Gramatica Limbii Polone Gramatyka Polska zsl

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

FONETYKA

1) BUDOWA NARZĄDÓW MOWY Narządy mowy nieruchome: * Tchawica * Krtań * Jama gardłowa * Jama ustna * Jama nosowa * Zęby * Dziąsła * Podniebienie twarde Narządy mowy ruchome: * Wiązadła głosowe * Podniebienie miękkie zakończone języczkiem * Język 2) GŁOSKI, LITERY, SAMOGŁOSKI, SPÓŁGŁOSKI GŁOSKA - najmniejsza słyszalna i mówiona cząstka mowy. LITERA - znak graficzny głoski. Wszystkie głoski dzielimy na samogłoski i spółgłoski. Samogłoski brzmią donośniej i pełniej niż spółgłoski. Samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, ó, y. Spółgłoski: (wszystkie pozostałe, np.: r, h, sz, p, b, ż, m, ć) KLASYFIKACJA GŁOSEK USTNE - przy ich wymawianiu powietrze wydostaje się przez usta, np.: a, e, sz, cz, t, g, h, ś, z. NOSOWE - przy ich wymawianiu powietrze wydostaje się zarówno przez nos jak i przez usta, jest ich 6, są to: ą, ę, m, m', n, n'. DŹWIĘCZNE - przy ich wymawianiu drgają wiązadła głosowe znajdujące się w krtani, np.: ę, b, d, g, h, m, n, dz, ż. BEZDŹWIĘCZNE - przy ich wymowie nie drgają wiązadła głosowe, np.: c, ch, p, t, cz, sz, ś, ć. SPÓŁGŁOSKI TWARDE - to takie, przy których wymawianiu środkowa część języka oddala się do podniebienia, np. p, dz, sz, g, ch, d, t. SPÓŁGŁOSKI MIĘKKIE - to takie, przy których wymawianiu środkowa część języka unosi się ku podniebieniu twardemu, np.: ś, ć, dź, ź, k', g'. 3) ZJAWISKA FONETYCZNE UPODOBNIENIA FONETYCZNE: UBEZDŹWIĘCZNIENIE

1

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI UDŹWIĘCZNIENIE UPROSZCZENIA GRUP SPÓŁGŁOSKOWYCH 4) AKCENT AKCENT WYRAZOWY - jest to mocniejsze wymówienie sylaby w wyrazie. Z reguły pada na 2 sylabę od końca. WYJĄTKI: 3 SYLABĘ OD KOŃCA akcentujemy: w wyrazach zakończonych na -ika, -yka, np.: ma-te-ma-ty-ka. w liczebnikach złożonych zakończonych na -sta, -set, np.: czte-ry-sta. w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasowników w czasie przeszłym, np.: zro-bi-li-śmy, za-śpie-wa-li-ście. w liczbie pojedynczej i w 3 osobie liczby mnogiej czasowników w trybie przypuszczającym, np.: po-szedł-byś. 4 SYLABĘ OD KOŃCA akcentujemy: w 1 i 2 osobie liczby mnogiej czasowników w trybie przypuszczającym, np.: zje-dlibyś-my.

2

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Samogłoski to głoski, przy powstawaniu których uczestniczą jedynie wiązadła głosowe, a strumień powietrza swobodnie przepływa przez kanał głosowy. Charakteryzują się regularnym rozkładem energii akustycznej, mają wyraźną strukturę formantową, która decyduje o ich barwie. Symbole samogłosek w międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA przedstawia poniższa tabela: przednie centralne tylne przymknięte i • y ɨ•ʉ ɯ•u prawie ɪ•ʏ ʊ przymknięte półprzymknię e•ø ɘ•ɵ ɤ•o te średnie ə półotwarte ɛ • œ ɜ•ɞ ʌ•ɔ prawie æ ɐ otwarte otwarte a•ɶ ɑ•ɒ W języku polskim mamy 5 - 8 fonemów samogłoskowych: i, (y), e, a, o, u, (ą), (ę). W tradycyjnych opisach języka polskiego przyjmuje się też, że istnieją co najmniej dwa fonemy samogłoskowe nosowe odpowiadające literom ę i ą. W nowszych opisach fonologii polszczyzny współczesnej fonemów samogłoskowych nosowych nie wymienia się, uznając, że grafemom ę, ą odpowidają w istocie ciągi złożone z dwu fonemów, ustnej samogłoski oraz odpowiedniego fonemu spółgłoskowego. Jeżeli przyjąć w oparciu o poprawną wymowę potoczną, że istnieje 6 polskich fonemów samogłoskowych, to literom (grafemom) samogłoskowym odpowiadają następujące morfemy: • literom i, y - i/y (Litera i może oznaczać również zmiękczenie poprzedniej spółgłoski. Przyjęcie istnienia jednolitego fonemu i/y wymaga przyjęcia istnienia w wyrazach obcych niezależnych fonemów typu r`, t`.); • literom e, a, o - odpowiednio fonemy e, a, o; • literom u, ó - fonem u; • literze ę - fonemy (grupy fonemów) en (np. przed t, s, k), eń (np. przed ć) em (np. przed b), e (np. przed l, ł i na końcu wyrazu); • literze ą - fonemy (grupy fonemów) on (np. przed t, k), oń (np. przed ć) om (np. przed b), o (np. przed l, ł), ą (np. na końcu wyrazu). Fonemowi a odpowiada głoska /a/, fonemowi u - głoska /u/, zaś fonemowi o odpowiada głoska /ɔ/. Fonemowi e odpowiada zasadniczo głoska /ɛ/, ale czasem przyjmuje sie, że między dwiema spółgłoskami miękkimi występuje głoska /e/ (np. w słowie pięć, pierwsze e w siekiera). Co do fonemu i/y, w nagłosie , po samogłosce i po spółgłosce miękkiej (czyli tam, gdzie odpowiada mu litera i) wymawia się /i/, a po spółgłosce twardej (litera y) - /ɨ/. Fonemowi m pojawiającemu się w wymowie ą, ę odpowiada zwykle głoska /m/, fonemowi ń - głoska /ɲ/, a fonemowi n przed spółgłoską głoska /n/ lub /ŋ/. W randze alofonów połączeń ze spółgłoskami nosowymi, przed spółgłoskami szczelinowymi, występują nosowe (nazalizowane) odpowiedniki wszystkich samogłosek ustnych: inżynier, czynsz, kęs, emfaza, awans, kopnąwszy, konstytucja, kunszt, a nawet więź z /ẽ/. Ponadto w wygłosie należy wyraźnie wymawiać ą jak /ɔ/:̃ lecą.

3

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Klasyfikacja samogłosek polskich Podziału można dokonać ze względu na • poziomy ruch języka - s. przednie, środkowe, tylne • pionowy ruch języka - s. wysokie, średnie, niskie • kształt warg - s. płaskie, półokrągłe, okrągłe • udział rezonatora nosowego - s. ustne, nosowe

Fonem to najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka. Fonem może mieć kilka reprezentacji dźwiękowych (alofonów) występujących w różnych kontekstach lub też zamiennie. Pozbawiony własnego znaczenia służy do odróżniania elementów znaczeniowych (morfemów). Każdy fonem jest zespołem cech dystynktywnych pozwalających na odróżnienie go od pozostałych fonemów. Jest abstrakcyjną jednostką systemu fonologicznego, reprezentowaną w wypowiedzeniach przez głoskę. Morfem to najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii. Morfemy mają często kilka postaci fonetycznych - tzw. allomorfów. Morfem jest jednym z uniwersaliów językowych. Istnieją też tzw. morfemy zerowe - nieprzedstawiające sobą żadnego dźwięku. Przykład struktury morfemowej: Robotnicy idą do fabryki • morfem robot - oznaczający pracę • morfem nic - allomorf morfemu nik oznaczającego wykonawcę czynności • morfem y - mianownik liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego, wymusił on wybór formy nic zamiast nik • morfem id - oznaczający poruszanie się • morfem ą - trzecia osoba, liczba mnoga, czas teraźniejszy • morfem do - kierunek ruchu • morfem fabryk - fabryka • morfem i - dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego

fonologiczna między dźwięcznym b i bezdźwięcznym p, zastąpienie jednego członu przez drugi powoduje zmianę funkcji całego wyrażenia.

4

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI MORFOLOGIA

Problemy fleksyjne i składniowe czasowników Podstawową funkcją syntaktyczną czasownika jest funkcja orzeczenia. Może on ją pełnić dzięki swoim formom, które wyrażają takie kategorie gramatyczne, jak czas, tryb, osoba, aspekt, strona i liczba, pozwalające na lokalizację zdania w przestrzeni i czasie, określające strukturę zdania i stosunek mówiącego do jego treści. Czasownik jest najważniejszym członem składniowym a jego odmiana wywołuje szereg wątpliwości, których rozstrzyganie jest o wiele trudniejsze aniżeli w przypadku imiennych części mowy. Składa się na to kilka przyczyn. Po pierwsze, w obrębie koniugacji o wiele silniej działają czynniki zwyczajowe, jedynym obiektywnym kryterium jest kryterium fonetyczno- morfologiczne. Po drugie, paradygmaty koniugacyjne są bardziej skomplikowane niż wzorce deklinacyjne. Wynika to zarówno z większej liczby kategorii wyrażanych formami czasownika jak i odmiennego sposobu ich wyrażania. Np. cechą charakterystyczną elementów fleksyjnych czasownika jest to, że nie są one w jednakowym stopniu syntektyczne. Np. w formie chodziła końcówka –a jest wykładnikiem tylko kategorii osoby, rodzaju i liczby ale nie informuje o tym, w jakim czasie czasownik został użyty. Formę czasu przeszłego sygnalizuje tutaj inny element, a mianowicie sufiks – ł poprzedzający końcówkę., który poza tym żadnej innej funkcji nie pełni . Na podstawie tego przykładu możemy stwierdzić dodatkową cechę swoistą koniugacji, a mianowicie to, że wykładnikiem poszczególnych kategorii gramatycznych są tutaj zarówno końcówki jak i sufiksy, nazywane fleksyjnymi (formotwórczymi). Ich rola polega na tworzeniu nowej formy tego samego wyrazu. Charakterystyczną właściwością czasowników jest także to, że ich formy nie opierają się na jednym temacie podstawowym, modyfikowanym wskutek występujących w nim zmian tematycznych, lecz na dwu zasadniczych tematach – czasu teraźniejszego i czasu przeszłego. Tak więc tryb rozkazujący, imiesłów przymiotnikowy, czynny i przysłówkowy współczesny są oparte na temacie czasu teraźniejszego, bezokolicznik zaś, imiesłów przymiotnikowy bierny i przysłówkowy uprzedni mają za punkt wyjścia temat czasu przeszłego. Tematy te wyodrębniamy z form osobowych. Pierwszy z nich otrzymujemy po odrzuceniu końcówek 1. i 2. os. l.p. czasownika odmienianego w czasie teraźniejszym trybu oznajmiającego bior- ę, bierz- esz , pisz- ę, pisz- esz lub 1. os. l.p. i 3 os. l.m. czyt-am, czytaj-ą; um(i)- em, umiej- ą. Temat czasu przeszłego wydzielamy z formy 3 os. l.p. czasownika odmienianego w czasie przeszłym: bra-ł, niósł-ł. Umiejętność wyodrębniania obu tematów czasownika jest bardzo ważna dla urabiania jego form. Trudności, które może sprawiać koniugacja polska, wynikają też z tego, że czasowniki mogą występować w formach, które nie pełnią funkcji orzeczenia samodzielnie, nie odmieniają się przez osoby, czasy i tryby. Do form tych należą: bezokolicznik (forma nieodmienna) i imiesłowy przysłówkowe, również nie mające odmiany, oraz przymiotnikowe, odmieniające się przez przypadki, liczby i rodzaje. To, że rozpatrujemy je wraz z formami osobowymi czasownika jest sprawą umowną. W języku polskim istnieją cztery typy koniugacji, które wyodrębniamy na podstawie 5

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI właściwych każdemu z nich końcówek 1. i 2. os. l. p. 1. typ- czasowniki zakończone na –ę, -esz np. piszę, piszesz 2. typ- czasowniki zakończone na –ę, -isz np. chodzę, chodzisz 3. typ- czasowniki zakończone na –am, -asz np. czytam, czytasz 4. typ- czasowniki zakończone na –em, -esz np. wiem, wiesz. Wybór odpowiedniego paradygmatu nie jest sprawą łatwą, ponieważ odmiana czasownika zależy najczęściej od zwyczaju językowego, w mniejszym zaś stopniu od czynników morfologicznych, np. od zakończenia tematu. Przykładem tego stwierdzenia mogą być czasowniki miotać i chichotać. Ich temat kończy się tą sama spółgłoska, ale należą one do dwu różnych typów koniugacyjnych.- miotać do koniugacji III (miot-am, miot- asz), chichotać do I (chichocz- ę, chichocze- sz). Błędy polegające na włączeniu czasowników typu chichotać do koniugacji III są dość częste, dlatego grupa ta zasługuje na szczególną uwagę. Należą do niej przede wszystkim wyrazy będące dźwiękonaśladowczymi nazwami czynności np. bełkotać, bulgotać, chrobotać, jazgotać, łomotać, rechotać itp. Podstawowym wzorcem ich odmiany jest I koniugacja (bełkoczę, bełkoczesz). Niektóre z nich mają utrwalone tradycyjnie formy oboczne na – ę, -esz i –am, -asz (chlaszczą lub chlastam, świszczę lub świstam, kołaczę lub kołatam) uznawane za równouprawnione. Wskazówki poprawnościowe dotyczące omawianych czasowników możemy zatem oprzeć na kryterium częstości form koniugacji I. Wykazują one zdecydowana przewagę nad formami koniugacji III. Nie należy więc popełniać błędów, jeśli wszystkie czasowniki o charakterze dźwiękonaśladowczym będziemy odmieniać zgodnie z koniugacją I (wyjątek stanowi czasownik zgrzytać, którego formy na –am, -asz są jedynie poprawne). Oprócz nazw onomatopeicznych do grupy czasowników ze spółgłoską –tpoprzedzającą końcówkę osobową należy kilka wyrazów o innej treści ogólnej, np. deptać, plątać, dreptać, łaskotać oraz bełtać, chybotać, dygotać, kłopotać się, szamotać się i formacje przedrostkowe tworzone od tych podstaw. Do czterech pierwszych wyrazów SSP nie dopuszcza form obocznych na –am, -asz, dla pozostałych zaś uznaje je za możliwe. Oboczność typów koniugacyjnych występuje również w wypadku czasowników przedrostkowych splątać i przyplątać się, mimo iż w odniesieniu do wyrazu podstawowego tej grupy: plątać oraz pozostałych formach prefiksalnych, np. poplątać, zaplątać, rozplątać itp. Wymienione czasowniki odmieniają się zgodnie z koniugacją I, pozostałe zaś z tematycznym –t- odmieniają się zgodnie z koniugacją III (np. latać, sprzątać, witać, pytać, czytać, korzystać itp.) Stała oboczność dwu paradygmatów- koniugacji I i III charakteryzuje np. wyrazy głaskać, mlaskać, klaskać, pluskać, gderać, czochrać się. O możliwości posługiwania się dwoma wzorami w ich odmianie nie decyduje ani ich budowa, ani znaczenie. Istnieją bowiem czasowniki o analogicznej strukturze i podobnym znaczeniu ogólnym odmieniające się tylko według koniugacji I ( krakać- kraczę, bazgrać- bazgrzę) lub wyłącznie wg koniugacji III (opluskać- opluskam). Właśnie ta grupa może sprawiać mówiącym wiele trudności przy wyborze wzorca koniugacyjnego. Zależy on jedynie od zwyczaju , który utrwalił się w odniesieniu do poszczególnych pozycji leksykalnych. Ich formy należy zapamiętać. I tak do koniugacji I należą: chlipać, czerpać, tupać, płukać, skakać, krzesać, a do III : pryskać, trzymać. Zastosowanie obu wzorców możliwe jest w odniesieniu do czasowników: obełgać, strugać, karać, żebrać, szemrać, dokrajać, pokrajać, skamlać.

6

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Kłopotów z wyborem wzorca koniugacyjnego mogą dostarczyć czasowniki kończące się w bezokoliczniku na –ywać. Część wyrazów tej grupy może być odmieniana zarówno wg koniugacji I jak i III. Należą do nich: dokonywać, pokonywać, przekonywać, wykonywać, dorównywać, wyrównywać, porównywać, wyjednywać, zjednywać, zapamiętywać. Mogą one przybierać formy na –uję, -ujesz, -am, -asz. Pozostałe czasowniki zakończone na -ywać należą wyłącznie do koniugacji I ( zasługiwać- zasługuje). Na niewłaściwy wybór wzorca koniugacyjnego mogą wpływać tendencje wyrównawcze zmierzające do wyrównania form rzadkich z występującymi częściej. Przykładem mogą być czasowniki: umieć i rozumieć. Należą one do koniugacji IV, ale często traktowane są jak gdyby wchodziły w skład koniugacji I i zamiast końcówki –em, -esz, -eją otrzymują końcówki –ę, -esz, -ą. Czasami niewłaściwe zaliczenie czasownika do określonego typu koniugacyjnego może być powodem błędnego używania postaci bezokolicznika np. lubieć zamiast lubić. Rezultatem tego są formy typu lubiemy, lubieją wg wzoru umiemy, umieją występuje to głownie w środowiskowych odmianach języka mówionego. Na uwagę zasługują jeszcze czasowniki należące do koniugacji I, które w polszczyźnie potocznej klasyfikuje się niewłaściwie do koniugacji II. Są to wyrazy: mleć, mielesz, pielę, pielesz, ścielę, ścielesz (nie: mielisz pielisz, ścielisz). Formy osobowe czasu teraźniejszego. Rozważmy najpierw czasowniki I koniugacji, której cechą charakterystyczną jest to, że spółgłoski twarde kończące temat czasownika w 1. os. l.p. ulegają zmianie w odpowiednio miękkie w pozostałych formach osobowych, z wyjątkiem 3. os. l.m., w której utrzymuje się spółgłoska twarda (płynę, płyniesz, płyniemy, płyniecie, płyną, mogę, możesz, może, możemy, możecie, mogą). Zgodnie z tą zasadą czasowniki rdzenne, jak drzeć, przeć, rwać, ssać, trzeć, wrzeć, zwać mają w 1. os. l.p i w 3.os. l.m spółgłoskę twardą: drę, drą, ssę, ssą itp. W pozostałych formach występuje spółgłoska miękka: drzesz, ssiesz. Ta sama reguła odnosi się do czasownika dąć i do czasowników przedrostkowych powstałych w rezultacie personifikacji podstawy jąć: objąć, odjąć, pojąć, przyjąć, zająć itp. W ich formach osobowych czasu teraźniejszego pojawia się spółgłoska m (dmę, obejmę, pojmę, przyjmę), która ulega analogicznym zmianom na miękką (dmiesz, obejmiesz). Błędy pojawiają się niekiedy w odmianie czasowników w temacie czasu teraźniejszego (lub przeszłego) spółgłoskę tylnojęzykową. Czasowniki rdzenne tłuc, strzec, strzyc utrzymują oboczność k, g (w 1.os. l.p. i 3. os. l. m) lub cz, ż (w pozostałych formach). Poprawne są więc postacie tłukę- tłuczesz- tłuką, strzegęstrzeżesz- strzegą, strzygę-strzyżesz- strzygą, nie: tłuczę, tłuczą; strzeżę, strzeżą; strzyżę, strzyżą. Inaczej zachowują się wyrazy płukać i łgać. We wszystkich formach osobowych czasu teraźniejszego spółgłoskę tylnojęzykową zastępuje obocznik stwardniały ( płuczę- płuczesz- płuczą, łżę- łżesz- łżą). Błędem jest traktowanie tych wyrazów wg reguły obowiązującej w koniugacji wyrazów typu tłuc, czyli tłukę, tłuką. Dopuszczalne odstępstwo od tej zasady stanowi oboczność postaci czasownika zełgać: zełgę lub zełżę. Błędy obserwujemy też w formach osobowych czasu teraźniejszego czasownika wziąć i pochodnych od niego formacji przedrostkowych: powziąć, przedsięwziąć, uwziąć się, zawziąć się. Wzorową postać ich tematu charakteryzuje oboczność m lub mi (wezmę- weźmiesz, powezmę- poweźmiesz). Błędem jest natomiast tworzenie form weznę, weźniesz. W formach czasowników I koniugacji występują również wymiany samogłoskowe. Alternacja o lub e obowiązuje w odmianie wyrazów gnieść

7

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI (gniotę- gnieciesz), mieść, nieść, wieźć, brać, prać. Używanie form typu gnietę, niesę, bierę jest błędem bardzo rażącym. W koniugacji II na uwagę zasługuje różnica w odmianie czasowników typu pomnieć, zapomnieć z jednej strony i uprzytomnić z drugiej. Pierwszemu typowi właściwa jest w 1. os. l.p. i w 3. os. l.m. twarda spółgłoska tematyczna (pomnę, pomną, zapomnę, zapomną), alternująca z miękka w pozostałych formach osobowych (pomnisz, zapomnisz). Drugi typ charakteryzuje miękkość końcowej głoski tematu w całym paradygmacie koniugacyjnym (uprzytomnię, uprzytomnisz). W odmianie czasowników II koniugacji mogą się zdarzyć błędy w formach 1. os. l.m. zgodnie z regułą jej wykładnikiem jest końcówka –imy (- ymy), np. chodzimy, kończymy. Wybór poprawnej formy może ułatwić odwołanie się do 3. os. l.p., w której użyciu błędów się raczej nie popełnia. Jeżeli w formie tej występuje końcówka –i (prosi, lubi, musi), jest to dowodem przynależności do II koniugacji, z czym, wiąże się konieczność zastosowania końcówki –imy w 1. os. l.m. Formy osobowe czasu przeszłego oparte są na temacie, którego podstawową postać wyodrębnia się z 3.os. l.p czasownika odmienianego w czasie przeszłym. W poszczególnych typach koniugacyjnych mogą się znaleźć czasowniki o różnej budowie tematu przeszłego. Ze względu na nią czasowniki polskie dzielą się na sześć grup: I ma temat rozszerzony z sufiksem –a lub –owa- nie wymieniającym się z jakimkolwiek innym w formach odmiany ( br-a-ł , czyt-a-ł, bud-owa-ł), II charakteryzuje się sufiksem –a- wymieniającym się na –e- w niektórych formach koniugacyjnych (mus(i)-a-ł lub mus(i)-e-li; um(i)-a-ł lub um(i)-e-li). III ma temat zakończony sufiksem –i- (-y), np. męcz-y-ł, IV zawiera czasowniki z tematem, w którym sufiks –ną- wymienia się z –nę-, np. krzyk-ną-ł lub krzyk- nę-li V obejmuje wyrazy o temacie rdzennym kończącym się samogłoską, z którą bezpośrednio się łączy wykładnik czasu przeszłego –ł-, np. bi-ł, ży-ł, dą-ł, psu-ł, VI skupia czasowniki z tematem rdzennym zakończonym spółgłoską, np. plót-ł, wlók-ł, dar-ł. Szeroki zasięg mają błędy powstające w formach czasowników z nosową samogłoską rdzenną, takich jak kląć, miąć, giąć, dąć, piąć się itp. Ich formy rodzaju męskiego l.p. zachowują ą, we wszystkich innych zaś z samogłoską tą alternuje ę (wziąłem, wziąłeś, wziął- wzięła, wzięli). Błędem jest tworzenie form wzięłem, wzięłeś. To samo zjawisko dotyczy czasowników rdzennych spółgłoskowych, w których końcową głoskę tematu poprzedza samogłoska nosowa (trząść- trząsłem- forma trzęsłem jest błędna). Problemy stwarzają też czasowniki z bezokolicznikiem na –ną-ć , gdyż część z nich zachowuje ten sufiks a część go traci (stuknąć- stuknął, stuknęła, pełznąć- pełzł, pełzła). O możliwości użycia jednej z dwu postaci decyduje przede wszystkim zwyczaj językowy. Do grupy wyrazów, które zachowują sufiks –ną lub –nę należą czasowniki mające

8

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI rdzeń zakończony samogłoską np. ginąć, minąć oraz te, w których odrębność elementu –ną- od rdzenia nie jest przez mówiącego uświadamiana, np. garnąć, zasnąć. Tendencja do utrzymywania się sufiksów –ną lub –nę występuje w obrębie wyrazów stanowiących jednolitą grupę semantyczno- morfologiczną. Są to mianowicie formy dokonane, jednokrotne, w których sufiks jest wykładnikiem tych cech (dmuchnąćdmuchać, dźwignąć- dźwigać, kopnąć- kopać). W niektórych wypadkach wykładnikowi sufiksalnemu towarzyszą wymiany tematyczne różnicujące postacie dokonane i niedokonane; krzyknąć- krzyczeć, skrzypnąć- skrzypieć, wrzasnąćwrzeszczeć, zgadnąć- zgadywać ). Błędy w tym zakresie dotyczą przede wszystkim odmiany rodzaju żeńskiego (dźwigła, kopła, zamkła zamiast dźwignęła, kopnęła, zamknęła). Odstępstwa od tej normy to czasowniki błysnąć, pierzchnąć, prysnąć, siąknąć, które mogą występować w formach obocznych w całej odmianie ( błysnął lub błysł, błysnęła lub błysła, błysnęły lub błysły). Z kolei wyrazy pełznąć i klęknąć mają postacie oboczne w rodzaju męskim (pełznął lub pełzł, pełzła, klęknął lub kląkł, klękła). Występowanie form bezsufiksalnych jako obocznych z sufiksami jest częstsze w obrębie czasowników przedrostkowych. Np. wyrazy wybuchnąć (niedok. wybuchać), wyprysnąć (niedok. wypryskać) charakteryzują się obocznością czasu przeszłego chociaż odpowiednie czasowniki bez przedrostków mogą mieć wyłącznie postać z sufiksem (buchnąć- buchnął). Zwykle odmiana wyrazu podstawowego wpływa na zespół form czasowników pochodnych (klęknął lub kląkł, klękła; uklęknął lub ukląkł, uklękła). Do grupy wyjątków od ogólnej reguły należą wyrazy zgadnąć, odgadnąć (zgadł, odgadł lub zgadnął ,odgadnął, ale tylko zgadła odgadła, zgadły, odgadły, zgadli odgadli), sięgnąć (sięgnął, ale sięgła lub sięgnęła). Przyczyną wahań poprawnościowych w odmianie czasu przeszłego może być niekiedy postać tematu niektórych czasowników nieregularnych. Największą grupę stanowią formy czasownika iść wraz z jego pochodnymi prefiksalnymi, jak odejść, zejść, pójść, przejść itp. Jedną z ich cech jest różnica w temacie l.p. rodzaju męskiego szedł, przeciwstawiająca go tematowi pozostałych form osobowych sz-ł-a, sz-ł-y, szl-i. Błędy typu szłem, poszłem, wyszłem są bardzo powszechne. Pewne trudności może sprawiać mówiącemu tworzenie czasu przeszłego czasowników zawierających podstawę iść i przedrostki od(e)-, z(e)- (odejść, zejść). W paradygmacie l.p. rodzaju męskiego regułą jest zanik samogłoski charakterystycznej dla bezokolicznika i innych, z wyjątkiem męskich form osobowych (odszedł, nie: odeszedł). Zejść ma równouprawnione postacie oboczne: zszedł lub zeszedł. Czasowniki polskie mogą przybierać dwa typy form czasu przyszłego: prosty lub złożony. Pierwszy z nich jest właściwy wszystkim czasownikom dokonanym, druginiedokonanym. Czas przyszły złożony składa się ze słowa posiłkowego być odmienianego przez osoby i zróżnicowanych pod względem rodzaju, form tzw. Imiesłowu czynnego przeszłego typu pisał, pisała, pisało, pisały, pisali (będę pisał, będziesz pisał) lub bezokolicznika będę pisać, będziesz pisać. Obie formy są poprawne. Wahania poprawnościowe może wzbudzić kolejność poszczególnych składników obu konstrukcji. Również bezokolicznik jest formą, która budzi wątpliwości normatywne. Rozpatrzenia wymaga zakres stosowalności formantów –eć i –ić (-yć), np. patrzeć czy patrzyć, nienawidzić czy nienawidzić? Jeśli w 3. os. l.p. ma czasownik zakończenie – ał, to bezokolicznik zawiera –eć, np. myślał- myśleć, dźwięczał- dźwięczeć, spojrzałspojrzeć. Jeśli zaś w czasie przeszłym występuje –ił, czasownik ma w bezokoliczniku –ić, np. rozpatrzył- rozpatrzyć, domyślił się- domyślić się, lubił- lubić. Niektóre

9

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI czasowniki mogą przybierać w 3. os. l. p. czasu przeszłego postać oboczną: patrzył lub patrzał, dudnił lub dudniał. Bezokolicznik w takich przypadkach charakteryzuje również oboczność form –patrzyć lub patrzeć, dudnić lub dudnieć. Skłania. Biernik i dopełniacz są typowymi przypadkami dopełnienia bliższego w polskim systemie składniowym. Biernik jest formą niemal kategorialną dla większości polskich czasowników przechodnich, dopełniacz zaś pojawia się w określonych warunkach. Rozgraniczenie użyć dopełniacza i biernika jako przypadków dopełnienia bliższego dokonuje się na podstawie dwu norm ogólnych: strukturalnej i semantycznej. Norma strukturalna polega na regularnej wymienności biernika na dopełniacz, gdy czasownik zostaje zaprzeczony natomiast zgodnie z norma semantyczną dopełniacz różni się od biernika dodatkowym odcieniem znaczeniowym: cechą patrytywności; sygnalizuje ona objęcie działaniem tylko pierwszej części przedmiotu (Weź chleb- Weź chleba). W obu przypadkach biernik i dopełniacz łączy wyrazista zależność, wymieniają się one bowiem w związkach rzędu tych samych czasowników, np. Lubię koleżankę- Nie lubię koleżanki, Kupę ser- Nie kupię sera. Na szczególna uwagę zasługują użycia dopełniacza i biernika w związkach składniowych czasowników wieloznacznych. Np. wyraz przestrzegać w związku z dopełniaczem biernikowym ma znaczenie ‘uprzedzać o czymś’, występując zaś z dopełniaczem znaczy ‘honorować coś, postępować zgodnie z czymś’. Te ustabilizowane rozgraniczenia zakresu użycia obu form podlegają nieustannym przesunięciom we współczesnej polszczyźnie- zachodzi proces uogólnienia biernika jako przypadku dopełnienia bliższego, a w związku z tym stopniowej eliminacji dopełniacza o tej samej funkcji syntaktycznej. Przejawami tej tendencji są nie tylko indywidualne, doraźne wykolejenia językowe, ale i trwałe zmiany rekcji poszczególnych czasowników, dokonujące się w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.

