ra unda?! ver miarTves! naxa sarkeSi da eyofa... aq ki me mnaxavs, Zaan Tu gamoido Tavi! wamodi, jano _ mamaCems unda movelaparakoT qorwilis Taobaze!.
(gadian. wamsve Semodis b-ni ermiko, Zaan saqmiani uWiravs da pirdapir magidis TavSi ikavebs adgils)
b-ni ermiko:
aba, batonebo, sanam saqmes SevudgebodeT, TiTo xom ar _ ha?.
malgrami:
batoni brZandebiT!
marlagrami:
ratomac ara!
d.g.:
a, kaci! oRond yovelgvari Tqveni jadoxrikebis gareSe, Tu SeiZlebodes... 354
malgrimi:
advili samsaxuria! (cali xelisguliT orjer Semohkravs taSs da Semodis tano)
d.g.:
ase ar jobia? Tqvendami sruli pativiscemis miuxedavad, unda SevniSno rom jadosnobaSic xandaxan zomierebaa saWiro... cuncul, TiTo kaTxa ormagi ginesi yvelas!
marlagrami:
axla, Tavmjdomareobas vin kisrulobs? arCevani me! hi-hi-hi! ufrosi var yvelaze!
malgrami:
iyaviT batono, vin giSliT... maS ase, b-no ermiko: Cven, ori jadosani, mmarTvel sabWoSi SevdivarT sruli paketiT. kompania odnav icvlis saxels da iwodeba rogorc malragrami, malgrami, ermiko & Co…
b-ni ermiko:
araviTar SemTxvevaSi! sareklamo biznesSi, SeiZleba iTqvas, Wipi maqvs moWrili, sakmaodac micnoben da verafriT mogcemT uflebas, Tqveni saxeli Cemsaze win daayenoT! winadadeba Semomaqvs, viwodebodeT rogorc marlagrami, ermiko, malgrami & Co.
yvelani erTxmad:
miRebulia!
marlagrami:
Cemi winadadebaa, b-ni gogita Cveni turistuli saagentos mTavar regionalur menejerad dainiSnos...
d.g.:
aq mtovebT _ samaradJamod?! didi siamovnebiT.
marlagrami:
da ai kidev ra _ rasac piradoris qseli mogebas mogvcems, Tanabrad gagviyvia, oRond Sotlandiidan 70% Cemia _ me iq Cemi kavSirebi maqvs... 355
malgrami:
(cqvitad)
me kide uelssa da orkneis kunZulebze
maq Cemi pretenziebi! Tu 60%-ze naklebi mergo, yabuls ara var! b-ni ermiko:
marlagrami:
uf. Tavmjdomarev! unda mogaxsenoT, ase Cemi tvini ver imuSavebs _ erTi kargi gabolebis gareSe... verafriT davijereb, rom Tqveni donisa da gaqanebis or jadosans, erTiani ZalisxmeviT... egec ari ra, niutonis binomi! aba, kollega, me Semomideq!
(oriveni Tvalebs milulaven, raRacas CaiburdRuneben da magidaze ori momcro, wvrili sigara Tu sigarilio ecema)
d.g.: b-ni ermiko:
aha! SegZlebiaT, Tu moindomebT! (RiRinebs) “TuTu-Tu, Tu-Tu- Tu, moindomebs kaci...” (ynosavs) braziliuria... ras erCi, uaresebic momiwevia. momikide erTi! (sul male oTaxSi lurji kvamli dadga da saqmec daiZra)
moq. V
saqorwino lxini
simarTle iTqvas da, am kategoriis sirTulis jadosnobis gaweva biZa-disSvils aqamde arc mosweviaT _ saqme iqamde mivida, feria morganasac ki Seuamxanagdnen _ aqaoda, keTili saqmisaTviso; Tanac xumroba ambavia _ mTlad miRmasamyaroelebs vatanT qals, emand 356
ar SevrcxveTo... jer iyo da magidebis misadgmelad ori samyaros gaerTianeba gaxda saWiro _ mefe meliotis buxris darbazidan vidre b-ni ermikos kabinetamde, CaTvliT. aqeTa mxares sufra evropulad iyo gawyobili _ mkacr stilSi, stumrebica da mimtanebic sul Sav-TeTr ferebSi iyvnen gadawyvetilni, kbilis gasakravad ki buterbrodebi da namcxvris cicqna naWrebi CamoerigebinaT, lamazad. samagierod piradoris mxares muxis magidebs sul Wriali gaudiodaT: es taxis Sebolili Tavebio, es TxiliTa da komSiT farSirebuli gedebi Tu farSevangebio, irmis SaSxis 5, loris 10 da Zexvis 12-nairi saxeobao, TaflSi Cawyobili nuSio, daSaqruli vaSlio, aTasnairi Ciri da tkbileuloba... doqebis, kaTxebis, Tasebis, fialebisa da yanwebis xom mTeli grova idga! samosic iseTi SeerCiaT, Tvali agiWreldeboda kacs – diba-atlasi, tyavi da oqromkedi, naqargi Tu rioS-namdvili margalitebiT mooWvili mosasxamebi, Tavsaburavebi, gamWvirvale pirbadeebi Tu Tmebze gvirgvinad dadebuli yvavilwnulebi... gulamoRebul kabebze xom sityvas aRar vZravT. dilerma gogitam _ e-e, mapaTieT, gogita menejerma adreve gaTvala, gaisarja da likasTan erTad axla sufris iqiTa mxares gaxldaT wamoWimuli, sapatio stumris statusiT. dedofali, grZelze-ugrZes mewamulSleifian saqorwino kabaSi, marTlac rom zRaprul princesas hgavda da iyo kidec, bolo-bolo! janos, rogorc rom yvela sasiZos amqveynad (da etyoba, imqveynadac) mcireodnav gakvirvebulgamoSterebuli mzera hqonda, xolo ukve gvarianad Seqeifianebuli meliot-mefe gulTbilad uRimoda viRac ucnob da misTvis sruliad gaugebrad Cacmul pirovnebebs… b-ni ermiko:
(erTxanobaa, cdilobs calke gverdebareuli Canawerebi miusadagos erTmaneTs, calke _ pnevmaturi CaquCebis xrigini gadafaros):
... da imas mogaxsenebdiT, rom... e-e... raki arafriT megona, Tuki me momandobdiT misaloci sityvis warmoTqmas... e-e... minda Cvens axladSeZenil piradorel megobrebs... ase vTqvaT... Tuki odesme dagvdeben pativs da gvestumrebian... mTelis guliTa da suliT... e-e... Zalisxmevas ar daviSurebT, raTa mTeli sigrZe-siganiT gadavuSaloT... rogorc ityvian, TvalnaTliv davanaxoT civilizaciis miRwevebi da ase vTqvaT, gamocdileba gavuziaroT... e-e... da axla neba miboZeT... (swored am dros CaquCebis orkestri in toto agugundeba da b-ni ermikoc TeTr xelsawmends daaxeTqebs magidas... mere mowyvetiT daeSveba skamze) 357
meliot-mefe:
(friad naamebi saxiT) Zalian kargi! axla magistr marlagrams vaZlevT sityvas!
marlagrami:
(skamze Sexteba)
Tqveno udidebulesobav, batonebo da
qalbatonebo! Cveni Zma ermikos naxevarsaaTiani moxsenebis mere, SeiZleba iTqvas, arc araferia dasamatebeli! da Tuki Tavad an vinme misians yelSi amouva es misi naqebi progresi _ hi-hi-hi! _ xmaurisagan Tavi atkivdeba, sufTa haeri moenatreba da rigiani saWmelsasmeli, wynari saubari da tkbili Zili _ vTxovT Cvensa, piradorSi gobrZandes... ase vTqvaT, keTili guliTa da aumRvreveli gonebiT vepatiJebiT, hu-hu-
hu!..
(isev Tavis skamze mokalaTdeba, yvela taSs ukravs, mxolod malgrimi gadaxedavs amreziT)
malgrami:
sityvas giwunebT, biZaCemo _ arc stili givargaT, arc mxatvruli saxeebi... sityvadqmnadobis ararsebobaze aRaras vambob!.
(gverdze mjdomi nineti eqaCeba saxeloze da aCumebs) meliot-mefe:
siZe-patarZlis sadRegrZelos ser menejeri gogita warsTqvams, vidre sul ar CabuJbuJebula... mimixedeT erTi!
(m.g. likas daxmarebiT wamodgeba fexze, jer ToneSi Semwvari taxis xeluxlebel Tavs miaSteredeba, mere damswre sazogadoebas moavlebs Tvals)
m.g.:
Tqveno e-e... aRmatebulebav, Zvirfaso melisenta da jano, Cemo megobaro! da Tqvenc yvela, ra Tqma unda... 358
grZeli sityva mokled iTqmiso, gamigia, Tumca zog-zogs amas ras gaagebineb... ai, nefe-deofalma gadawyvites, orive am samyaroSi gvinda cxovrebao... agaSenaT RmerTma! ase ar jobia? da Cvenc aseve, Cvenc aseve!.. (Tvalebs ise daabrialebs marjvniv-marcxniv, TiTqosda edavebodes vinme)
kargad maxsovs is dro, roca xalxi bneli iyo da umtkicebdnen _ samyaro mxolod erTiao, materialurad... eende! ara, gansxvavebac aris, raRa Tqma unda _ magram sul erTi dRiT! ai am sufris im bolos samSabaTia, im sufris am boloSi ki _ oTxSabaTi... da ra mere?! didi ambavi! sulac ori Soba da ori axali weli ara gvaqvs?! da saerTod, erTia eg _ Sobaaxaliweli qvia, morCa da gaTavda! gagvimarjos! e-e... mindoda meTqva _ Prosit!
(yvelani fexze wamodgebian da gabednierebulebisa svamen; orivmxriv ismis yvirili _ Hurrah! da “mravalJamier!”)
jano:
madloba yvelas... Tqvenze ukeT mesmis, rom mSvenieri princesas Rirsi me ara var... (sufra ar eTanxmeba, ismis xalxis guguni)
arc iseTi mamaci var, arc iseTi momxibvleli... samefo karis sakadris unar-CevevbSic movikoWleb... (sufra dums)
ubralod, gamimarTla da es araCveulebrivi dRe rom gamiTenda, maSinaTve mivxvdi _ Cveni Zveli, keTili 31 ivnisi damdgariyo... (sufra kmayofilebas gamoxatavs)
359
meliot-mefe:
(mcireodnav iWvneulad) axla, Tu RvTis nebac iqna, Cveni karis sasiqadulo mgosani, metr lemisoni dagvimRerebs romanss “Savma raindma...”
morCa, amiT unda davamTavroT _ rogorc rom mavani ityoda: “meyoleT vardiviT...”
360
es
erTi
361
d a...
swored am rubrikiT SemogTavazeT SarSan TinaTin Tofurias erTi vrceli moTxroba, (mogexsenebaT, mokled wera damwyebisaTvis iseve Znelia, rogorc vTqvaT, zogadad sonetis Targmnaa) axla ki igives vityviT _ konkursis pirobebiT gaTvaliswinebul 10 saukeTesoTa siaSi moxvedris Semdeg _ “es erTi da sxva mravali!” oRondac, kasr Tafls CvenSi ratomRac yovelTvis gamoereva xolme kovzi kupri da Cvenc is gvinda, aTasgvar konkurs/premiebma arami gavlena ar iqonios: marTalia, maT Soris gansxvavebac SeiniSneba (konkursebs igeben, premiebs _ arigeben) magram amasac aqvs medlis meore mxare, anu _ rogorca Zveli laTinebi ityodnen _ quid victor _ vin dajabne?. saqmec isaa, ama konkursis ustabaSebma aTive saukeTeso erT krebulad dastambes grifiT “wero”, aq ki isev felinis im filmis saxelwodeba gagaxsendeba kacs _ wignis teqstis 81/2 SeSlilebzea da… vaiTu maTsave mier Sefasebuli! gasagebia, rom erTis saTauri wminda wylis epataJia da sxva araferi (à la
“mTvare, makoce trakze!” ), meoris Sinaarsi _ imis naweria, visac saTqmeli araferi aqvs; me-
samis gadakiTxvisTanave cxadi xdeba, rom magis damwers 2 wigni ara aqvs am saukuneSi wakiTxuli (da asaks Tu gaviTvaliswinebT, e.i. sicocxleSic…) Tumca aseTi ram CvenSi codvad arasodes iTvleboda _ erTi aseTi kalmosanis anekdotad qceul naTqvams gagaxsenebT: me baba, mwerali var, mkiTxveli ki arao! oRond roca axalgazrda (e.i. 60 wlamde asakisa, mere ki _ hop-hop da ginda-arginda, ukve cnobilad unda moixsenio), momwerlo elementi Txrobas ase iwyebs _ “kacs Tavze Srami (sic!) aCnda…” _ es arc zogadad Cveni mwerlobis uniaTobis bralia da arc am axalbedas gamwvrTnelia mosaklavi _ vinc “werod” saxeldebuli konkursis msajul-ganmsjelebi daafinansa, isaa tyavgasaZrobi! ise, 10-idan erTma xom mainc ivarga, ase gvgonia da vbeWdavT kidec am Cveni almanaxis furclebze, da iqneb darCenili 9 calis im naxevarmac ivargos odesme… RmerTmani, arc mTlad aseTi gularZnili vinmeebi varT, marTla gagvixardeba!
362
363
TinaTin Tofuria
wiTeli wigni anu the things you let go...
I
winaswar ras warmoidgen, rom erT mSvenier saRamos perovis Cabnelebul barSi Sesuli, viRac qalTan miyuJul mamaSens gadaeyrebi... nestoebdaberili waiburdRunebs _ maSo! Sen aq saidan..?! ena xaxas migekvreba da piridan cxare lukmasaviT goagdeb _ Sen? zurgs ukan dabneuli megobrebi nelinel gasasvlelisken daiZvrebian, is viRac qali ki, mTlad areuli, Tvals magidas gauSterebs _ miemzeryineba: ori Wiqa, erTi saferfle, ori namcxvari, TeTri sufra, vanos xeli, xelSi sanTebela, lurji sanTebela... _ megobrebTan erTad xar?.. CvenTan xom ar Camojdebodi... gaicani _ Tamari, Cveni safinanso ganyofilebis burji! Tamrikos gareSee...
aqebs kidec. qali uxeirod icinis da mere kai vano erTi Sen kideo... _ Tamar, es Cemi gogoa, rom giyvebodi...
uyveboda... _ maSo ara? _ gaiRimebs qali da axla Tvalebs magididan Cemze goalagebs: Tma wablisferi, tuCebi Txeli, jinsebi _ muxlebgaxexili, dgoma biWuri, saerTodac biWuri... es me var _ maSo, mamas sayvareli gogona... gogo rom var mxolod mamas axsovs... Cemi gogo! _ ityvis xolme da naTqvami Tavmowyvetili qaTamiviT Caiqrolebs yurebs Soris, samjer wres daartyams: “gogo var, gogo var, gogo var...” _ da... _ Cemi mama! _ odnav saxeSecvlili daubrundeba patrons. 364
“mamas” mxolod imisTvis veZaxi, es cneba daviwyebas rom ar mieces. jabas TviTon aukrZala _ vano damiZaxeo... erTad muSaobdnen da arasolidurad JRerda es _ mama-a! lizim ki jabasgan Tu gadaiRo, ar vici _ vano, vano! _ Camoekideba xolme kiserze... “mamam” ojaxis wiTel wignSi gadainacvla. mandvea sityvebi _ Zilinebisa, yoCaR, gicdi, momenatre da isa kidev _ “zuko”... mokled, asea Tu ise, mgoni siamovnebs “mamas” rom veZaxi. oriveni SevigrZnobT xolme Cvens “arss” da vCumdebiT... me_gogo, is_mama... *** uxmod CavsxediT manqanaSi: me, mama da is qali... SuSa dalaquli, radio dabal xmaze, Tvalebi paralelur wrfeebad _ mimarTuleba win da mTavaria erTmaneTs ar Seejaxon, siCume daaxloebiT iseTi, Cveni “eko” klasis gulCvili damrigebeli rom ityvis xolme: “vin icis iqneb dRes SrilankaSi gadaSenebis piras myof polpedeitis fastigos jiSis unikalur bayayebs kidev erTi warmomadgeneli SemoakldaT?!” da mTeli klasi wuTieri dumiliT rom vegebebiT am samwuxaro albaTobas... mokled, uxmod vsxedvarT manqanaSi... mamam sadarbazomde miacila da mere _ kargado, Tu xvalamdeo Tu... saxlisaken gamovuyeviT. vzivar da cxvirSi tyavis salonis usiamo suni mcems. sarkeSi _ mocimcime vitrinebi, saWesTan _ mama... es is adgilia wesiT Txroba rom unda Sewyvito, anu roca araferi xdeba, mosayolic araferia, ubralod zixar da iqve uazro survili gizis _ erTi wamiT xeli gadawio, mamas TiTiT Seexo, Seamowmo marTla aqaa Tu ara. zixar da ise xar _ ai, qari xelidan saWiro furclebs rom gamogtacebs, an sayvarel jinsebSi rom veRar etevi... arada, mimoixadav, _ yvelaferi Zveleburadaa: manqana, jazi, Caweuli fanjara... ase vbrundebiT xolme Sin... ase vusmenT sayvarel musikas _ bili holidei, sinatra, franklini... barSi Tu vsxedvarT an restoranSi... erTnair kerZebs vukveTavT da sigaretsac ki erTad vabolebT... (o-o dedam rom gaigos!!!...) xandaxan Sua gakveTilze damirekavs: _ maSo, se xom ar gavideT, wavixemsoT?. _ mec instinqturad TmaSi xels Sevicureb da mere kibeze iseTi Cavrbivar, Tavi merlin monro mgonia... sul asea, mefe da mefes Cafarebul figurasaviT varT, Zvras rom ver uzam _ “qiSi” gaixsneba... erTi wyvili Txilamuri varT, saaTis didi da patara isari, marjvena da marcxena xeli, an ufro axlos _ cera TiTi da saCvenebeli... ase CamovsxdebiT xolme se, erTmaneTs moWutul Tvalebs gavusworebT da yvelaferze ironiiT vsaubrobT: _ aba, ra SevukveToT? Seni ambavi rom vici, marxvaze iqnebi... _ men-
ius CauRrmavdeba mama.
365
_ egrea, RmerTs sad gaeqcevi... _ irgvliv Tvals movavleb cariel magidebs, TiTqosda raimes veZebde _ CemTvis samarxo namcxvari SeukveTe, samarxo kremiT da samarxo SokoladiT! _ mSvenieri arCevania, _ CaiRimilebs mama _ kacma yvelaferi gemovnebiT unda akeTos. esec ase _ Tvalebs movWutavT da ukve warmogvidgenia rogor dafrinavs “RmerTi” Cveni ugemrielesi “samarxo” namcxvrebis irgvliv. dafrinavs da ingredientebs gvimowmebs: SemTxveviT rZe xom ar gavurieT, SemTxveviT kvercxi xom ar gagvepara... ai amas qvia _ moclili. _ maSo, endro xom ar viyidoT? manqaniT doliZeze avuxvieT. _ araa, ukve SevRebeT. dedam SeReba. sibneleSi pirdaRebuli urCxulebiviT Caiqroles mSenebare korpusebma. _ kargia, kargia... bevri? axladanTebul lampionebTan mwerebi acekvdnen. _ rogorc yovelTvis. Tvali kaliasaviT mixtis erTi gamvlelidan meoreze. _ wiTeli gamovida? _ Tavisive SekiTxvebi bezrdeba mamas. _ ra vici, gamovida ra... _ vpasuxob. raRacis ukan dabruneba arasdros mogdomebia? xelSi jadosnuri lampari geWiros da _ Zveli damibruneo! _ sTxovde, an mosTxovde iqidan amomZvral jins...
_ eg samidan pirveli _ getyvis jini _ axla meore... _ meore is, rom minda lamazi viyo. (ra dasamalia, minda!.) ai, lizi rogoricaa, ufro sworad, rogoric gaizrdeba... _ eg meore _ Caecineba jins _ axla mesame, bolo survili!.
366
_ ucnauri saRamo gamogvivida _ manqanas sadarbazosTan ayenebs mama da mere erTs rom ityvi da cxras rom uTqmels datoveb raRacnairad ise, uxerxulad iyureba... TiTqos me ar viyo da viRac ucxo... TiTqos Cven ar viyoT da viRac sxva... TiTqos xeli gahkres figuras da qiSi gaixsna... manqanidan uxmod govedi.
_ ras niSnavs sityva “ucnauri” erTi eg gamagebina... egec mesame survili. Sin rom mivediT, lizis ukve eZina. amas maSinve vamCnev xolme, derefnis bolos Suqi Camqralia da saxlic Tvlemasaa micemuli _ jaba kai xania CvenTan aRar cxovrobs da dedam ki CapisTan saubari jer kidev ver daamuRama (rac ar unda gasakviri iyos qalisgan, romelic zogadad yvelafers axerxebs). Cems oTaxSi Sevedi da xis kunZiviT mivegde ze. mere siCume, fiqri msxverpls Casafrebuli monadiresaviTaa _ odnav movdundebi Tu ara, maSinve Tavs mesxmis... fiqri daaxloebiT aseTi _ Tu erT yvavs ityvis me erT agurze gavCerdebi, an saerTodac gavpasav Tu... erTi jvari, erTi aguri, ori aguri, ori yvavi, sami guli, oTxi guli _ geimi da... CameZina.
II Cveni qaris wisqvilebi, an “sad iyo da sad ara” gzad Semoyrili gveleSapebi Cemi sizmrebi peplebiT savse galiaa. bavSvobaSi blomad daviWire, erTad movamwyvdie da axla RamRamobiT, roca oTxi milioni “sainformacio wyaro” mTeli qveynis masStabiT, gemriel mTqnarebas mohyveba da magdenive wyvili fexsacmeli Tvals gausworebs sakuTar fizikur da sulier sicarieles, me rkinis gisoss frTxilad gavaCoCeb, xels galiaSi Sevapareb da gindac naleqiani yavisaTvis kovziT amomerios _ damfrTxali peplebi jer galiis kedlebs miawydebian, akorianteldebian, mere es frTebi _ sul ufro Cqara da Cqara _ elvis siswrafiT... furclebs swrafad rom gadafurclav, an kinokadrebs erTmaneTs rom miayri _ wamSi 24... 24 kadri da Tvalsac meti ra unda? maSinve gamococxldeba warsulis romeliRac, ukve kargad miviwyebuli fragmenti _ sul erTi wami, an didi da uryevi, qvecnobierSi kameCiviT gawolili mogoneba erTmaneTze miwyobili dReebis... es 367
wamieri SegrZneba amxela tevadobiT _ zafxulis romeliRac, xiskenweroebSexurebuli dRe da... brax! _ gaisma samzareulos SemoRebuli karidan. jerac TvaldauWyetels ukve Tvalwin damidga samfexa skamze Semomdgari lizis qvevidan zeviT macqerali, aWarxlebuli saxe _ “akrZalul” Taromde miRwevis kidev erTi mcdeloba... pirveli Svidi _ uSedego, merve _ Sedegiani: celofnis karga mozrdili Sekvra Zirs Camovarda da “zukoebi” bzrialiT moefinen iataks. _ lizi! _ SeifrTxiala Si dedam da samoqmedo gegmac wamSi moxaza: lizi daisajos, maSom Capi gaaseirnos, vanom yava daadgas... mkvircxlad wamofrinda idan: _ lizi, axlave CamoZveri maqedan!. lizi... lizi.... mgoni ukve vaxsene Cveni Sida-ojaxuri “wiTeli wignis” Sesaxeb. drodadro raRaceebs rom visvriT xolme am wignSi da mere mTeli guliT viviwyebT. ager batono, es bolo dro iyo, me da lizim “zukos” sma rom davamuRameT. didi araferi _ fxvnili da wyali... arada ar vici... kai xans ver vimetebdiT sawiTelwignod. erT dResac dedam aiTvalwuna (Tu nel-nela Seepara javri, ver gaigeb). zukos Sekvram jer servantis meore Taroze gadainacvla, mere mesameze, meoTxeze da bolos am meoTxe Taros “akrZaluli” ewoda _ amiT yvelaferia naTqvami. ase, Tvalsa da xels Sua, dedas di-i-di ZalisxmeviT “zukos” adgili zogadsasargeblo, alal-marTalma sasmelma (konservantebis gareSe) _ kompotma daikava, gemrielad mokalaTda macivarSi da fesvebic Rrmad gaidga. egrea, dedas ZalisxmeviT bevri rame miiRweva saxlSi... deda advilad dagarwmunebs rom Semwvar karTofils moxarSuli girCevnia, rom diliT CapisTan erTad seirnobas araferi sjobs, rom oTaxSi avejis gamocvla Seni bavSvobis ocneba iyo da ase... _ ra feris aveji dagidgaT? aba moifiqre! _ iseTi gabrwyinebuli saxiT mekiTxeba, gegoneba mTeli saqme amaSi iyo, mawuxebda da ver mivmxvdariyavi, ahaaa! aveji! ai Turme ra yofila! _ Tu ginda mwvane, Tu ginda cisferi, nacrisferi... _ amxela ar-
Cevani! _ CemTan ofisSi romaa, ginda iseTi?
_ sulerTia. _ vpasuxob. dgas da miyurebs, bavSvs rom sayvarel Tojinas waarTmeven, ise. _ sulerTia... kargi maSin, Cven TviTon SegirCevT... saerTod ici mainc ras gimzadebT? 368
ra Tqma unda ar vici. mxrebs viCeCav. _ pirvel rigSi, karadas. _ Tojinac damibrune-eT! _ uyure, ai aqedan _ karebamde; iqve warmoidgine Tanamedrove stilSi dabali magida da Taroebsac axliT SegicvliT. _ ra enTuziazmi, ra SemarTeba! _ ras ityvi, rogoria? xom kargs vapirebT?
raRac unda vupasuxo (sikvdil-sicocxlis ambavia): _ ki. es dedas sayvareli saqmianobaa: erT-savaraudo-pasuxiani kiTxvebis dasma, mravalmxrivi niWierebis wvrilmanebze gaxarjva da saqmeebze “T”-ebiT laparaki, roca TviTon mxolod ideis avtoria, aRmsruleblebi ki aqeT _ Cvensken movikiTxoT... Sesabamisad, Zneli misaxvedri araa ras niSnavs: _ maSo, saflavze aRdgomis kvercxi ar waviRo-T? ar dagvaviwydes ra... ese, ori-sami... erTi paskac gavaxvio-T da sanTlebi... sanTlebs gzad viyidi-T, oRond maSo, modi fuli davaxurdavo-T jer da vanosac davureko-T... gasagebia. mokled, sad viyavi... brax! _ gaisma samzareulos SemoRebuli karidan da “zukoebi” bzrial-bzrialiT moefinen iataks. sapnis buStiviT gaskda zafxulis romeliRac, xis-kenweroeb-Sexurebuli dRe da busaviT davaWyite Tvalebi... dila mSvidobisa, maSo! gareT gaixedav _ mSvenieri gazafxulis amindi... Cveni morigi foriaqiani dila... es tradiciuli, cotaTi Tavbrudamxvevi magram kargad organizebuli ayalmayali, romelSic yvelani vicvamT, vsauzmobT da vcdilobT lizis erT jerze metad mainc ar SevejaxoT. yvelas rom vambob es ise JRers, TiTqos saxlSi oci kaci mainc cxovrobdes, magram Cvens dilas es sityva zustad Seefereba. diliT yvelas sam-sami wyvili fexi gvabia, oTaxebs Soris elmavlis siCqariT davqrivarT da Cven-Cvens gasaWirs gmiruli SemarTebiT vumklavdebiT... Cemi mTavari amocana isaa, rogorme an dedas davemgzavro manqaniT, an mamas. amis moxerxeba arc ise advilia _ zustad ra vici rodis gavlen da an droSi vaswreb da velodebi, an egeni maswreben da... kargad meyole. ai, lizisTvis ki sulerTia _ icis, uimisod manqana mainc ar daiZvreba! zozin-zoziniT alagebs Tavis Tojina-wignebs CanTaSi da sanam “xlopcebi” rZiT bolomde ar gaiJRinTeba, sauzmes pirs ar akarebs... lizi, lizi...