Literatura: 1.D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, t. 1., PWN Wwa . 2.Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny nie tylko dla młodzieży, red. A. Markowski, W-wa, 1996

10

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

RZECZOWNIK odmiana rzeczownika to DEKLINACJA Rzeczowniki są nazwami osób,rzeczy, zwierząt, roślin, uczuć,zjawisk przyrody. Odpowiadają na pytania kto? co? ODMIENIAJĄ SIĘ PRZEZ: przypadki liczby rzeczowniki mają formę trzech rodzajów: męskiego, żeńskiego, nijakiego

KLASYFIKACJA RZECZOWNIKÓW POSPOLITE

WŁASNE

ŻYWOTNE

NIEŻYWOTN E

dom

Polska

pies

dom

szkoła

Polak

dziecko

pióro

11

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

kwiatek

Warszawa

ptak

ciasto

tablicz

Wisła

zawodnik

szkoła

gwiazda

Anna

zwierzę

biurko

KONKRETNE

ABSTRAKCYJ OSOBOWE NE

NIEOSOBOWE

kaktus

biel

nauczyciel

pudło

kwiat

młodość

lekarz

burza

człowiek

żal

Polak

wrona

dziecko

radość

zawodnik

kukułka

tablica

smutek

Kowalski

kwiat 12

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Zapamiętaj !

rzeczowniki - konkretne - możemy rozpoznać za pomocą zmysłów, mają kształt, barwę, zapach. rzeczowniki - abstrakcyjne - nie można rozpoznać ich za pomocą zmysłów, są to też nazwy czynności. rzeczowniki - osobowe - to wyrazy będące nazwami pospolitymi i własnymi osób. rzeczowniki - nieosobowe - to nazwy zwierząt, przedmiotów, pojęć, cech.

Przymiotnik Przymiotnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, nazywającą własności rzeczy, osób, zwierząt, roślin, zjawisk itp. (drewniany, miły, wierny, czerwony, silny). Odmienia się przez przypadki (miły - miłego), liczby (miły - mili ) i rodzaje (miła 13

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI miły). W zdaniu przymiotnik na ogół jest przydawką; może także pełnić funkcję orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia. Przymiotniki dzielimy na jakościowe i relacyjne. Jakościowe odnoszą się do cechy, która może mieć różne stopnie natężenia, i stopniują się (miły - milszy); relacyjne wyrażają cechy niezmienne, i nie mają stopniowania (drewniany dom to "dom z drewna"; nie może być bardziej lub mniej drewniany). Stopniowanie przymiotników Stopniowanie przymiotników jakościowych i imiesłowów przymiotnikowych umożliwia wyrażanie zmiany natężenia cechy bezwzględnej w sposób regularny; może ona ulegać wzmocnieniu(dobry - lepszy - najlepszy) lub osłabieniu (uczciwy mniej uczciwy - najmniej uczciwy). Stopniowanie nie jest kategorią fleksyjną (przymiotnik nie odmienia się przez stopień); w stopniowaniu prostym wykorzystuje się środki słowotwórcze (przyrostek -szy//-ejszy i przedrostek naj-: - miły - mil-szy - naj-milszy - ładny - ładni-ejszy - naj-ładniejszy). Oprócz stopniowania prostego występuje: - stopniowanie opisowe uczciwy - bardziej uczciwy - najbardziej uczciwy; uczciwy - mniej uczciwy - najmniej uczciwy - stopniowanie nieregularne dobry - lepszy - najlepszy; zły - gorszy - najgorszy; mały - mniejszy - najmniejszy; duży - większy - największy. Rażącym błędem jest łączenie stopniowania prostego i opi-sowego (*bardziej ładniejszy). Stopniowanie opisowe mają na ogół imiesłowy (bardziej zalecany ), dłuższe przymiotniki (najbardziej pomarańczowy) i przymiotniki o budowie fonetycznej uniemożliwiającej lub utrudniającej stopniowanie proste (bardziej siwy). O wyborze rodzaju stopniowania może decydować zwyczaj językowy; stopniowanie opisowe ma tę przewagę, że jest bardzo regularne i nie ma w nim wymian fonetycznych.

Zaimek - to część mowy zastępująca inne częsci mowy.Zaimki wskazują na ssoby,przedmioty, cechy itd.bez dokładnego ich nazywania. Zaimkami są również wyrazy,którymi pytamy o częci mowy.

14

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Podział Zaimków: *ZAIMKI RZECZOWNE (zastapują rzeczowniki) kto , co , ktoś,coś, ktokolwiek,cokolwiek,nikt,nic,ja , on,my Zaimek ON odmienia się przez przypadki , liczby i rodzaje. Pozostałe zaimki rzeczowne odmieniają się tylko przez przypadki.

*ZAIMKI PRZYMIOTNE(zastępują przymiotniki) jaki, który, mój , swój, czyjś, jakikolwiek, taki Zaimki przymiotne odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

*ZAIMKI LICZEBNE (zastępują liczebniki) ile, tyle Zaimki liczebne odmieniają się przez przypadki i rodzaje (męskoosobowy i niemęskoosobowy)

*ZAIMKI PRZYSŁOWNE (zastępują przysłówki) jak, gdzie, kiedy, tam, tutaj, dokąd, tamtędy, kiedykolwiek Zaimki przysłowne są nieodmienne

Liczebnik jest odmienną i samodzielną częścią mowy, wyrażającą liczbę lub kolejność rzeczy, osób, zwierząt itp. (dwa, drugi ). Liczebniki mogą odmieniać się przez przypadki (dwa - dwóch, drugi - drugiego), liczby (drugi - drudzy) i rodzaje (druga - drugi ). 15

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Liczebniki dzielą się na kilka typów, z których każdy ma inną odmianę (np. liczebniki porządkowe odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje, a zbiorowe - tylko przez przypadki; liczebniki ułamkowe są nieodmienne). W zdaniu liczebnik na ogół jest przydawką; może także pełnić funkcję orzecznika, czasem podmiotu lub dopełnienia. Odmiana i klasyfikacja liczebników: Wyróżniamy następujące liczebniki: główne (jeden, dwa, dziesięć, sto, tysiąc, milion), porządkowe (drugi), zbiorowe (dwoje), ułamkowe (półtora), mnożne (podwójny) i wielorakie (dwojaki). Odmieniają sie one według różnych wzorów: - liczebniki ułamkowe nie odmieniają się - liczebniki zbiorowe odmieniają się przez przypadki - liczebniki główne (oprócz jeden, tysiąc, milion, miliard) odmieniają się przez przypadki i rodzaje - liczebniki główne tysiąc, milion, miliard odmieniają się przez przypadki i liczby - liczebniki porządkowe, mnożne, wielorakie oraz liczebnik główny jeden odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Liczebniki zbiorowe są używane w odniesieniu do: istot niedorosłych (dwoje dzieci, czworo szczeniąt, pięcioro kociąt); osób różnej płci (troje ludzi); rzeczowników nie mających liczby pojedynczej (dwoje okien, czworo drzwi). Odmiana i użycie liczebnika zbiorowego w zdaniu przedstawia się następująco: Dwoje szczeniąt bawi się na podwórku. Nie widziałem tych dwojga szczeniąt. Przyglądam się dwojgu szczeniętom. Widzę teraz dwoje szczeniąt. Idę do weterynarza z dwojgiem szczeniąt. Rozmawiam z lekarzem o dwojgu szczeniętach.

SŁOWOTWÓRSTWO Język polski, w przeciwieństwie do

Word-formation, p. 1 16

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI angielskiego, dysponuje bogatym zestawem środków słowotwórczych. Niestety, jak zwykle w polskim bywa, niewiele daje się tu zauważyć regularności, niektórzy utrzymują wręcz, że regularnych zjawisk słowotwórczych nie ma w ogóle i tym różnią się one od tzw. zjawisk gramatycznych (de facto fleksyjnych). Istotnie, regularność pewnych zjawisk słowotwórczych bywa argumentem za przeniesieniem ich do kategorii fleksji. Właśnie dlatego formy rzeczowników odsłownych na -nie, -cie wymienia się w paradygmacie czasowników. Dana funkcja słowotwórcza może być jednak na ogół wyrażana przy pomocy różnych formantów i tylko uzus (zwyczaj językowy) decyduje, który formant jest możliwy w danym przypadku. Co gorsze, dany formant może także mieć (i w języku polskim bardzo często ma) wiele różnych funkcji (strukturalnych, znaczeniowych i ekspresywnych) w zależności od wyrazu, w którym występuje. To wszystko znajduje odbicie w słowniku, a nie w podręczniku gramatyki. Słowotwórstwo polskie (w przeciwieństwie np. do wysoce regularnego słowotwórstwa esperanckiego) dostarcza więc raczej opisu budowy istniejących wyrazów niż wskazówek, jak samodzielnie tworzyć nowe wyrazy. Być może nieregularność słowotwórcza polszczyzny (i wielu innych języków naturalnych) jest przyczyną faktu, że opanowanie języka obcego zabiera często studentom tak wiele czasu. W wyrazie ktoś łatwo wydzielić podstawę słowotwórczą kto i formant słowotwórczy -ś. Podobnie prosty przykład to stryjek: stryj + -ek. Nie zawsze rozgraniczenie jest jednak tak proste i nie zawsze podstawa słowotwórcza jest tożsama z wyrazem podstawowym, od którego utworzono wyraz analizowany. Wyraz krzywica został utworzony od przymiotnika krzywy i aby otrzymać podstawę słowotwórczą (krzyw-) należy odrzucić końcówkę fleksyjną -y. Mamy tu więc podstawę krzyw-, ale wyraz podstawowy krzywy. Wyraz biorca pochodzi niewątpliwie od czasownika brać, a podstawę słowotwórczą widać w czasie teraźniejszym: biorę (zachodzi tu więc zmiana morfologiczna

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. The Polish language, in contrast to English, has a rich set of word-formation means at its disposal. Unfortunately, as usually in Polish it happens, little gives oneself to notice regularity here, some provide for outright that there are no regular słowotwórczych phenomena at all and they differ from tzw. of grammatical phenomena with this (de facto inflectional). Indeed, regularity of sure słowotwórczych phenomena happens with argument for transfer of their to category of inflection. Just therefore form verbal nouns on -nie, -cie exchanges in paradigm of verbs. Given słowotwórcza function can be however on totality expressed near different helps formantów and tylko uzus (linguistic custom) it decides, which formant is possible in data of case. Worse what, given formant can have also (it has and in Polish language very often) many different functions (structural, significative and expressive) in dependence from word in which steps out. This all finds the reflection in dictionary, and not in textbook of grammar. The Polish Słowotwórstwo (in contrast np. to extremely regular słowotwórstwa the esperanckiego) it delivers so rather the description of building of existing words than the hands as to create the new words samodzielnie. To be the słowotwórcza irregularity of Polish maybe (and many different natural languages) it is the cause of fact that the capture of strange language takes students often so many time. In the word ktoś to to deal out słowotwórczą basis who and formant słowotwórczy easily -ś. Similarly simple example then uncle : uncle + -ek. Distinction is not always however so it is straight lines and słowotwórcza basis tożsama with basic word, from which not always create analysed word. We have here so basis curve -, ale basic not

17

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

w porównaniu z formą słownikową brać). Z kolei w wyrazie cukrzyca występują zmiany morfologiczne i fonetyczne. Wyraz podstawowy cukier występuje tu w postaci morfologicznej cukr-, która przed formantem -ica ulega zmianie fonetycznej (cukrz-). Zmienia się też sam formant: zamiast -ica występuje tu postać -yca, zgodnie z zasadami polskiej morfonologii.

straight word. Word recipient comes from from verb to take doubtless, and to be visible in present time słowotwórczą basis: I take (it sets in comparison with form dictionary to take here so morphological change). Morphological changes in turn in word diabetes step out and phonetic. Word basic sugar steps out in morphological figure cukr here -, which before formantem -ica undergoes phonetic change (sugar -). Also only formant changes: instead of -ica steps out figure here -yca, peaceably with principles Polish morfonologii.

Ortografia zaciera czasem budowę słowotwórczą wyrazu, dlatego w takich przypadkach lepiej użyć zapisu pseudofonetycznego dla lepszego uwidocznienia morfemów, np. oswoić [oswojić] : swój. Można też stosować zapis w postaci o-swoj-i-ć (oswoić). Innym źródłem kłopotów bywa zlewanie się formantów. W wyrazie kożuszek możemy wyodrębnić podstawę kożuch i formant -ek, powodujący zmianę fonetyczną podstawy (kożusz-). Ale już w wyrazie kwiatuszek zmuszeni jesteśmy wyodrębnić podstawę kwiat i formant -uszek, gdyż nie istnieje wyraz *kwiatuch. Podobnie ciemnica rozłożymy na ciemn- (ciemny) + -ica, ale już w mównica, kierownica zmuszeni jesteśmy oddzielić formanty złożone -nica, -ownica (bo mów-ić, kier-ować : kier-uje). Wyraz kierownica można by także rozłożyć na kierow-nica, problem jednak w tym, że element -ow- w kierować nie jest właściwie formantem słowotwórczym, lecz stanowi część formantu -owa- (oczywiście historycznie rzecz biorąc, mamy tu zrost dwóch formantów -ow- + -a-). Ponadto w wyrazach pochodnych od czasowników na -ować często występują formanty z elementem -ow- (np. kierować : kierowca), ale niekiedy tak nie jest: zastępować : zastępca, organizować : organizacja, wojować : wojaczka, drukować : drukarka. Dlatego praktyczniej jest mówić o formantach rozszerzonych -owca, -ownica, podobnie np. -adło, -idło obok -dło (por. kow-adło od ku-ć : kow-ać, maź-idło od maz-ać, my-dło od my-ć). Bywa i tak, że podstawa słowotwórcza daje

Orthography effaces the słowotwórczą building of word sometimes therefore in such cases better to use record pseudofonetycznego for better demostrating morphemes, np. to tame [oswojić] : one's. It is possible also to apply record in figure about – swoj – and-ć (to tame). The zlewanie formantów happens with different source of problems. We in word the kożuszek can distinguish basis fur and formant – the ek, causing the phonetic change of basis (the kożusz -). Ale kwiatuszek in word be forced already to distinguish basis flower and formant -little ears because word does not exist * kwiatuch. We will spread on ciemn dark cell similarly – (dark) + -ica, ale already in rostrum, steering – wheel be forced to separate formanty folded -nica, -ownica (because speeches – ić, hearts – ować : hearts – uje). Word mighty steering – wheel to to spread on kierow also – nica, problem however in this, that element -ow – in to act formantem is not practically słowotwórczym, but state part formantu -that – (obviously historically thing taking, we have concrescence two formantów here -ow – + -and -). Moreover in words of derivatives from verbs on – the ować step out from element the formanty often – the ow – (to direct np. : the driver), ale sometimes so it is not: to replace : deputy, to organize : organization, to combat : soldiering, to print : printer. Therefore more practically is tell about formantach widened -sheep, -ownica, similarly np. -adło, -idło by -dło (por. kow – adło from towards – ć : kow – ać, gunk – idło from maz – ać, we – dło from we – ć).

18

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

się wyodrębnić tylko teoretycznie, gdyż nie istnieje ona jako wyraz języka polskiego. W prostszych przypadkach można ją mimo to związać z innymi wyrazami i ustalić jej znaczenie. Na przykład w wyrazach Duńczyk, duński łatwo znaleźć formanty -czyk i -ski (por. Chińczyk, Japończyk, chiński, japoński). Podstawa duń-, do której dodano te formanty, nie jest jednak osobnym wyrazem, choć jej związek z Danią jest dla Polaków oczywisty. Nie ma problemu z wskazaniem wyrazu podstawowego dla Chińczyk, chiński (podstawa chin- w wyrazie Chiny), ale już jest problem z wyrazem Japończyk, gdyż Japonia, fonetycznie [japońja], jest także derywatem od teoretycznej podstawy japon-. Jeszcze większe problemy stwarza np. malina. Podobnie zbudowane kalina, jeżyna, jarzębina każą na mocy analogii wyodrębnić i tu formant -ina, problem jednak w tym, że podstawa mal- nie tylko nie istnieje, ale nawet nie sposób odgadnąć jej znaczenia. Dopiero badania etymologiczne pozwalają zrównać tę nieistniejącą podstawę z indoeuropejskimi określeniami owoców (łac. malus ‘jabłko’). Mamy wreszcie sytuacje, gdy dany wyraz tworzony jest od innego wyrazu, ale zubożonego o określony element lub formant. Na przykład zdrobnienie Grześ pochodzi niewątpliwie od Grzegorz, choć w wyrazie podstawowym nie da się wyodrębnić podstawy Grze- i formantu *-gorz.

She in simpler cases was it been possible despite this to tie with different words and to establish her meaning. On example in words Duńczyk, Danish to find formanty easily -czyk and -ski (por. Chińczyk, Japończyk, Chinese, Japanese). It basis duń -, to which it these formanty was added was was, it is not however separate word though her relationship from Danią is for Polaków obvious. There is no problem from indication for Chińczyk basic word, Chinese (basis chin – in word Chiny), ale problem is already with word Japończyk, because Japonia, fonetycznie [japońja], japon is from theoretical basis derivative also -. Np. creates yet larger problems raspberry. Built the viburnum, blackberry similarly, tell on power of analog the rowan to distinguish and here the formant – the ina, problem however in this, that the basis mal – does not exist not tylko ale do not way even to guess her meanings. Really etymological investigations permit to level with Indo – Europeans qualifications of fruit this non-existent basis (łac. malus ‘ apple"). We have situations at last when given word be created from different word, ale impoverished about definite element or formant. On example diminution Grześ comes from from Grzegorz doubtless though it in basic word will not give to distinguish bases' Grze – and formantu *-gorz.

Ciekawy i trudny w analizie przypadek stanowią pary w rodzaju władca : władczyni. Jedna z możliwości to wyodrębnienie tu pary sufiksów -ca i -czyni. Historycznie sufiks -czyni pochodzi od -ca + -ini, ale zmiany fonetyczne zatarły ślady jego złożonej budowy. Poza tym dwa fakty przemawiają za traktowaniem sufiksu -czyni jako całości. Po pierwsze, sam -ini jest sufiksem wyjątkowym (mistrz : mistrzyni). Po drugie istnieje więcej sufiksów w rozszerzonej formie zawierającej -cz-, np. -czyk (por. Chińczyk) obok -ik (por. Anglik). Jeżeli jednak uznamy -czyni za niepodzielny formant, a odpowiednie wyrazy na -ca za wyrazy podstawowe (a więc że np.

Interesting and difficult steams in analysis case make up in kind ruler : ruler. One of possibility this singles out here the steam of suffixes -circa and it -acts. Come from historically suffix -acts from -circa + -ini, ale phonetic changes blurred traces his folded building. Beyond this two facts speak for treatment suffix it -acts as the whole. After first, alone -ini is exceptional suffix (master : champion). More suffixes after second exist in widened including form -cz -, np. -czyk (por. Chińczyk) by -ik (por. Anglik). If however we will recognise – for indivisible formant acts, and suitable words on -circa for basic words (and so that np. biorczyni come from from

19

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI biorczyni pochodzi od biorca), wówczas aby utworzyć nowy wyraz należy od wyrazu podstawowego oderwać określony formant i zastąpić go innym. W podobny sposób można otrzymać gospodyni od gospodarz (odrywając -arz i dodając -yni). W analizie tego typu przypadków wyraz podstawowy jest określony przez znaczenie (gospodyni to jakby ‘gospodarz rodzaju żeńskiego’).

recipient), wówczas to it create new word was one should from basic word to detach definite formant and to replace him different. In similar it is possible to receive from farmer hostess (tearing off -arz and adding -yni). In analysis this the type of cases the basic word be definite by meaning (the hostess this how ‘ the farmer of female kind would to").

Istnieje szereg procesów, dzięki którym możliwe jest tworzenie nowych wyrazów (zob. też wyżej): 1. Afiksacja (derywacja dodatnia), czyli dodawanie formantów słowotwórczych do podstawy słowotwórczej: prefiksów (przedrostków), sufiksów (przyrostków), postfiksów, infiksów (wrostków) i cyrkumfiksów, np. robić : zrobić, biegacz : biegać, ktoś : kto, siadam : siądę [śondę], upowszechnić : powszechny. 2. Derywacja wsteczna (bezafiksalna) i pochodne. Niekiedy odróżnia się tutaj: • derywację zerową (paradygmatyczną), gdy funkcję formantu spełniają końcówki fleksyjne, np. psi : pies (psa), dźwig : dźwig-ać, obstawa : obstawić, bezludzie : bez ludzi, • konwersję (derywację syntaktyczną), czyli przekształcenie kategorii gramatycznej wyrazu bez zmiany jego formy, np. chory, uczony (rzeczowniki z przymiotników), biegiem (przysłówek z formy przypadkowej rzeczownika), • derywację ujemną, czyli odrzucanie pewnych elementów występujących w wyrazie stanowiącym podstawę słowotwórczą, np. wóda : wódka, szpila : szpilka, gar : garnek (tu z uproszczeniem rdzenia spowodowanej formą

A number of processes which, it is possible thanks to is existing creating of new words (zob. also higher): 1. Afiksacja (positive derivation), that is adding up of controls słowotwórczych to grounds słowotwórczej: of prefixes (of prefixes), of suffixes (of suffixes), postfiksów, of infixes (wrostków) and cyrkumfiksów, e.g. to do: to do, runner: to run about, somebody: who, I am sitting down: I will sit down [śondę], to disseminate: common. 2. Back formation (bezafiksalna) and derivative. He sometimes differs here: • zero derivation (paradigmatic), when inflexional endings are fulfilling the function of the control, e.g. dog's: dog (of dog), elevator: dźwig-ać, bodyguard: to bet, bezludzie: without people, • conversion (syntactic derivation), that is transforming the grammatical category of the word without the change of his form, e.g. the sick person, the scholar (nouns from adjectives), with run (adverb from the random form of the noun), • the negative derivation i.e. rejecting reliable elements performing in the word posing grounds słowotwórczą, e.g. wóda: the vodka, the pin: pin, gar: pot (caused with the simplification of the core here with form of oblique cases, e.g. of pot uttered [garka]), 20

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI przypadków zależnych, np. garnka wymawiane [garka]), 3. Połączenie derywacji wstecznej i afiksacji, np. brach : brat, Grześ : Grzegorz. 4. Kompozycja, czyli łącznie rdzeni w jedną całość, zwaną wyrazem złożonym. Wśród wyrazów złożonych wyróżnia się: • złożenia, najczęściej zawierające interfiksy (łączników słowotwórczych), np. wod-o-ciąg, list-o-pad, • zrosty, zawierające w pierwszym członie przymiotnik lub formę przypadkową (czasem z przyimkiem), np. Wielka-noc, Biały-stok, karygodny, pięć-dziesiąt, w-niebowzięcie (w wymowie zrost od wyrażenia lub zwrotu różni się pojedynczym akcentem: wiary godny ~ wiarygodny, biały stok – Białystok, stąd mówi się tu o derywacji prozodycznej); człon pierwszy zrostu bywa odmienny (Białystok, Białegostoku,…) lub nieodmienny (Wielkanoc, Wielkanocy,…), • zestawienia, pisane jako oddzielne wyrazy, ale stanowiące znaczeniową całość, np. Nowy Sącz, wieczne pióro, Stare Miasto.

Szczególną formą afiksacji jest tworzenie skrótowców. Są to szczególnego rodzaju wyrazy, które w języku pisanym przybierają formę symboli utworzonych od pierwszych liter lub sylab terminu wielowyrazowego (często polskiego, ale czasami obcego). Odczytywane są w rozmaity sposób: • literowce wymawia się wypowiadając nazwy poszczególnych liter i akcentując ostatnią sylabę, np. PKP [pekape] (Polskie Koleje Państwowe), USA [u'es'a] (United States of

3. Combination of the back formation and afiksacji, e.g. brach: brother, Grześ: Grzegorz. 4. Composition, that is all in all of cores to one whole, zwaną with compound word. He/she is distinguishing himself/herself among compound words: • concatenations, most often containing interfiksy (of connectors słowotwórczych), e.g. wod-o-ciąg, list-o-pad, • adhesions, containing the adjective or the random form in the first member (with time with the preposition), e.g. Wielka-noc, Biały-stok, karygodny, pięć-dziesiąt, w-niebowzięcie (the adhesion is differing from the expression or the turn in significance with single emphasis: worth of the confession ~ credible, white slope – Białystok, they are speaking about the prosodic derivation here from here); the first member of the adhesion is happening different (Białystok, Białegostoku,…) or indeclinable (Easter, of Easter, …), • written as separate words but posing, combinations znaczeniową whole, e.g. Nowy Sącz, the fountain pen, the old town.