369
ar miTqvams, lizi Zalian patara, Zalian suleli da Zalian lamazi romaa? ufro sworad _ sayvareli... “lamazi” iseTi sityvaa _ arasaSvidiwlisasako. _ erTi amas uyure! _ ityvian xolme gzad Semoyrili ucxo deidebi, oqrosfer Tmaze xels gadausvamen da imdens aqeben, gegoneba lizis Tavad eSromos da sakuTari silamaze simwriT moepovebinos... oqrosferi Tma aqvs _ bususa da xveuli... warbebi muqi, sqeli; wamwamebi _ grZeli, xSiri... aseTi daibada _ lamazi. jer Svidisaa... asaki, rodesac Tovlis babuas saboloo yofna-ar yofnis sakiTxi wydeba (wiTeli wignis kidev erTi kandidati) da roca marto werilze send-is daWeriT veRar amtkiceb, rom wamkiTxveli namdvilad CrdiloeT poluseli iqneba... mokled, Svidisaa, sayvareli da cancara... Tavi samyaros centri gonia (an ki vis ara) da Rrmad wams, rom mTeli ojaxi mxolod lizisTvis varsebobT _ imisTvis, rom lizi bednieri iyos... Cvenc vemorCilebiT am progresul msoflxedvas, yvelani Cven-Cveni rubrikiT SevdivarT Jurnalis yoveldRiur gamocemaSi saxelwodebiT _ “rogor gavarToT lizi” da dRis bolosken kacma rom Seajamos, kai saxaliso tiraJi gamodis: deda _ Tavisi axali kulinariuli CanafiqrebiT, romelic yovelTvis Canafiqrebad rCeba; mama _ Tavisi saZiliswino darigebebiT _ rogor unda iqceodnen kargi gogoebi da me _ daaxloebiT iseTive ucnauri ambebis mTeli korianteliT, rogorsac aleqsandro uyveboda lamaz-qalaqelebs da imaTTvisac albaT es iseTive Cinuri iyo, rogorc lizisTvisaa viRac “nagelis” ucnauri Tavgadasavali, an “xedzius” melniT moTxvrili Tvalebi... TiTqos mismens... micqers gaRimebuli, mousvenrad wrialebs iatakze wamowolili an magidaze Camomjdari da verc mixvdebi, gismens Tu peplebze fiqrobs. ambavs Tu Sewyvet _ gagagrZelebinebs, Tu moamTavre, axlidan dagawyebinebs... mokled, ver gaCerdebi, sanam Tavad ar CaTvlis, rom dRis sakmarisi doza miiRo, maSin viTomc saerTod ar usmeniao _ magididan moulodnelad Camoxteba, arc getyvis mombezrdao, zurgs Segaqcevs da oTaxidan heri-heri... amas “ar-me-Sendardebas simptoms” veZaxi da rac ar unda gasakviri iyos, amis gamo ufro metadac miyvars lizi. aseTi patara romaa, Tamami, ganebivrebuli da rac Tvalis pirveli Sevlebidanave Cans _ lamazi... *** sufras samni SemovusxediT. mama abazanaSi wrialebda. wyals xan mouSvebda, xan daketavda, xanac isev mouSvebda...
ki ar vusmendi _ ubralod, mesmoda. lizim morigi “xlopcebis” Sekvra gaxsna da axla rZes, TefSsa da kovzs rodis momawvdiano, amis momlodine, magidas Semouskupda. zed gaSlili xelisgulebi Semoawyo. deda telefonze jabas esaubreboda... mere ramdenime mxiaruli wamoZaxili: “marTla?”, “rodis?” da: 370
_ maSo, jaba rekavs _ maRazia saTamaSoebiT avavseTo! _ mere yurmils xels afarebs _ Seni Zmis maRaziaSi erTxel ar misulxar, rogor SeiZleba! rodis unda vinaxulo-T?!. jabam saRamos gamovuvlio da wagiyvans. urCie rame, ra sad dados... mivexmaro-T cotaTi. Seni Zmaa bolosdabolos... kargi? _ kargi. “rogor aRmovuCinoT Cvens jabas ojaxuri mxardaWera” _ esec dRevandeli dRis pirveli gveleSapi! dedam xmali imarjva da mTeli energiiT Seudga yvela wvrilmani, magram metad saWirboroto sakiTxis gadaWras: vin moakiTxavs maSos, romel saaTze, sad iqneba maSo, rodis dabrundeba Sin, vin wamoiyvans Sin da ase... ara, maRaziis naxva me TviTonac kargaxania mainteresebda _ sxva Tu araferi, es maRazia jabas “ojaxuri biznesisagan” Tavis daRwevis pirveli mcdeloba mainc iyo. rogorc TviTon momiyva, Sesula mamasTan da mTeli seriozulobiT daubrexvebia _ Cemi saqmis wamowyeba mindao. jaba im adamianTa ricxvs miekuTvneba, oci wlis asakidan damoukideblobaze rom iqaCebian da sabolod maT am “damoukideblobas” isev mSoblebi rom uzrunvelyofen. mamam uyida farTi, mouwyo daxlebi, SeuZina pirveli gasayidi saqoneli da mxarze xeli Camoado, amayad _ “Cemi biWi!” jabam farTi moiwona, daxlebi daasufTava, saTamaSoebi Taroebze Seawyo da welze doinji Semoirtya _ “Cemi maRazia!”... _ me gaviyvan da me wamoviyvan _ abazanidan gamodis mama. oTaxs Tvali gadaavlo: magida, lizi, maSo... Caidani, telefoni deda... telefoni, Caidani... maSo. _ gecleba? _ xels yurmilidan iRebs deda _ jaba, vano wamoiyvans... da romlisTvis movidnen? mama gverdiT momijda da puri moitexa. _ vano, eqvsisTvis waiyvan? _ ki waviyvan, waviyvan. _ sayvareli yava Camoisxa _ odnav rZe da blomad Saqari. _ misamarTi ici? _ bolo sakiTxebs agvarebs deda iseTi saxiT _ “yvelaferi Cemi sazrunavia am saxlSi!” an “marto me unda madardebdes?!.” _ rogor ar vici, me vipove saerTod eg adgili! _ orcxobilas yavaSi awobs mama da siamovnebisagan Tvalebs nabavs, pirSi rom adneba rbili tkbili da Tbili... 371
ki ar vuyureb _ ubralod, vxedav. _ kargi jaba, eqvsisTvis movlen... _ “gadaRlili” Semotrialda deda. esec ase, pirveli gveleSapi rogorc iqna davamarcxeT da ramdenime wami Tavi gancxromas miveciT. umravlesoba saxlSi saSineli miamitebi varT: yovel jerze gvgonia rom gancxroma didxans gagrZeldeba, CvenCven umniSvnelo fiqrebSi CaviZirebiT xolme da sul rom ar moeli _ maSo, avejis ambavi rogor gadawyvite? _ umal Tavs amoyofs meore gveleSapi... *** mamam manqana maRaziis kibeebTan SeaCera. sanam Cavidodi, raRac unda giTxrao da sityvebi TiTqos zed filtvebs daekida _ gamaJrJola da Semaxura... _ xom xar Cemi gogo! _ meubneba RimiliT... jabas maRazia garedan saelCosTan dayenebul erT kai butkasaguSagos gavda, ar vazviadeb! Signidanac erTi Sav-bneli, muyaos yuTebiT gadatenili soro aRmoCnda, romelsac erTi mozrdili nagvis manqana, ramdenime naTura da karebTan abra aklda: “saCuqrebis maRazia” an “saTamaSoebis maRazia”... jabas am ori saTauridan erTi verafriT amoerCia. marTlac, gadamwyveti mniSvneloba aqvs _ maRazia sasaCuqrea Tu ubralod, saTamaSoebis! xom SeiZleba saTamaSo saCuqari sulac ar iyos da saCuqari kidev _ aucileblad saTamaSo?! SesvlisTanave es mkiTxa, ra davarqvao. kiTxva meZnela da pasuxis gacemisgan Tavi Sevikave... _ maSo, guSin Tamari rom gagacani amaze minda gesaubro. _ igive, dabal xmaze agrZelebs mama.
Tamar, Tamari, Tamar... _ Sen Cemi gogo rom xar xom ici... erTmaneTSi saidumloebi ar gvaqvs... yovelTvis yvelafers miyvebi da axla mec raRac minda mogiyve...
raRac, raRac, raRac... _ maSo, Tamars Zalian moewone guSin. miTxra xval CvenTan moiyvaneo. Zalian kargi biWi yavs _ luka. Senxelaa... ai naxav, damegobrdebiT. Taroze guldagul Selagebul sxvadasxva zomis nayarnuyars neli nabijiT Camovuare: plastmasis jariskacebi, jadosnuri joxebi, barbis 372
saxlebi... jaba ukan momyveba, Sefasebis mosmena surs da xmas radgan ar viReb, axla Cems xelebs Caacivda _ aba, saiTken gaiweveno... _ mogwons? _ amoRerRa bolos... _ Zalian! amdeni... (sityva ver SevarCie) rame... _ aba... aq pirvelad rom SemovediT imis SemeSinda, riTi SevavsomeTqi da Seavso ki ara imdenia, ukve Tavze gvayria yvelaferi! aqeT aTlarianebi devs, iqiT ociani... _ icinis da saTamaSoebs momgebian pozaSi alagebs... _ ai, aqeT eseni Zalian Zvirianebia... _ erTi aTi wlis win ras ar mivcemdiT aseTi maRazia gvqonoda... ufro sworad, ase vmdgariyaviT me, Sen da irgvliv amdeni saTamaSo... ara? _ viRimi da Tvali fumfula baWiebisaken gamirbis. _ ras ityvi, es baWiebi vitrinebisken rom Sevatrialo? _ kidev erT yuTs ayiravebs jaba. _ ar vici, me mag Zvirianebs davdebdi, ufro efeqturia! _ vambob da morCa... ai, es is romeliRac wertili, romelSic Tvals pirvelad gausworeb ukve karga xnis SeumCnevlad gaparul ambavs, jabas Sexedav da mixvdebi rom Sen da jaba sadRac, ukve miviwyebuli dReebis miviwyebul wamebSi sruliad ubrZolvelad minebdiT martivi fcxikiniTa da frutuniT dawyebul am Seuqcevel da ukurnebel sneulebas... _ erTxel da samudamod gaizardeT. _ kviras saRamos ras akeTeb? _ pasuxs ar elodeba mama _ samsaxuridan gamogivli da TamarTan wagiyvan... kargi? _ kargi.
III “rogorc mTis fiWvi Sewebili kldeze _ vdumvar. masze, vinc miyvars, sityva ar damcdeba.”
taninZaki
“im qalTan” gatarebuli kvira saRamo ase advilad ver moiTxroba. yvelaze martivi albaT imis Tqmaa rom luka marTlac magari masti gamodga. zeviT adi, Tavis oTaxSia da gelodebao _ qalma loyaze momisva xeli da ase erTi wuTis Sesulebi ar viyaviT, ukve Tavidan momi373
Sores. erTi axed-daxedva mainc movaswari: qali quslebze idga _ “verafers ityvi” formebiT: iseTi gamxdari ara, motkecili jinsebi rom ver moexdina da arc iseTi savse, Sav kabas ver eSvela... mokled, arauSavda... kargiT-meTqi _ xis daxveul kibes Cqar-CqariT amovuyevi da sanam mama tyavis savarZelSi gemrielad moi-rbil-kalaTebda me ukve lukas oTaxSi viyavi. yovelTvis mindoda aseTi sxveni-oTaxi mqonoda! luka aivanze idga, etyoba Cvens manqanas akvirdeboda da rogor govediT... karis xma rom gaigona, loyebawiTlebuli gamovida _ me luka mqviao da _ me maSo-meTqi. kai sayvareli vinme iyo, Cemze patara _ ese, 16-17 wlisa da mainc Tavi Zaan Zaan eWira... pirveli xuTi wuTi yvelaze rTuli gamodga _ Tvalebi Wers vaceceT da xelisgulebi uxerxulad visriseT, Tumca maleve mivxvdiT erTnair gaugebar ambavSi rom viyaviT da aman ase Tu ise orive dagvawynara. _ Cemi biWic Zalian kargad xatavs... maSo, iq Taroebze naxavdi... _ gverdiT Camomisva qalma, rogorc ki “luka Camodi vanos daenaxe!” _ daZaxebaze oriveni dendartymulebiviT fexze wamovxtiT da dasjili pirvelklaselebiviT “direqtoris kabinetisaken” gaveSureT. _ diax, davaTvaliere... Zalian momewona. _ lukas gavxede, aSkarad kmayofili damirCa aseTi mokle pasuxiT. _ vano miyveboda Sens naxatebze! _ Tavisas ar iSlis qali _ es Cemi biWi saRebavebs verafriT davaCvie. marto fanqriT xatavs... arada ise minda rame feradi daxatos! iseTi, feradi natiurmorti rame... _ aq odnav Seyovnda, etyoba romelime cnobili mxatvris moSvelieba moisurva da ankesi Rrma inteleqtis morevSi CauSva, Tumca ase ucbad veraferi daiWira da ras vambobdio: _ luka, modi vanosac vaCvenoT Seni naxatebi! Camoitane ra... _ mere iyos de... sxva dros... mere iqneb erTadac davxatoT rame? _ saubris Temas cvlis luka. _ aucileblad! _ odnav mec waveSvele, erTmaneTs gadavxedeT da isev Cven-Cven fiqrs mivubrundiT: aq ras vakeTeb_ aq ras akeTeb sferodan. _ niWieri Svilebi gvyavs _ kmayofili iyureba mama da Tvals mikravs... _ ginda musikas movusminoT? _ amaze ukeTess xom verafers moifiqrebda... _ yurSi CamCurCula lukam. _ kargi.
374
isev lukas oTaxSi avbrundiT, lukam magidis ujra gamoaRo, Sig raRac qaRaldebi awi-dawia da sadRac siRrmidan sigaretis miWuWynuli kolofi gaaZro... gulSi gameRima... Zalian, Zalian siRrmidan amoiRo! aivanze gavediT, rkinis rikulebs xelebi wavavleT da wamSi zed saxlis saxuravze aRmovCndiT. aq mTeli baiTi damxvda... erTi-ori muTaqa, radio, saferfle Sig ramdenime namwviTurT da mokled, rac ginda sulo da gulo... lukam radio dabal xmaze daayena, uxmod CamovsxediT da gavaboleT. TavSi Zalauneburad aTasi fiqri amotivtivda _ martivi “yofna, aryofnidan” da “vis yavs mama CvenisTanasagan” dawyebuli, imiT damTavrebuli rom albaT Cveni eko-klasis gulCvili damrigeblis liriul gadaxvevebsa da paTeTikur mowodebebs Tu daviviwyebT, yoveldRiuri monologebidan erTi Wkvianuri azris gamotana mainc SeiZleba _ bunebaSi yvelaferi uxilavi jaWviTaa gadabmuli _ yvela ambavi saidanRac iwyeba, yvela ambavs Tavisi mizezi unda hqondes... mokled, xaliCaze gube Tu SeniSne, ese igi diliT Capis gaseirneba dagaviwyda da ase... Rirs Tu ara am jaWvTan brZola, amis asaxsnelad Cveni gulCvili damrigebeli dafaze xazebisa da rgolebis xazvas iwyebs xolme da monologs “eqsperimentis” moyoliT asrulebs, romlis drosac Turme “eqsperimentatorebma” irmebis jogi gaabednieres da droebiT tyidan yvela mgeli kinwiskvriT gayares. undodaT SeemowmebinaT Tu ras moitanda Sedegad bunebrivi jaWvis gawyveta. ra moxdeboda, Tuki mglebi irmebs aRar SeWamdnen? axla am “eqsperimentatorebs” yvelas saTiTaod raRac mniSvnelovani piraduli xasiaTis problemebi rom hqondaT eg faqtia, magram mTavari isaa, bunebis kanonebebs ra dRe ewiaT... aq Cveni gulCvili damrigebeli sam TiTs win gamoiSvers, TiTqos pirjvars iwerdes da klasic ukve aTasjer mosmenili mkveTri finalis molodinSi dafis maRla, kedelze daxatul sam cal buzs mivaSterdebiT _ morigi wuTieri dumiliT vegebebiT faqts, rom irmebi “zedmetad” gamravldnen, daavaddnen da amowydnen... asea Tu ise, eko-klasis ager ukve TiTqmis 12 wlianma ganaTlebam is mainc maswavla, rom Tu panda mxolod CineTis ramdenime provinciaSi SemorCa, es mxolod bambukis xeebis gaCexvis brali unda iyos... hipoqsantusebsa da wiTelniskarta turdus hilaris-s vin awyenina, ar vici, mag gakveTils bolomde ar davswrebivar... im dRes mamam damireka da kafeSi gavipareT, magram Zneli misaxvedri araa _ egeni wiTeli wignis iqiTac gautevdnen... saerTod Citebi kai Wiriani xalxia, magaTi ambebi sul Seqspiris tragediebiviTaa _ boloSi rom mainc yvela kvdeba. _ luka, sada xarT?! _ qvevidan qalis Zaxilma fiqrebidan gamogvarkvia, erTmaneTSi isev is aq ras vakeTeb_aq ras vakeTeb mzera 375
gavcvaleT da _ saxuravze! _ mSvidad CasZaxa lukam, etyoba xSirad amodioda xolme. _ mere, mand ras akeTebT? _ Sig kakalgulSi moartya qalma. mxrebi aviCeCe da gameRima. *** _ vano movida, vano da maSo movidnen! _ samzareulodan gamovarda rac SeiZleba wvetiani da rac SeiZleba wiTeli kvercxiT SeiaraRebuli lizi (albaT erTi-ori saaTi arCevda) _ CamipaWune ra, kvercxi CamipaWune ra! _ vano ki ara mama! _ vusworeb da samzareuloSi gavdivarT _ CemTvisac erTi kai kerketi kvercxi amovarCio-meTqi. _ vano, sad iyaviT amden xans? _ mesmis kars iqidan... _ maSo, ai naxe ai es kargia ara? _ mTeli guliT mexmareba lizi. _ axali saqonlis aRricxva iyo da maSoc davixmare! _ fexsacmels ixdis, karebTan alagebs mama, qurTukis SariSuri ismis... _ am aRdgoma dRes ra SemogividaT amdeni? _ au me, me Cagirtyam ra! _ cqmutavs lizi. _ kargi midi, oRond zed wvets daumizne icode! gverdze ar momartya... _ Tavis droze ra xdeba am qveyanaSi, ase rom gagikvirda... gadaviTvaleT da maSinve wamovediT. _ jabam dareka, erT saaTSi aq iqneba... modi erTi qinZmarauli gavxsna-T... pasqa, kvercxi da... _ sworia, sworia! aRvniSnoT aba?!... kai xania ase ar CamovmsxdarvarT _ ojaxi! tkac! _ gemrielad moiqnia kvercxi lizim, Camirtya da gamitexa.
376
IV "Come... dry your eyes, for you are ... the clay in which the forces that shape all things leave their fingerprints most clearly. Dry your eyes... and let's go home." Alan Moore - Watchmen IX: The Darkness of Mere Being
aRdgomis momdevno orSabaTi CvenTvis yovelTvis samSabaTs Tendeba. orSabaTis gzebi gadatvirTuli iqnebao, vfiqrobT da saflavebic xom versad gaiqcevian... yovel wels samSabaTobiT mivaSurebT muxaTgverdis gzad wodebul sacalfexo biliks da raxan mTeli Tbilisi msgavs eSmakur taqtikas iyenebs, yovel wels or-ori saaTi vyuryutebT sacobSi. Wkua dRemde ver viswavleT, rogorc mTelma Tbilisma. ra dasamalia, sacobSi yvelas maleve gvaviwydeba rom saflavebi marTlac versad gaiqcevian, dedas saomari SeZaxilebiT _ “erTi miusignale magas, vano!” _ avwrialdebiT, manqanas TxuTmetnairad davatrialebT da imdens vizamT, sanam aqeT ori imdens ar mogvisignaleben. vsxedvarT mere da mxrebs viCeCavT _ raRa dRes mounda yvelas am dawyevlil muxaTgverdSi amosvla?! saocreba Tu ginda! _ saerTod sisulelea ra... es kvira me getyvi sad unda wavsuliyaviT! _ Taviseburi wamoiwyo mamam. _ sad? _ iasamans wurwuriT wyali gasdis da Sarvals misvelebs _ lizis gadavxede da Tvalebi avatriale _ sad unda wavsuliyaviT? _ israelSi! erTi kvira... warmoidgine axla iq ra ambavia. mTeli msoflio iqaa. maSo, wavideT Semdeg wels, ras ityvi? _ ukve vici saubari saiTac midis da vcdilob mowurwure iasamnebi rogorme Tavidan moviSoro, gemrielad movkalaTde... es wuTebi Cveni ojaxuri wiTeli wignis yvelaze pirveli binadaria... wuTebi, rodesac erToblivad vocnebobT, gegmebs vawyobT yvelafer imaze, rac arasdros moxdeba, magram sakmarisia vinmem es xmamaRla aRiaros, mTeli jadoqroba maSinve gaqreba. dedas erTi gaRizianebuli _ “vano, auxdenelze nu gvaocnebeb” _ da kargad meyole, gamzadda sawiTelwignod! axla SeiZleba iTqvas rom am gadaSenebis piras myof unikalur saxeobas xelovnurad vunarCunebT guliscemas _ mama Temas Semoagdebs, mec Tvalebs avatrialeb da... yvela bednieria (yovel SemTxvevaSi lizi _ namdvilad).
377
_ heh, magari iqneba! _ iasamnebis ukan gadatanas vcdilob... iq pasqebi awyvia da araferi gamomdis... _ mere iq xom isaa _ mkvdari zRva! vitivtivebT... _ aba, wavalT erTi kvira... gavirujebiT, israels vnaxavT, mere Tan rames Tu aRniSnav kaci, isev erTad ara sjobs? xalxSi... _ xom vambobdi vano, vambobdi rom ufro adre unda gamovsuliyaviT... axla ar mogviwevda ori saaTi... _ CanTas awvalebs deda. _ mere am dResaswalebs erTi eg silamaze aqvT rom bevri xalxi erTad zeimobs! taZrebs movivliT... _ au, marTla wavalT? au, ra magaria vano-o! _ skamze xtunaobas iwyebs lizi da foTlebze SerCenili ukanaskneli wveTebiTac gemrielad viwuwebi. _ ara, xo vambobdi, gavideT-meTqi adre! vin momismina? maSo, moasvene eg iasamani! isedac ra dReSia, saerTod aseTi ram gayidina vano? yvelaferi didi da seriozuli rogori wvrilmanebidan iwyeba! mizezi yovelTvis erTi kilo uyideli pomidori, lizisaTvis principulad ar-nayidi saTamaSo, an erTi Selaxuli ar-sayidi iasamnis Taigulia xolme. mere Tvalsa da xels Sua dedas wvrilmani sayvedurebic ki saocar masStabebs iZens _ “ramdenjer Segaxsene pomidori viyido-T meTqi” ucbad “Sen saerTod ra gaxsovs”-iT icvleba da ai aq ki wasulia mamas saqme! _ sxva ar iyo, rac iyo is viyide. _ saWes naxevaravtomaturad atrialebs mama. _ aseTs jobda, saerTod ar geyida! sxva arc iqneboda am naSuadRevs... geubnebodi ara, gamovsuliyaviT adre... _ gamovsuliyaviT mere... _ manqanebis gabmul kolonas SeSlili rvianebiT mivuyvebiT. _ magas me meubnebi?! _ Sen geubnebi! giTxari ar gavideT-meTqi Tu ver gavige... _ gza nel -nela ixsneba da Cvenc nelinel siCqares vumatebT. _ saerTod araferi ar giTqvams! saqmec magaSia, yvelaferi Cemi safiqrelia am saxlSi... miyvars iasamani! 378
yvelaze lamazi yvavilia da surneli da feri da saerTod... momwons muxadgverdis Zlieri qari mtevnebs rogor uTamaSebs da nacrisferi saflavebidan SigadaSig Tavs rom wamoayofinebs... mere es Savxelisgula patara gogoebi saTiTaod Camouvlian da isev gasayidad Caarbenineben. sakmarisi taqti ki yofniT, sanam saflavTan xar Tavze ar wagadgnen da Cvenc sapasuxo taqtiT vpasuxobT _ pasqasa da kvercxebs, rom ar gaisvaron, celofnidan amouReblad vutovebT. yvavilebs iqve gavSliT... erT sanTelsac simbolurad wamovayenebT da movukidebT Tu ara, maSinve vtrialdebiT, vcdilobT Sinisaken gaviyoloT imis SegrZneba, rom muxaTgverdis istoriaSi pirveli saocreba moxdeba da sanTeli bolomde Caiwveba... _ rac iyo is viyide... _ metad da metad Riziandeba mama. _ geubnebi, egeTis yidvas jobda saerTod ar gveyida-meTqi! weliwadSi ramdenjer amovdivarT rom... xom SeiZleba erTxel mainc raRac normalurad gavakeToT?! _ jobda ar meyida? ver gavige _ jobda saerTod ar meyida?! gadagveyara maSin, ras gaSale... saerTod gadagveyara... maSos uyvars ager iasamani da wamogveRo saxlSi! _ sarkeSi Tvals mikravs mama. gverdze ramdenime sasowarkveTili mZRolis mier gakvaluli raRac SemovliTi gzis magvari gamoCnda _ marjvniv gadasaxvevi... _ vano, axla nervebs nu miSli icode da Rvedebi Seikari kide... maSo, lizi!. _ mtris jinaze axsendeba dedas da morCa, axla sanam Tavisas ar gaitans ar mogveSveba... _ damacade Tu RmerTi gwams ra... damacade tareba! _ moTminebas TiTqmis sul mTlad kargavs mama... _ tarebas ras uSlis Rvedebi?! vano! _ Wkuas nu maswavli... Zalian gTxov Tavi da-ma-ne-be!!!!... _ moTminebas ukve sul mTlad kargavs mama. _ maSo, lizisac Seukari!.. _ xmas maRla uwevs dedac _ v-a-n-o!!! “da gza uvali, Sengan Telili, merano Cemo, mainc darCeba” _ mkveTri moZraobiT marjvnisaken gadavuxvieT, naxevrad gakvalul gzas Cqar-CqariT CavuyeviT da gulma ki miCxvlita _ raRac ise ar arismeTqi, magram saWesTan xom mama ijda da... Tumca vityuebi, magdenis gafiqreba verc movaswari. qvebma da borcvebma janjRarSi mamas saWe mTlad gaagdebines xelidan. mere rac maxsovs eg iyo rom romeliRac 379
borcvi borbleb qveS dawyevlili trampliniviT Segorda da manqanam sadRac Sors-Sors ifrina, eg iyo da eg... saocaria, ra ucbad amoyvinTavs xolme adamianSi es mudmivad Tanmdevi mTavari gmiris kompleqsi. zogierTSi isedac sul zed tivtivebs _ Cveni lizis ar iyos... CemSi xandaxan iCens xolme Tavs. anu es SegrZneba, rom romeliRac dauwereli romanis gmiri xar, ufro iseTi romanis, sadac bevri araferi xdeba magram rac xdeba, yvelaferi Zalian mniSvnelovania... rogor ginda Tavi mTavar gmirad ar igrZno, rodesac 120-iT momavali manqaniT romeliRac borcvze avardebi, kldes Seaskdebi, mere haerSi salto... da gzis meore mxares Camsxvreuli fanjrebidan arxeinad goxval!. mere dgaxar da fiqrob rom sadRac viRac ezoSi manqaniT naZvis xes Seaskdeba da kargad meyole... Cabarda patrons... es raRac Taviseburi gadarCevis sistemaa _ vin gaagrZelebs ambavs da vin gadaxteba wiTel wignSi an saerTod gaqreba ugzo-ukvlod... viTomc saerTod ar yofila. darvins Tu davujereT, mTeli saqme adaptaciaSia... vin icis. mere viRac gamoxta _ darvini Secdao da am TavSalianebmac maSinve aitaces. mokled, adaptaciaa Tu ara, Seikari ra Rvedebi... manqanidan uxmod govediT. rac ar unda gasakviri iyos, iasamnebze xmac aRaravis dascdenia. iqve mdeloze CamovsxediT da Tbil niavs SevuSvireT saxe. vijeqi da imas vfiqrobdi, rom axla xelSi ori jokeri da oTxi tuzic rom mWeroda, TamaSs mainc avrevdi-meTqi. raRac ucnauri mobezrebis grZnoba dameufla... ai, erTi magisico rom ityvi... mgoni yvelani egre viyaviT _ ubralod, visxediT odnav gabruebulebi, mere cota gonze movediT, viRacas saxlisaken davemgzavreT da xuTisTvis ukve Sin gemoze Cagululebulebi Caisa da damtkbar orcxobilebs mivirTmevdiT. _ vyofiliyaviT israelSi, xom viqnebodiT axla arxeinad! _ ukve xasiaTze mosuli iRimis mama. _ vyofiliyaviT ra, au ra... _ iseve sayvarlad wamoenTo lizi _ da isa kide... vano, mkvdari zRva ra ari? ai, maSom rom Tqva... _ aba lizi, Tu ici Sen ra aris simkvrive... _ muxlebze Camovisvi da dro mainc oxrad gvqonda, axsna mTlad fizikis safuZvlebidan daviwye. mere marilian wyalSi motivtive kvercxze gadavedi da... ai, ra wuTsac verasdros gavimeteb sawiTelwignod, ukve TiTqmis zRvamde viyavi misuli rom _ mere israelSi xlopcebi iyideba? _ viTomc sul ar usmeniao, sayvarlad Tvalebs mifaxurebs da am sigrZe leqciis mere ai, amas mekiTxeba es erTi bewo, sasacilo arseba. ra unda meTqva, ususurad aviCeCe mxrebi. 380
kai xani visxediT ase... mere jabac amovida (dedam daureka _ egeTi ambavi mogvividao) da erTi tona fumfula saTamaSoebi amoitana. lizi Wkuaze ar iyo... saRamo marTla gemoze gavatareT. gvianobamde vsaubrobdiT, vicinodiT da rogorc xdeba xolme, vixsenebdiT ambebs romlebic Cvens garda yvelas cal fexze kidia...