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. With special form afiksacji is creating skrótowców. They are it is special of kind words which are taking the form of symbols created from initials or syllables of the term on in the written language wielowyrazowego 21

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI America; ['] oznacza tu zwarcie krtaniowe, przynajmniej fakultatywne), ONZ [o'enzet] (Organizacja Narodów Zjednoczonych); • głoskowce wymawia się tak jak zwykłe wyrazy, np. GUS [gus] (Główny Urząd Statystyczny), PAN [pan] (Polska Akademia Nauk); • sylabowce składają się nie z pierwszych liter, lecz z pierwszych sylab, np. Pafawag [pafawag] (Państwowa Fabryka Wagonów); • skrótowce mieszane, np. LiA [cepelja] (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego). W języku polskim możliwa jest wielokrotna afiksacja, np. wychowawczyni : wychowawca : wychować : chować. Nowe wyrazy mogą powstawać także ze złożeń (listopadowy : listopad), zrostów (wielkanocny : wielkanoc), zestawień (staromiejski : Stare Miasto) i wyrażeń przyimkowych (poddasze : pod dachem, międzynarodowy : między narodami, bezludzie : bez ludzi). Za podstawę słowotwórczą mogą również służyć skrótowce, np. bhp (bezpieczeństwo i higiena pracy) – behapowiec, PAN (Polska Akademia Nauk) – panowski (PAN-owski). Mogą one podlegać swoistej konwersji polegającej na zmianie znaczenia i zmianie pisowni, ale nie wymowy (czasem jednak zmienia się miejsce akcentu na typowe dla języka polskiego). Na przykład PKS [peka'es] to nazwa instytucji zajmującej się przewozami, m.in. pasażerskimi. Natomiast pekaes [pe'kaes] to autobus należący do tej instytucji. Czasem tego typu konwersja polega na konkretyzacji znaczenia. Np. skrót rkm oznacza ręczny karabin maszynowy, natomiast erkaem to konkretny karabin. Podobnie PGR to instytucja, a pegeer – konkretne gospodarstwo rolne.

(often Polish, but with times foreign). They are being read in the various way: • literowce he is excusing himself uttering names of each letters and emphasising the last syllable, e.g. PKP [pekape] (Polish state railways), USA [u'es'a] (United States of America; ['] means the at least optional, glottal stop here), ONZ [o'enzet] (united Nations' Organization); • głoskowce he is excusing himself this way like ordinary words, e.g. GUS [gus] (Main statistical office), You [gentleman] (Poland Academy of Sciences); • sylabowce they consist of initials no, treat from first syllables, e.g. Pafawag [pafawag] (State Factory of Carriages); • skrótowce mixed, e.g. LiA [cepelja] (Headquarters of the Folk and Artistic Industry). She is possible in the Polish language multiple afiksacja, e.g. form mistress: tutor: to educate: to hide. New words are able to rise too from concatenations (November: November), of adhesions (Easter: Easter), of combinations (old-metropolitan: the old town) and of prepositional expressions (garret: under the roof, international: between nations, bezludzie: without people). For grounds słowotwórczą they are able to serve also skrótowce, e.g. bhp (safety and hygiene of work) – behapowiec, You (Poland Academy of Sciences) – panowski (PANowski). They are able to undergo the peculiar conversion relying on the change of importance and the change of the spelling, but not significance (however a place of the emphasis is sometimes changed for typical of the Polish language). For PKS example [peka'es] it is a name of the institution taking transport up, among other things enger. However pekaes [pe'kaes] it is a bus belonging to this institution. With time of this type the conversion consists in the instantiation of importance. E.g. a manual machine-gun means the rkm summary, however erkaem it is a concrete rifle. PGR is the institution but the state farm similarly – 22

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI concrete agricultural holding. W słowotwórstwie polskim morfemy podlegają licznym zmianom fonetycznym, o wiele większym niż we fleksji, mogą też wystąpić w różnych postaciach nieuwarunkowanych sąsiedztwem fonetycznym, np. biorę : bierz : brać : bierny : wyborny : wybór. Często zaciera to budowę słowotwórczą wyrazu (nie od razu widać, że opona, opinać, opiąć są oparte na tym samym rdzeniu), prowadząc nawet do zupełnego zaniku rdzenia (jak w formie weź opartej na rdzeniu -(j)m- : -(j)ą-, por. wziąć, wezmę, podjąć, podejmę). Z punktu widzenia współczesnego języka wyrazy człon, kolano, kołek, czoło nie są ze sobą powiązane, ale analizowane na tle historycznym okazują się być oparte są na tym samym wielopostaciowym rdzeniu czło- : czoł- : kol- : koł- ‘coś wypukłego’. Wyraz obuwie kojarzy się (błędnie) z butami lub wydaje się złożony z prefiksu o- i rdzenia -buw-. Dodatkowym utrudnieniem jest fakt, że pisownia w tym wyrazie jest historycznie niewłaściwa, przed dwustu laty pisano obówie. W rzeczywistości mamy tu prefiks ob- i rdzeń -ów- : -u-, obecny także w rzadko dziś używanych wyrazach obuć, zzuć, wyzuć. Trudno czasem także wyodrębnić rdzeń i formant słowotwórczy, np. dar niezbyt jasno rozkłada się na rdzeń da- i nietypowy sufiks -r, zaś w wyrazach prorok, prowadzić występuje wyjątkowy w polszczyźnie prefiks pro-. Czasem mimo przejrzystej budowy słowotwórczej rdzeń zmienia znaczenie, np. miednica to kiedyś naczynie z miedzi, dziś wyraz ten uległ leksykalizacji, tzn. nie ma związku znaczeniowego z wyrazem podstawowym miedź. Sposoby tworzenia nowych wyrazów zostaną tu przedstawione w ujęciu funkcjonalnym, według części mowy, które powstają, z uwzględnieniem najczęstszych, produktywnych typów. Znacznie dokładniejszy przegląd zagadnień związanych z polskim słowotwórstwem, w tym lista poszczególnych formantów słowotwórczych, znajduje się na osobnej stronie.

23

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Word-formation, p. 2

Rzeczowniki

Większość rzeczowników pochodnych otrzymuje się na drodze sufiksacji. Występują też złożenia.

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Substantives

The majority of derivative substantives is being received on the way sufiksacji. Too concatenations are occurring.

Nazwy czynności

Są to tzw. nomina actionis. Obok czynności nazywają często jej wytwór, np. ekranizacja to czynność kręcenia filmu, ale także film będący wytworem tej ekranizacji. 5. -nie, -cie (regularnie tworzone od czasowników): chodzenie, kucie, losowanie, zebranie. 6. -acja (w wyrazach zapożyczonych i od wyrazów zapożyczonych): ekranizacja, migracja, pasteryzacja. 7. -ka (często w jęz. potocznym lub w formach tradycyjnych): obróbka, ucieczka, walka (: walić, wtórnie walczyć). 8. zero, rodz. męski (typ produktywny, zwł. w języku potocznym): bieg, podryw, pomoc. 9. -anina (w jęz. potocznym nazwa czynności chaotycznej lub powtarzającej się): bieganina, strzelanina, tupanina.

Names of activities

They are it is so called nomina actionis. Activities often call the product for her close by, a screening is the activity of the shooting but also an film being a product of this screening. 5. -nie, -cie (created regularly from verbs): chodzenie, kucie, losowanie, zebranie. 6. -acja (in borrowings and from borrowed words): ekranizacja, migracja, pasteryzacja. 7. -ka (often in the colloquial language or in traditional forms): obróbka, ucieczka, walka (: walić, secondarily walczyć). 8. zero, masculine (productive type, esp. in the colloquial language): bieg, podryw, pomoc. 9. -anina (in the colloquial language name of the chaotic or repeating oneself activity): bieganina, strzelanina, tupanina.

24

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy cech

Names of features

Określane są jako nomina essendi. Oznaczają bycie jakimś lub bycie czymś. Rzadko mogą oznaczać także przedmioty lub zjawiska mającego daną cechę, np. osobliwość, rzadkość, a czasem nazwę czynności, np. pisarstwo. 1. -ość (regularnie od większości przymiotników): pracowitość, rzadkość, szybkość. 2. -stwo, -ctwo (także -ostwo, -aństwo, -arstwo, -actwo, -alnictwo, najczęściej od przymiotników na -ski, -cki): barbarzyństwo, łakomstwo, zwycięstwo. 3. -izm, -yzm (w wyrazach zapożyczonych, ale i rodzimych): heglizm, marksizm, metaforyzm, norwidyzm. 4. -izna, -yzna (w tym nazwy języków i kultur): angielszczyzna, słowiańszczyzna, żeromszczyzna. 5. -nie, -cie: opanowanie, zacofanie, zmęczenie

They are being determined as nomina essendi. They mean existence some or being of something. They are rarely able to mean also objects or phenomena having the given feature, e.g. osobliwość, rzadkość ‘the curiosity, the rarity’, and I will call activities the time, e.g. pisarstwo ‘authorship’. 1. -ość (regularly from most adjectives): pracowitość, rzadkość, szybkość. 2. -stwo, -ctwo (also -ostwo, -aństwo, -arstwo, -actwo, -alnictwo, most often from adjectives in -ski, -cki): barbarzyństwo, łakomstwo, zwycięstwo. 3. -izm, -yzm (in borrowings, but also in native words): heglizm, marksizm, metaforyzm, norwidyzm. 4. -izna, -yzna (including names of languages and cultures): angielszczyzna, słowiańszczyzna, żeromszczyzna. 5. -nie, -cie: opanowanie, zacofanie, zmęczenie

Nazwy rodzajów działalności

Names of kinds of activities

Rodzaj nomina essendi. Tu zaliczamy też nazwy zawodów, dziedzin nauki, rzemiosła itp. 1. -ość: działalność, moralność. 2. -stwo, -ctwo: fryzjerstwo, górnictwo, językoznawstwo, pisarstwo.

A type of nomina essendi. We also count names of competition, disciplines of the science, trades and the like here. 1. -ość: działalność, moralność. 2. -stwo, -ctwo: fryzjerstwo, górnictwo, językoznawstwo, pisarstwo.

25

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy wykonawców czynności

Names of performers of activities

Są to tzw. nomina agentis. Tu zaliczamy też nazwy wykonawców zawodów. Formy męskie: 1. -acz: badacz, biegacz, słuchacz. 2. -nik, -ownik: górnik, kierownik, rolnik. 3. -ca, -owca: biorca, językoznawca, kierowca, mówca. 4. -iciel, -yciel: donosiciel, nauczyciel, oskarżyciel. 5. -arz: kreślarz, nudziarz, pisarz. 6. -owiec: wędrowiec.

They are so called nomina agentis. We also count names of performers of professions here. Masculine forms: 1. -acz: badacz, biegacz, słuchacz. 2. -nik, -ownik: górnik, kierownik, rolnik. 3. -ca, -owca: biorca, językoznawca, kierowca, mówca. 4. -iciel, -yciel: donosiciel, nauczyciel, oskarżyciel. 5. -arz: kreślarz, nudziarz, pisarz. 6. -owiec: wędrowiec.

Nazwy wykonawców czynności – formy żeńskie

Names of performers of the activities – feminine forms

1. -aczka: biegaczka, pływaczka, praczka, słuchaczka, śpiewaczka. 2. -niczka, -owniczka: kierowniczka, pracowniczka, rysowniczka. 3. -nica, -ownica: pracownica, robotnica. 4. -czyni (nie zawsze daje się utworzyć od odpowiednika męskiego na -ca): dawczyni, mówczyni, obrończyni. 5. -icielka, -ycielka: doręczycielka, nauczycielka, poręczycielka. 6. -arka: kreślarka, malarka, pisarka.

1. -aczka: biegaczka, pływaczka, praczka, słuchaczka, śpiewaczka. 2. -niczka, -owniczka: kierowniczka, pracowniczka, rysowniczka. 3. -nica, -ownica: pracownica, robotnica. 4. -czyni (not always it can be formed from a masculine equivalent in -ca): dawczyni, mówczyni, obrończyni. 5. -icielka, -ycielka: doręczycielka, nauczycielka, poręczycielka. 6. -arka: kreślarka, malarka, pisarka.

Nazwy narzędzi

Names of tools

Są to tzw. nomina instrumenti. 1. -acz: odkurzacz, powielacz. 2. -nik: palnik, powiększalnik. 3. -arka: koparka, nagrywarka, sprężarka. 4. -aczka: ładowaczka, przecinaczka, trzepaczka. 5. -dło: imadło, liczydło, wahadło. 6. -ak: cedzak, jarzyniak, stojak.

They are so called nomina instrumenti. 1. -acz: odkurzacz, powielacz. 2. -nik: palnik, powiększalnik. 3. -arka: koparka, nagrywarka, sprężarka. 4. -aczka: ładowaczka, przecinaczka, trzepaczka. 5. -dło: imadło, liczydło, wahadło. 6. -ak: cedzak, jarzyniak, stojak.

26

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy wytworów i rezultatów czynności

Names of products and results of activities

Są to tzw. nomina patientis i nomina objecti. Oznaczają ‘to, co (z)robione’, np. danie – to, co (po)dane, picie – to, co pite. 1. -ka, -anka: mrożonka, wkładka, wycinanka. 2. -ina: dzianina, okleina, mieszanina, tkanina. 3. -ek: dorobek, dopisek. 4. -nie, -cie: danie, jedzenie, picie.

They are so called nomina patientis and nomina objecti. They denote ‘that which is done’, e.g. danie – that which is given, picie – that which is drunk. 1. -ka, -anka: mrożonka, wkładka, wycinanka. 2. -ina: dzianina, okleina, mieszanina, tkanina. 3. -ek: dorobek, dopisek. 4. -nie, -cie: danie, jedzenie, picie.

Nazwy nosicieli cech

Names of carriers of features

Są to tzw. nomina attributiva. Oznaczają ‘ten, który jest jakiś’ lub ‘to, które jest jakieś’. 1. -ec, -owiec: głupiec, ideowiec, światowiec. 2. -ista: heglista, marksista, pesymista. 3. -ak: ciemniak, prostak, starszak. 4. -arz: karciarz, rutyniarz, spryciarz. 5. -owicz (często żartobliwe): działkowicz, majsterkowicz, wczasowicz.

They are so called nomina attributiva. They denote ‘this one who is such’ lub ‘this which is such’. 1. -ec, -owiec: głupiec, ideowiec, światowiec. 2. -ista: heglista, marksista, pesymista. 3. -ak: ciemniak, prostak, starszak. 4. -arz: karciarz, rutyniarz, spryciarz. 5. -owicz (often humorous): działkowicz, majsterkowicz, wczasowicz.

Nazwy nosicieli cech – formy żeńskie

Names of carriers of features – feminine forms

1. -istka: heglistka, optymistka. 2. -aczka: ponuraczka, prostaczka. 3. -arka: kawiarka, spryciarka, szczęściarka. 4. -owiczka (często żartobliwe): działkowiczka, wczasowiczka.

1. -istka: heglistka, optymistka. 2. -aczka: ponuraczka, prostaczka. 3. -arka: kawiarka, spryciarka, szczęściarka. 4. -owiczka (często żartobliwe): działkowiczka, wczasowiczka.

27

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy nosicieli cech – rzeczowniki nieosobowe

1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec, odrzutowiec. 2. -ak: drewniak, poprawczak, pustak. 3. -anka, -ówka (w polszczyźnie potocznej): drożdżówka, kartoflanka, Starówka. 4. -e (od wyrażeń przyimkowych): nadburcie, przedwiośnie, przedzimie. 5. -ek (od wyrażeń przyimkowych): naparstek, podgłówek, podnóżek. 6. -ik (od wyrażeń przyimkowych): naramiennik, narożnik. 7. -ka (od wyrażeń przyimkowych): podpaska.

Nazwy miejsc

Tzw. nomina loci. 1. -nia, -alnia, -arnia, -ownia (pomieszczenia zamknięte): gazownia, księgarnia, pralnia. 2. -isko, -ysko (pomieszczenia otwarte): lodowisko, łowisko, ściernisko. 3. -e (od wyrażeń przyimkowych): bezludzie, podgórze, przyzębie.

Nazwy zbiorowe

Names of carriers of features – impersonal substantives

1. -owiec: kręgowiec, lotniskowiec, odrzutowiec. 2. -ak: drewniak, poprawczak, pustak. 3. -anka, -ówka (in the colloquial Polish): drożdżówka, kartoflanka, Starówka. 4. -e (from prepositional expressions): nadburcie, przedwiośnie, przedzimie. 5. -ek (from prepositional expressions): naparstek, podgłówek, podnóżek. 6. -ik (from prepositional expressions): naramiennik, narożnik. 7. -ka (from prepositional expressions): podpaska.

Names of places

So called nomina loci. 1. -nia, -alnia, -arnia, -ownia (shut rooms): gazownia, księgarnia, pralnia. 2. -isko, -ysko (open rooms): lodowisko, łowisko, ściernisko. 3. -e (from prepositional expressions): bezludzie, podgórze, przyzębie.

Collective names

Tzw. nomina collectiva. Np. piłkarstwo jest nazwą zbiorową, gdy oznacza ‘ogół piłkarzy’. 1. -stwo, -ctwo: mieszczaństwo, piłkarstwo, ptactwo.

So called nomina collectiva. E.g. piłkarstwo is a collective name when it means ‘the whole of soccer players’. 1. -stwo, -ctwo: mieszczaństwo, piłkarstwo, ptactwo.

Nazwy par małżeńskich

Names of married couples

Specjalny rodzaj nomina collectiva. 1. -stwo, -ctwo: państwo, Stanisławostwo ‘Stanisław z żoną’, wujostwo.

A special kind of nomina collectiva. 1. -stwo, -ctwo: państwo, Stanisławostwo ‘Stanisław with his wife’, wujostwo.

28

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy odmiejscowe

Names from place names

Tworzone od nazwy miejsca, oznaczają mieszkańców (tzw. nomina delocativa). 1. -czyk, -ańczyk: Chińczyk, londyńczyk, Tybetańczyk, wiedeńczyk. 2. -anin: Amerykanin, warszawianin, Wielkopolanin. 3. -ak: krakowiak, Ślązak, warszawiak.

They are created from place names, they mark residents (so called nomina delocativa). 1. -czyk, -ańczyk: Chińczyk, londyńczyk, Tybetańczyk, wiedeńczyk. 2. -anin: Amerykanin, warszawianin, Wielkopolanin. 3. -ak: krakowiak, Ślązak, warszawiak.

Nazwy odmiejscowe – formy żeńskie

Names from place names – feminine forms

1. -ka, -anka: Chinka, londynka, Tybetanka, Ukrainka, warszawianka. 2. -aczka: Austriaczka, krakowiaczka, warszawiaczka.

1. -ka, -anka: Chinka, londynka, Tybetanka, Ukrainka, warszawianka. 2. -aczka: Austriaczka, krakowiaczka, warszawiaczka.

Nazwy zdrabniające, ekspresywne i hipokorystyczne

Diminutive, expressive and hypocoristic names

Nazwy zdrabniające (nomina deminutiva) mają często zabarwienie ekspresywne. Swoistym rodzajem nazw tego typu są zdrobnienia imion (nomina hypocoristica) 1. -ka: główka, kobietka, zupka. 2. -ik, -yk: kalendarzyk, portrecik, talerzyk. 3. -ek: domek, kurierek, nosek, numerek. 4. -ko: drzewko, kółko, słoneczko. Uwaga: wiele dawnych nazw zdrabniających zerwało więź znaczeniową z wyrazem podstawowym, np. babka, cukierek, dziadek, młynek, sałatka, wózek, żelazko.

Diminutive names (nomina deminutiva) are often expressive. A special kind of such names are diminutive forms of personal names (nomina hypocoristica) 1. -ka: główka, kobietka, zupka. 2. -ik, -yk: kalendarzyk, portrecik, talerzyk. 3. -ek: domek, kurierek, nosek, numerek. 4. -ko: drzewko, kółko, słoneczko. Remark: many old diminutive names broke the semantic bond with the basic word, e.g. babka, cukierek, dziadek, młynek, sałatka, wózek, żelazko.

Nazwy zgrubiające

Augmentative names

Nazwy z tej grupy (nomina augmentativa) zawsze mają zabarwienie ekspresywne, zwykle ujemne (nomina pejorativa), czasem żartobliwe lub z odcieniem pobłażliwości. 1. -isko: domisko, kobiecisko, nosisko, psisko. 2. -idło (-ydło): filmidło, powieścidło, sztuczydło. 3. zero, rodz. żeński: ciężarówa, szpila, wóda. 4. -uch: niedbaluch, uparciuch. 5. -iś: dowcipniś, porządniś, strojniś.

Names of such a type (nomina augmentativa) has always expressive meaning, pejorative as a rule (nomina pejorativa), sometimes humorous or with the shade of the leniency. 1. -isko: domisko, kobiecisko, nosisko, psisko. 2. -idło (-ydło): filmidło, powieścidło, sztuczydło. 3. zero, rodz. żeński: ciężarówa, szpila, wóda. 4. -uch: niedbaluch, uparciuch. 5. -iś: dowcipniś, porządniś, strojniś.

29

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nazwy istot młodych

Names of young beings

Nazwy takie (nomina juvenium) mają często, choć nie zawsze, zabarwienie pieszczotliwe. 1. -ątko: cielątko, lwiątko, szczeniątko. 2. -ę: cielę, jagnię, prosię. 3. -ak: psiak, szczeniak, wieprzak.

Such names (nomina juvenium) have often, but not always, diminutive meaning. 1. -ątko: cielątko, lwiątko, szczeniątko. 2. -ę: cielę, jagnię, prosię. 3. -ak: psiak, szczeniak, wieprzak.

Rzeczowniki prefiksalne

Prefixal substantives

Występują w języku polskim rzadko. 1. nie- – brak lub przeciwstawność: nieład, nieprzyjaciel. 2. anty-: antypowieść. 3. kontr-: kontratak, kontrnatarcie. 4. nad-: nadciśnienie, nadinspektor, nadleśniczy. 5. pod-: podsekretarz, podzbiór. 6. niedo-: niedorozwój, niedowaga. 7. współ-: współmieszkaniec, współtwórca. Powrót do początku strony

They occur rartely in Polish. 1. nie- – defect or opposing-ness: nieład, nieprzyjaciel. 2. anty-: antypowieść. 3. kontr-: kontratak, kontrnatarcie. 4. nad-: nadciśnienie, nadinspektor, nadleśniczy. 5. pod-: podsekretarz, podzbiór. 6. niedo-: niedorozwój, niedowaga. 7. współ-: współmieszkaniec, współtwórca. Back to the top of the page

30

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Przymiotniki

Większość przymiotników pochodnych otrzymuje się na drodze sufiksacji. Występują też złożenia.

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Adjectives

The majority of derivative adjectives is being received on the way of suffixation. Concatenations are occurring too.

Przymiotniki odczasownikowe podmiotowe

Przymiotniki takie zbliżają się do imiesłowów przymiotnikowych. Podczas gdy imiesłowy nazywają cechy związane z aktualnie wykonywaną czynnością, przymiotniki nazywają cechy stałe. Ponieważ różnica w praktyce bywa niewielka, imiesłowy przymiotnikowe włącza się ostatnio do klasy przymiotników. 1. -ny: domyślny, przydatny, słynny. 2. -czy: ostrzegawczy, wykonawczy. 3. -liwy – wyraża skłonność do jakiejś czynności: płaczliwy, ustępliwy.

Verbal subjective adjectives

Adjectives so they are approaching adjectival participles. When when participles are calling features tied with the activity executed at present, adjectives are calling constants features. Since the dissimilarity is happening in practice small, adjectival participles are included in the class of adjectives recently. 1. -ny: domyślny, przydatny, słynny. 2. -czy: ostrzegawczy, wykonawczy. 3. -liwy – expresses inclination for some activity: płaczliwy, ustępliwy.

Przymiotniki odczasownikowe przedmiotowe

Verbal objective adjectives

1. -ny: domyślny, najemny, umowny. 2. -alny – wyraża zdolność, możliwość: mieszkalny, zmywalny. 3. -liwy – wyraża skłonność do jakiegoś stanu: łamliwy, spolegliwy. 4. -ły – od czasowników oznaczających procesy: oniemiały, osiwiały. Uwaga: domyślny to taki, który się łatwo domyśla lub taki, którego można się domyślić. Formacje na -ny oznaczające cechy przypisywane podmiotowi mogą pochodzić od czasowników czynnych (wędrowny : wędrować), zwrotnych (przydatny : przydawać się) lub biernych (najemny : zostać najętym).

1. -ny: domyślny, najemny, umowny. 2. -alny – expresses the ability, the possibility: mieszkalny, zmywalny. 3. -liwy – expresses inclination for some state: łamliwy, spolegliwy. 4. -ły – from verbs denoting actions: oniemiały, osiwiały. Remark: domyślny means taki, który się łatwo domyśla ‘who guesses easily’ or taki, którego można się domyślić ‘who can be guessed easily’. Formations with -ny, meaning features assigned to the subject, can be descended from active (wędrowny : wędrować), reflexive (przydatny : przydawać się) or ive verbs (najemny : zostać najętym).

31

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Przymiotniki odrzeczownikowe

Oznaczają relacje między przedmiotami, stąd ich inna nazwa – przymiotniki relacyjne. Przymiotniki tego rodzaju bywają tworzone od wyrażeń przyimkowych, mają wtedy budowę analogiczną do prostych przymiotników odrzeczownikowych, np. przedwojenny – wojenny, podmiejski – miejski. Rzadko zdarza się, że przymiotnik podstawowy jest praktycznie nieużywany, np. dogłębny. 1. -owy: dopełniaczowy, państwowy, polowy, samochodowy. 2. -ski (-cki): piłkarski, podmiejski, szlachecki, warszawski. 3. -ny – często wyraża relację ogólną: abstrakcyjny, dogłębny, owocny, polny, rybny. 4. -i, -y, -czy – często wyraża przynależność: boży, człowieczy, rybi, urzędniczy, wydobywczy, wykonawczy. 5. -owaty – wyraża podobieństwo: beczułkowaty, głupkowaty, haczykowaty. Uwaga: często trudno wskazać jednoznacznie podstawę słowotwórczą (motywację) danej formacji. Owocny to dotyczący owocu (rozumianego w sensie abstrakcyjnym, np. owocu pracy), ale też taki, który owocuje. Podobnie wykonawczy to taki, który wykonuje (np. zespół wykonawczy), ale i dotyczący wykonawcy.

Denominative adjectives

They mean relations between objects, hence their other name – relational adjectives. Adjectives of this kind are happening created from prepositional expressions, they have the construction analogous to simple denominative adjectives then, e.g. pre-war – war, suburban – metropolitan. It rarely happens that the basic adjective is unused in practice, e.g. dogłębny. 1. -owy: dopełniaczowy, państwowy, polowy, samochodowy. 2. -ski (-cki): piłkarski, podmiejski, szlachecki, warszawski. 3. -ny – często wyraża relację ogólną: abstrakcyjny, dogłębny, owocny, polny, rybny. 4. -i, -y, -czy – często wyraża przynależność: boży, człowieczy, rybi, urzędniczy, wydobywczy, wykonawczy. 5. -owaty – wyraża podobieństwo: beczułkowaty, głupkowaty, haczykowaty. Remark: it is often hard to point grounds explicitly słowotwórczą (motivation) of datum of the formation. Fruitful it referring to the fruit (understood in abstract sense, e.g. of fruit of work), but also so who is bearing fruit. Similarly executive it so whom is executing (e.g. executive team), but and referring performers.