*** mama xuTSabaTs wavida. Cven aqeT, samzareuloSi visxediT da manqanis xma mxolod yrud Semogvesma. deda da lizi blinebs acxobdnen. ufro sworad, deda acxobda da lizi Wamda. mobilurze luka iwereboda _ mgoni raRac xdeba, rame xom ar icio. televizorSi tomi morig xafangs ugebda jeris... alublis wvens mTeli gemo Cavatane, Wiqa magidaze davde da rame rom ar meTqva, ar SemeZlo... _ yavisferi, Cveulebrivi yavisferi kargi iqneba. deda gakvirvebuli Semotrialda. _ yavisferi magida da karada... tyavis savarZeli... ras ityvi?. mixvda razec vambobdi da saxe gaunaTda. _ marTla ase girCevnia? ubralod _ yavisferi? _ aba, Sen ras mirCevdi ro-o? mgoni igives... kidev ufro gaunaTda saxe. ase rom gaSlis xolme warbebs _ dasvenebuli saxis gamometyvleebiT, raRaciT TiTqos vgavar kidec. cotaTi... _ Sen ras ityvi lizi, yavisferi? _ me stafilosferi minda. Cemi oTaxi sul stafilosferi iqneba! _ marTla? de, gaigone? stafilosferio! _ lizi, rad ginda stafilosferi _ Tvalebi agiWreldeba. vardisferi ar ginda? _ ara, stafilosferi. 381
_ egeTi saRebavi arc iSoveba! _ iSoveba! _ anu kremisferi? _ ara, ai, rogorc stafilo! _ kremi! _ stafilo... _ kargi ra lizi... _ rato ara? _ kargi ra... lizi jer moibuza, saxeze es Tavisi jiuti gamometyveleba dailaga... mere ki sayvarlad mxrebi aiCeCa da axla raRac seriozul arguments gaaZrobso _ orivem yurebi vcqviteT... _ Tovlis babu ar arsebobs! _ welze doinji Semoirtya lizim da raRac uCveulo, rogori metyveli TvalebiT amogvxeda... _ ???
dasasruli
382
poezia
383
384
Ad Memoriam:
iosif brodski & vaxuSti kotetiSvili
ori saaTi rezervuarSi
“me vWmunav, eSmav...” a.s. puSkini
I
var antifaSisti da antifausti; ih libe cxovreba und ain qaosi. das ist sasurveli, main oficiren dem cait cum faust cota Spaciren.
II
ar danebda polonelTa fandebs, moenatra Tavis faterlandi. izidavda sibrZnis diamanti, aeWvebda sakuTari ande. ar ufrTxoda qalebs, rogorc Rolos seqsze cxared mokamaTe, bolos fakultetze TamaSobda polos. Seiswavla banqos katexizmo, Semdeg kartezianizmi iZmo, ego-artezianizmic izmo 385
Rrmad, da aRar surda zeviT... sul ar hgavda igi klauzevics: vera flobda xrikebs brZola-zavTa radgan fater mas durgali hyavda.
cumbaiSpil TareSobda Wiri und qolera und tuberkuliozen, gaiCxira Svarce papirosen, rom daecva sakuTari piri. izidavda mas boSa Tu mavri Semdeg igi gaxda bakalavri, mas dideba ar axvevda Tavbrus da imRerda: “kembri... dinozavrus...” germanel kacs Wkua ergo sul _ Tu kogito, maSin ergo sum. germania marTlac, uber alles (venis valsi atkbobs yurs da Tvalebs), krakovidan heri! gzebi _ mrudi, magram mainc sul ar aris cudi, roca gelis kaTedra da ludi.
III
mrume Rrublebze gomdgara mTvare, viT vaci. uzarmazari folianti. dahyurebs kaci. Sublze naoWi da Tvalebi beci Tu baci, maTSi ireva arabuli xlarTebis qacvi. xelebSi uTrTis kordovuli Savi grifeli Sori kuTxidan uTvalTvalebs bneli profili _ vinme arabad wodebuli mef-ibn-stofeli.
386
Tagvi xravs TaxCas da sanTeli mkrTal naTels afens. “her doqtor, kmara – Zilis droa!” “o iavol, Slafen...” Savi xaxebi erTdroulad Rnavian: “miau...” uceb Semodis uxmaurod idiSe frau. moaqvs SiSxina erbokvercxi, Sesargod egos her doqtori ki ukirkitebs konverts da dinjad awers: “got Strafe ingland, london, ser fransis bekons”. movlen, midian – stumreulni, fiqrni, eSmani... movlen, midian, midumdian welTa eJvanni... sityvebi, dari, samoseli Tu kaeSani midis yoveli, radgan droa gardaqeSani.
... man arabuls gausinja dvrita, sanskriti ki sul amaod Wvrita. Zalze gvian, magram mainc: Wita! vunderbarad uceb gaiCiTa aine klaine froilain margarita. uceb afrina qairoSi depeSa mtkice da eSmas sulis daTmobaze Tanxmoba misca. maSin TviT mefi CamobrZanda, man gadaicva samoseli da ar undoda fici da mtkici, is ukve iyo gardaqmnili. bolos gariska da TaiguliT qaliSvilis buduarisken gaswia jiqur da qmna veni, vidi und vici.
387
IV ih libe sinaTle, ih libe sizuste aber ar gegonoT es raRac sisuste. Tqven Sprexen _ gulgrilad ver mzerdao qalebs?! das ist niht martali kvela, das alles. es SeTanxmeba maxt der grosse minus. namdvilad Spraxe, maxt der grosse sinus: nain gehapt grdznobebi aCveno vinmes. kacs alles ver mosTxov, ar aris Zlieri: “SeCerdi wamoo, xar Sen mSvenieri!” _ Cven Soris eSmaki cibrutobs cbieri da Cvengan yovel wams am frazas elis. adamiani ki, main libe herren, meryevi vinmea, amas swors weren, Tumc zogjer gmiruli elferiT hferen, magram viT goeTes, iRbali Svelis. und grosse dixterma Secdoma mocera, lamis siuJeti a gance mocela, Ser gunom acbuna artisti qaloba Tomas mans cauxda Tavis xelmocera. da mainc, xelovneba es aris sinaTle _ koncertSi tkuils sdJobs samoTxis galoba: di kunst, mTavaria grdznobebis simarTle. ra moxda, mas hqonda sikvdilis SiSi, man kargad icoda eSmaTa jiSi, Cawvda ibn sinas Tu halenis nawers, saxsrebSi iolad aSrobda vassers. SeeZlo gaego asaki xeTa da varskvlavTa saval gzebs winaswar xedavda. magram RmerTisa ki _ ain venig, sul cota ram nixt _ doqtor faustma ara icoda ra.
388
V aris mistika, aris rwmena, da aris RmerTi _ es yvaleferi sxvadasxvaa da mainc erTi. zogierTebs swyens sulisa da xorcis oroba urwmunoeba sibrmavea, ufro _ Roroba. RmerTi dagvyurebs, Cven avcqeriT. magram gviani Cvenni swrafvani umwyobro da uwyebrivia. ufali aris bunebrivi. adamiani? adamiani albaT ufro unebrivia. amqveynad yvela adamians aqvs Tavis Weri _ arcTu imdenad saimedo, amitom igi rodesac gulSi SeuZvreba mzakvari mteri cxovrebas ukve veRar xedavs eSmakis iqiT. aseTi gaxldaT d-ri fausti; Tavad marloca da goeTec aseTnive. TviT Tomas mani _ inteligentni, momRerlebi da arcTu avad saxsenebeli mkiTxvelebi sxvani da sxvani... drois dineba miidenis maT yvelas erTob da spobs maT gza-kvals, donnervetter, talRa ucebi. iqneb moaswron da ikiTxon: vidre xual, RmerTo? da gaarCion, ras etyvian SoriT muzebi. patiosani germaneli curiuk, o fater! ar ucdis rodis miiyvanen bolo karamdis, Sarvlis jibidan amoiRebs SemarTul valters da valter-klozets miaSurebs aw da maradis.
389
VI froilain, vas ist das inkubus? inkubus das ist aine klaine globus _ nox grosser dixter giote gvaZlevs rebuss. vaimarSi ki nisli idga mqise, da gasaRebic agvacales ise, veraferic ver gavigeT mgoni _ amaoa ekermanis goni. araferi aRar SegvrCa xelze varT matrozen, darCenilni xmelze. suli aris amocana rTuli; mistika ki niSania sruli damarcxebis _ wawymedili, kruli... ih bin, ar Rirs sakamaTod ukve. cumbaiSpil, Weri _ saxuravis Tavxe, leqsiT meti, kaciT _ nicSe gavxe. maxsovs niSSi RvmTisSobelis saxe, da Si friuStukoba uxvi. seqtemberi, zmori, mTvare sruli, kudianis krutuns miaqvs suli. baliSis qveS amovide culi, wameSnapsa netav... apbemaxt! iavol, zeptember _ uJmurobis faqtors erTvis is, rom sadRac uWirs traqtors. msurs sicocxle. “felkiS beobanter”. gut naxt, main libe herren, ia _ gut naxt.
1965/1991
390
saCveno zRaprebi
391
“samarTalma puri Wama...”
anu
gubernatori komble
iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iqneboda qveyanaze... iyo erTi komble. cxvrebi yavda da dilidan saRamomde imaT mwyemsavda; mere, Sin dabrunebuli, cxvrebs rom daabinavebda, dajdeboda da komblebs Tlida. xeli ki kargi hqonda da komblebic magari gamosdioda, oRond imis naxelavs muStari bevri aravin uCndeboda da ukeTesi drois imedad, sxvenSi awyobda xolme. erTxelac, Sin rom dabrunda, xedavs _ erTi cxvari dakargvia. wavida saZebrad. bevri iara Tu cota iara, viRac mazalo tips gadaeyara _ Wreli qvedakaba ecva, cal yurSi wyvili sayure gaerWo, mxarze videokamera gadaekida... giJia oxerio, _ imis danaxvaze erTi ki brazianad SeuTamaSda warbi Cvens kombles, magram ifiqra _ ucxoeli iqnebao, mainc dazoga da imis pirsing-Cacmulobaze krintic aRar dauZravs _ giJi Tavisufalia CvenSio. magram Turme arc mTlad mase yofila saqme. salam-qalamis mere, aqeT goxvewis mizezi rom gaigo, Zaan gaukvirda kombles: Turme aqaurobas erTi daTvi SemoCveoda da mTeli duniac imaze itexda Tavs, rogor gaegdo es gaumaZRari da daupatiJebeli stumari. am ucxoelsac misi interesi hqonia Turme. dadardianda komble: cxovrebaSi Tavsatexi isedac ar aklda da naambobma Tan xom gaaoca, Tan daadardiana kidec _ es ra ubedureba yofila Cvens Tavso. _ TV-s mainc ar uyurebo?! _ gaikvirva ucxoelma. _ imxela jildoa mag Cemisaze dawesebuli, xonTqaramdec ki mivida xma da Seni erTi cxvari vis raSi enaRvlebao...
392
_ e-e, ra televizori, axaluxi ver gamiuTovebia udenugazobis gadamkideso, _ daiCivla komblem. _ mere, me aq risTvisa var? modi, erTad viCaliCoT _ grantsac gamovayofineb merinosis jiSis cxvris mosaSeneblad _ xo unda daubrundes bolo-bolo mTas mTieli! sajiSe vacebic Cemze iyos, pirdapir Sotlandiidan... ise, rom icode, gocemiT, Cemi papi-papis-papa jvarosani iyo da didgoris velze ibrZoda TqvenianebTan _ didgori xo gagigia? _ rogor ara, iqac miZovebia cxvari, sanam aqeT govidodio, _ ixtibari ar gaitexa komblem. _ saerToc bevri gvaq _ es mTebio, gudastvirebio, boxoxebio... CaRlevac gviyvarso _ Tavisas mierekeboda jvarosanTa STamomavali. _ kacebi Cvenca varT da daTvis bewvis qudic gvxuravs _ Cveni dedoflis sasaxlesTan, aRlumebze mainc ar mogikravs Tvalio? _ e-e-e... aba ra vici, mokluli daTvis tyavSi jer ar minaxivxarTo da... _ gakenwla komblem. _ Cvenze ambob magaso?! _ emcxeTa gadamTiels, _ Tqven rom aqaur lom-vefxvebs daerieT, viTomc sul vefxistyaosnebi myavdeT, da qedsiqidan gosul daTvs ki sul baba-baba uZaxeT, rato aqamde ar gadagWamaT yvelanio. _ rame iyos, arc Tqven aklebdiT tkbil xmasao, _ Caiburtyuna komblem. _ dokumenturad dadasturebuli samxili gvWirdebodao, _ treningi Cautara imanom, _ sanam faqtze ar daiWer, qurdic ar ari _ CvenSi sxvanairad ar mosulao... axla ager maq yvelaferi videoze aRbeWdili, Sen oRond mxarSi amomideq, nadirobis civilizebul formebs eziare da yvelaferi OK iqnebao. dahkres xeli da mTebs ori mxridan mouares. midis komble da ras xedavs _ didi mura daTvi wamogorebula kordze da Rmuis Cum-Cumad. _ ra dagmarTniao? _ ekiTxeba.