32

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Przymiotniki odprzymiotnikowe

Przymiotniki takie wyrażają osłabienie lub wzmocnienie cechy lub też cechę przeciwstawną. Tworzone są przy pomocy sufiksów i prefiksów. 1. -utki, -uśki, -uchny – wyrażają wzmocnienie cechy lub mają wartość ekspresywną: maluśki, wąziuchny, głupiutki. 2. -awy – wyraża osłabienie lub niedostatek cechy: białawy, grubawy. 3. prze- – wyraża wzmocnienie cechy w języku książkowym: przepiękny, prześmieszny. 4. przy- – wyraża wzmocnienie cechy lub przekroczenie normy w języku potocznym: przydługi, przykrótki. 5. nad- – wyraża wzmocnienie cechy w terminologii specjalnej: nadgorliwy, nadwrażliwy. 6. arcy- – wyraża wzmocnienie cechy: arcyważny, arcyzabawny. 7. niedo- – wyraża osłabienie cechy: niedokwaśny, niedomyty. 8. nie- – wyraża cechę przeciwstawną: niedrogi, niemłody.

Deadjectival adjectives

Such adjectives express the weakening or the strengthening of the feature or the contrasting feature. They are created by means of suffixes and prefixes. 1. -utki, -uśki, -uchny – features are expressing reinforcement or they have the expressive value: maluśki, wąziuchny, głupiutki. 2. -awy – expresses attenuation or the want for the feature: białawy, grubawy. 3. prze- – expresses strengthening the feature in the in book form language: przepiękny, prześmieszny. 4. przy- – expresses strengthening the feature or exceeding the standard in the popular language: przydługi, przykrótki. 5. nad- – expresses strengthening the feature in special terminology: nadgorliwy, nadwrażliwy. 6. arcy- – expresses the stengthening of the feature: arcyważny, arcyzabawny. 7. niedo- – expresses the reducing of the feature: niedokwaśny, niedomyty. 8. nie- – expresses a contrastive feature: niedrogi, niemłody.

33

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Wybrane zagadnienia z zakresu składni

Chosen issues from the range of syntax

Uwaga: więcej informacji na temat polskiej składni można znaleźć tutaj. W szkolnej gramatyce polskiej szeroko używa się pojęć teorii części zdania. Ogólnie rzecz biorąc, zakłada ona, że poszczególne części mowy użyte w wypowiedzi spełniają różne funkcje. W kręgach akademickich teorię tę się ostatnio zarzuca (za wzorem gramatyków zachodnich), wykazując jej słabość. W nowszych uniwersyteckich podręcznikach polskiej składni próżno szukać terminów „podmiot” czy „orzecznik”. Moim zdaniem to błąd. Teoria części zdania, choć bazuje czasem na dość mglistych przesłankach, jest dobrym i sprawdzonym narzędziem analizy języka polskiego. Porównajmy np. zdania Woda podnosiła się i Wody przybywało. Pierwsze jest łatwe do analizy i bez użycia specjalnych terminów: mamy tu typowy przypadek rzeczownika w mianowniku (woda) połączonego składniowo z formą osobową czasownika (podnosiła się). Zdania tego typu są częstą, lecz nie jedyną możliwością. W drugim, praktycznie synonimicznym zdaniu, zamiast rzeczownika w mianowniku mamy rzeczownik w dopełniaczu, nadto związany w całkiem inny sposób z czasownikiem. Teoria części zdania pozwala jednak oba te zdania porównywać ze sobą. Twierdzi ona mianowicie, że formy woda i wody, choć różne, pełnią w obu zdaniach tę samą rolę, określaną terminem podmiot. Dostarcza więc prostego i użytecznego aparatu pojęciowego do opisu językowej rzeczywistości. W językach zachodnich zdań typu Wody przybywało nie spotyka się i tam analizę języka można prowadzić bez użycia pojęć teorii części zdania. Ale w języku polskim jest inaczej. Zauważmy jednocześnie, że w drugim zdaniu wyraz wody nie jest podmiotem gramatycznym, bo łączy się w zupełnie inny

Remark: it is possible for the subject of Polish syntax to find more information here. They are using the part of the sentence for concepts of the theory in the school Polish grammar extensively. In general she assumes taking the thing that each parts used for the statement of speech are fulfilling various functions. This theory is being given up in academic circles recently (behind the pattern gramatyków western), showing her the weakness. It is no use in newer university manuals of Polish syntax looking for „podmiot” or „orzecznik”. With my sentence it is an error. Theory of the part of the sentence, although he is sometimes based on quite unclear premises, he is a good and checked tool of the analysis of the Polish language. Let us compare sentences e.g. Water was rising and Water was coming. It is first easy to the analysis and without using special : we have the standard case of the noun in the denominator here (water) of verb linked to the personal form syntactically (was improving). Sentences of this type are a frequent but not only possibility. In other, in practice synonymous sentence, we have the noun instead of the noun in the denominator in the possessive, morover tied with the verb in the quite other way. However the theory is permitting the part of the sentence both to compare these sentences to oneself. She is claiming namely, that forms water and water, at least various, they are fulfilling in both sentences the same part, determined with term subject. So he is supplying linguistic reality with the simple and useful notional set to the description. It was coming in languages of western sentences of the type of Water no he is meeting and it is possible there to lead the analysis of the language without usage of concepts of the theory of ing the part. But it is in the Polish language differently. 34

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

35

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. The sentence and its parts

Zdanie i jego części

Za zdanie uważa się zamkniętą intonacyjnie strukturę składniową, której jądro stanowi orzeczenie. Tradycyjnie w zdaniu wyróżnia się 5 części, określanych jako: 10. podmiot, oznaczający osobę lub rzecz, o której coś się orzeka, np. Marek jest niski, Jola idzie do szkoły, 11. orzeczenie, w którym stwierdza się coś o tej osobie lub rzeczy, np. Jan jest artystą, ten kamień spadł, 12. dopełnienie, uzupełniające treść orzeczenia o niezbędne elementy (ci, którzy lubią tworzyć nowe terminy, aby utrudnić życie studentom, mawiają, że dopełnienie jest konotowane), np. Jurek przeczytał książkę (samo Jurek przeczytał jest wypowiedzią niedokończoną lub każe rozmówcy domyślić się reszty), 13. okolicznik, uzupełniający treść orzeczenia o elementy najczęściej dodatkowe, np. wczoraj Jurek przeczytał książkę, Jola idzie do szkoły z bratem (wypowiedzi są kompletne, a wyróżnione elementy niosą tylko dodatkową informację), 14. przydawka, określająca bliżej inną część zdania niż orzeczenie, a więc podmiot, dopełnienie, okolicznik lub inną przydawkę, np. brat Joli jest miły, Jurek przeczytał interesującą książkę, Jola idzie do szkoły z miłym kolegą, brat mojego kolegi jest miły. Podane wyżej definicje nie są kompletne (to właśnie jedna z przyczyn odrzucania teorii części zdania). W szczególności, okolicznik może określać przydawkę, wyrażając stopień

He considers himself the sentence closed intonacyjnie syntactic structure, whom the kernel is posing the decree 'for'. 5 parts are standing out in the sentence traditionally, determined as: 6. subject, meaning the person or the thing, which something will be stated, about e.g. Marek jest niski, Jola idzie do szkoły, 7. decree, which something is being found about this person or the thing, in e.g. Jan jest artystą, ten kamień spadł, 8. complement, filling the content of the decree in with necessary elements (the ones who like creating new in order to make the life difficult to students, they are saying that the complement is being connoted), e.g. Jurek read the book (Jurek read by itself he is a(n) unfinished statement or he is telling the interlocutor to guess the rest), 9. adverbial, filling the content of the decree in with elements most often extra, e.g. Jurek read the book yesterday, Jola is going to the school with the brother (statements are complete and awarded elements are carrying only extra information), 10. the adnominal, the part determining the other person more nearby of the sentence than the decree, and so the subject, the complement, the adverbial or the other adnominal, e.g. the brother is nice for Jola, Jurek read the interesting book, Jola is going to the school with the nice colleague, my colleague's brother is nice. Definitions given higher aren't complete (it is just winning over from reasons of rejecting of the theory of the part of the sentence). In particular, the adverbial is able to determine 36

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Typy zdań prostych nierozwiniętych

Zdanie proste nierozwinięte rozumiane jest tradycyjnie jako wypowiedź złożona z podmiotu i orzeczenia. Ponieważ nie można jednak pominąć pewnych innych składników zdania nie zmieniając jego zasadniczego znaczenia, obecnie do zdań nierozwiniętych zalicza się również zdania zawierające dopełnienia (dla odróżnienia, zdania złożone tylko z podmiotu i orzeczenia określa się jako dwuczłonowe), które, obok podmiotu, traktuje się jako argumenty orzeczenia. Ponieważ, jak wspomniano, zasadniczą częścią zdania jest orzeczenie, więc podział zdań prostych nierozwiniętych zależy od składniowych właściwości orzeczenia, przede wszystkim ilości jego argumentów, tj. od jego łączliwości z podmiotem i dopełnieniami. Orzeczenia 0-punktowe nie wymagają podmiotu ani dopełnień (tworząc tzw. zdania jednoczłonowe), 1-punktowe wymagają podmiot, ale nie wymagają dopełnień, 2punktowe wymagają podmiotu i jednego dopełnienia, 3-punktowe wymagają podmiotu i dwóch dopełnień.

orzecze nie verb

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Types of simple sentences undeveloped

Simple sentence undeveloped is understood traditionally as the statement put together from the subject and decrees. Since it is possible however to skip the components sure of other people of the sentence not changing his basic importance, sentences containing complements are also being counted among undeveloped sentences currently (put together for the distinction, the sentence only is being determined from the subject and the decree as dyadic), who, by the subject, decrees are being treated as arguments. Since how were ed, a decree is a basic part of the sentence, so he lost of simple sentences undeveloped depends on syntactic properties of the decree, before everything quantities of his arguments, tj. than his łączliwości with the subject and complements. 0-Punktowe decrees don't require the subject or complements (creating tzw. of the sentence jednoczłonowe), they require 1-punktowe the subject but them they require complements, they require 2punktowe they require the subject and one complement, 3-punktowe of subject and two of complements.

schemat scheme

łącznik + orzecznik wyrażający czas 0- connector + predicate expressing the time punkto łącznik + orzecznik przysłówkowy we connector + adverb predicate 0-point orzeczenie proste simple predicate 1- łącznik + podmiot logiczny + orzecznik punkto przysłówkowy we connector + logical subject + adverb predicate 1-point podmiot + łącznik + orzecznik rzeczownikowy

przykłady examples Była noc. Jest piąta. Jest późno. Było ciepło. Robi się chłodno. Pada. Błyska się. Jest mi wygodnie. Robi mi się zimno. Jan jest nauczycielem. Maria

37

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI subject + connector + substantival predicate podmiot + łącznik + orzecznik przymiotnikowy subject + connector + adjectival predicate podmiot + łącznik + orzecznik okolicznikowy subject + connector + adverbial predicate podmiot + orzeczenie zastępujące łącznik + orzecznik okolicznikowy subject + decree replacing the connector + adverbial predicate orzecznik okolicznikowy + łącznik + podmiot adverbial predicate + connector + subject łącznik + podmiot + orzecznik okolicznikowy connector + subject + adverbial predicate łącznik + podmiot (logiczny) connector + subject (logical) podmiot + orzeczenie proste subject + simple decree podmiot + łącznik + orzecznik przymiotnikowy + dopełnienie subject + connector + adjectival predicate + complement podmiot + łącznik + orzecznik przym. + dopełnienie bezokolicznikowe 2- subject + connector + predicate adjectival + punkto complement bezokolicznikowe we podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie bliższe 2-point subject + simple decree + direct object podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie dalsze subject + simple decree + indirect object podmiot + orzeczenie proste + dopełnienie bezokolicznikowe subject + simple decree + complement bezokolicznikowe podmiot + orzeczenie + dopełnienie bliższe + dopełnienie dalsze 3subject + decree + direct object + indirect object punkto podmiot + orzeczenie + dopełnienie dalsze + we dopełnienie bezokolicznikowe 3-point subject + decree + indirect object + complement bezokolicznikowe Powrót do początku strony

została matką. Jan jest wysoki. Maria wydaje się zazdrosna. Ptak jest na drzewie. Msza była o piątej. Jan wygląda zdrowo. Anna wygląda na głodną. Na drzewie był ptak. Był ruch na ulicy. Są róże bez kolców. Jest Bóg. Nie ma chleba. Jan spaceruje. Maria uśmiechnęła się. Nie jest wart swej żony. Jest podobny do ojca. Była skłonna mu uwierzyć. Chciał tam pójść. Jan czyta książkę. Maria polegała na Janie. Jan zdecydował się napisać książkę. Jan dał książkę Marii. Jan uczynił go zastępcą. Ojciec kazał Janowi pomóc Marii.

Back to the top of the page

38

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Użycie form grzecznościowych w zdaniu

Zwyczaj językowy nakazuje, aby wobec osób dorosłych, z którymi nie łączą nas więzy rodzinne ani więzy przyjaźni, używać specjalnych form grzecznościowych. Niezastosowanie się do tego zalecenia może być odebrane jako naruszenie dóbr osobistych, zob. także wyżej. W szczególności niedopuszczalne jest używanie formy cześć wobec osób nieznajomych, np. sprzedawcy w sklepie. Przede wszystkim w stwierdzeniach odnoszących się do rozmówcy należy stosować czasownik w 3 osobie, zawsze z odpowiednią formą wyrazu (faktycznie zaimka) pan, pani, panowie, panie, państwo (co omówiono wyżej). W języku potocznym dopuszczalne jest jedynie w pewnych sytuacjach zastosowanie drugiej osoby liczby mnogiej czasownika względem grupy osób różnej płci. I tak, zamiast czy skończyli już państwo? słyszy się czy skończyliście już państwo?, a nawet i jak, proszę państwa, czy już skończyliście?. Przy zwrotach bezpośrednich używa się form wołacza: Panie Kowalski! Pani Krysiu! Panno Tereso! Forma panno używana jest tylko wobec młodych kobiet niezamężnych i ostatnio wychodzi z użycia. Używanie imion zamiast nazwisk dopuszczalne jest np. przez szefa w stosunku do podwładnego, między pracownikami podobnego szczebla pracującymi w jednym biurze itd, i jest wyrazem pewnej zażyłości lub koleżeństwa. Używanie nazwiska w podobnych sytuacjach sugeruje istnienie obcości, bariery między rozmawiającymi ludźmi, choć może być zupełnie naturalne na ulicy między mniej bliskimi znajomymi czy między sąsiadami. Mówiąc o osobie trzeciej, obecnej lub nie, należy używać podobnych form w mianowniku: Przyszedł pan Kowalski. Pani Krysia jest bardzo sumienną pracowniczką.

Using of polite forms for the sentence

The linguistic custom is ordering to use special polite forms towards persons of adult people whom family ties or bonds of friendship aren't linking us to. They are able to this recommendation to be Niezastosowanie taken away as disturbing personal goods, zob. too higher. In particular it is unacceptable using the form hello towards strangers' persons, e.g. vendors in the shop. It is necessary before everything to apply the verb to assertions referring to the interlocutor in 3 for person, always with the suitable form of the word (actually of pronoun) the gentleman, the lady, gentlemen, ladies, the state (what was discussed higher). An application of the other person of the plural is only legal in reliable situations in the popular language of verb with consideration of the group of persons of the various sex. Yet, instead of have they ended the state already? can heard whether you have ended the state already?, not to say and how, am I asking states whether you have ended already?. They are using forms of the vocative at direct turns: You Kowalski! Krysiu you! Girl Teresa! Form girl is being used only towards young single women and is falling into disuse recently. Using first names instead of surnames is legal e.g. by the boss in the relation to the subordinate, between workers working in one office etc. of the similar level, and is a sign of the reliable intimacy or the fellowship. Using by surnames in similar situations he is suggesting existence of the unfamiliarity, barriers between speaking people although he is able to be completely natural in the street between not very near acquaintances or between neighbours. Speaking about the third, present person or no, it is necessary to use similar forms for the denominator: a gentleman came Kowalski. Krysia you is very conscientious 39

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

40

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Pozycja polskiego wśród języków słowiańskich Język polski należy do grupy stosunkowo bliskich sobie języków słowiańskich. W porównaniu z innymi zachował wiele archaicznych rysów. Najbliżej spokrewnione są z nim języki: • kaszubski – właściwie będący pozostałością języka pomorskiego; dialekty kaszubskie są używane na obszarze między Łebą a Zatoką Gdańską, na północ od Chojnic; przez autorów polskich często traktowany jest jako dialekt polszczyzny, co nie zgadza się z podejściem autorów zagranicznych, nadto kaszubski dla Polaka brzmi niezrozumiale, co uważa się za dostateczne kryterium odrębności językowej; polski wraz z pomorskim (kaszubskim) oraz wymarłymi dialektami (oznaczonymi „†”) połabskimi† i meklemburskimi† miałby tworzyć podgupę lechicką; • dolnołużycki, używany przez ok. 2030 tys. ludzi w okolicach Chociebuża (Cottbus, Niemcy); • górnołużycki (bliższy czeskiemu), używany przez 60-90 tys. mieszkańców okolic Budziszyna (Bautzen, Niemcy); • czeski; • słowacki. Języki te określa się jako zachodniosłowiańskie. Więcej o kaszubskim. Nieco bardziej odległe są inne języki słowiańskie: • wschodniosłowiańskie: rosyjski, białoruski, ukraiński wraz z bliskim mu rusińskim (rusnackim) używanym przez Rusnaków w Wojwodinie i Chorwacji oraz staroruski†, ich wymarły przodek; • południowosłowiańskie: słoweński (z cechami języków zachodniosłowiańskich), serbochorwacki i bułgarski wraz z bliskimi mu banackim i

Position of the Polish language among Slavic The Polish language belongs to the relatively narrow Slavic (Slav, Slavonic) group of languages. In comparison with the others it has preserved many archaic features. The following languages are the most closely related to Polish: • Kashubian – it is in fact the remains of the Pomeranian language; some Kashubian dialects are still used in the northern part of Poland in vicinity of Gdańsk (on the territory between Łeba and Gulf of Gdańsk, north of Chojnice); Kashubian is often treated as a dialect of Polish by Polish authors, but this is incompatible with foreign authors' approach, as well as with common sense – Kashubian sounds unintelligible for a Pole, which is considered to be enough of a criterion for the language separateness; Polish, together with Pomeranian (Kashubian) and with the extinct dialects (marked by “†”) Polabian† (from the Elbe river in ) and Mecklenburgian†, is believed to form the Lekhitic (Lechitic) subbranch; • Lower Sorbian, used by about 20-30 thousand people in the Cottbus region (); • Upper Sorbian (closer to Czech), used by 60-90 thousand inhabitants of the Bautzen region (); • Czech; • Slovak. These languages are named West Slavic. More on Kashubian. The other Slavic languages, which are somewhat more distant, are: • East Slavic: Russian, Byelorussian (Belorussian), and Ukrainian together with the closely related Rusinian (Rusnakian) language used by the Rusnaks in Voivodina and Croatia, as well as (Old) Ruthenian†, which was their common ancestor; • South Slavic: Slovene, with some features of the Northern branch, Serbo-Croatian and Bulgarian 41

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Stanowisko języków słowiańskich wśród języków indoeuropejskich Do języków słowiańskich zbliżają się najbardziej (w nawiasach przykłady) języki bałtyckie (litewski, łotewski, staropruski†), co najczęściej uważa się za dowód ich odległego pokrewieństwa, choć niektórzy widzą w tym podobieństwie głównie efekt wzajemnych wpływów. Pewne podobne cechy (zwłaszcza fonetyczne) jak języki słowiańskie mają także języki: albański, illiryjski† (?), frygijsko-trackie†, ormiańskie, indoirańskie (indyjskie: sanskryt†, hindi, bengalski, nepali, cygański (Romani); dardyjskie: kaszmiri; kafirskie (nuristańskie); irańskie: awestyjski†, farsi (perski), tadżycki, kurdyjski, osetyński, paszto (afgański)). Wszystkie te języki określa się mianem języków satəm. Pozostałe języki rodziny indoeuropejskiej, określane jako kentum (centum), to: anatolijskie† (hetycki†, luwi†), tocharskie†, greckie, mesapijski†, (staro)macedoński†, germańskie (angielski, niemiecki, żydowski (jidysz), holenderski, norweski, duński, szwedzki, islandzki, gocki†), celtyckie (walijski, bretoński, irlandzki, szkocki gaelicki), italskie (łaciński†, oskijski†, może wenetyjski†) i wywodzące się z łaciny romańskie (rumuński, włoski, francuski, prowansalski, kataloński, portugalski, hiszpański). Tutaj znajdziesz interesującą witrynę poświęconą językom indoeuropejskim. A tu poczytasz (po angielsku) o językach kentum – satəm. Powrót do początku strony

Position of the Slavic languages among Indo-European The Baltic languages (Lithuanian, Latvian, Old Prussian†) most closely approximate the Slavic languages, and this is considered proof of their distant relationship, although some scholars attribute their similarities mainly to their reciprocal influences in their similarity. Some similar, mainly phonetic, features of the Slavic languages, are encountered in the following languages (examples are given in brackets): Albanian, Illyrian† (?), PhrygoThracian†, Armenian, Indo-Iranian (Indic: Sanskrit†, Hindi, Bengali, Nepali, Gipsy (Romany); Dardic: Kashmiri; Kafir (Nuristani); Iranian: Avestan†, Farsi (Persian), Tadjik, Kurdish, Ossetic, Pashto (Afghan)). All these languages are termed satəm. The other languages of the Indo-European family, termed kentum (centum), are: Anatolian† (Hittite†, Luwian†), Tocharian†, Hellenic (Greek), Messapic†, (Old) Macedonian†, Germanic (English, German, Yiddish, Dutch, Norwegian, Danish, Swedish, Icelandic, Gothic†), Celtic (Welsh, Breton, Irish, Scots Gaelic), Italic (Latin†, Oscan†, maybe Venetic†) and Romance languages (Romanian, Italian, French, Provincial (Provençal, Occitan), Catalan, Portuguese, Spanish), which are descended from Latin. You can find an interesting site on the IndoEuropean Languages here. And you can read about the kentum – satəm languages here. Back to the top of the page

42

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Stanowisko języków indoeuropejskich wśród języków świata

Position of Indo-European among languages of the world

Języki indoeuropejskie stanowią obecnie najbardziej rozpowszechnioną rodzinę językową na świecie. Jeszcze do niedawna były jednak używane tylko w większej części Europy oraz na niektórych obszarach Azji. Obecnie na tym terenie spotykamy również szereg języków należących do innych rodzin: uralskiej (węgierski, estoński, fiński, lapoński, samojedzkie, może też jukagirski) i ałtajskiej (turecki, tatarski, mongolski, mandżurski, koreański, japoński). Pokrewieństwo tych rodzin ze sobą, jak i z rodziną indoeuropejską jest możliwe, choć bardzo odległe. Istnieją przesłanki przemawiające za tym, że wiele tysięcy lat temu istniał język (określany jako nostratycki, z łacińskiego noster ‘nasz’), którego potomkami są 3 wymienione rodziny językowe, a także szereg innych: drawidyjskie (używane w Indiach, np. brahui, tamilski, telugu), kartwelskie (= południowokaukaskie, np. gruziński), może także afroazjatyckie, eskimo-aleuckie, czukocko-kamczackie, niwchijski (giliacki). Ostatnio do języków nostratyckich próbuje się zbliżać sumeryjski†, etruski† (szczególnie bliski językom indoeuropejskim) i baskijski używany na granicy Hiszpanii i Francji. Stosunki pokrewieństwa między językami indoeuropejskimi a afroazjatyckimi są najbardziej dyskusyjne. Istnieje pogląd, że wszystkie 4 wielkie rodziny językowe („klasy maksymalne”) Afryki, to jest afroazjatycka (= semito-chamicka, np. arabski, hebrajski, aramejski, egipski†, kabylski, somalijski, hausa), nilo-saharyjska (np. nubijskie, songhai, dinka, masai, shilluk, kanuri), nigerkordofańska (np. fulani, swahili, zuluski, xhosa) i khoisan (języki Buszmenów i Hotentotów), są ze sobą bliżej spokrewnione. Szczególne związki mają łączyć języki nilosaharyjskie z niger-kordofańskimi – tworzą one razem grupę nazwaną językami zindż. Pewne cechy gramatyczne języków chamickich, a nawet semickich, można znaleźć w językach zindż, np. w języku ful (fulani, fulbe), zaliczanym do zachodnioatlantyckiej grupy języków niger-

Indo-European languages now compose the most widespread language family of the world. Yet until quite lately they were used only throughout most of Europe and in some areas of Asia. Nowadays in that region we also meet a number of languages which belong to other families: Uralic (Hungarian, Estonian, Finnish, Lappish, Samoyed, maybe also Yukaghir) and Altaic (Turkish, Tatar, Mongolian, Manchu, Korean, Japanese). Some mutual relationship between these two families and with the Indo-European family is possible, but very distant. There are also circumstances which speak for the existence of a language (named Nostratic, from Latin noster ‘our’) many thousands of years ago. Its descendants are the three abovementioned families, as well as a number of the others: Dravidian (used in India, e.g. Brahui, Tamil, Telugu), Kartvelian (= South-Caucasian, e.g. Georgian), and maybe also Afro-Asiatic, Eskimo-Aleut, Chukchi-Kamchatkan, Nivkh (Gilyak). In addition, it has also been suggested lately that Sumerian†, Etruscan† (which is referred as being particularly close to Indo-European), and the Basque language (used in the borderland of Spain and ) are most closely related to the Nostratic languages than initially thought. The relationship between Indo-European and Afro-Asiatic is the most discussed. Some scholars believe that all 4 large language families (“maximal classes”) of Africa, namely Afro-Asiatic (= Semito-Hamitic, e.g. Arabic, Hebrew, Aramaic, Egyptian†, Kabyle, Somali, Hausa), Nilo-Saharan (ex. Nubian, Songhai, Dinka, Masai, Shilluk, Kanuri), Niger-Kordofanian (e.g. Fulani, Swahili, Zulu, Xhosa) and Khoisan (languages of Bushmen and Hottentots), are more closely related. Specially close relations are between Nilo-Saharan and Niger-Kordofanian – both families form one group which is named Zinj. Some grammatical features of Hamitic, or even Semitic languages, can be found in Zinj languages, e.g. in Fulani, which is d as being a part of the West-Atlantic group of Niger-Congo languages (which are a subgroup 43

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Wielu badaczy zajmuje się ostatnio szczegółową analizą pokrewieństwa odległych rodzin językowych. Istnieją teorie wywodzące wszystkie znane języki świata od jednego prajęzyka, będącego w użyciu ok. 100 tys. lat temu. Autorem ciekawej próby rekonstrukcji tego prajęzyka jest Patrick C. Ryan, który jednak stoi na stanowisku szczególnej genetycznej bliskości języków semickich i indoeuropejskich (a wręcz pokrewieństwa grupy germańskiej i języków semickich). Autor ten zgromadził co prawda na swojej witrynie spory materiał leksykalny, jednak popełnia on rażące błędy metodologiczne (np. bierze pod uwagę język arabski i zupełnie ignoruje dane z innych języków semickich, nie mówiąc już o danych z innych języków afroazjatyckich) i dlatego trudno rozpatrywać jego hipotezy jako prawdopodobne. Zdecydowana większość badaczy zajmujących się tematem zdecydowanie odrzuca możliwość bliskiego pokrewieństwa semicko-indoeuropejskiego. Na przykład Glen Gordon na swej nieistniejącej już witrynie umieścił swego czasu następujący schemat pokrewieństwa języków, głównie w oparciu o analizę występujących w nich morfemów, a także terminów pokrewieństwa:

Many scholars has been interested in detailed analyses of relationship between distant language families lately. There are theories that all known languages in the world are the descendants of one proto-language which was in use about 100 thousand years ago. Patrick C. Ryan is the author of an interesting trial of reconstruction of that proto-language. He believes however that Semitic and IndoEuropean are closely related (and he seems to insist on particular Semitic-Germanic relations). Even if he has gathered pretty abundant lexical material on his website, he makes glaring methodological errors (ex. he takes data from Arabic into consideration while ignoring data from other Semitic languages completely, not even speaking on other Afro-Asiatic languages) and that is why we should not consider his hypotheses to be probable. Prevailing number of scholars who examine the item reject the possibility of close SemiticIndo-European relation. For instance, on his (not existing now) website, Glen Gordon placed the following diagram of language relations, basing himself mainly on an analysis of morphemes and kinship which exist in particular groups:

Zgodnie z tym schematem, w obrębie nadrodziny nostratyckiej, najbliżej rodziny indoeuropejskiej znajduje się wymarły język etruski (wraz z retyjskim). Nieco dalsze pokrewieństwo miałoby łączyć języki indoeuropejskie z ałtajskimi, drawidyjskimi i uralskimi (a także z jukagirskim i eskimo-

Due to that scheme, within the Nostratic superfamily, Etruscan (together with Rhaetian) is the most closely related to IndoEuropean. A little farther relationship is between Indo-European and Altaic, Dravidian and Uralic (as well as Yukaghir and EskimoAleut). All that large group, termed Caspian, 44

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI aleuckimi). Cała ta wielka grupa, określana terminem języków kaspijskich, miałaby być spokrewniona z sumeryjskim. Kolejną rodziną, jeszcze bardziej odlegle spokrewnioną, miałaby być kartwelska. I wreszcie wszystkie te rodziny językowe, określane ogólnie jako kartwelo-euzjańskie, miałyby mieć wspólne korzenie z rodzinami języków afroazjatyckich i akwitańskich (baskijski). Nowsze analizy Glena Gordona doprowadziły go do stworzenia kolejnych schematów pokrewieństwa języków:

is believed to be related to Sumerian. Next family, yet more distantly related to IE, might be Kartvelian. And finally all those families, termed Kartvelo-Eusian, are thought to have common roots with Afro-Asiatic and Aquitanian (Basque). Glena Gordon's newer analyses are presented below:

45

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Do powyższych schematów wykonanych przez Glena Gordona można mieć kilka uwag. Na przykład, autor uwzględnił tu hipotezę pokrewieństwa języków indiańskich rodziny Na-Dene z językami abchazo-adygejskimi (północno-zachodnio-kaukaskimi, NWC) i chińsko-tybetańskimi, milczy jednak odnośnie hipotez pokrewieństwa innych języków indiańskich z językami używanymi w Starym Świecie: rodziny Penuti z językami uralskimi (zob. np. tutaj), Wakash z ałtajskimi i Hoka z austronezyjskimi. Dziś za niemal pewne uchodzi także stosunkowo bliskie pokrewieństwo języków północno-zachodniokaukaskich i północno-wschodnio-kaukaskich (NEC), za to ich pokrewieństwo z baskijskim nie można na razie uważać za udowodnione. Zob. też inne schematy pokrewieństwa rysowane przez tegoż autora. Interesująco wyglądają analizy dokonane przez A. Starostina i wielu innych badaczy. Można je znaleźć na witrynie nazwanej Wieża Babel (także tutaj). Jej nowsza, rozszerzona wersja dostępna jest tutaj. Na podstawie analizy zgromadzonego tam obszernego i wiarygodnego materiału leksykalnego można by sporządzić następujący schemat

The author takes the hypothesis of the relationship of Na-Dene (one of Amerindian groups) with Abkhaz-Adyghe (North-western Caucasian, NWC) and Sino-Tibetan into , but he does not mention on other hypotheses of relationship of Amerindian languages and languages of the Old World, namely between Penutian and Uralic (see ex. here), Wakash and Altaic or Hokan and Austronesian. Today NWC and NEC (Northeastern Caucasian) are considered to be relatively close with almost full certainty, while their relation to Basque cannot be thought to be proved now. See also other relationship schemes drawn by the author. Also analyses of A. Starostin and many other scholars looks interesting. You can find them on the website called The Tower of Babel (also here). Its newer, more abundant version, is available here. Basing on the lexical material gathered there, we can draw the following scheme of language relationship:

46

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI pokrewieństwa języków:

Według autorów Wieży Babel języki są afroazjatyckie nie tylko oddzielone od indoeuropejskich. Usunięto je wręcz spośród języków nostratyckich – stanowią grupę siostrzaną nie tylko całości języków nostratyckich, ale i języków dene-kaukaskich. Autorzy zdają się natomiast podkreślać (przynajmniej na mapce umieszczonej na głównej stronie witryny) szczególny związek genetyczny języków indoeuropejskich, ałtajskich i uralskich (jak należy sądzić, wraz z kilkoma drobniejszymi rodzinami językowymi), które łącznie określają jako eurazjatyckie. A zatem, jeżeli języki indoeuropejskie i semickie miały wspólnego przodka, to jedynie w odległej przeszłości. Prajęzyk indoeuropejski istniał zapewne około roku 4000 p.n.e. Zakłada się, że wspólnota nostratycka musiała istnieć 11-15 tysięcy lat temu. Natomiast język wyjściowy dla wszystkich przedstawionych na schemacie rodzin językowych (a więc wspólny przodek m.in. języków indoeuropejskich i semickich) powinien istnieć około 25 tysięcy lat temu.

By the authors of The Tower of Babel, AfroAsiatic languages are not only separated from Indo-European but also they have been cancelled from Nostratic. Now they are a sister group for both Nostratic and DeneCaucasian. The authors seem to emphasize (at least on the map on the main page of their website) special genetic relationship of IndoEuropean, Altaic and Uralic (perhaps together with some smaller groups), which are termed in common as Eurasiatic. And then, if Indo-European and Semitic had a common ancestor, it was in the distant past only. The Indo-European proto-language existed maybe ca. 4000 BC. It has been supposed that the Nostratic commonwealth existed 11-15 thousand years before present. At the same time, the common language for all three macrofamilies on the scheme above (so, the common ancestor of Indo-European and Semitic, among others) should have existed ca. 25,000 BP. We could call that language Proto-Afro-Caucasian.

47

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Język ten można nazwać praafrokaukaskim.

48

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Fonetyka polska Samogłos ki – Vowels

Dziąsło Zazębo Larynga Warg Wargowo- Zębo Palatal Prewela Welar we we lne owe zębowe we ne rne ne Alveol Postdent Larynge Labial Labiodental Dental Palatal Prevelar Velar ar al al

Bezdźwięcz ne /p/ Zwarte Voiceless Stops Dźwięczne /b/ Voiced Bezdźwięcz ne Afrykaty Voiceless Affricates Dźwięczne Voiced Bezdźwięcz Szczelino ne /f/ we Voiceless Spirants Dźwięczne /v/ Voiced Ustne (płynne) Sonanty Oral Sonants (liquid) Nosowe /m/ Nasal Półsamogł Ustne /w/ oski Oral Semivowel Nosowe (/w̃/) s Nasal

/t/

/ḱ/

/k/ /ˀ/, (/#/)

/d/ /c/

/č/

/ć/

/ʒ/

/ǯ/

/ʒ/́

/s/

/š/

/ś/

/z/

/ž/

/ź/

/ǵ/

/g/

/x́/

/x/ (/ɣ/)

/r/, /l/ /n/

Objaśnienia 1. W nawiasach umieszczono warianty pozycyjne (alofony). Tak więc /ɣ/ jest alofonem /x/, /w̃/ i /ŋ́/ to alofony /ŋ/, /j̃/ jest alofonem /ń/. Zwarcie krtaniowe /ˀ/ jest fonemem marginalnym. 2. Junktura /#/ jest segmentem mowy, ale nie powinna być traktowana jako fonem. Status „fonemu zmiękczającego” /´/ jest niejasny. 3. Nie wszystkie alofony znajdują się w tabeli: brak bezdźwięcznych odmian sonantów i dziąsłowych wariantów /n/ i zębowych zwartych /t, d/. 4. W polskim jest łącznie 6 samogłosek i 34 spółgłoski (według tej interpretacji).

/ń/

(/ŋ́/)

/ŋ/

/´/, /j/ (/j̃/) Explanations 1. In brackets there are positional variants (allophones). Thus, /ɣ/ is an allophone of /x/, /w̃/ and /ŋ́/ are allophones of /ŋ/, /j̃/ is an allophone of /ń/. The laryngeal stop /ˀ/ is a marginal phoneme. 2. The juncture /#/ is a segment of speech, but it would not be right to acknowledge it as a phoneme. The status of the “palatalizing phoneme” /´/ is unclear. 3. There are not all the allophones in the table: voiceless variants of sonants and alveolar variants of /n/ and dental stops /t, d/ are absent. 4. There are 6 vowels and 34 consonants in Polish altogether (in this interpretation).

49

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Uwagi Bezdźwięczna przed dźwięczną przechodzi w dźwięczną.

Remarks A voiceless become voiced before a voiced.

Proces ten nie zachodzi przed This process does not occur before półsamogłoskami, sonantami, „rz”, „w”. semivowels, sonants, “rz”, “w”.

Dźwięczne spiranty, afrykaty i zwarte przechodzą w bezdźwięczne na końcu wyrazu i przed bezdźwięczną – zob. dalej.

Przykł Wymow ady a Examp Pronunci les ation prośba /proźba/ misja /misja/ masło /maswo/ intro /intro/ butla /butla/ ketmia /ketmja/ setny /setny/ przetnie/pšetńe/ bitwa /bitfa/

Voiced spirants, affricates and stops become voiceless word-finally and before a voiceless – see in further pages.

Sonanty i /w/ mogą być wymawiane bezdźwięcznie na końcu wyrazu po bezdźwięcznej, na początku wyrazu przed bezdźwięczną lub między dwiema spółgłoskami bezdźwięcznymi. Inne półsamogłoski nigdy nie występują w tych pozycjach.

Sonants and /w/ can become voiceless when word-finally after a voiceless, initially before a voiceless, or between two voiceless consonants. The other semivowels never occur in these positions.

W polskim nie występuje przydech. Oznacza to, że bezdźwięczne zwarte i afrykaty nie mają przydechu (w przeciwieństwie do angielskiego). Także litera „h” oznacza spirant /x/, a nie przydech.

There is no aspiration in Polish at all. It means that the voiceless stops and affricates have no aspiration (unlike in English). Also the letter “h” means the spirant /x/, not the aspiration.

piekł /p´ekw/̭ łkać /wkać/ ̭ płcie /pwće/ ̭ wiatr /v´atr/̭ rtęć /rteńć/ ̭ krtań /krtań/ ̭ myśl /myśl/̭ lśnić /lśńić/ ̭ plwocin /plfoćina/ ̭ a rytm /rytm/̭ mknąć /mknońć/ ̭ kosmki /kosmḱ ̭ i/ hafn /xafn/̭ piosnka /p´osnka/ ̭ pieśń /p´eśń/̭

The cluster “rz” means /ž/ (when Sekwencja „rz” oznacza /ž/ (lub /š/ gdy marzną assimilated, also /š/). But the podlega asymilacji). Jednak w kilku ć pronunciation is /rz/ or /rź/ in several wyrazach wymawia się /rz/ lub /rź/. words. mierzić Sekwencje „dz”, „dź”, „dż” oznaczają The clusters “dz”, “dź”, “dż” means afrykaty, jednak w pewnych wyrazach affricates, but in some words they denote reprezentują 2 dźwięki. Zob. afrykaty. two sounds. See affricates. Gdy przedrostek kończy się na „s”, „z” When the prefix ends in “s”, “z” or “d”,

50

/ marznońć / /m´erźić/

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI lub „d”, upodabnia się ono do następującej spółgłoski zębowej, dziąsłowej lub zazębowej. Zob. szczelinowe i afrykaty. Grupy /t, d/ plus /s, z, š, ž, ś, ź/ nigdy nie utożsamiają się z /c, ʒ, č, ǯ, ć, ʒ/.́ Zwarte /t, d/ przechodzą w afrykaty w tych pozycjach (w bardzo wolnej mowie mogą one pozostać zwartymi). Zob. afrykaty. Gdy przedrostek kończy się na spółgłoskę, a rdzeń zaczyna się od samogłoski, nie ma między nimi ścisłej łączności. Oznacza to np. brak palatalizacji (zmiękczenia). Zob. samogłoski i półsamogłoski: /i, j/. Przykłady na palatalizację – zob. samogłoski i półsamogłoski: /i, ´, j/.

it assimilates to the following dental, alveolar or postdental consonant. See spirants and affricates. Groups of /t, d/ plus /s, z, š, ž, ś, ź/ never identify with /c, ʒ, č, ǯ, ć, ʒ/.́ The stops /t, d/ become affricates in these positions (in very slow speaking they may remain stops). See affricates. When the prefix ends in a consonant and the main word begins from a vowel, there is no strict link between them. It means there is no palatalization for example. See vowels and semivowels: /i, j/. Examples for palatalization – see vowels and semivowels: /i, ´, j/.

Sonanty Fonem Phoneme

Pisownia Spelling

/r/

r

Wymowa Przykłady Pronunciatio Examples n k/cow rk or w o av a

Tłumaczenie Translation

Uwagi

Remarks

Rolled as in Italian or Russian.

51

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

/l/

l

m

ę /em/

/m/

ą /om/

/n/

n

/ / ll aa lldoll kk aa / / m m y ymouse s š z / / s s e ęvulture m p p / / g gw łe ęm bbdeep oo kk í i / / k k o ą m p pbath, tub i ´ e e l l / / t t r r otrumpet; ą m trunk b b a a / n/nose on so

Always “light” as in British “low”.

Przed „f”, „w” przechodzi w /w̃/. Jest także drugim składnikiem „ę”, „ą” przed zwartymi wargowymi /p, b/.

Like English “m”. Before “f”, “w” it changes into /w̃/. It is also the second element of “ę”, “ą” before labial stops /p, b/.

Przed szczelinowymi i „r” Like English “n”, but dental (not zmienia się w /w̃/, przed /i, ´, ć, alveolar). Before spirants and “r” it ʒ,́ j/ – w /ń/. Przed /č, ǯ/ jest changes into /w̃/, before /i, ´, ć, ʒ,́ j/ –

52

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Sonanty nosowe – Nasal sonants

ę /en/

s / / p p o opunch; n ntoddy c č z / / kk í ni a sort of dn dagger żǯ aa łw / / sš zy ynof ham nk(Gen.sg.) ḱ ii / / o o n n g gof yore ́ i i ś ś / / s š z y y nham n k k a a / / dd yy nna custom ggof Easter uu ss / p/rod rp

dziąsłowe.

into /ń/. Before /č, ǯ/ it becomes alveolar.

Przed prewelarnymi /ḱ, ǵ/ i welarnymi /k, g/ zmienia się It changes before prevelar /ḱ, ǵ/ and odpowiednio w /ŋ́/ lub /ŋ/, lecz velar /k, g/ into /ŋ́/ or /ŋ/ respectively, tylko w niektórych but only in some loanwords. zapożyczeniach. Poza tym Elsewhere it preserves its dental zachowuje swoją zębową articulation. artykulację.

Jest również drugim składnikiem „ę”, „ą” przed

It is also the second element of “ę”, “ą” before dental stops: /t, d/ and

53

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

ą /on/

r e ę n t t / / gg rž ze roost ęn dd aa / / r r e ę nhands c c e e / / nn ęe extreme dn poverty zʒ aa / / pp ęe cnbunch, zčtuft ee kk / / pp oo rr ęedo stand cnsurety! zǯ żž ee / k/angle ąk to n t

zębową zwartą /t, d/ lub afrykatą /c, ʒ/ oraz przed afrykatą dziąsłową /č, ǯ/ (wtedy ma artykulację dziąsłową).

affricates: /c, ʒ/ or alveolar affricates /č, ǯ/ (then with alveolar articulation).

54

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

/ń/

ń

/ / m m o ą n dwise d r r y y / / cx hc cowanting ąn cc / / żž ąo dnlust zʒ aa / / pp ąo cnbud; zčdoughnut ee kk / / pp oo łw ąodo cnconnect! zǯ żž ee / / ss łw elephant oo ńń / s/sun łs ow

Zazębowa, spalatalizowana nosówka. Może wystąpić na końcu wyrazu lub przed spółgłoska – wtedy piszemy „ń”. Przed samogłoską pisane jest „ni”, przed „i” – „n”.

Postdental, palatalized nasal. It resembles “n” in “onion” a lttle. It may stand word-finally or before a consonant – then we write “ń”. If it is before a vowel, the spelling is “ni”. Before “i” – alone “n” is sufficient.

55

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

ni

n

ę /eń/

ą /oń/

o ńń cc ee / / n ń i a ananny, ń ńnurse k k a a / / nń iithread ćć / / k k a a n ń c ćsharpi aedged a s s t t y y / / A a n ń d ʒAngie z ́ i a a / / zź ieson-inęńlaw ćć / / bb ęe dń it will be zʒ í ee / w /take zv

Pisownia „n” (w zapożyczeniach – niektóre z The spelling “n” (in loanwords – som nich są dobrze przyswojone) of them are pretty assimilated) is also występuje też przed /ć, ʒ/́ („ci”, before /ć, ʒ/́ (“ci”, “dzi”). „dzi”).

Jest też drugim składnikiem „ę”, „ą” przed zazębowymi afrykatami /ć, ʒ/.́

It is also the second element of “ę”, “ą” before postdental affricates: /ć, ʒ/.́

56

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

/ŋ́/

n

ę /eŋ́/

ź io ąń ćć / / kk ąo dń zʒdistaff í ee ll / / b b a a ŋ n ́ kbanker k i ́ e e r r / / s so oŋ sailor's ń songs gg í i / / r e r ŋ ęof the ́ khand k i ́ i / w /coal ęv ge iŋ é lg ́ e

Prewelarny (spalatalizowany) wariant /ŋ/, tylko przed prewelarnymi zwartymi /ḱ, ǵ/. Zapisywany „n” w zapożyczeniach (w wyrazach rodzimych „n” zachowuje swoją artykulację zębową w takiej pozycji).

Prevelar (palatalized) variant of /ŋ/, only before prevelar stops /ḱ, ǵ/. It is spelt “n” in loanwords only (in native words the “n” preserves its dental articulation in similar position).

57

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

ą /oŋ́/

/ŋ/

n

ę /eŋ/

ą /oŋ/

l / / p o p ŋ ą ́ buds k k i ́ i / / s o s ŋ ącords of ́ gwood g i ́ i / / bb aa bank nŋ kk / Tylko przed welarnymi. / Zapisywane „n” w A a zapożyczeniach. nŋ ggEnglishm llan ii kk / / Jest też drugim składnikiem r „ę”, „ą” przed zwartymi r e welarnymi /k, g/. ę ŋhand, arm k k a a / / sś ie ęŋ reach gg aa ćć / p/bud

Velar nasal as “ng” in English “sing” or “n” in “sink”, only before velars. Spelt “n” in loanwords, /g/ preserves.

It is also the second element of “ę”, “ą” before velar stops: /k, g/.

58

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI p o ą ŋ k k / / ć c o i ŋ ą g gpull, drag n n o ą ń ć ć /

Fonem

Pisownia

Przykłady

Wymowa

Tłumaczenie

Uwagi Remarks

59

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Phonem e W ar go w ozę bo /f/ w e – L ab io de nt al /v/

/s/

Spelling f

Pronunciation

Translation

fajka /fajka/ dziewczyna/ʒefčyna/ ́ twój /tfuj/

pipe girl your(s)

krew

/kref/

blood

w

wy

/vy/

you (pl.)

f

Afganistan /avgańistan/

Afghanistan

s

syn walizka

/syn/ /valiska/

son valise, suitcase

oraz

/oras/

as well as; and

koza fosgen

/koza/ /fozgen/

she-goat phosgene

w

z

Zę bo w e – D en tal /z/

Examples

z s

As English “f”, “ph”, Spalataliz but owane palatalize przed „i” d before (/i, j/ lub / “i” (/i, j/ ´/). Po or /´/). bezdźwię The “w” cznej after a także „w” voiceless brzmi /f/. also sounds /f/. As English Spalataliz “v” (not owane “w”!), but przed „i” palatalize (/i, j/ lub / d before ´/). “i” (/i, j/ or /´/). As English “s” in “son”, but dental, not alveolar. Then, it is pronounc ed between “s” in “sing” and “th” in “thing”. There is no “th” in Polish. Dźwięczn A voiced y counterpa odpowied rt to /s/. nik /s/. Between English “z” in “breeze”

60

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

sz

ż

szafa wróżka

/šafa/ /vruška/

nóż

/nuš/

gorzki przerwa

/gošḱi/ /pšerva/

Grzegorz

/gžegoš/

sczepić strzał zszarzeć bezczelny

/ščepić/ /ščšaw/ /ššažeć/ /beščelny/

rz /š/ s

z

/ž/

ż rz sz z s

roztrzęsion /roščšew̃śony/ y

może morze Kaszgar bezżenny rozrzut bezdrzewn y marsżagiel

/može/ /može/ /kažgar/ /bežženny/ /rožžut/ /bežǯževny/ /maržžagel/

and “th” in wardrobe Between fairy English “sh” in “shame”, but without palatalizat knife ion, and German “sch”, but lips are less rounded. bitter Po After a break, pause bezdźwię voiceless cznej „rz” “rz” (not (nie „ż”) “ż”) also (my first name) także sounds brzmi /š/. /š/. fasten together Dźwięki / shot s/ i /z/ The /s/ turn grey mogą or /z/ may insolent, checky asymilow assimilate ać do to the następują following cej alveodziąsłowo apical. The trembling apikalnej. process Proces does not ten nie occur in zachodzi slow w wolnej speaking. mowie. maybe; it may Dźwięczn A voiced sea y counterpa Qashqar, Kashi odpowied rt to /š/, single, unmarried nik /š/, spelt “rz” dispersion zapisywa or “ż”. ny „rz” Between treeless lub „ż”. English topsail “s” in “pleasure ”, “r” in “red” and German “g” in

61

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI ś si

coś siedem silny

/coś/ /śedem/ /śilny/

s

ssiesz

/śśeš/

ź /ś/

ssij /śśij/ buźka /buśka/ rozścielać /rośśćelać/ zsiadły /śśadwy/ bezsilny /beśśilny/ rozćwierka /rośćf´erkać śe/ ć się

z bezcieniow /beśćeńovy/ y ź zi

z /ź/

ś

/x́/

ch, chi h, hi

źrebię /źreb´e/ Józio /juźo/ zima /źima/ zziajany /źźajany/ bezdźwięcz /beźʒv´enčny/ ́ ny rozdział /roźʒaw/ ́ zdziwić /źʒivić/ ́

prośba

/proźba/

chichot marchia Hiszpan hieroglif

/x́ixot/ /marx́ja/ /x́išpan/ /x́eroglif/, /x́jeroglif/

“Genie”. Between English “sh” in “shame”, but more Zapisywa palatalize ne „s” d, and przed „i”, German a „si” “ch” in przed “ich”, but inną not so start twittering samogłos palatal. ką. Spelt “s” before “i” and “si” shadowless before other vowels. foal, colt A voiced Joseph, Josie counterpa Dźwięczn winter rt to /ś/. It y breathless resembles odpowied English Bezdźwięczne nik /ś/. “s” in Zapisywa chapter; division “pleasure ny „z” surprise; astonish ”, przed „i” “usual”. i „zi” Spelt “z” przed before “i” innymi request and “zi” samogłos before kami. other vowels. giggle, chuckle Prewelarn Prevelar margraviate y (palataliz Spaniard (spalataliz ed) hieroglyph owany) variant wariant of /x/. It /x/. Trafia may się tylko appear przed „i”, only które before może “i”, which oznaczać can /i/, /j/ lub denote the tylko vowel /i/, zmiękcze the nie. semivowe Zapisywa l /j/, or something 7 strong, mighty you are sucking (sg.) suck! mouth; lips spread (a blanket) clotted; curdled powerless

62

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

W el ar ne – V el ar

kochać chemia huta

/koxać/ /xemja/ /xuta/

to love chemistry smelting works

hełm

/xewm/

helmet

ch

klechda

/kleɣda/

folk story

h

Bohdan

/boɣdan/

(first name)

ch

/x/ h

/ ɣ/

ny „ch” just lub „h”. palatalizat ion. Spelt It's a velar spirant, spelt “ch” or “h”, absent in English. It resembles Scottish or German “ch”, but it is not postvelar / uvular. There is no /h/ in Polish. It's a Dźwięczn voiced y variant of wariant the /x/, /x/ przed used spółgłosk before a ą voiced dźwięczn consonant ą. .

63

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Fonem Pisownia Przykłady Phonem Spelling Examples e c cały ludzki dz wódz autsajder t wkrótce podstawa

Wymowa Pronunciation

Tłumaczenie Translation

/cawy/ /lucḱi/ /vuc/ /awcsajder/ /fkrucce/ /pocstava/

whole, all human leader, chief outsider soon base, basis

/dovucca/

commander

/ʒvon/ /v´enʒby/ /oʒznačeńe/ /oʒʒvońić/ /p´eńceʒzwotovy/ /čew̃ść/

bell so it would award; honour call back of 500 zlotys part cerebella; brains bridge (game) holier 3 droop, flag kindergarten during

/c/ d

/ʒ/

dowódca

dz dzwon c więcby odznaczenie d oddzwonić t pięćsetzłotowy cz część dż t

/č/

móżdżki

/muščḱi/

brydż świętszy trzy wiotczeć przedszkole podczas

/bryč/ /śf´enčšy/ /čšy/ /v´oččeć/ /pšečškole/ /poččas/

podtrzymywać

/poččšymyvać/

; maintain

/ǯǯovńica/ /liǯba/ /oǯžyv´ańe/ /oǯžutov´ec/ /groǯžaǵel/ /ćma/ /ćastko/

earthworm number nourishment jet mainsail moth piece of cake

d

/ǯ/ /ć/

dż dżdżownica cz liczba odżywianie d odrzutowiec t grotżagiel ć ćma ci ciastko

Uwagi

Remarks

A compact, strict Ścisłe combinati połączenie /t/ on of /t/ i /s/. Gdy and /s/. jednak /t/ However, (pisane „t” lub if /t/ „d”) stoi (spelt “t” przed /s/, or “d”) rezultatem meets /s/, jest /cs/ (w the result bardzo wolnej is /cs/ (in mowie /ts/), a very slow nie /c/. speaking / ts/), not /c/. Dźwięczny odpowiednik /c/.

A voiced counterpa rt to /c/.

A compact, strict Ścisłe combinati połączenie /t/ on of /t/ i /š/. Gdy and /š/. jednak /t/ However, (pisane „t” lub if /t/ „d”) stoi (spelt “t” przed /š/, or “d”) rezultatem meets /š/, jest /čš/ (w the result bardzo wolnej is /čš/ (in mowie /tš/), a very slow nie /č/. speaking / tš/), not /č/. Dźwięczny odpowiednik /č/.

A voiced counterpa rt to /č/.