393
_ naRvlis buSti mawuxebso, _ Tavi Seacoda daTuniam. _ iqneba da kuWiao? _ CaeZia komble, _ cxvris dumaSi Semwvarma xorcma icis xolmeo. Tanac, moparuli cxvris xorci xom ormagad awveba kuWso... _ ar daijero, Cveni erTmaneTze gadamtereba mosdomebiaT viRac-viRaceebs da egaao! _ video-samxilebi ro dagidon, maSin raRas ityvio? _ Cemze vin risi damdebia, Tu Zma xar _ WianWvelasTvis ar damidgams jer fexi da Taflsac ki ar vparav futkrebs, aqeT moaqvT pativiscemis niSnad! _ ra vi, ager mTis ZirSi erTi vinme stumari kaci Semxvda, Senze iseTebi melaparaka, Tmebi damidga yalyzeo... _ magaT ujereb Seno?! _ gadairia daTvi, _ egeni megobrebSi Cortis CamogdebiT arian cnobilni, dawanwaleben mTel msoflioSi da rac cudad devs, sul Tavisi goniaT; xorcs saTofeze ar vekarebi, vegeterianeli var _ Tafli, giorgobebze ZmakacebSi TiTo sirCa Taflis arayi da misi jani! kide mayvali, kenkra, rko, soko da ra vici... tyeSi saWmels ra gamolevs, emag xolesteriniani1 ubedurebidan ki RmerTma damifaroso. ise WikWikebda, erTi piroba kombles eWvic ki Seepara: marTla raRacas xo ar mamaZaRlobs is viRacaao. _ ise, rame ro iyos, _ Seapara daTvma nirwamxdar kombles, _ mainc CemTan megobroba gerCivnos gadamTielebs: mezoblebi varT bolo -bolo; Sen erTi uremi kai kombali gamoTale _ ai, bzisa Tu iqna, mTlad ukeTesi _ xalxur rewvas didi gasavali aq, xeliT nakeTeb rame-rumeebze Wkuas kargaven eg ucxoelebi da Tqveneburi kombalic xom ganTqmulia msoflioSio; amasobaSi turizmic ayvavdeba da saerTod, am uazro mwyemsobas SeeSvi, ar mocde _ Tale komblebi, faras ki me Cavibareb da namatiT Cagabarebo. “gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubario” _ sulmnaTi rusTvelisa ara gsmeniaT? am Cvens kombles ki gvelobisa ra ecxo, cxvari iyo namdvili... daujera, endo da... ende! kargi turac daiWira: 1
qolesterini – zedmetcximovani sakvebisagan gamowveuli Zaan cudi rame.
394
erT dResac rom aakiTxa daTvs, rogor midis Cveni partniorobis saqmeo, ras xedavs _ ris komblebi, ra fara _ am Cvens daTvs yvelaferi dauniavebia _ aRarc komblebia, aRarc cxvari da aRarc cxvris tyavi _ dauiRliavebia da wauRia CrdiloeTSi: iq fafaxebis biznesi auwyvia da SeTavsebiT, Taflis aryis kontrabanda ar dauwyia qedgaRmel turebTan?! garda amisa, es _ raWuli lorio, es Taflio, xe-tyeo da ra ara _ boroti enebi mere imasac ambobdnen, Tovlsac ki ezideboda qedgadaRma _ zamTris olimpiadisTvis, nawils kide dubaiSi hyidda ekologiurad sufTa sasmel wylado... es kide araferi, kbili ro atkivdeboda, gazis milebs da eleqtrogadamcemis kabelebs Rrnida Turme da zamTarSi ase Seatova yinvas mTeli es mxare! komble aqeT eca, iqiT eca, patrulma _ Cveni manqanebi orxidiani ki araa, mokvlevis Casatareblad iq ver avalTo; mezoblebma _ Tof-iaraRi CamogvarTves da nadirobac agvikrZales _ eg Tqveni saqme araaao... mokled, Sav dReSi Cavarda da erTxelac, isev im ucxoels ar gadaeyara? _ gadamrevT Tqveno! _ Seicxada ucxoelma, _ es oxeri, argonavtebma erTi kinkila tyavi waiRes da aqamde ver moginelebiaT, aman ki mTeli fara gaatyava, xorci da rqa ar dagitovaT da _ viTomc araferi! gamotyvreboda Taviseburad da Zinavs albaT se tkbilado... _ eh, isev me Tu giSveli, Tore cudadaa Tqveni saqmeo, _ amoioxra mere, _ ar gyolia Sen Cems meti patroni da gulSematkivari! mokled, axla ras vSvebiT: tradiciul, kombliT daJvepis meTodebze uars vambobT _ verc saerTaSoriso Tanamegobroba gagvigebs da cxovelTa dacvis ligac Tavisas gaaxurebs... Tanamedrove, humanuri xerxebiT unda movuRoT magas bolo! mokled, aseTi gegma dasaxa: daTvs tabla sufraze vpatiJobT _ eg imisTana msunagi vinmea, uaris Tqma ar arsebobso; erTi yuTi naRdi Sotlandiur viski da ambavi Cemzea, xinklebi da pur-marili kide Sen ikisre _ eg Cemisa marTla vegeterianeli xo ar ggoniao?! _ mere magiT ra xeirio? _ gulubryvilod ikiTxa uazro drostarebaze gulacruebulma komblem. _ merem ikiTxos meresi, macale da naxavo... daTvsac mogaSorebT, jildosac Cagaxuteb da erT karg qeifsac gamovrCebiTo. dayabulda komble da viTomc araferi _ yofil partniors mobilurze daumesija: sada xar kaco, sad damekarge, am SabaTs patara purmarili maq da icode, ar damaRalato _ xo ici, uSenod lukma ar gadamiva yelSio... im msunagmac _ Cemi ra midis, guli ki daTvisa maq, mara mglis madao da sxvis xarjze qeifs naCvevi, iolad wamoego anwuxze...
395
kombles ise gadaexvia, viTom misi arc vali qonoda, arc vaxSi... mere ucxoel stumarsac kai ZmakaciviT dahkra mxarze tori, du iu spik ingliSo? – CaekiTxa interesiT da sufris TavSic gamoiWima. egreve, jer naxevari yuTi viski Caisxa xaxaSi, zed megruli ajikac miayola, Wuta Tvalebi gocvenaze gauxda, iqve molze wamokotrialda da mohyva bRavils: Широка страна моя родная – Много в ней озер, морей и рек... mere WaRara mTebis daTovlil mwvervalebs miaSterda, Tvalze cremli moeria da... Ах, ты степь широкая-o _ dascxo... oRond egaa, sevdas maleve moeria da saqmeze gadavida: oxSivrians arc gapiwkinebuli xinkali miaklo, arc cvrian mwvadsa Tu bade-qonSi gaxveul gul-RviZlze gaudvia TavpatiJi da cxeli yaurmiTac kargad CaiTuTqa yeli... amdeni veRar moinela, gaskda borjomis smiT, gaebera muceli, nawlavebis gadaxlarTva daemarTa da waiRo werilica da Tqveni Wiric _ gavida gaRma! daTvis tyavi, rogorc wesia, prezidents aaxles _ iman kide grZelzegrZeli, garna dinamiuri sityva warmoTqva daTvis tyavSi gaxveuli mglebis Taobaze, specialuri batalionis Seqmnac brZana, romelic daTvs ki ara, uvizod Cits aRar goafrenda am mxareSi; sasazRvro-gasamxedroebuli banak/regionis gubernatorad, uzenaesi dekretiT, TviT Cveni komble dainiSna, xolo misi kiltosani megobari _ ama regionis instruqtor-meTvalyured da uSualod prezidents daqvemdebarebuli, sapatio daTvisbewvqudiani Tofosnebis razmis winamZRolad ganamwesa (ormagi moqalaqeobis miRebis mere, rasakvirvelia). komblec Cveuli pasuxismgeblobiT moekida dakisrebul movaleobas da saqmec gonivrulad aawyo: upirveles yovlisa, TavisTan komisariatebi gaauqma da jarSi gawveva mxolod gamocdebis CabarebiT xdeboda (kompiuteri, daxasiaTeba ubnis rwmunebulisagan, unar-Cvevebi). imdenad Seuvali gaxldaT da principuli, arc vinme naTesav-megobris Svilsa Tu gindac axlobelze nacnoboba/proteqcia ar Wrida. ar gadioda arc xvewna-mudara, arc “zevidan” rekva da arc ram saboZvari... aSenda da ayvavda iqauroba; egaa rom xandaxan, aTiaTasSi erTxel, erTi-ori gzaabneuli, ucxo TviTmfrinavi Tu Semobodialdeboda xolme kombles misaxed sahaero sivrceSi, imaTi Camogdebuli bombebi kide jiutad ar feTqdeboda da naWer-naWer, TurqeTSi iyideboda jarTad... maS!
Wiri iqa, lxini aqa, qato iqa, fqvili aqa!
396
397
nacarqeqia internetSi
Tavi I am Cven gmirs saxelad merabi erqva, gvarad alvani gaxldaT da Tavisi saxelovani winaprisa bevri araferi icoda _ cxovrobda TavisTvis bednierad da udardelad vera-vakis gasayarze, mamis danatovar Zvel, buxrian saxlSi, dros ZiriTadad qeifSi klavda da kai gvariani msmelis saxelic qonda dagdebuli; nabaxusevze ki xan wignebis, xan kidev nacris qeqviT iqcevda Tavs.1 nacarqeqiac magitom Searqves. ar damiwyoT axla, am patiosan, ZirZvel Tbilisels internetSi ra undodao?! gvacaleT, batono _ sul wvrilad mogaxsenebT yvelafers... TeTri melas2 rCeviT bankSi Setanilma danazogebma Cailuris wyali rom dalia da qeifs viRa Civis, Tavis rCenac ki gauWirda, aiRo da mTeli SemorCenili avla-dideba sanaosnos biznesSi daabanda. oRond am saqmisac bevri araferi gaegeboda da TviTon ulvaSze rom endoboda sxvas, swored im sxvebma, ukacrauli pasuxia da “gadaagdes”, unamusod gaacures da bolos mTlad mSralze datoves: ise wauvida saqme, iZulebuli gaxda, mamiseuli saxl-karic gaeyida... yvelafers moiklebda, oRond ubuxrod cxovreba ver warmoedgina, amitom erTi mocucqnuli, oRond buxriani oTaxi iqirava sadRac gareubanSi _ Zveleburad miujdeboda xolme, qeqavda nacars, kbilebs akraWunebda da SigadaSig, TavisTvis burtyunebda: “icodeT, aravis araferi SeeSalos _ me-ra-b-al-vani var, me-ra-b-alvanio...” viTom sadardebeli aklda, erTxelac meriidan gigis biWebi daadgnen _ am binis yofil mepatrones buxari ukanonod hqonia gaWrili jer kidev im saukuneSi da axla samarTali unda aRsdges, piradad meris sagangebo brZanebulebiT, sakvamuri unda mogingrioT, buxari _ davluqoTo. erTi isic iTqvas, aTasi bodiSi ki uxades _ 1
Tumca mavani (gvars ar davasaxeleb _ ganaTlebis Cveni yofili ministri, magaliTad) ase ambobda _ eg mainc erTi da igiveao... 2
edo babus eZaxdnen ase _ moferebiT...
398
Cven patara xalxi varT, vin ras gvekiTxeba, ufrosebis brZanebas vasrulebTo... mere daamates _ sul xom ar vSliT, Cemo batono, gqondeT, isargebleT, oRond cecxls ki veRar daanTebT Sigo. merab alvanma, rogorc Cveneburi stumar-mapinZlobis wesia, iqeT moubodiSa SewuxebisTvis, TiTo Wiqa Caic SesTavaza, gaikvirva kidec _ ver gamigia, ras erCian am patiosan xalxs, mSvenieri kargi zrdili axalgazrdebi ariano... oRond mere, rom gaistumra, raRac ki emcxeTa gulSi _ cecxli Tu ar davanTe Sig, es buxari riRas maqnisia, zamTarSi ar gamaTbobs da ase saguldagulod daluquli, zafxulSi saventilaciodac aRar gamomadgebao. am gaWirvebaSi erTi, massaviT xelmokle da SeWirvebuli megobari mainc SerCenoda Cvens nacarqeqias, sabavSvo baRidan TanSezrdili qaixosro da imas SesCivla _ ase da asea saqme, Cveni xe-tye xom gaizida, SeSa sanTliT saZebari gaxda, nacaric Semomefanta da axla gaciebuli buxariRa SemrCa, isic _ daluqulio! qaixosrom _ me ra mabadia, riTi giSvelo, erTi dafexvili, adam da evas droindeli, jabaxana kompiuteri maq, aRarafrad margia, mainc saberZneTs mivdivar forToxlis sakrefad da iqneb Sen moixmaroo... Sexval internetSi, iCeTaveb, xalxs gaicnob, ase CeTaobaCeTaobiT iqneba mere Senc gamoadge vinmes rameSi! bolo-bolo, nacris kargad mqeqavi kaci arc internetSi daikargeba, ase gamigia meo... es ambavi WkuaSi daujda nacarqeqias, wamoiRo megobris kompiuteri, procesori gauqmebul buxarSi Setena _ zedmet adgils mainc aRar daiWerso, monitori _ adre fexebis Sesawyobad gamoTlil jorkoze Semodo, xelSi Tagunia-mausi moimarjva, Sevida internetSi da... gaqra kaci _ daikarga!.. mas mere, karga xani arc aRaravis moukravs imisTvis Tvali.
Tavi II aforiaqda mTeli ubani _ ra iqna es kaci, sad daikargao... imisi sakvamuridan bolis amosvlas aRaravin eloda, oRond binidan CamiCumic rom ar ismoda, aman SeaSfoTa sruliad samezoblo. am dros ki Cveni gmiri sait-sait daborialobda gzaabneuli da vinme Wkvian kacs eZebda _ egeba da damakvalianos rogormeo. bevrisa-
399
gan gaegona: internetSi erTxel moxvedrili, mere da mere nebismier kiTxvaze TviTon poulob pasuxso. bevri iara Tu cota iara, xedavs _ xramia, gaRma ki adamianioboba sakuTar qselSi gaxlarTula Tavian-fexianad. nacarqeqia aqeT eca, iqiT eca, verc skip-i qna da verc skupi, mokled _ CixSia. _ Back miecio, _ gamosZaxa spaidermenma. _ CvenSi eg ar mosulao, _ iukadrisa nacarqeqiam, iSvira fexi da rom egona, Forward mivecio, Slip gamouvida da Sig xramSi ar durTa Tavi? bedze, rbilad daeca, damSrali mdinaris silian fskerze. iqve boTli egdo, naRdad raRac antikvari _ cvilis beWdiT dabeWdili; axsna da ras xedavs, erTi sawyali jini ar gaWedila boTlis yelSi?!. wlobiT uZraoba-usaqmobisagan ise Sevseboda ferdebi, veRarc iqiT iyo da veRarc aqeT. _ mand rogor moxvdio? _ gaikvirva nacarqeqiam. _ maS huriebs3 vin daiWers, kargo _ boTlebSi xom sul jinebi vzivarT… anu, vsxedvarT da zians aravis vayenebT!. naRdad ase yofila es da Tu Cemi Zma xar, miSvele rameo, _ SehRaRada jinma. miixedmoixeda nacarqeqiam, magram Escape-s versad miagno. erTi am programis dedaco _ mozrdil riyis qvas daavlo xeli, boTli miamsxria da jinic gaaTavisufla. _ marad Sens msaxurad migule, ugonebaTmaxvilesoo _ Tavi mdablad daukra jinma, Tan iSmuSneboda _ etyoba, gvarianad moxvedroda beWebSi... _ romeli xonTqari me mnaxe, msaxurebi davixvio... awi boTlSi mainc veRaravin Cagsvams, Tavisufali kaci _ fui, es ra vTqvi _ jini xar, hoda eger, im gamwerebuli jeelis gamoxsnaSi damexmare, eg iqneba Seni madlobac da keTili samsaxurico _ miugo nacarqeqiam. _ agaSenebs alahi, magas rogor dagzardebio, _ Tqva jinma, nacarqeqia daiiRliava, cimcim aitaca kldis wverze da spaidermenic gamoixsnes. mere samive erTad gauyva virtualur gzas. bevri iares Tu cota, erT daWaobebul dablobs miadgnen. am WaobSi Turme cno3
mahmadianuri mrwamsiT _ samoTxis lamazmanebi.