Ścisłe połączenie /t/

A compact,

64

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI c

cisza łódź dź najeźdźca dokądś odsiew podsiniały odciąć Zazęb owe (prepa latalne )– Postde ntal (prepa

/ʒ/́

/ćiša/ /wuć/ /najeśćca/ /dokońćś/ /oćśef/ /poćśińawy/ /oććońć/

d

dź dzi dz ć d

Fonem Phoneme /p/

odcinać

/oććinać/

dźwięk dzień dziś choćby podziemny przedzimie naddźwiękowy

/ʒv´eŋk/ ́ /ʒeń/ ́ /ʒiś/ ́ /xoʒby/ ́ /poʒźemny/ ́ /pšeʒźim´e/ ́ /naʒʒ ́ v´eŋkovy/ ́

oddział

/oʒʒ ́ aw/ ́

Pisownia Spelling p

silence boat invader (to) somewhere sifting(s) somewhat livid cut off (perf.) i /ś/. Gdy jednak /t/ (pisane „t” lub cut off (imperf.) „d”) stoi przed /ś/, rezultatem jest /ćś/ (w bardzo wolnej sound day today even if; at least Dźwięczny underground odpowiednik early winter /ć/. supersonic squad; department

Przykłady Wymowa Tłumaczenie Examples Pronunciation Translation mapa /mapa/ map

Uwagi

strict combinati on of /t/ and /ś/. However, if /t/ (spelt “d”)

A voiced counterpa rt to /ć/.

Remarks Like

65

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI rybka

/rypka/

dąb

/domp/

b

ryba

/ryba/

p

łapże

/wabže/

t

tata kłódka

/tata/ /kwutka/

miód

/m´ut/

d

idę

/ide/

t

futbol

/fudbol/

kiedy kiosk spartakiada

/ḱedy/ /ḱosk/ /spartaḱjada/

kino

/ḱino/

giez giętki giąć energia gil

/ǵes/ /ǵentḱi/ /ǵońć/ /enerǵja/ /ǵil/

b

/b/

/t/

/d/

d

ki

/ḱ/ k

/ǵ/ gi g

small fish

English “p” in “spy”, oak never aspirated. fish Like English Dźwięczny “b”. The odpowiedni do catch! voiced k /p/. counterpa rt to /p/. dad Like padlock English “t” in “stay”, but dental honey (not alveolar) and never aspirated. I am walking Like English “d”, but dental Dźwięczny (not odpowiedni football (game) alveolar). k /t/. The voiced counterpa rt to /t/. when Similar to news-stand English athletic meet “k” in “ski”, Możliwe never tylko przed aspirated. /j, i, e/ i /o/. Possible cinema before /j, i, e/ and /o/ only. gadfly Dźwięczny Similar to flexible; elastic odpowiedniEnglish bend; bow k /ḱ/. “g” in energy Możliwe “geese”. bullfinch tylko przed The /j, i, e/ i /o/. voiced counterpa rt to /ḱ/. Possible

66

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

k /k/

/g/

kruk gangster

/kruk/ /gaŋkster/

raven gangster

bóg

/buk/

god

g

gad

/gat/

reptile

k

jakby

/jagby/

if, as if, like

g

/ˀ/

(—)

nie!

/ńeˀ/

no!

/#/

(—)

roziskrzony

/roz#iskšony/

starlit

before /j, i, e/ Like English “k” in “sky”, never aspirated. Like English “g” in “go” Dźwięczny (never odpowiednilike in k /k/. “gin”). The voiced counterpa rt to /k/. Zwarcie krtaniowe, The tylko w laryngeal kilku stop, only słowach in few wymawian words for ych z emphasis. naciskiem. A small Mała pause in przerwa w speaking mowie po after a przedrostkuprefix, przed before a samogłoskąvowel, , which zapobiegaj prevents ąca any zlewaniu junction się of the dźwięków. sounds. Niekiedy Sometime brzmi jak s it /ˀ/. sounds like /ˀ/.

Ciąg dalszy – Continuation

67

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

System czasów we współczesnym języku polskim Gramatyki języka polskiego wspominają o trzech czasach, określanych jako przeszły (praeteritum), teraźniejszy (praesens) i przyszły (futurum). Z punktu widzenia morfologii tylko czas przeszły jest uniwersalny, tj. da się go urobić w zasadzie od każdego czasownika. Jedynie czasowniki niedokonane (imperfectiva) mają czas teraźniejszy, jedynie czasowniki dokonane (perfectiva) mają tzw. czas przyszły prosty. Oba te czasy są formalnie identyczne, tzn. czas teraźniejszy i czas przyszły prosty wyglądają tak samo, a ich rozróżnienie zależy wyłącznie od aspektu czasownika (niedokonany – dokonany). Wszystkie te cechy występują i w innych językach słowiańskich. Polski ma również tzw. czas przyszły złożony, występujący w dwóch równoznacznych postaciach i urabiany tylko od czasowników niedokonanych. Podobne formacje peryfrastyczne (opisowe) znajdziemy we wszystkich językach słowiańskich, jednak szczegóły mogą być inne. Czasownik być (jako jedyny) ma odmianę wyjątkową. Jest niedokonany, ale tworzy czas przyszły prosty. Ruchome końcówki (zob. uwagi pod tabelą) występują również w czasie teraźniejszym, nie tylko w czasie przeszłym, jak u innych czasowników. Czasowniki widzieć – zobaczyć, mimo że urabiane od różnych rdzeni, tworzą w dzisiejszej polszczyźnie parę aspektową. Oto pełna lista ich form czasowych w trybie orzekającym (oznajmującym, indicativus). Poniżej podano także odmianę czasownika być.

czas przeszły czasownik

tense past

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. System of tenses in the modern Polish language Grammars of the Polish language are mentioning three times, determined as they were accepted (praeteritum), present (praesens) and they came (futurum). From the point of the view of morphology only an bygone time is universal, they will let tj. form him in principle from every verb. Only imperfect verbs (imperfectiva) they have present time, only perfective verbs (perfectiva) they have tzw. future time simple. Both these times are identical formally, tzn. the present time and the time came simple they look this way by itself and their distinction depends on the aspect of the verb exclusively (imperfect – perfective). All these features are occurring and in other Slavonic languages. Tzw. also has Poland future time complex, performing in two tantamount forms and formed only from imperfect verbs. Similar circumlocutory formations (descriptive) we will find in all Slavonic languages, however details are able to be other people. Verb to be (as only) has the exceptional variation. He is imperfect but he is creating the future time simple. Moving workstations (zob. of the remark under the table) they are also occurring in the present time, not only in the bygone time, like at other verbs. Verbs to see – to see, despite that formed from various cores, they are creating a few aspects in the today's Polish. It is a full list of their temporary forms in the indicative mood (indicative, indicativus). Also an variation of the verb was given below to be.

liczba pojedyncza – singular 15. widziałem, widziałam 16. widziałeś, widziałaś

liczba mnoga – plural 13. widzieliśmy, widziałyśmy

68

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI niedokonany (widzieć) imperfective verb

17. widział, widziało, widziała

teraźniejszy

present

przyszły I

future I

przyszły II

future II

przeszły

past

przyszły (prosty)

future (simple)

przeszły

past

teraźniejszy

present

przyszły (prosty)

futur (simple)

11. widzę 12. widzisz 13. widzi 3. będę widzieć 4. będziesz widzieć 5. będzie widzieć 7. będę widział, będę widziała 8. będziesz widział, będziesz widziała 9. będzie widział, będzie widziało, będzie widziała 7. zobaczyłem, zobaczyłam 8. zobaczyłeś, zobaczyłaś 9. zobaczył, zobaczyło, zobaczyła 7. 8. 9. 5. 6. 7. 6. 7. 8. 5. 6. 7.

zobaczę zobaczysz zobaczy byłem, byłam byłeś, byłaś był, było, była jestem jesteś jest będę będziesz będzie

Uwagi: • przecinki oddzielają formy dla poszczególnych rodzajów (o ile istnieją): w liczbie pojedynczej są to kolejno rodzaje męski, nijaki i żeński (albo męski i żeński, patrz uwaga następna), w liczbie mnogiej – rodzaje męskoosobowy i niemęskoosobowy; • świadomie pominięto formy rodzaju nijakiego 1. i 2. osoby liczby pojedynczej typu widziałom, będę widziało – formy te są poprawne, ale używane niezmiernie rzadko, praktycznie tylko w poezji; • wytłuszczona litera (np. w formie

14. widzieliście, widziałyście 15. widzieli, widziały 9. widzimy 10. widzicie 11. widzą 3. będziemy widzieć 4. będziecie widzieć 5. będą widzieć 7. będziemy widzieli, będziemy widziały 8. będziecie widzieli, będziecie widziały 9. będą widzieli, będą widziały 7. zobaczyliśmy, zobaczyłyśmy 8. zobaczyliście, zobaczyłyście 9. zobaczyli, zobaczyły 7. zobaczymy 8. zobaczycie 9. zobaczą 5. byliśmy, byłyśmy 6. byliście, byłyście 7. byli, były 6. jesteśmy 7. jesteście 8. są 5. będziemy 6. będziecie 7. będą

Remarks: • commas separate forms for each gender (if they exist): they are masculine, neuter and feminine in turn in singular (or masculine and feminine, see the next remark), in plural – masculine-personal and nonmasculine-personal; • forms of the neuter gender in 1. and 2. persons of singular of the type widziałom, będę widziało have been skipped consciously - these forms are correct, but used immensely rarely, in practice only in poetry; • bold letter (e.g. in the form 69

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

•

•

zobaczyliśmy) oznacza akcent padający niezgodnie z regułą akcentowania sylaby przedostatniej; w czasie przeszłym końcówki są ruchome, np. kiedym widział może zastępować kiedy widziałem, zwłaszcza w tekstach archaizowanych, ludowych, potocznych; ruchome są także końcówki czasu teraźniejszego czasownika być, np. jam jest może zastąpić ja jestem.

W trybach przypuszczającym (subjunctivus) i rozkazującym (imperativus) nie wyróżnia się czasów. Istnieją dwie formy trybu przypuszczającego. Forma II oznacza warunek niemożliwy do spełnienia lub czynność nierzeczywistą w przeszłości. W języku potocznym w użyciu jest tylko forma I, również w znaczeniu formy II. Oto lista form I czasowników używanych tu jako przykładowe: • widziałbym, widziałabym; widziałbyś, widziałabyś; widziałby, widziałoby, widziałaby; widzielibyśmy, widziałybyśmy; widzielibyście, widziałybyście; widzieliby, widziałyby; • zobaczyłbym, zobaczyłabym; zobaczyłbyś, zobaczyłabyś; zobaczyłby, zobaczyłoby, zobaczyłaby; zobaczylibyśmy, zobaczyłybyśmy; zobaczylibyście, zobaczyłybyście; zobaczyliby, zobaczyłyby; • byłbym, byłabym; byłbyś, byłabyś; byłby, byłoby, byłaby; bylibyśmy, byłybyśmy; bylibyście, byłybyście; byliby, byłyby. Od podanych form może oderwać się cecha -by- wraz z następującą końcówką: jeślibym wiedział zastępuje jeśli wiedziałbym. Akcent zawsze pada tak, jakby -by- plus końcówka było odrębnym wyrazem (mimo łącznej pisowni). Forma II nie wymaga podania całego wzorca odmiany. Jest złożona z formy I odmienianego czasownika oraz z wyrazu był, było, była, byli, były (w formie zależnej od liczby i rodzaju). A więc: widziałbym był, widziałabym była, widziałbyś był itd. Zgodnie

•

•

zobaczyliśmy) means stress falling inconsistently with the rule of stressing the penultima (last-but-one syllable); in the past tense endings are fleeting, e.g. kiedym widział may replace kiedy widziałem, particularly in archaized, folk, or popular texts; the endings of the present tense of the verb być are also fleeting, e.g. jam jest may replace ja jestem.

In the subjunctive mood and in the imperative mood tenses are not distinguished. There exist two forms of the subjunctive mood. The 2nd form expresses a condition impossible to be fulfilled or an irreal activity nierzeczywistą in the past. Only the 1st form is in everyday's usage, also in the meaning of the 2nd form. Here is a list of the 1st forms of the verbs used here as examples: • widziałbym, widziałabym; widziałbyś, widziałabyś; widziałby, widziałoby, widziałaby; widzielibyśmy, widziałybyśmy; widzielibyście, widziałybyście; widzieliby, widziałyby; • zobaczyłbym, zobaczyłabym; zobaczyłbyś, zobaczyłabyś; zobaczyłby, zobaczyłoby, zobaczyłaby; zobaczylibyśmy, zobaczyłybyśmy; zobaczylibyście, zobaczyłybyście; zobaczyliby, zobaczyłyby; • byłbym, byłabym; byłbyś, byłabyś; byłby, byłoby, byłaby; bylibyśmy, byłybyśmy; bylibyście, byłybyście; byliby, byłyby. The mood marker -by- can get away from the given forms, together with the following ending: jeślibym wiedział replaces jeśli wiedziałbym. The stress always falls as if this -by- plus the ending were a separate word (despite the t spelling). The 2nd form does not require the whole pattern to be given. It consists of the 1st form of the verb plus był, było, była, byli, były (in the form which depends on number and gender). And so: widziałbym był, widziałabym była, widziałbyś był etc. In accordance to the rule of fleeting endings the forms byłbym 70

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI z regułą ruchomości zakończeń możliwe są (i częstsze) formy byłbym widział, byłabym widziała, byłbyś widział itd, a także jeślibym był widział = jeśli byłbym widział = jeśli widziałbym był.

widział, byłabym widziała, byłbyś widział etc. are possible (and more frequent), as well as jeślibym był widział = jeśli byłbym widział = jeśli widziałbym był.

Tryb rozkazujący tworzony jest w tylko jednej formie: • niech zobaczę; zobacz; niech zobaczy; zobaczmy; zobaczcie; niech zobaczą; • niech będę; bądź; niech będzie; bądźmy; bądźcie; niech będą. Formy proste występują tylko w 2 osobie obu liczb oraz w 1 osobie liczby mnogiej. Pozostałe formy zastępuje czas teraźniejszy (w przypadku czasowników niedokonanych) lub przyszły prosty (czasowników dokonanych) poprzedzony partykułą niech. Czasownik być używa w formach opisowych czasu przyszłego, a nie teraźniejszego. Dlatego np. nie istnieje forma *niech są, ale jedynie niech będą. Niektóre czasowniki niedokonane, np. widzieć, nie są używane w trybie rozkazującym, i zastępuje się je przez odpowiednie czasowniki dokonane (w tym wypadku zobaczyć). W pozostałych przypadkach tryb rozkazujący tworzą oba czasowniki tworzące parę aspektową, np. czytać – przeczytać: • niech czytam; czytaj; niech czyta; czytajmy; czytajcie; niech czytają; • niech przeczytam; przeczytaj; niech przeczyta; przeczytajmy; przeczytajcie; niech przeczytają. Formy 1. osoby liczby pojedynczej używane są rzadko, zwłaszcza w przypadku czasowników niedokonanych.

The imperative mood is created in only one form: • niech zobaczę; zobacz; niech zobaczy; zobaczmy; zobaczcie; niech zobaczą; • niech będę; bądź; niech będzie; bądźmy; bądźcie; niech będą. Simple forms occur only in the 2nd person of both numbers and in the 1st person of plural. Other forms are replaced by the present tense (in case of imperfective verbs) or the simple future tense (of perfective verbs) preceded with the particle niech. The verb być uses the future tense in the analytic forms rather than the present tense. Therefore e.g. there does not exist the form *niech są, but only niech będą. Some imperfective verbs, e.g. widzieć, are not used in the imperative mood, and they are replaced with the proper perfective verbs (in this instance: zobaczyć). Both verbs forming the aspectual pair create the imperative mood in other cases, e.g. czytać – przeczytać: • niech czytam; czytaj; niech czyta; czytajmy; czytajcie; niech czytają; • niech przeczytam; przeczytaj; niech przeczyta; przeczytajmy; przeczytajcie; niech przeczytają. Forms of the 1st person singular are used rarely, especially in case of imperfective verbs.

Okazuje się, że podane wyżej formy trybu orzekającego nie wyczerpują wszystkich możliwości języka polskiego. Obserwacja języka mówionego wskazuje, że czasem używa się konstrukcji wzorowanych na angielskich have + imiesłów bierny, ale zakres ich stosowania jest dość ograniczony: mam przeczytaną książkę (zob. też niżej). Myślę, że mam to zobaczone byłoby, póki co, dziwaczne

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. It appears that forms given higher of indicative mood they aren't exhausting all 71

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI w języku polskim (dlatego podałem przykład innego czasownika). Konstrukcja taka możliwa jest tylko z czasownikami dokonanymi przechodnimi, w dodatku chyba tylko z tzw. czasownikami telicznymi, a więc rezultatywnymi (np. mam przeczytane – więc znam treść książki, mam kupione – więc mam, posiadam tę rzecz). W końcu ogranicza się raczej wyłącznie do języka nieformalnego, potocznego. Można się również całkowicie bez niej obyć, sprawia na razie wrażenie jedynie językowej maniery. Czasów progresywnych wzorowanych na angielskim be -ing w polskim nie ma. Nie dostrzegłem również żadnych śladów ich choćby potencjalnego użycia. Np. jestem czytający książkę brzmi dziwacznie, a nawet śmiesznie. Może dzieje się tak dlatego, że w polskim, jak i w wielu innych językach słowiańskich, mamy do dyspozycji opozycje leksykalne typu idę = I am walking : chodzę = I walk, a nawet (rzadko) chadzam. Prawda, że tego typu opozycje są nieliczne i dotyczą jedynie czasowników często używanych (np. jadę – jeżdżę, niosę – noszę, wiozę – wożę), jednak zawsze można użyć przysłówków typu teraz, często, zawsze, aby sprecyzować rodzaj czynności. W czasie przeszłym zaś angielskiej opozycji I was reading – I read odpowiada czytałem – przeczytałem, a więc opozycja aspektu. Podobnie w czasie przyszłym: I will be reading – I will read odpowiada będę czytać (lub będę czytał) - przeczytam. Myślę, że istnienie opozycji aspektu jest skutecznym hamulcem rozwoju form typu be -ing i w dającej się przewidzieć przyszłości formy takie nie powstaną. Oczywiście brakuje też form typu have been -ing, tłumaczonych na polski czas przeszły niedokonany lub na czas teraźniejszy. We współczesnym języku polskim nie ma w zasadzie (z wyjątkiem pewnych rzadko używanych imiesłowów) środków formalnych dla wyrażenia następstwa czynności, a więc uprzedniości ani relacji do niej odwrotnej (następczości). Stąd angielskiemu I had read odpowiada zwykły czas przeszły przeczytałem.

chances of the Polish language. The observation of the said language is pointing that they sometimes use modelled designs on English Havel + past participle, but applying them by the range is quite limited: I have the read book (zob. also lower). I am thinking, that I have it seen would be, for the time being, weird in the Polish language (therefore I gave the example of the other verb). The design is so possible only made with verbs transitive, in addition probably only from tzw. with verbs telicznymi, and so rezultatywnymi (e.g. I have read – so I know the content of the book, I have bought – so I have, I possess this thing). Eventually he is limiting himself to the informal, popular language rather exclusively. It is possible her also to be avoided entirely, he is only causing the impression see you soon linguistic maniery. Of times progressive modelled on English be -ing in Polish there is no. I also noticed no traces of them of for example potential usage. E.g. I am reading the book sounds weird, not to say funnily. Perhaps he is happening this way therefore, that in Polish, how and in many other Slavonic languages, we have lexical positions of the type at disposal I am going = and am walking: I am going = and of struggles, not to say (hardly) I am going. Truth, that of this type positions are few and they refer to merely verbs used often (e.g. I am going – I am riding, I am carrying – I am bearing, I am carrying – I am transporting), however it is always possible to use adverbs of the type now, often, always in order to specify the kind of the activity. In the bygone time whereas of English opposition and of you reading – and content is answering I was reading – I read, and so opposition of the aspect. Similarly in the future time: and Weill be reading – and Weill of piece of advices is answering I will be reading (or I will be reading) - I will read. I think existence of the opposition of the aspect is an effective brake of development of forms of the type be -ing and in letting future of the form foresee oneself so they won't rise. Certainly he is missing too forms of the type Havel drum -ing, translated into the Polish bygone time imperfect or for the present time.

72

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI There is in the contemporary Polish language in principle no (except sure of hardly used participles) of formal centers for expressing the consequence of the activity, and so uprzedniości or of the relation opposite to her (następczości). Hence English I had read an ordinary bygone time is answering przeczytałem. Uwagi powyższe odnoszą się do strony czynnej (i zwrotnej, tj. z partykułą się). Choć strona bierna w ogóle jest rzadko używana (zastępowana zwrotami bezosobowymi lub zmienionym szykiem zdania), w opisie współczesnego języka polskiego należy zwrócić uwagę na kilka jej osobliwości. Neutralne formy strony biernej są tworzone w zależności od aspektu: aspekt niedokonany wymaga czasownika posiłkowego być, zaś aspekt dokonany – zostać. Jest tylko jedna forma czasu przyszłego niedokonanego. Mamy zatem czas

przeszły

teraźniejszy

przyszły

The above-mentioned remarks refer to the active voice (and the medium voice, i.e. with the particle się). Even if the ive voice is rarely used at all (and replaced with impersonal phrases or the changed array of the sentence), it is necessary to take note on a few its curiosities in the description of modern Polish. Neutral forms of ive are created depending on the aspect: the imperfective aspect requires the auxiliary verb być, whereas perfective – zostać. Only one form of the imperfective future exists. And so we have

tense

liczba pojedyncza – singular

past

8. byłem widziany, byłam widziana 9. byłeś widziany, byłaś widziana 10. był widziany, było widziane, była widziana

present

4. jestem widziany, jestem widziana 5. jesteś widziany, jesteś widziana 6. jest widziany, jest widziane, jest widziana

future

2. będę widziany, będę widziana 3. będziesz widziany, będziesz widziana 4. będzie widziany, będzie widziane, będzie widziana

przeszły

past

przyszły

future

2. zostałem zobaczony, zostałam zobaczona 3. zostałeś zobaczony, zostałaś zobaczona 4. został zobaczony, zostało zobaczone, została zobaczona 4. zostanę zobaczony, zostanę

liczba mnoga – plural 8. byliśmy widziani, byłyśmy widziane 9. byliście widziani, byłyście widziane 10. byli widziani, były widziane 4. jesteśmy widziani, jesteśmy widziane 5. jesteście widziani, jesteście widziane 6. są widziani, są widziane 2. będziemy widziani, będziemy widziane 3. będziecie widziani, będziecie widziane 4. będą widziani, będą widziane 2. zostaliśmy zobaczeni, zostałyśmy zobaczone 3. zostaliście zobaczeni, zostałyście zobaczone 4. zostali zobaczeni, zostały zobaczone 4. zostaniemy zobaczeni, 73

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI czasownik dokonany (zostać zobaczonym / zostać zobaczoną) perfective verb

zobaczona 5. zostaniesz zobaczony, zostaniesz zobaczona 6. zostanie zobaczony, zostanie zobaczona

Istnieją także formy strony biernej czasowników dokonanych odmieniane z być, o znaczeniu rezultatywnym. Mogą one więc wyrażać następstwo (uprzedniość), choć w stronie czynnej brak jest środków formalnych dla wyrażenia tej kategorii. Formacje takie istnieją w 3 czasach (brakujące formy są łatwe do zrekonstruowania): • czas przeszły: byłem zobaczony, byłam zobaczona, byłeś zobaczony, byłaś zobaczona, itd. • czas teraźniejszy: jestem zobaczony, jestem zobaczona, jesteś zobaczony, itd. • czas przyszły: będę zobaczony, będę zobaczona, będziesz zobaczony, itd. Znaczenie ich odpowiada dość dokładnie odpowiednio ang. I had been seen, I have been seen, I will have been seen. Jak wspomniałem wyżej, ich czynnymi odpowiednikami od niektórych czasowników mogą być w mowie potocznej miałem przeczytane, mam przeczytane, będę mieć / miał przeczytane. W stronie biernej istnieją formy trybu przypuszczającego: • byłbym widziany, byłabym widziana; byłbyś widziany,… • byłbym był widziany, byłabym była widziana; byłbyś był widziany,… • zostałbym zobaczony, zostałabym zobaczona; zostałbyś zobaczony,… • zostałbym był zobaczony, zostałabym była zobaczona; zostałbyś był zobaczony,… • byłbym zobaczony, byłabym zobaczona; byłbyś zobaczony,… • byłbym był zobaczony, byłabym była zobaczona; bałbyś był zobaczony,… Istnieją też formy trybu rozkazującego:

zostaniemy zobaczone 5. zostaniecie zobaczeni, zostaniecie zobaczone 6. zostaną zobaczeni, zostaną zobaczone

Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Also forms of the ive voice of perfective verbs are existing transformed from to be, about meaning rezultatywnym. They are able so to express the consequence (uprzedniość), at least formal centers are missing in the active voice in order expressing this category. Formations so they are existing in 3 times (a form being missing they are easy to to reconstruct): • past: byłem zobaczony, byłam zobaczona, byłeś zobaczony, byłaś zobaczona, etc. • present: jestem zobaczony, jestem zobaczona, jesteś zobaczony, etc. • future: będę zobaczony, będę zobaczona, będziesz zobaczony, etc. It is answering English meaning of them quite exactly suitably I had been seen, I have been seen, I will have been seen. As I ed higher, they are able from some verbs to be their in working order equivalents in the colloquial speech miałem przeczytane, mam przeczytane, będę mieć / miał przeczytane. In for ive voice forms are existing of mode being right in ones conjecture: • byłbym widziany, byłabym widziana; byłbyś widziany,… • byłbym był widziany, byłabym była widziana; byłbyś był widziany,… • zostałbym zobaczony, zostałabym zobaczona; zostałbyś zobaczony,… • zostałbym był zobaczony, zostałabym była zobaczona; zostałbyś był

74

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI •

niech będę widziany, niech będę widziana; bądź widziany,… • niech zostanę zobaczony, niech zostanę zobaczona; zostań zobaczony, … • niech będę zobaczony, niech będę zobaczona; bądź zobaczony,… Formy bezosobowe używane są głównie wówczas, gdy podmiot czynności nie jest znany, gdy osoba mówiąca nie chce go ujawniać lub gdy podmiotem są ludzie, każdy człowiek. Czasami jednak używa się ich zamiast 1. lub 2. osoby w celu nadania wypowiedzi charakteru nacechowanego, np. ironicznego, żartobliwego itd. Formy bezosobowe tworzy się dodając partykułę zwrotną się do formy 3 osoby liczby pojedynczej rodzaju nijakiego. Używane są we wszystkich czasach i trybach strony czynnej: • czas przeszły: widziało się, zobaczyło się, było się, • czas teraźniejszy: widzi się, jest się, • czas przyszły: będzie się widzieć (będzie się widziało), zobaczy się, będzie się, • tryb przypuszczający I: widziałoby się, zobaczyłoby się, byłoby się, • tryb przypuszczający II: byłoby się widziało, byłoby się zobaczyło, byłoby się było, • tryb rozkazujący: niech się zobaczy, niech się będzie. Strona bierna jest bezosobowa z natury i dlatego nie tworzy dodatkowo specjalnych form bezosobowych. Większość czasowników tworzy ponadto formę bezosobową na -no, -to, używaną tylko w następujących formach: • czas przeszły: widziano, zobaczono, • tryb przypuszczający I: widziano by, zobaczono by. Formy widziało się i widziano mają zbliżone znaczenie, jednak używając widziano podkreślamy, że podmiot rzeczywiście jest nieznany. Z kolei widziało się może w rzeczywistości oznaczać tyle, co widziałem, widzieliśmy, widziałeś, widział Pan itd. w zależności od kontekstu wypowiedzi. Formom na -no, -to czasowników przechodnich może

zobaczony,… • byłbym zobaczony, byłabym zobaczona; byłbyś zobaczony,… • byłbym był zobaczony, byłabym była zobaczona; bałbyś był zobaczony,… Too forms are existing imperative mood: • niech będę widziany, niech będę widziana; bądź widziany,… • niech zostanę zobaczony, niech zostanę zobaczona; zostań zobaczony, … • niech będę zobaczony, niech będę zobaczona; bądź zobaczony,… Impersonal forms they are being used chiefly then when the subject of the activity isn't known when the speaking person doesn't want to reveal him or when they are a subject people, every person. However they sometimes use them instead of 1. or 2. persons in order giving the character to the statement nacechowanego, e.g. ironic, humorous etc. Impersonal forms are being created adding the returnable particle up oneself to the form 3 persons of the single number of the neuter. They are being used for all times and modes of the active voice: • past: widziało się, zobaczyło się, było się, • present: widzi się, jest się, • future: będzie się widzieć (będzie się widziało), zobaczy się, będzie się, • subjunctive I: widziałoby się, zobaczyłoby się, byłoby się, • subjunctive II: byłoby się widziało, byłoby się zobaczyło, byłoby się było, • imperative: niech się zobaczy, niech się będzie. The ive voice is impersonal by nature and therefore he isn't creating special impersonal forms additionally. The majority of verbs is creating moreover impersonal form on -no, -to, used only in occurring forms: • past: widziano, zobaczono, • subjunctive I: widziano by, zobaczono by. Forms widziało się and widziano they have importance brought closer however using could seen we are underlining that the subject is unknown really. In turn was seeing is able 75

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI być równoważna strona bierna: widziano = było widziane, zobaczono = zostało zobaczone. Wiele czasowników nieprzechodnich tworzy jednak również formy bezosobowe na -no, -to i wtedy oczywiście zamiast nich nie można użyć strony biernej: chodzono, płakano.

to mean in reality back, what I could see, we could see, you could see, You could see etc. depending on of the context of the statement. For forms on -so, -this of transitive verbs an equivalent ive voice is able to be: could seen = it could seen, could seen = could seen. However many intransitives are also creating impersonal forms on -so, -this and it isn't certainly possible instead of them then to use the ive voice: chodzono, płakano.