400
badsaxiani vinme goblini Sreki saxlobda. erTob mowyenilsa da martoobisagan Tavgabezrebuls, misi tom-jilagis ara qali ar mihyveboda colad _ cxvirs ibzuebdnen, mand ra gvacxovrebs, xom dagvWama koRomo... da farulis natvriT sul amas natrobda Srekic _ erTi es oxeri WanWrobi daSrebodeso. nacarqeqiam gulTan axlos miitana goblinis satkivari: maxsovs, erTi qali mec Semiyvarda nametnavad, magram arc me wamomyva _ naqiravebSi ver vicxovrebo... _ e-e, saqme ro saqmeze midges, Waobis amoSrobas ra unda, _ gmirTa varams veRar gauZlo jinma, _ Sen isa Tqvi, mere Tu ixarebs zed rame? _ Sansi araao, _ imedi gadauwura spaidermenma, _ Crdiloeli qondriskacis, orTava boroti jadosanis avi Tvali adgas aqaurobas! Tqven ra ggoniaT, magis agentebis devnas gadavyevi me _ vifiqre, axla Cemi droa-meTqi da ar gamabes sakuTari xeliT gabmul qselSi? mokled, jer eg jado unda aixsnaso. _ daiJina. _ mere, eg rogor moxdebao? _ ikiTxes erTxmad. _ rogor da, im wuwuraq hari poters ro raRac Wkvianuri qva qonia, filosofiuri qvas eZaxis mgoni, sinamdvileSi keTildReobis generatoria ubralo, adre Sios maransac ityodnen Zvelebi da is Tu uSvelis Cven gaWirvebas! azrze ara var, sad iSova. masonebis4 naboZebi Tua. ise, magari ramea _ wyals Rvinod gadaaqcevs, Rvinos _ wamlad, gaCexil tyeebs da gapartaxebul miwas _ walkotad, gayalbebul arCevnebs gaasworebs da saerTod... magram rad ginda, xelidan gaagdebineb?! sul gadaaviwyda, oblobaSi roa gazrdili, raRac proglomasti5 gamxdara da auCemebia _ jer saqme maCveneT Tqveni gakeTebuli da qvis Txoveba iqneba, NATO-Si Sesvla Tu evrogaerTianebaSi gawevrianeba, eg mereo... _ magari angariSiani vinmea eg Cemisa, marTali xaro, _ kveri daukra spaidermenma. _ e-eh, planetas egeni marTaven da ra ginda, rom qnao, _ yurebi Camoyara Srekma.
4 5
magari ucnauri Ziebi, mSenebel-kalatozTa saZmo, odiTganve soflis Senebaze rom deben Tavs.
protestant-globalist-masoni; ras niSnavs, jer bolomde Cvenc ar gvesmis kargad (red. Sen.)
401
_ wavideT, davelaparakoT, kacurad vuTxraT erTi-ori sityva, gagebis ambavia bolo-bolo _ sityva Caagdo nacarqeqiam, _ “gvelsa xvreliT amoiyvans ena tkbilad moubari!” _ ar gagigiaTo? _ arao, _ miuges isev erTxmad da Caudgnen kvalSi.
Tavi III
bevri iares Tu cota iares, marTla zRaprul qveyanas miadgnen: gzebs xelaxla dageba ar Wirdeboda, quCebs SampuniT recxavdnen, celofanis parks ver ipovidi se dagdebuls, manqanebi fexiT mosiaruleebs gzas uTmobdnen da xalxi kide mxolod gadasasvlelebze gadadioda da isic _ mwvane Suqze! b-nma h. poterma, iqaurobis gamgebelma, didis pativiT miiRo stumrebi _ razea batonebo laparaki, qveyana rac meti iqneba wesisa da rigis mimdevari, moqalaqeebi _ saRi azris yurRebi, rac meti Waobi amoSreba, gzebi daigeba, stumar-maspinZloba momravldeba, turizmi ayvavdeba, magas ra jobso! oRond es miTxariT, Tavad Tqven risi gamkeTeblebi xarT, ra givargaT Tqvens mxareSio. _ rogor Tu ra! _ yinCad miugo nacarqeqiam, _ Cveni Rvino gamnTqmulia msoflioSi da sma-Wamac sanaqebo viciT _ sxvebi Tu pataras wakiknian da mere Wiqa RviniT ikoklozineben yels, CvenSi jer sasmiss davewafebiT xolme da lukmas mere mivatanT _ emand farcagi6 ram araferi SegvemTxvaso... _ di-i-dad ucnauri sma gcodniaTo, _ gaikvirva b-nma poterma. _ Tu gnebavT, gavejibroTo _ ajaxa nacarqeqiam, _ nebismieri tevadobis WurWeli momeciT, rac ki sasmisad gamodgeba da mere Cven viciT... merab alvani var, aravisSi SegeSaloTo!
Sen ra balvanic xar, ki getyobao, _ gaifiqra mister poterma, eSmakurad CaeRima da _ batoni brZandebio, _ uTxra stumars. _ ai, Cvens muzeumSi mamontis marcxena eSvis yanwi Zevs, aqaur meleqs/ meistorieebs rom hkiTxo, uxsovar droSi Cvens erovnul gmirTa-gmirs dauclia da erTi zRapruli, ca-firuz xmeleT-zurmuxtovan ucxo
6
cudi ram, avi znisa.
402
qveynidan jildod wamouRia... Tu mag yanws yvela jeri-jerze dacliT, airCie, _ ginda yanwi, ginda qva-generatori _ mTeli 10 wliT, SeRavaTiani ijaris ambavSi dagiTmobTo. _ mosulao, dayabulda nacarqeqia. _ ras Svebi, gadairieo?! _ ayvirda Sreki, _ magis damlevi romeli varT, xo dagviskda kuWebio... _ geubnebodiT me Tqven, ufaso yveli marto saTagurSiao, _ kveri daukra obobam. _ naxevari cxovreba boTlSi maq gatarebuli, me kide Rvino da loToba mindao?!. _ Tavi moisawyla jinmac. _ kargi, ho! sircxvilia... marto davlev yvelas magivrad _ Zma ZmisTvisao, Sav dRisTvisao _ arc es gagigiaT?! e frend in niid iz a friend indiid! –saxeldaxelod mouTargmna kidec nacarqeqiam. _ eg mgoni kio, _ Tavebi dauqnies megobrebma da dayabuldnen. ‘Delete!’ _ Tqva nacarqeqiam jadosnuri sityva da yanwis tuCs sakuTari tuCi daaweba. erTi rom dacala, harim Tvalebi aafaxula, meoreze _ saTvaleebi daiorTqla, gawminda da mere isev daikosa cxvirze, mesameze _ bakalavris qudi moiSvlipa da gaognebulma WmuWvna dauwyo; meoTxe yanwic rom daicala, nacarqeqiam _ CvenSi wyvilze gaCereba ar ician da erTsac, Tu ginda, Sens saxelze davlevo! _ am Cems diplomian mCxibav-jadosnobas ra vuTxari, ra tyuilad miwvalia amdeni welio! _ wamoiZaxa mister poterma. _ koferfild-vadaWkorias wyvil-wyvilad daudgeT Tvali, ase uceb amden siTxes egeni gaaqrobdneno?! _ aha Sen es yanwi, aha Sen es qva da es bakalavris qudic alali iyos Senzeo... Seudgnen Cvens gmirs aqeT-iqidan mxrebSi Zmakacebi da gamoswies Srekis samosaxlosken, iq misulebs ki Waobis nasaxic aRar daxvdaT! raRa Cara iyo _ male imis qorwilSic moilxines _ goblins vinme berZeni qali elenes moyvana gadaewyvita colad da qveynis oTxiv kuTxiT moewvia kidec virtualuri stumrebi _ maT Soris, colis mxridan, swored Cveni qaixosro ar aRmoCnda mayarSi?! elinebi7 odiT-
7
antikuri, anu Zveli xanis saberZneTis mosaxleoba.
403
ganve afasebdnen Turme qarTvel msmelebs da masac Tamadis uebro moadgilis saxeli hqonia gagdebuli. erTmaneTs danatrebulma, ubedobiT ucxo mxares gadaxvewilma Tanamemamuleebma gvariani dro atares _ goblin-jin-oboba ar darCaT dauTrobeli! mere, TviTonac rom Seqeifiandnen da erTi-ori sufrulic SemosZaxes, iseTi sevda SemoawvaT da ise moenatraT WaRara Tbilisi, nefe-patarZlis didi xvewnamudaris miuxedavad _ uTqvenod aq cxovrebas ra fasi eqnebao _ mainc xeli-xel gadaxveulebi, bancal-bancaliT gamouyvnen internetidan Sinisken mimaval gzas: mego-o-brebo! megobrebo gSordebi-iT... Sin mivdivarT, mivalT gemSvidobebi-iT! inter-neto _ ra kargis ra-ma xaro-o... ime-dia _ xSirad dageCeTebi-i-i-T!..
yanwi, raRa Tqma unda, wamoiRes _ aba magas rogor Seeleodnen da filosofiuri qva ki, igive keTildReobis generatori, axaldaojaxebul Sreks ufeSqaSes _ “aba me ra Sav qvad minda, sal kldeebs magaSi gavcvli?! yanwi iyos da gageba, danarCens TavisiT moevlebao...” _ Zmakacs saCuqari ar daamadla nacarqeqiam. _ egrea, jigari xaro! _ beWedi dausva mis sityvebs qaixosrom, _ arc me var berZeni fermeri da arc Sen myevxar bili geitsi _ oriveni bedkruli iberiis Svilebi varT! wamo, iq dro Seicvala, axal xelisuflebas Cvennairi, ucxoeTSi naswavli xalxi sWirdeba, gverdSi davudgeTo. bolo-bolo, eg komputeri me gaCuqe da meve gagiyvan aqedano. _ xia Restart-s da isev im naqiravebSi ar amoyves Tavi?! gaixara nacarqeqiam, mamontis yanwi romeliRac kulturis fonds gadasca usasyidlod, samagierod axali, buxriani biniT daasaCuqres da qaixosroc informaciuli menejmentis ustabaSad miiwvies imave fondSi _ Sesabamisi anazRaurebiT, rasakvirvelia... oRond saqme isaa, internetidan gamosvlisas, Cvens qaixosros Turme Save-is micemac ar daviwynia da nacarqeqias binidan Sebindebisas dRemde moismis xolme ucnauri roxroxi, dilauTenia ki viRaca mokleze, saxurav-saxurav mixtunaobs oriod yuTi Caciebuli “yazbegis” mosatanad, ar cxreba mravalxmiani simRera da gamxiarulebuli buxridan erTad amodis kvamli da cvriani mwvadis surneli... xo iZaxda kaci _ aravis araferi SegeSaloTo _ ar gamodga marTali?.
404
kbilis gasakravi
405
406
Targmani Tu grantiylapioba?
Cveulebisamebr, uaryofiTi saredaqcio daskvna sayovelTaod miRebuli formuliT iwyeba xolme: "samwuxarod..." da a.S. am konkretul SemTxvevaSi ki samwuxaro mxolod isaa, rom "Ria sazogadoeba _ saqarTvelos fondis" koordinatorTan unda damezustebina, namdvilad dasrulebuli Targmani gomces, Tu raRac gaugebrobis gamoisobiT, pirveladi xelnaweri, anu e.w. “Savi piri” xom ar Camivarda xelT... pasuxi aseTi gaxldaT _ rogor gekadrebaT, eg Targmani ukve re-
daqtirebulia, honoraric gadaxdili da axla mxolod dastambvis sakiTxsRa ganvixilavTo! xelnaweris (sic!) zogierTi gverdi imdenad gakruli xeliTaa Sevsebuli, xandaxan eWvi mipyrobda, marTla aseTi sisulele ewera Sig, Tu Tavad ver vaxerxebdi teqstis sworad amokiTxvas... amas daumateT raRac-raRac variantebi, romelTa Soris arCevanis gasakeTeblad Tavi aRar Seuwuxebia “mTargmnels”, viRac aSkarad gareSes mier Casmuli urTierTsawinaaRmdego stilisturi Casworebebi, gamotovebuli an, ubralod, uTargmnelad datovebuli mTeli pasaJebi da suraTi, vfiqrob, naTeli xdeba... isic iTqvas, rac ufro TvalSisacemia lafsusi da rac ufro metad sacduria igi recenzentisaTvis saqilikod, miT advilia misi SemCneva da gasworeba redaqtorisTvis, magram Tu maT raodenobas gaviTvaliswinebT, aq ukve redaqtori ki ara, sxva mTargmnelia saWiro. amitomac magaliTebis raime klasifikaciis mixedviT motanas, vfiqrobT, azri ara aqvs; ubralod, nebsiTi wesiT davafiqsireb mxolod maT, romlebic gadafurcvlisTanave momxvda TvalSi da romelTa msgavsic, darwmunebuli iyaviT, nebismier gverdze SegiZliaT aRmoaCinoT: 1.saerTod gamotovebulia Tavi Cultural Roots (p.9). 2.aseve gamotovebulia IX Tavis saTauri _ The Angel of History. 3.sakuTar "mesiuri dros" Tavadac daueWvebia da iqve, etyoba samomavlod, dedniseuli Messianic time miuweria... 5. “...mTavari arc Taviseburi barabaduri (!) arc pagani ar iyo, romlebic saxelmwifos mniSvnelovani interesis sagans warmoadgendnen, da romelTanac mas mxolod arqeologiuri kavSiri hqonda. (gv. 136)
407
aq azri, stili Tu gramatika-marTlweris moTxovnebi iqiT iyos da, mTargmnels barabuduri da pagan (ingl. warmarTi) orive xuroTmoZRvrebis Zegli hgonia! am mosazrebas gvimtkicebs iqve, sul oriod striqonis Semdeg gakeTebuli daskvna: "saboloo logikuri Sedegi logo gaxldaT _ paganisa Tu filipinebisa". (dagenacvle! g.W.) 6. man Seqmna "uZvelesi monumentebis jgufi, am klasifikaciis SigniT segmentirebuli, geografiuli-demografiuli niderlanduri indoeTisa (!) da britanuli burmis (!) oTxkuTxedi. (avoe! g.W.) gv. 135. dedanSi Caxedvis gareSe, piradad CemTvis am abdaubdis gageba, ubralod, SeuZlebeli aRmoCnda: It created the series "Ancient Monuments", segmented within the classificatory, geographic-demographic box "Netherlands Indies", and "British Burma". (p. 185). 7. ai, rac Seexeba debulebas, TiTqos "kolonialuri saxelmwifo
ara mxolod iswrafvoda sakuTari kontrolis qveS srulyofili vizualurobis adamianuri peizaJis Seqmnas" _ aq ukve, vgoneb, dedanmac ver gviSvelos... (iqve).