Czasy używane w dawnej polszczyźnie Teraz przejdźmy do języka polskiego czasów dawniejszych. Jeszcze do niedawna używano (w trybie orzekającym), przynajmniej w książkach, form czasu zaprzeszłego: widziałem był / byłem widział, widziałam była / byłam widziała, widziałeś był / byłeś widział,… zobaczyłem był / byłem zobaczył, zobaczyłam była / byłam zobaczyła, zobaczyłeś był / byłeś zobaczył,… Dziś starsi mogą jeszcze pamiętać ich użycie, młodsi muszą się ich uczyć poznając historię literatury polskiej. W szczególnych okolicznościach form zaprzeszłych można użyć i dziś, jednak nadają one wypowiedzi charakter wybitnie nacechowany – archaiczny lub wręcz żartobliwy. Podkreślam, normalnie są to formy nieużywane nawet w najstaranniejszym języku. Widziałem był znaczy mniej więcej tyle co ang. I had been seeing, natomiast zobaczyłem był – I had seen. Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. Tenses used in the Old Polish Let us be accepted to the Polish language of more ancient times now. They were still using until recently (in the indicative mood), at least in books, of forms of the pluperfect: widziałem był / byłem widział, widziałam była / byłam widziała, widziałeś był / byłeś widział,… zobaczyłem był / byłem zobaczył, zobaczyłam była / byłam zobaczyła, zobaczyłeś był / byłeś zobaczył,… Today older they are able to their usage still, younger they have to learn them acquainting themselves with history of Polish literature. In special circumstances of forms zaprzeszłych it is possible to use and today, however they are giving the character to the statement outstandingly nacechowany – archaic or just humorous. I am underlining, they are normally these are unused forms even in the most careful language. I could see was means more or less back what English I had been seeing, however zobaczyłem był – I had seen.

76

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI W dawnym języku, używanym w średniowieczu w okresie przedpiśmiennym, różnicowano znaczenie obu form złożonych czasu przyszłego. Będę widzieć miało znaczenie neutralne, natomiast będę widział miało znaczenie futurum exactum czyli czasu przyszłego uprzedniego. Przekładając na angielski, pierwsze znaczyło I will see, zaś drugie I will have seen. Odkąd jednak zaczęły powstawać pierwsze pisane zabytki języka polskiego, nikt nie robi takich rozróżnień i obie formy są w pełni wymienne, równoważne. Cofając się w czasie, ustalimy, że konstrukcja będę widział jest starsza i występowała już w okresie prasłowiańskim. Natomiast będę widzieć jest wynikiem kontaminacji dawnych konstrukcji: mam widzieć, chcę widzieć, zacznę widzieć (oznaczających będę widzieć) i będę widział. Dziś zwroty mam / chcę / zacznę widzieć nie mają już znaczenia czasu przyszłego i są używane tylko we właściwym, modalnym znaczeniu. Jako formy czasowe zostały wyparte jeszcze we wczesnym średniowieczu przez nowotwór będę widzieć. In the ancient language, used for the Middle Ages in the period przedpiśmiennym, importance was being distinguished both of forms put together of future time. I will see had neutral importance, however I will see was counting futurum exactum that is of future time prior. Rescheduling for English, first meant and I will see, whereas other I will have seen. However since when first written monuments of the Polish language began to rise, nobody is doing such distinction and both forms are fully exchangeable, equivalent. We will determine moving back in the time, that design I will see she is older and she was occurring in the period already prasłowiańskim. However I will see is an effect of the portmanteau word of ancient designs: I am supposed to see, I want to see, I will begin to see (meaning I will see) and I will see. Today turns I have / I want / I will begin to see importance of the future time doesn't have already and they are being used only in proper, modal importance. They were still replaced by the tumour in the early Middle Ages as temporary forms będę widzieć. Najstarsze zabytki języka polskiego zawierają ponadto przykłady dwóch czasów znanych z języka starocerkiewnosłowiańskiego (scs) i zachowanych śladowo tu i ówdzie w innych językach słowiańskich (w bułgarskim zupełnie dobrze). Chodzi o imperfectum i aoristus. Jak podaje literatura, łącznie (z wyjątkiem czasownika być) naliczono 26 przypadków występowania niewątpliwych form imperfektu lub aorystu, a więc niezbyt dużo. Uważa się, iż czasy te całkowicie wyszły z użycia. Ich rekonstrukcja możliwa jest dzięki porównaniu ze stanem prasłowiańskim, zaświadczonym w scs. W najstarszych zabytkach polskich odmiana obu czasów jest jednak nieco zmodyfikowana i uproszczona. Imperfectum tworzono od czasowników niedokonanych, aoryst w zasadzie od dokonanych, ale są też przykłady aorystu od czasowników niedokonanych. W dzisiejszej pisowni odmiana wyglądałaby tak: imperfekt: widziech, widziesze, widziesze, widziechom, widzieszecie, widziechą; aoryst: widziech, widzie, widzie, widziechom, widzieście, widziechą; aoryst: zobaczych, zobaczy, zobaczy, zobaczychom, zobaczyście, zobaczychą.

77

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Jak widać, oba czasy są niejednokrotnie trudne do odróżnienia. W wyniku zmian fonetycznych bowiem imperfekt i aoryst zlały się ze sobą w większości form. Jedynie czasownik być zachował dobrze różnicę: imperfekt: biech, biesze, biesze, biechom, bieszecie, biechą; aoryst: bych, by, by. bychom, byście, bychą. Imperfekt biech jest jednak bardzo rzadki. Formy aorystu od być zachowały się znacznie dłużej, jednak wcześnie uzyskały znaczenie trybu życzącego (optativus), przejmując funkcję zanikłego jeszcze w prasłowiańskim optatiwu bim. Dziś odpowiednio przekształcone zmieniły się w ruchome zakończenia trybu przypuszczającego. Powrót do początku strony Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. The oldest monuments of the Polish language contain examples of two times famous for the language moreover starocerkiewnosłowiańskiego (scs) and kept śladowo here and there in other Slavonic languages (in Bulgarian completely well). He is working about imperfectum and aoristus. How literature is giving, all in all (except the verb to be) 26 cases were calculated of occurring of indubitable forms imperfektu or of aorist, and so not so much big. They think these times went out of use entirely. Their reconstruction is possible thanks to the comparison to the state prasłowiańskim, zaświadczonym in scs. In the oldest Polish monuments variation both of times however is somewhat modified and simplified. Imperfectum was being created from imperfect verbs, aorist in principle from made, but too examples of the aorist are from imperfect verbs. The conjugation would look in the today's spelling this way: imperfect: widziech, widziesze, widziesze, widziechom, widzieszecie, widziechą; aorist: widziech, widzie, widzie, widziechom, widzieście, widziechą; aorist: zobaczych, zobaczy, zobaczy, zobaczychom, zobaczyście, zobaczychą. As it can be seen, both times are difficult to to distinguish more than once. As a result of of phonetic changes because imperfekt and they merged the aorist oneself with oneself in the majority of forms. Merely a verb to be kept the dissimilarity well: imperfect: biech, biesze, biesze, biechom, bieszecie, biechą; aorist: bych, by, by. bychom, byście, bychą. Imperfect biech however is very rare. Forms of the aorist from to be they behaved significantly longer, however they have obtained importance of the wishing mode early (optativus), seizing the function extinct still in prasłowiańskim optatiwu bim. Transformed suitably today they changed into moving ends of the mode being right in ones conjecture. Back to the top of the page Użycie czasu przyszłego dla zdarzeń przeszłych

78

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI W Internecie można napotkać opis interesującego zjawiska gramatycznego w języku litewskim, a mianowicie możliwości oddania nagłych zdarzeń przeszłych przy pomocy czasu przyszłego. Próbując znaleźć jego wytłumaczenie, autor napisał: „pewni językoznawcy sądzą, że takie użycie mogło rozwinąć się dawno temu, gdy ludzie z zamiłowaniem opowiadali długie baśnie, legendy; innymi słowy, gdy narrator chciał zszokować, wywrzeć na nich na słuchaczach, którymi byli wówczas nie tylko dzieci, ale często cała rodzina”. Tak postawiona hipoteza wydaje się bardzo płytka i zupełnie nieprzekonująca. Czemu bowiem podobne zjawisko nie występuje w innych językach świata? Okazuje się jednak, że podobne zjawisko występuje też w polskim języku mówionym (zob. niżej przykłady). Dogłębna jego analiza pozwoliła mi na sformułowanie trzech innych hipotez, które w moim przekonaniu znacznie lepiej tłumaczą powstanie owego językowego paradoksu. Using the future tense for past events Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. It is possible on the Internet to meet description interesting phenomena grammatical in the language Lithuanian, and namely chances to return sudden events bygone by means of the time future. The author wrote trying to find his explanation: “Some linguists believe this usage might have developed in the olden days when people loved to tell tall tales, legends; in other words, when the narrator wanted to impress, to shock his/her listeners who were, in those days, not only children, but, in many cases, the entire family”. Such a hypothesis put up is appearing very surface and completely unconvincing. Because what isn't the similar phenomenon occurring in other languages of the world 'for'? However he turns out that the similar phenomenon is occurring also in Polish said language (zob. lower examples). Profound his analysis permitted me to formulate three other people of hypotheses which are translating the rise of that linguistic paradox significantly more goodly at my conviction. W najstarszym języku ogólnosłowiańskim wykształciło się odróżnienie aspektu dokonanego i niedokonanego. Dawny czas teraźniejszy od czasowników dokonanych uzyskał przy tym znaczenie czasu przyszłego – pozostaje jednak pytanie, czy aby zawsze, w każdych warunkach. Przecież czas teraźniejszy był używany również jako tzw. praesens historicum do opowiadania o zdarzeniach przeszłych w żywym opowiadaniu. Pierwsza hipoteza powstania dziwnego zjawiska użycia czasu przyszłego w funkcji czasu przeszłego bazowałaby, w odniesieniu do języka polskiego w każdym razie, na rozszczepieniu funkcji dawnego czasu teraźniejszego czasowników dokonanych, który: (częściej) posłużył do wyrażenia przyszłości jako czas przyszły prosty, ale także (rzadziej) zachował się jako praesens bezczasowe do formułowania uogólnień, (lub) jako praesens historicum do relacjonowania zdarzeń nagłych w żywych opowiadaniach.

79

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Właściwa funkcja praesens zanikła, co wynika z istoty kategorii dokonaności: jeśli coś jest dokonane, nie może być teraźniejsze. Może być jednak dokonane w przeszłości lub w przyszłości. Formy dokonanego praesens historicum, formalnie identyczne z czasem przyszłym prostym, mogły zachować się w polszczyźnie aż do dzisiaj w mowie ludowych gawędziarzy. Nie są to więc właściwie formy przyszłe, po prostu nastąpiło rozszczepienie dawnego znaczenia. Potwierdzeniem takiej hipotezy mogłyby też być przypadki użycia dawnego czasu teraźniejszego dokonanego w funkcji praesens bezczasowego. Mianowicie, możliwe są w potocznym języku polskim konstrukcje przypuszczająco-uogólniające zawierające kiedy nie…, gdzie nie…, co nie…, np.: Gdzie nie usiądzie, to mu niewygodnie. Co mu nie powiem, to się obraża. Dają się one zastąpić przez tryb przypuszczający: Gdzie by nie usiadł,…. Co bym mu nie powiedział,… Tego typu formy przypuszczające z przeczeniem uważane są za kalkę z języka rosyjskiego i puryści językowi tępią je zdecydowanie, zastępując je przez postaci bez przeczenia, często z elementem -kolwiek: Gdziekolwiek by usiadł, jest mu niewygodnie. Co bym mu powiedział, to się obraża. Bez przeczenia używa się również praesens bezczasowego wyrażonego formalnym czasem przyszłym: Zawsze kiedy przyjdę, to cię nie ma w domu. Która tylko spojrzy na ciebie, zaraz za nią lecisz. Warto zwrócić uwagę, że w konstrukcjach tych występują dwie kolejno następujące czynności. Wcześniejszą wyraża czasownik dokonany (w formie czasu przyszłego lub trybu przypuszczającego), późniejszą (będącą na ogół rezultatem tej pierwszej) – czas teraźniejszy. Arkadiusz Karski zechce przyjąć podziękowania za zwrócenie mi uwagi na szerszy zakres omawianego zjawiska. It developed into distinguishing of the made and imperfect aspect in the oldest general-Slavonic language. The ancient present time obtained importance of the future time from perfective verbs at it – however a question is left, whether really always, in every conditions. After all the present time was also being used as so called praesens historicum to telling about bygone events in the vivid story. The first hypothesis of the rise strange phenomena of usage of the future time in the function of the bygone time would rely, in bringing back to the Polish language in any case, on splitting the function of the ancient present time of perfective verbs, who: (more often) served as the future time to express future simple, but also (more rarely) behaved as praesens bezczasowe to formulating uogólnień, (or) as praesens historicum to reporting on sudden events in vivid stories. The proper function of praesens vanished what is resulting about essence of the category dokonaności: if something is made, he isn't able to be present. He is able however to be perfective heretofore or hereafter. Forms perfective praesens historicum, formally identical with time future simple, they were able to behave in the Polish not less than for today in folk raconteurs' speech. They aren't it so actually future forms, simply occurred splitting of ancient importance. Cases of usage of the ancient present time would be able to be a confirmation of such a hypothesis also made in the function praesens bezczasowego. Namely, designs are possible in the popular Polish language przypuszczająco-uogólniające containing when no…, where no…, 'that'… , e.g.: Gdzie nie usiądzie, to mu niewygodnie. Co mu nie powiem, to się obraża. They are giving themselves to replace through the mode

80

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI being right in ones conjecture: Gdzie by nie usiadł,…. Co bym mu nie powiedział,… Of this type of the form being right in ones conjecture with denying they are considered the tracing from the Russian language and linguistic purists are eradicating them definitely replacing them through forms without denying, often with the element -kolwiek : anywhere would sit down, he is feeling uncomfortable. What in order to for him told, it is offended. Without denying they are also using praesens bezczasowego expressed with the formal future time: always when I will come what you aren't at home. Who only will look for you, you are flying for her immediately. It is worth taking note that they are occurring in these designs two in turn occurring activities. Earlier is expressing the perfective verb (in the form of the future time or the mode being right in ones conjecture), subsequent (being a result in general of the one first) – present time. Arkadiusz Karski gets my acknowledgements for calling my attention to wider range of the discussed phenomenon. Druga hipoteza opiera się na spostrzeżeniu, że szereg form aorystu wygląda jak formy czasu teraźniejszego / przyszłego prostego, np. zobaczy (zob. wyżej odmianę). W staropolskich zabytkach mamy sporo przykładów takich form, które można interpretować bądź jako aoryst, bądź jako praesens historicum. Np.: Sorry, the text has not been translated yet All I can give you at this moment is an automated translation made with a computer program. The translation can be both inadequate and incomprehensible. The second hypothesis is resisting on the remark that a number of forms of the aorist looks like forms of the present time / future simple, e.g. will see (zob. higher variation). In Old Polish monuments of the mum of quite a lot of examples of such forms which it is possible to interpret be as the aorist, be as praesens historicum. E.g.:

A gdyż tak szedł Tobiasz, a psek bieżał jego za nim, tedy pirwy nocleg miałasta podle rzeki Tygrys. A gdyż wynidzie Tobiasz chcąc swe nogi umyć w rzece, wysunąwszy się jedna wielika ryba, chcąc ji połknąć. Jejże się Tomasz użasł, pocznie wołać wielikim głosem, rzekąc: Pomóż mi panie, idzieć na mię ryba. I rzecze anjoł: ufaci ją za skrzele, wyciągni k sobie! A gdyż to uczyni, wyciągnie ją na suszą; i pocznie się ryba miotać przed nogi jego. I rzekł mu anjoł… (Biblia szaroszpatacka) gdyż – kiedy – when; psek – piesek – doggie, little dog; bieżał – podążał – he was proceeding; pirwy – pierwszy – first; miałasta - 3. dualis od mieć: (oni dwaj) mieli – 3. dual of have: (the two) had; podle – obok – close by, wynidzie – wyszedł – he left; wieliki – wielki – large; ji – go – him; użasł się – wystraszył się – he scared himself off; pocznie – zaczął – he began; rzekąc – mówiąc – saying; idzieć – idzie + partykuła wzmacniająca -ć – he is going + the emphatic particle -ć, mię – mnie – me, rzecze – powiedział – he said; anjoł – anioł – angel; ufaci – (u)chwyć, złap – catch!; wyciągni – wyciągnij – pull out!, fetch!, k sobie – do siebie – towards yourself; uczyni –

81

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI uczynił – he did; wyciągnie – wyciągnął – he pulled out, he drew, na suszą – na brzeg – ashore Zaznaczone formy interpretuje się co prawda jako formy aorystu, ale są one identyczne z formami czasu przyszłego prostego. W opowiadaniach, zwłaszcza pisanych starym językiem, do dziś trafia się forma rzecze ‘powiedział’. Można ją spotkać w ludowych pieśniach i przyśpiewkach, baśniach, legendach, czasem w tekstach biblijnych (Miłujesz mię więcej, niż ci? Rzecze mu: tak, panie!). Poza tym form tego czasownika używa się rzadko i zwykle z inną odmianą – rzeknę, rzekniesz,… zamiast starszego rzekę, rzeczesz, chodzi jednak o ten sam dokonany czasownik. Forma rzecze ~ rzeknie ma więc poza tym znaczenie czasu przyszłego. Zapewne w innych tekstach można napotkać dalsze przykłady użycia czasu przyszłego prostego w znaczeniu czasu przeszłego dokonanego, także od innych czasowników. Form tych nie uważa się za aoryst tylko z tego powodu, że czas ten rzekomo zaniknął w języku polskim jeszcze w średniowieczu. Jak widać, można mieć co do tego wątpliwości. Wątpliwości te rosną, gdy zestawić fakty z innych języków. Język starogrecki zachował na przykład dobrze dawny aoryst. Może on również wyrażać stwierdzenia ogólne, bezczasowe. Taką samą funkcję mógł mieć aoryst słowiański, i funkcja ta mogła zachować się w języku polskim (por. wyżej przykłady bezczasowego praesens wyrażonego czasem przyszłym dokonanym). Najczęstszym przykładem użycia aorystu w języku dzisiejszym (czy też, jak się go opisuje, czasu przyszłego w funkcji przeszłego), są wyrażenia potoczne z partykułą wzmacniającą jak (jeśli stanowią uzupełnienie poprzedniego zdania, łączą się często z nim dodatkowo za pomocą a tu, a wtem), po której czasownik występuje najczęściej w formie przeczącej (choć ma znaczenie twierdzące). Jeśli po zdaniu z czasem przyszłym w funkcji przeszłego następuje rozwinięcie myśli, zaczyna się ono od [że] aż. Np. (fragment dowcipu): Marked forms are being interpreted what the truth as forms of the aorist, but they are identical to forms of the simple future tense. In stories, written especially with old language, for a form is being hit today I am denying 'told'. It is possible to meet her in folk songs and przyśpiewkach, fairy tales, legends, with time in biblical texts (Miłujesz mię więcej, niż ci? Rzecze mu: tak, panie!). They are using forms of this verb apart from it rarely and usually with the other variation – rzeknę, rzekniesz,… instead of older rzekę, rzeczesz, however is working for the same made verb. Form rzecze ~ rzeknie so a pose has importance of the future time with it. Undoubtedly it is possible in other texts to come across more far-away examples of usage of the future time simple made in importance of the bygone time, also from other verbs. These forms aren't considered the aorist only for this reason this time still vanished in the Polish language allegedly in the Middle Ages. As can be seen, it is possible to have co to what doubts.

82

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI These doubts are growing, when to take facts down from other languages. The oldGreek language kept the ancient aorist well for example. He is able to express general assertions also, bezczasowe. The Slavonic aorist and this function were able to have the same function was able to behave in the Polish language (see the examples above bezczasowego praesens expressed with the future time perfective). With the most frequent example of usage of the aorist in the today's language (or how he is being characterised, of future time in the function bygone), popular expressions are with the strengthening particle how (if they are posing the completion of the previous sentence, they are often connected with him additionally behind help and here, and with Wat), whom the verb most often occurs in the denying form after (at least has claiming importance). If after returning with time future in the function bygone expansion of the thought is occurring, it is starting from [that] not less than. E.g. (fragment of a joke):

Turystka wędrowała po górach, przeskakując z kamyka na kamień. Nagle jak się nie pośliźnie, jak nie rypnie, aż się jej cała sukienka do góry podniosła…

Posługując się tą konstrukcją da się dokładnie przetłumaczyć litewskie zdania podane na cytowanej witrynie: Using this design will let translate himself into Lithuanian sentences given on the quoted web-page exactly: Mes ėjome per mišką, ir kad užrėks pelėda, mes net išsigandome. Wędrowaliśmy przez las, a tu jak nie zaskrzeczy sowa, że aż przestraszyliśmy się. We were walking through the forest, and all of a sudden the owl screeched, we even got scared. Lijo ramus lietus, bet staiga kad trenks perkūnas… Spokojnie sobie padało, a tu jak nie uderzy piorun… It was raining quietly, but suddenly the thunder struck… Mes ėjome šaligatviu, ir jis man kad spirs į koją. Szliśmy po chodniku, a wtem jak on mnie nie kopnie w nogę… We were walking on the sidewalk and he just kicked me in the leg.

Języki polski i litewski oddziaływały na siebie przez wieki wskutek sąsiedztwa i wydarzeń historycznych. Zastanawiać się można, czy przypadkiem fakt językowy, przedmiot naszych rozważań, nie rozwinął się np. w litewskim pod wpływem

83

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI polskiego. Możliwy oczywiście byłby również wpływ odwrotny. W języku polskim powstanie form przyszłych o znaczeniu przeszłym da się objaśnić na dwa sposoby (dzięki rozszczepieniu dawnego czasu teraźniejszego przy wykształcaniu się kategorii dokonaności oraz dzięki zachowaniu dawnych form aorystu formalnie identycznych z czasem przyszłym). Pozostaje pytanie, czy podobne hipotezy można postawić dla litewskiego. Jeśli nie, wpływ polskiego na litewski byłby prawdopodobny. Ciekawi mnie jednak, czy formy czasu przyszłego o znaczeniu przeszłym mogły rozwinąć się w litewskim samodzielnie, bez wpływu polskiego. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należałoby wiedzieć, czy np. podobne konstrukcje zna język łotewski, a także czy występowały one już w starolitewskim, zwłaszcza przed zawarciem unii Litwy z Polską (domyślać się można, że od tamtego czasu wzajemne wpływy obu języków stały się znacznie silniejsze). Languages Polish and Lithuanian they were influencing themselves through age as a result of proximity and historic events. To wonder it is possible, whether with case the linguistic fact, the subject of our reflections, them was developed e.g. in Lithuanian under the influence of Polish. Inverse influence would also certainly be possible. The rise of future forms will let about bygone importance in the Polish language be cleared up for two methods (thanks to splitting the ancient present time when evolving oneself of category dokonaności and thanks to keeping ancient forms of the aorist formally identical with time future). A question is left whether it is possible to put similar hypotheses up for Lithuanian. If not, influence Polish for Lithuanian would be probable. However I am wondering whether forms of the future time were able about bygone importance to be developed in Lithuanian unaided, without Polish influence. In order to answer this question, it would belong to know whether a Latvian language knows similar designs e.g, as well as whether they were occurring already in old-Lithuanian, particularly in front of including the union with Poland of Lithuania (to guess it is possible, that since that time mutual influence both of languages they became significantly stronger). Moja skromna wiedza w zakresie gramatyki litewskiej pozwala mi na postawienie pewnej hipotezy (hipoteza trzecia). Według posiadanych przeze mnie informacji litewski czas przyszły odpowiada częściowo indyjskiemu czasowi przyszłemu (formy 1. i 2. osoby, np. dirbsiu, dirbsi, dirbsime, dirbsite, można porównać z sanskryckim futurum typu vakṣyāmi), ale częściowo (3. osoba) z indoeuropejskim aorystem sygmatycznym: dirbs, sakys, lis, bus. Np. ta ostatnia forma jest identyczna, pomijając skrócenie (ū > u), ze słowiańską formą aorystu by (zgodnie z regułami fonetycznymi końcowe -s wypadło w słowiańskim). Możliwe, że w rzeczywistości litewskie futurum powstało przez zmieszanie dawnego futurum z aorystem. Jeśli tak, w pewnych formach mogły zachować się ślady dawnego, przeszłego znaczenia, zwłaszcza 3. osoby. Język polski mógł wykształcić podobne konstrukcje pod wpływem litewskim. Mogło być wreszcie i tak, że różne czynniki nałożyły się na siebie. Zatem dwie z wymienionych, a nawet wszystkie trzy hipotezy, mogą okazać się prawdziwe. W

84

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI świetle dowodów filologicznych najbardziej prawdopodobna jest hipoteza druga, zwłaszcza w odniesieniu do rzecze, która to forma zdaje się kontynuować dawny aoryst nieprzerwanie aż od stanu poświadczonego w najstarszych zabytkach pisanych języka polskiego. Powrót do początku strony My modest knowledge is permitting me in the field of the Lithuanian grammar to put the reliable hypothesis up (the third hypothesis). The Lithuanian future time is corresponding to the Indian future time partly according to information possessed by me (forms 1. and 2. persons, e.g. dirbsiu, dirbsi, dirbsime, dirbsite, it is possible to compare from sanskryckim futurum of type vakṣyāmi), but partly (3. person) with the Indo-European aorist sygmatycznym: dirbs, sakys, fox, bus. E.g. this last form is identical taking no shortening (k > at), with the Slavonic form of the aorist in order to (in accordance to phonetic rules terminal -s fell out in Slavonic). Possible, that to Lithuanian reality futurum rose through blending ancient futurum with the aorist. If yes, traces of ancient, bygone importance were able in reliable forms to behave, particularly 3. persons. The Polish language was able to shape similar designs under Lithuanian influence. It was able to be finally and this way that various factors had overlapped themselves. And so two from enumerated, not to say all three hypotheses, they are able to turn out true. The other hypothesis is most probable in the light of philological proofs, particularly in regard to I am denying which form seems to continue it ancient aorist uninterruptedly not less than Polish language authenticated from the state in the oldest written monuments.