8. Tumca, unda mogaxsenoT, alag-alag mTargmnelis keTilsindisiereba pirdapir gulisamaCuyebelia: "rumineli da Thai _ (egeni vinaa, ar vici) erTnairad igeben + niSans". {RmerTmani, swored ase weria! g.W.} arcodna arcodvaao, gamigia; magram roca wignSi erTi 30-jer mainc Segxvdeba sityva Thailand da miawer _ Thai raia ar vicio _ e.i raRac vera xar, rom unda iyo, mTlad ise... sakuTari Wkua dasarigeblad aravisTvis memeteba, magram zogadad, amgvari teqstis saTargmnelad jer albaT imiT unda daiwyo kacma, rom gaiazro, rodis da rogor moixmaro cnebebi erovneba, erovnuloba, erovnuli da nacia, nacionaluri, nacionalisturi... Torem ra gamodis? ra da amgvari ram:
"TiTqmis yovel wels gaerTianebuli erebi (!) axal wevrebs (!!) ierteben (!!!) da mravali "Zveli eri" ki, romelic erT dros erT mTlianobas warmoadgenda, axla "qve"-erebad aris dayofili TavianT farglebs SigniT, naciebad, romlebic erT mSvenier dRes am qvenacion408
alurobis gauqmebas lamoben.” (gv. 2); da iqve: "marqsistuli moZraobebi da qveynebi eswrafvian ara mxolod formiT, SinaarsiTac nacionaluri xasiaTis gaxdnen, e.i. nacionalisturi". marTalia, erovnulisa da nacionaluris, rogorc cnebebis xmareba CvenSi imdenadaa gza-kval areuli, rom oficialurad gvaqvs erovnuli cirki, erovnuli zooparki da a.S., magram es veraferi TavismarTleba iqneboda... mokled da martivad, imis Tqma msurs, rom fraza _ "ratom aris burJuaziis es kategoria (segmenti) Teoriulad mniSvnelovani, roca igi saxeldebuli da gansazRvrulia warmodgenili urTierTobebis TvalsazrisiT" (gv. 3) _ gamonaklisi ki ara, sworedac damaxasiaTebelia winamdebare “TargmanisaTvis”.
da bolos, avyiaobaSi Tu ar CamomerTmeva, erTi rioSi margalitic:
"Cemis azriT, ptolomeis cdaSi "gadaerCina fenomeni" _ orive _ marqsistuli da liberaluri Teoria, _ sustadaa warmodgenili da saswrafod moiTxovs (verbatim! g.W.) momavalSi kopernikis Teoriisaken reorientirebas". (gv. 3).
RmerTmani, aRaraferi meTqmis.
PS: oRond aq erTi mzakvruli SekiTxvac – vTqvaT, naxevari wlis manZilze (amaze swrafad 300-gverdiani wignis dakveTa-Targmnamowoneba-redaqtireba naRdad ver moxerxdeboda!) rogoria fondis sagamomcemlo ganyofilebis erTi oficris, eqspertTa sabWos Tundac erTi romelime wevrisa da bordis aseve erTi wevris jamuri xelfasi? rogor davijero, rom maT Tundac erTxel mainc gaexsnaT WuWyianzuzRiani xelnaweriT (raic fondis wesdebiTaa akrZaluli!) savse es saqaRalde da mere sufTa sindisiT miecaT “mTargmnelisTvis” misi kuTvnili honorari? da axla kidev gamomcemloba “cis nams” ∗ dasastambi fuli surT gadauxadon?! Tumca, rogorc ityvian _ maTi ra midis ro?..
409
PPS: aranakleb niSandoblivi gaxldaT “fondSi” mokalaTebuli Cemi nacnob/megobrebis reaqcia winamdebare daskvnaze: ici, gia _ bevri vicineTo... da ra mere? wigni gamoica da ra xania, SuSiskarian karadaSia Tavmomwoned gamodebuli, fondis maSindelma ustbaSma, uf. darCiaSvilma ki Zaan-Zaan Sors daiWira Cemgan misi gadafurcvlis Txovna _ eg erTaderTi egzemplari SegvrCa, karadis gasaRebi ki dagvekargao... PPPS: ise, vTqvaT da Wkua eyoT, anu _ xelaxla aTargmnines mavans: Sesabamisad, axali honoraris Tanxa da xelfasebis kidev naxevari weli xom unda davumatoT saangariSod?. gaixare... da giSlis mere vinme?!
410
sajoldao qvad... Valeri Chkadua: HOW NOT TO BE AN ALIEN (Jelter-Skelter Mythstories of Georgia)
411
412
II Strangers in the Daylight
What thou givest away is thine; What thou keepest is lost. Shota Rustaveli1 I don’t stick out in Thailand.
Siamese Cat2
In the beginning of the 12th century, king David the Constructor3 - called “Constrictor” by his enemies – the great warrior and politician, and notably famous for his religious tolerance, united the country, fought numerous battles against the invaders and brought crucial victories to Georgia. As was the practice of those times, king David had mercenaries from the North employed in his army. The locals called those foreigners Kivchaks.4 In order to prevent friction between Kivchaks and local population, David gave orders to show hospitality to those outlanders and provide them with most needed things. Here is a story told by a Georgian layman – it is about the times of the abovementioned king David who ruled the country with iron hand, Kivchaks who felt themselves more at ease in Georgia than in their steppes and cultural incompatibility in general. 1
Shota Rustaveli, 12th century poet, an outstanding representative of Georgian Renascence, author of an epic poem The Knight in Panther’s Skin. The book was so popular and highly valued, Georgians used to give it to their daughters as a dowry. 2 Cats don’t talk (Ed.). 3 King David the Constructor, alias David the Builder, also known as “The Sword of Messiah”. Georgia became just about an empire during his reign. In 1121 his 56.000 warriors defeated 300.000-strong allied Muslim army, headed by the Caliph of Baghdad, thus preventing the advance on the Crusaders’ headquarters in Syria-Palestine (Ed.). 4 Kivchaks were nomads roaming North Caucasian plains (Russian name is Polovets/ Kipchak). King David brought 40.000 Kivchak families and settled them in Georgia on condition that each family would provide one warrior for the king’s army. They served king David well, but a century later, circa 1230 they turned coat and ed Jahl-AlEddin’s Arabian-Iranian troops. Their further fate is unclear: either they became assimilated with Georgians or they left the country together with Jahl-Al- Eddin’s retreating army, taking along their families (Ed.). 413
We left town gates an hour ago – my baby doll and me. We got married in autumn and come summer, when roads dried up, she started nagging that she was home-sick and she missed her parents who lived in the nearby village. How could I refuse my angel? So we set off early in the morning and there we were trotting along the waterfront. I felt the dizzy smell of field flowers and bushes in blossom all the way. Slight breeze was lolling treetops lazily and rippling the surface of the river. Every friggin thing around was so quiet you could hear a butterfly fart. I halted my horse to give him a chance to nibble at grass when my lovely – she was riding at my back – started giggling and said: ‘Look at that funny man squatting at the river. He’s lapping water like a dog!’ One glance at his clothes and weapons told me he was a Kivchak serving in king David’s army. Now, those Kivchaks were good warriors but they looked real funny. I was fresh out of army myself and I’d fought alongside them a few times but I still didn’t dig their alien ways, their strange lingo, and their queer faith, which to my mind, was no religion at all. And they often behaved like animals but I kind of respected them for their fighting skills though. Besides, king David’s orders were like, don’t you dare to harass them, make them feel cozy here, and what not. By the way, the king was married to a Kivchak lady,5 so it said it all. Well, who was I to go against king’s orders, anyway? On twigging us the Kivchak rose to his feet – he was a stocky man, built like a brick shit-house – and came up to us. His horse followed him sluggishly. He looked at me with his eyes like two piss-holes in the snow, then stole a glance at my sweetheart and said: ‘Pshrat qlug mleshka clat’.6 ‘I don’t get you, man. Can you speak Georgian?’ – I told him. ‘I do”, he said, ‘Hello, I’m Kivchak’. As if I wouldn’t know! You couldn’t mistake a Kivchak for any other foreigner – they stuck out like sore thumbs in this part of the world. ‘Hello, Kivchak!’ I said, ‘How are you doin’?’ ‘Now that you remind me, not as well as I’d like to. I’m hungry as a steppes wolf.’ – He glanced at my bulging saddlebag and licked his thick lips.
5 6
It’s a historic truth (Ed.). Linguists still argue what language Kivchaks spoke (Ed.). 414
‘Be my guest’, I said and dismounted. When I was helping my wife get down, her dress rode up and her legs – my lovely, she had legs like two exclamation marks – flashed whitely. The Kivchak gaped at her as if it was the first time he saw a live woman. Then he turned to his horse, pulled down a piece of rug he used for his saddle and spread it over the grass. I unpacked my saddlebag and laid out our trip-ration. Three of us my lovely wife, the Kivchak – and –me sat around the makeshift table and had light lunch. I mean, my baby doll and me had light lunch and the Kivchak had a heavy dinner – he gobbled up every frigging thing from smoked beef, goat cheese, hard-boiled eggs and white bread to red wine. He managed to exchange a few words with me at that. He said he’d fought in a couple of battles king David carried against Turks. I told him I had the luck to be part of those campaigns too. ‘I knew you were a warrior at the first sight’, he grunted and looked at me in approval. ‘How come?’ ‘Easy. The way you move and speak’, he smiled to himself. I was puzzled a bit; I had no idea I behaved in any special way, different from others. Looked like he had drunk too much of wine. That red one of mine was the pride of my family, we’d been making it for centuries and it had a bite like a Damascus dagger – half a dozen cups were enough to fell a bull. The Kivchak burped with satisfaction, turned his face that looked like the rear end of my horse and gave an eye to my lovely wife. Now, my baby, apple of my eye, she was a real head-turner – she had two of everything – so I dug his hankering after her. ‘Look, soldier’, he said, staring at my sweetheart, ‘be a real man – give me your woman, will you?’ I was dumbfounded. I lost my speech though I shit-listed that cock-eyed bastard at once. ‘What do you mean, be a real man? Do real men in your tribe give their wives away like domestic animals?’ I glared at him and felt blood rush to my head. ‘Sure they do’, he said and showed his yellow teeth: ‘I’ll give you my horse in exchange. Trust me, it’s a good deal, soldier’. He looked at me like he was sure he’d made an offer I couldn’t refuse. Then he caught my baby by her plait and started smooching her with his dirty turnip-trap. My lovely tried to push him away but she was too weak to get rid of his bear hug. She looked at me as if saying ‘What kind of a man are you, letting the stinking barbarian do this to your wife?!’
415
‘Let her go, you gutter-minded son of a bitch!’ I roared and reached for my sword. As if he’d been waiting for my move, the Kivchak jumped back and turned to me quickly. When he faced me, he was brandishing his crooked scimitar. My sword was half out of its sheath when his weapon flashed like lightning and cut my shoulder. I got real mad. Now, this Kivchak could have been a good warrior but he didn’t know half of the tricks I’d learned during my seven years in the king David’s army. I feinted as if I intended to attack him from the right and when he shifted his weapon to ward my blow, I drove the blade deep in his throat.7 ‘That‘ll teach you to fart in chapel’, I said, withdrew my sword and stepped back. The Kivchak fell to his knees, dropped his scimitar, and started coughing blood. He was half-dead already. ‘All right, soldier’, he said in a hoarse voice. ‘You win. Now you can cut off my ears’. I ed Kivchaks had the custom of cutting off the ears of a defeated enemy but Georgians didn’t see any sense in this kind of medical operation on dead people. ‘Keep your frigging ears to yourself’, I told him and sheathed my sword. The Kivchak fell backward. Then a shadow of a smile touched the corner of his lips. ‘You are a good man, soldier’, he said, ‘Take my horse and my money’. He fumbled inside his jacket and held out a thick purse: ‘These are your rightful trophies’. I didn’t move. He dropped the purse on the ground, looked at me eye to eye for a second or two and then said: “Think of it as a dying man’s request’. He shifted his gaze to my baby doll that had blacked out during our short combat and was now sprawled on the grass. I turned and started towards her to get sure she was all right, when his hoarse whisper stopped me. I came up closer to him to make out what he was trying to say. ‘I did it on purpose’, he mumbled and looked down at his bloodstained chest. ‘I’ve always wanted to know what made you Georgians tick. Now I know’, he said and closed his eyes. ‘What happened?’ My sweetheart’s voice startled me badly. She’d recovered her senses and was standing at my side swaying like a drunk. ‘Curiosity killed the Kivchak’, I told her and petted her pale cheek.
7
Actually, this is where the most popular Georgian folk poem “Encounter with a Kivchak” ends. However, Vano claims that he, being the direct descendant of that very guy who encountered the Kivchak, knows better. He insists the authentic story has been ed from generation to generation in his family and that the ending was tossed away by some romantic and stupid bards (Ed.). 416
Well, that’s nearly all of it, except all my life went ass over tits after that cursed day. The same night we came to her native village, my wife, my beloved, that double-crossing, triple-clutching bitching whore ran away with her former loverboy taking the Kivchak’s purse with her. Then I realized why she had been so double-damned homesick. Too late, I guess. As for me, I had to take to the woods because king’s men started hunting after me for killing a Kivchak. I ed a gang of outlaws and soon became their leader. We used to hold up well-off noblemen and traveling merchants and people made up heroic legends . Folk singers used to chant how worthy we were, robbing only the rich, never the poor. It looked strange to me – who else could we rob, anyway? What a darn thing can you take from a poor man?! But that’s another story and has nothing to do with this one. But I still have to say this: when I had quiet moments between stick ups and getaways, I would often ask myself, what the hell did that arsy-versy Kivchak mean when he said he knew what made me tick?8 Actually, this story has two morals. One: Some people are strange; others are stranger (s). Two: Think twice before you do away with your enemy – he could be doing you a favor. 9
8 9
I’d like to have an answer on that question too (Ed.). How true, how true! (Ed). 417