85

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Kategoria aspektu Kategoria aspektu jest charakterystyczną cechą języków słowiańskich i jest trudna dla nie-Słowian. Warto wiedzieć, że kategoria aspektu istnieje również np. w języku angielskim, choć polskie aspekty są zupełnie inne niż w angielskim. Podobnie jak w innych językach słowiańskich, w języku polskim istnieje aspekt niedokonany (pisał, pisze, będzie pisał) i dokonany (napisał, napisze). W języku angielskim występują 4 aspekty: neutralny (he writes), dokonany (he has written), ciągły (he is writing), i dokonany ciągły (he has been writing). Mimo tej samej polskiej nazwy angielski aspekt dokonany nie odpowiada polskiemu. The category of aspect The category of the aspect is a characteristic feature of Slavic languages and it is difficult for non-Slavs. It is worth knowing that the category of the aspect also exists e.g. in English although Polish aspects are completely different than those in English. Like in other Slavic languages, there exist imperfective (pisał, pisze, będzie pisał) and perfective (napisał, napisze) aspects in Polish. In the same time, 4 aspects occur in English: neutral (he writes), perfect (he has written), continuous (he is writing) and perfect continuous (he has been writing). The English perfect does not correspond to Polish perfective despite their similar names. Zróżnicowanie aspektowe wykazują: • bezokolicznik – pisać : napisać; • jego forma przypuszczająca – pisać by : napisać by; • imiesłów przymiotnikowy bierny – pisany : napisany; • odsłownik – pisanie : napisanie; • bezosobnik – pisano : napisano; • jego forma przypuszczająca – pisano by : napisano by; • czas przeszły – pisał : napisał; • czas przyszły – będzie pisał (= będzie pisać) : napisze; • tryb przypuszczający, forma I – pisałby : napisałby; • tryb przypuszczający, forma II – byłby pisał : byłby napisał; • tryb rozkazujący – pisz : napisz. Here are the list of verbal forms which have both aspects: • infinitive – pisać : napisać; • its subjunctival form – pisać by : napisać by; • ive participle – pisany : napisany; • gerund – pisanie : napisanie; • impersonal form with -no, -to – pisano : napisano; • its subjunctival form – pisano by : napisano by; • past tense – pisał : napisał; • future tense – będzie pisał (= będzie pisać) : napisze; • subjunctive, 1st form – pisałby : napisałby; • subjunctive, 2nd form – byłby pisał : byłby napisał; • imperative – pisz : napisz. Następujące formy są tylko niedokonane: • imiesłów przysłówkowy współczesny – pisząc; • imiesłów przymiotnikowy czynny – piszący; • czas teraźniejszy – pisze. The following forms have the imperfective aspect only: 86

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI • contemporary adverbial participle – pisząc; • active participle – piszący; • present tense – pisze. Następujące formy są tylko dokonane: • imiesłów przysłówkowy uprzedni – napisawszy. Powyższa lista nie jest kompletna, gdyż nie obejmuje form nieosobowych z się (pisało się, napisało się, będzie się pisało = będzie się pisać, napisze się, pisałoby się, napisałoby się, byłoby się pisało, byłoby się napisało; pisze się), form strony zwrotnej i biernej. The following forms have the perfective aspect only: • anterior adverbial participle – napisawszy. The above list is not complete as it does not contain impersonal forms with się (pisało się, napisało się, będzie się pisało = będzie się pisać, napisze się, pisałoby się, napisałoby się, byłoby się pisało, byłoby się napisało; pisze się), the medial and the ive voices. Czasowniki niedokonane oznaczają: • czynności teraźniejsze (czas teraźniejszy może być tylko niedokonany), przeszłe lub przyszłe; • właśnie zachodzące stany i czynności, których przebieg jest istotny; • czynności stanowiące tło dla innych czynności (dokonanych), np. czytałem książkę, gdy zadzwonił telefon; • czynności równoczesne dla innych, równorzędnych czynności, np. będę czytać książkę, podczas gdy brat będzie pisać list; • czynności trwałe (duratywne), trwające przez jakiś czas, np. krzyczał, kichałem, będzie drgać, tupać, cały wieczór czytałem książkę; • czasowniki ruchu wykonywanego bez ścisłego celu, np. chodzę, nosi; • czynności częstotliwe, wielokrotne (iteratywne), np. dopisywać, wychodził, strzelaliśmy, wieczorami czytałem książki; • czynności nierezultatywne, dopiero zmierzające do jakiegoś celu, np. będę pisał list; • ciągłe stany, np. będę stać, czerwieni się. Imperfective verbs mean: • present activities (the present tense is always imperfective), as well as past or future activities; • actions in progress, just going states and activities, with significant course; • activities posing the background for other (perfective) activities, e.g. czytałem książkę, gdy zadzwonił telefon ‘I was reading the book when the telephone rang’; • simultaneous activities, e.g. będę czytać książkę, podczas gdy brat będzie pisać list ‘I will be reading the book while brother will be writing the letter’; • durative activities, lasting through some time, e.g. krzyczał, kichałem, będzie drgać, tupać, cały wieczór czytałem książkę ‘he was shouting, I was sneezing, he will be vibrating, to stamp, all the evening I was reading a book’; • motions without a strict aim, ex. chodzę ‘I am walking here and there’, nosi ‘he carries’; • multiple (iterative) activities, e.g. dopisywać, wychodził, strzelaliśmy, wieczorami czytałem książki ‘to insert to the text, he was leaving, we were shooting, in the evenings I was reading books’;

87

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI •

nonresultative activities, only heading towards some purpose, e.g. będę pisał list ‘I will be writing the letter’; • continuous states, e.g. będę stać, czerwieni się ‘I will be standing, he/she is blushing’. Czasowniki dokonane oznaczają: • czynności przeszłe lub przyszłe, nie teraźniejsze – czynność zachodząca teraz nie może być zakończona, dokonana; • stany i czynności, które były lub będą zakończone, o nieistotnym przebiegu, traktowane przez mówiącego jako zamknięta całość; • czynności momentalne, np. krzyknął, kichnąłem, drgnie, tupnąć; • czynności jednokrotne, np. dopisać, wyszedł, strzeliliśmy; • czynności rezultatywne, które osiągnęły lub osiągną określony cel (niekiedy z trudem), np. przeczytałem, napiszę, doczytała się; • przyczynę stanu, np. pokochała, zrozumiesz, poznamy; • początek czynności lub stanu, np. stanę, zaczerwienił się, zakwitły; • koniec czynności, np. dośpiewaj, dosiedział; • czynności jednocześnie wykonywane w wielu miejscach, na wielu przedmiotach lub przez wiele podmiotów, np. powynosił, popękają; • czynności lub stany trwające pewien czas, np. postoję, pobył, poczytam. Perfective verbs mean: • past or future, but not present activities – an activity which is happening now cannot be ended, so it cannot be perfective; • states and activities which were or will be ended, with insignificant course, treated as a whole by the speaker; • activities which happen at the moment, e.g. krzyknął, kichnąłem, drgnie, tupnąć ‘he shouted, I sneezed, he will stir, to stamp’; • single-time activities, e.g. dopisać, wyszedł, strzeliliśmy ‘to insert to the text, he left (e.g. for a walk), we shot’; • actions whose goal has already been achieved (sometimes with difficulty), e.g. przeczytałem, napiszę, doczytała się ‘I have read, I will write, she finished reading (and found what she had sought); • reasons for the state, e.g. pokochała, zrozumiesz, poznamy ‘she came to love, you will understand, we will get to know’; • the beginning of the activity or the state, e.g. stanę, zaczerwienił się, zakwitły ‘I will stand up, he reddened, they blossomed’; • the end of the activity, e.g. dośpiewaj, dosiedział ‘sing to the end!, he sat to the end’; • activities executed in many places, on many objects or by many subjects at the same time, e.g. powynosił, popękają ‘he carried out (many things), they will break up (in many places)’; • actions or states which last some time, e.g. postoję, pobył, poczytam ‘I will stand for a little time, he was (there) for some time, I will read’. Jak widać z powyższego zestawienia, stany i czynności trwające przez pewien czas mogą być wyrażone zarówno przy pomocy czasowników niedokonanych, jak i dokonanych, dość często bez większej różnicy: cały dzień leżał w łóżku znaczy niemal to samo, co cały dzień przeleżał w łóżku. As can be seen from the above, states and activities lasting for some time can be expressed by means of both imperfective and perfective verbs, without more

88

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI difference: cały dzień leżał w łóżku ‘he was in bed all day long’ means nearly the same as cały dzień przeleżał w łóżku. Na ogół dany czasownik ma tylko jeden, określony aspekt, albo niedokonany, albo dokonany. Istnieją jednak czasowniki: • dwuaspektowe, występujące zarówno jako niedokonane, jak i dokonane, np. aresztować, awansować, darować, inspirować, kanonizować, mianować, ofiarować, proklamować, rzutować; • jednoaspektowe niedokonane niemające dokonanych odpowiedników (imperfectiva tantum), np. być, mieć, musieć, móc, umieć, obowiązywać, polegać, potrafić, rozmawiać, uczęszczać, sąsiadować; • jednoaspektowe dokonane niemające odpowiedników niedokonanych (perfectiva tantum), np. dojrzeć, oniemieć, osierocić, osłupieć, owdowieć, poczytać, pozbierać, zmówić. Uwaga: ponieważ kategoria aspektu jest związana z kategorią czasu, dużą pomocą dla uczących się polskiego w opanowaniu kategorii aspektu może być zamieszczone poniżej zestawienie odpowiedników czasów polskich i angielskich. As a rule, every single verb is either imperfective or perfective. However there exist: • bi-aspectual verbs, acting as both imperfective and perfective, e.g. aresztować, awansować, darować, inspirować, kanonizować, mianować, ofiarować, proklamować, rzutować ‘arrest, be promoted, present (give), inspire, canonize, appoint, offer, proclaim, project’; • mono-aspectual imperfective verbs, not having perfective equivalents (imperfectiva tantum), e.g. być, mieć, musieć, móc, umieć, obowiązywać, polegać, potrafić, rozmawiać, uczęszczać, sąsiadować ‘be, have, have to, be able, can, be in force, rely, be able, talk, attend, neighbour’; • mono-aspectual perfective verbs, not-having imperfective equivalents (perfectiva tantum), e.g. dojrzeć, oniemieć, osierocić, osłupieć, owdowieć, poczytać, pozbierać, zmówić ‘ripen, boggle, orphan, be paralyzed, widow, read for a while, pick up, say (a prayer)’. Remark: since the category of the aspect is tied with the category of the time, the following comparison of Polish and English tenses may be big help for students of Polish in mastering of the category of the aspect.

89

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Terminologia – • •

Nomina actionis – czynności / acts Nomina essendi – bycie jakimś, czymś / being of some sort, being (like) something • Nomina agentis – wykonawcy czynności / performers of an act • Nomina agentis feminativa – wykonawczynie czynności / female performers of an act • Nomina instrumenti – narzędzia / tools • Nomina objecti – wytwory i przedmioty czynności / results and objects of an act • Nomina attributiva personalia – nosiciele cech / persons who have a feature • Nomina attributiva feminativa – nosicielki cech / women who have a feature • Nomina attributiva impersonalia – przedmioty mające jakąś cechę / things that have a feature • Nomina loci – nazwy miejsc / names of places • Nomina collectiva – nazwy zbiorowe / collective names • Nomina singulativa – nazwy jednostkowe / singulative names • Nomina delocativa – nazwy odmiejscowe, nazwy mieszkańców / names of inhabitants • Nomina delocativa feminativa – nazwy odmiejscowe, nazwy mieszkanek / names of feminine inhabitants • Nomina masculinativa – nazwy męskie / masculine names • Nomina feminativa – nazwy żeńskie / feminine names • Nomina deminutiva – nazwy zdrabniające / diminutive names • Nomina hypocoristica masculina – spieszczenia imion męskich / diminutive forms of masculine first names • Nomina hypocoristica feminina – spieszczenia imion żeńskich / diminutive forms of feminine first names • Nomina augmentativa – nazwy zgrubiające / augmentative names • Nomina augmentativa feminativa – nazwy zgrubiające kobiet / augmentative names of women • Nomina juvenium – nazwy istot młodych / names of young beings • s. – od rzeczowników / from substantives • a. – od przymiotników / from adjectives • v. – od czasowników / from verbs • pr. – z przedrostkiem / with praefix • * – forma nieistniejąca we współczesnym języku / the form which does not exist in the modern language Uwaga: wyraz nomina jest to liczba mnoga od nomen, który jest terminem łacińskim oznaczającym dosłownie ‘imię’. Remark: the word nomina is the plural form of nomen which is a Latin term with the meaning ‘name’.

Sufiksy rzeczowników – Substantival suffixes zero, rodz. męski / masculine Nomina actionis (v.): 90

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI •

bieg (biegać), opór (opierać się), podryw (podrywać), przelew (przelewać), rozlew (rozlewać), upływ (upływać), wpływ (wpływać), wykop (wykopać), wylew (wylewać), wypiek (wypiekać); • brak (brakować), utarg (utargować); • ból (boleć); • ciąg (ciągnąć); • obchód (obchodzić), ubaw (ubawić się), zakup (zakupić); • chęć (chcieć), pomoc (pomóc), wyjazd (wyjeżdżać), zlot (zlecieć się). Nomina essendi (a.): brąz (brązowy), pomarańcz (pomarańczowy), fiolet (fioletowy). Nomina essendi (v.): upór (upierać się). Nomina agentis (v.): widz (widzieć). Nomina agentis (s.+v.): brakorób (brak + robić). Nomina instrumenti (v.): dźwig (dźwigać). Nomina objecti (v.): • przecier (przecierać), przelew (przelewać), wylew (wylewać), wypiek (wypiekać), • utarg (utargować), • ciąg (ciągnąć); • czyn (czynić), donos (donosić), zakup (zakupić); • zlot (zlecieć się). Nomina attributiva impersonalia (v.): czołg (czołgać się). Nomina delocativa (s.): • Belg (Belgia), Bułgar (Bułgaria), Norweg (Norwegia), Rumun (Rumunia), Szwajcar (Szwajcaria), • Czech (Czechy), • Szwed (Szwecja).

zero (-o), rodz. nijaki / neuter Nomina essendi (a.): ciepło (ciepły), dobro (dobry), zło (zły).

zero (-e), rodz. nijaki / neuter Nomina essendi (a.): zdrowie (zdrowy). Nomina augmentativa (s.): łoże (łóżko).

zero, rodz. żeński / feminine Nomina essendi (a.): biel (biały), czerń (czarny), czerwień (czerwony), zieleń (zielony). Nomina attributiva impersonalia (v.): pościel (posłać, pościele).

zero (-a), rodz. żeński / feminine Nomina actionis (v.): namowa (namówić), odprawa (odprawić). Nomina attributiva impersonalia (v.): odprawa (odprawić). Nomina augmentativa (s.): beka (beczka), ciężarówa (ciężarówka), dwója (dwójka), ława (ławka), szpila (szpilka), wóda (wódka).

-acja Zob. też / See also -cja. Nomina actionis (v.): dekoracja (dekorować), edukacja (edukować), ekranizacja (ekranizować), elektryfikacja (elektryfikować), emigracja (emigrować), imigracja

91

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI (imigrować), intensyfikacja (intensyfikować), klasyfikacja (klasyfikować), komunikacja (komunikować), kooperacja (kooperować), koordynacja (koordynować), migracja (migrować), mistyfikacja (mistyfikować), modyfikacja (modyfikować), narracja (*narr-), operacja (operować), ordynacja (ordynować), organizacja (organizować), orientacja (orientować), pasteryzacja (pasteryzować). Nomina objecti (v.) – w tym nazwy procesów i zjawisk / including names of processes and phenomena: dekoracja (dekorować), edukacja (edukować), ekranizacja (ekranizować), klasyfikacja (klasyfikować), komunikacja (komunikować), migracja (migrować), mistyfikacja (mistyfikować), modyfikacja (modyfikować), operacja (operować). Nomina collectiva (v.): organizacja (organizować).

-acz Nomina agentis (v.): • badacz (badać), biegacz (biegać), gracz (grać), oblatywacz (oblatywać), pocieszacz (pocieszać), pracz (prać), słuchacz (słuchać), spawacz (spawać), tkacz (tkać), wzdychacz (wzdychać), • krzykacz (krzyczeć), tracz (trzeć), • palacz (palić). Nomina instrumenti (v.): odkurzacz (odkurzać), powielacz (powielać). Nomina attributiva personalia (s.): brodacz (broda), brzuchacz (brzuch), wąsacz (wąsy).

-aczka Zob. też / See also -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina actionis (v.): • tułaczka (tułać się), • siłaczka (siłować się), wojaczka (wojować). Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: padaczka (padać). Nomina instrumenti (v.): przecinaczka (przecinać), trzepaczka (trzepać). Nomina feminativa (s.): • badaczka (badacz), biegaczka (biegacz), cerowaczka (cerowacz), palaczka (palacz), pomywaczka (pomywacz), praczka (pracz), słuchaczka (słuchacz), spawaczka (spawacz), sprzątaczka (sprzątacz), • Austriaczka (Austriak), ciemniaczka (ciemniak), krakowiaczka (krakowiak), pijaczka (pijak), pływaczka (pływak), ponuraczka (ponurak), poznaniaczka (poznaniak), prostaczka (prostak), Słowaczka (Słowak), strażaczka (strażak), Ślązaczka (Ślązak), śpiewaczka (śpiewak), warszawiaczka (warszawiak).

-adło Zob. także / See also -dło, -idło, -owadło, -owidło. Nomina instrumenti (v.) – nazwy prostych maszyn lub części maszyn / names of simple machines or parts of machines: imadło (imać), kowadło (kuć, kować), mieszadło (mieszać), wahadło (wahać), wiązadło (wiązać), więzadło (wiązać). Nomina augmentativa (v.): czytadło (czytać).

-ak Nomina agentis (s.): rybak (ryba), strażak (straż).

92

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina agentis (v.): pijak (pijać), pływak (pływać), śpiewak (śpiewać), żebrak (żebrać). Nomina instrumenti (s.): jarzyniak (jarzyna). Nomina instrumenti (v.): cedzak (-cedzać), czerpak (czerpać), pisak (pisać), stojak (stać, stoi). Nomina attributiva personalia (a.): • ponurak (ponury), prostak (prosty), próżniak (próżny), starszak (starszy), • ciemniak (ciemny). Nomina attributiva impersonalia (s.): • wiatrak (wiatr), wiśniak (wiśnia), • drewniak (drewno), maliniak (malina), poprawczak (poprawka), waciak (wata). Nomina attributiva impersonalia (a.): • pustak (pusty), szarak (szary), • produkcyjniak (produkcyjny). Nomina delocativa (s.): • krakowiak (Kraków), warszawiak (Warszawa), • Austriak (Austria), poznaniak (Poznań), • Słowak (Słowacja), Ślązak (Śląsk). Nomina juvenium (s.): • psiak (pies), wieprzak (wieprz), • cielak (cielę), kociak (kocię), koźlak (koźlę), kurczak (kurczę), prosiak (prosię).

-al Zob. też / See also -chal. Nomina attributiva impersonalia (s.): nogal (noga). Nomina augmentativa (a.): brzydal (brzydki).

-alka Zob. też / See also -aczka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina instrumenti (v.): pralka (prać).

-alnia Zob. też / See also -arnia, -nia, -ownia. Nomina loci (v.): pralnia (prać), przymierzalnia (przymierzać), spawalnia (spawać).

-alnictwo Zob. też / See also -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina actionis (v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, przemysłu, rzemiosła itd. / activity forms, branches of science, industry, handicraft etc.: mieszkalnictwo (mieszkać), tkalnictwo (tkać).

-alnik Zob. też / See also -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik. Nomina agentis (s.): muzealnik (muzeum). Nomina instrumenti (v.): powiększalnik (powiększać). Nomina attributiva impersonalia (v.): mieszalnik (mieszać), przetrwalnik (przetrwać). 93

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-anek Nomina attributiva personalia (s.): bratanek (brat).

-anin Nomina attributiva personalia (s.): dominikanin (Dominik), republikanin (republika). Nomina delocativa (s.): • Amerykanin (Ameryka), Meksykanin (Meksyk) ‘mieszkaniec kraju’, meksykanin (Meksyk) ‘mieszkaniec miasta’, paryżanin (Paryż), Pomorzanin (Pomorze), Rosjanin (Rosja), • krakowianin (Kraków), warszawianin (Warszawa), • Wielkopolanin (Wielkopolska), zakopianin (Zakopane).

-anina Zob. też / See also -ina. Nomina actionis (v.) – czynności chaotyczne / chaotic acts: bieganina (biegać), dłubanina (dłubać), krzątanina (krzątać się), strzelanina (strzelać), tupanina (tupać). Nomina objecti (v.): dłubanina (dłubać), dzianina (dziać), mieszanina (mieszać), tkanina (tkać).

-anka Zob. też / See also -aczka, -alka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina attributiva feminativa (s.): świetliczanka (świetlica). Nomina attributiva impersonalia (s.): amerykanka (Ameryka), paryżanka (Paryż), ziemianka (ziemia). Nomina feminativa (s.): • mieszkanka (mieszkaniec), posłanka (posłaniec), wygnanka (wygnaniec), • Amerykanka (Amerykanin), Indianka (Indianin), Meksykanka (Meksykanin), paryżanka (paryżanin), Pomorzanka (Pomorzanin), republikanka (republikanin), Rosjanka (Rosjanin), Słowianka (Słowianin), warszawianka (warszawianin), Wielkopolanka (Wielkopolanin), zakopianka (zakopianin), • Tybetanka (Tybetańczyk). Nomina feminativa (s.) – potoczne nazwiska i nazwy córek / colloquial daughters' names: hrabianka (hrabia), Kuleszanka (Kulesza), starościanka (starości), wojewodzianka (wojewoda), Zarębianka (Zaręba).

-ant Nomina attributiva personalia (v.): ryzykant (ryzykować). Nomina attributiva personalia (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / people of given professions, organizations: kosztorysant (kosztorys).

-ańczyk Zob. także / See also -alnik, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik. Nomina delocativa (s.): Tybetańczyk (Tybet).

-arka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka.

94

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina instrumenti (s.) – maszyny / machines: druciarka (drut), kartoniarka (karton), pakularka (pakuły). Nomina instrumenti (v.) – maszyny / machines: • drukarka (drukować), • koparka (kopać), nagrywarka (nagrywać), spawarka (spawać), sprężarka (sprężać), zmywarka (zmywać), zwijarka (zwijać), • golarka (golić), kosiarka (kosić), kruszarka (kruszyć), tokarka (toczyć). Nomina feminativa (s.): karciarka (karciarz), kawiarka (kawiarz), kioskarka (kioskarz), kreślarka (kreślarz), malarka (malarz), narciarka (narciarz), piłkarka (piłkarz), piosenkarka (piosenkarz), pisarka (pisarz), rutyniarka (rutyniarz), saneczkarka (saneczkarz), spryciarka (spryciarz), szczęściarka (szczęściarz), tyczkarka (tyczkarz), windziarka (windziarz).

-arnia Zob. też / See also -alnia, -nia, -ownia. Nomina loci (s.): • księgarnia (księga), meblarnia (mebel), narzędziarnia (narzędzie), • kwiaciarnia (kwiat), mleczarnia (mleko), narciarnia (narty), smolarnia (smoła), terpentyniarnia (terpentyna). Nomina loci (v.) – od czasowników mających -l- / from verbs containing -l-: • powielarnia (powielać), • kreślarnia (kreślić), palarnia (palić).

-aryzm Zob. też / See also -izm. Nomina essendi (a.): agraryzm (agrarny), egalitaryzm (egalitarny), elitaryzm (elitarny), fabularyzm (fabularny), humanitaryzm (humanitarny), militaryzm (militarny), partykularyzm (partykularny), totalitaryzm (totalitarny). Nomina attributiva impersonalia (a.): partykularyzm (partykularny), wulgaryzm (wulgarny).

-arz Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi zwykle wytwarzających jakiś przedmiot, czasem potoczne i ekspresywne / names of people who usually make a given thing, which sometimes are colloquial and expressive: • lalkarz (lalka), pamiątkarz (pamiątka) ‘wytwórca pamiątek’, piłkarz (piłka) ‘wytwórca piłek’, • futrzarz (futro), kosztorysiarz (kosztorys). Nomina agentis (v.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / names of people of given professions, organizations: kreślarz (kreślić), malarz (malować), pisarz (pisać), tokarz (toczyć). Nomina attributiva personalia (s.) – w tym nazwy ludzi określonych zawodów / including names of people of given professions: • gospodarz (gospoda), kioskarz (kiosk), motylkarz (motylek), narzędziarz (narzędzie), pamiątkarz (pamiątka) ‘sprzedawca pamiątek’, piłkarz (piłka), piosenkarz (piosenka), saneczkarz (saneczki), szczęściarz (szczęście), tyczkarz (tyczka), żabkarz (żabka); • karciarz (karty), kawiarz (kawa), narciarz (narty), nudziarz (nuda), poczciarz (poczta), rutyniarz (rutyna), spryciarz (spryt), windziarz (winda).

95

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-as Nomina augmentativa (a.): grubas (gruby).

-aw Nomina attributiva impersonalia (s.): rękaw (ręka).

-awca Zob. też / See also -ca, -owca. Nomina agentis (v.): wychowawca (wychować), wykonawca (wykonać), znawca (znać). Nomina agentis (s.+v.): językoznawca (język + znać), rzeczoznawca (rzecz + znać).

-awka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina instrumenti (v.): huśtawka (huśtać), ssawka (ssać), słuchawka (słuchać).

-awstwo Zob. też / See also -alnictwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina actionis (s.+v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu, rzemiosła itd. / activity forms, branches of science, art, industry, handicraft etc.: językoznawstwo (język + znać), rzeczoznawstwo (rzecz + znać).

-ątko Zob. też / See also -eczko, -ko, -uszko. Nomina hypocoristica feminina (s.): Krysiątko (Krysia), Zosiątko (Zosia). Nomina juvenium (s.): • cielątko (cielę), jagniątko (jagnię), kurczątko (kurczę), prosiątko (prosię); • kociątko (kocię), lwiątko (lew), orlątko (orzeł), słoniątko (słoń), tygrysiątko (tygrys).

-ba Zob. też / See also -oba. Nomina actionis (v.): groźba (grozić), prośba (prosić), rachuba (rachować), rzeźba (rzezać), służba (służyć), wróżba (wróżyć). Przestarzałe / oldish: gońba (gonić) ‘pogoń’, kośba (kosić) ‘koszenie, pokos’, strzelba (strzelać) ‘strzelanie’, swadźba zamiast/instead of swaćba (swatać) ‘ślub, obrzędy weselne’. Nomina instrumenti (v.): strzelba (strzelać) ‘broń palna’. Nomina objecti (v.): rzeźba (rzezać).

-ca Zob. też / See also -awca, -owca. Nomina agentis (v.): biorca (brać), dawca (dawać), kłamca (kłamać), mówca (mówić), obrońca (obronić), odkrywca (odkrywać), odstępca (odstępować), wydawca (wydawać), wynalazca (wynaleźć), zastępca (zastępować), zawiadowca (zawiadywać), zdobywca (zdobywać). Nomina agentis (s.+v.): zleceniobiorca (zlecenie + brać), zleceniodawca (zlecenie + dawać). Nomina attributiva personalia (s.): barbarzyńca (*barbarzyn-), grabieżca (grabież), łupieżca (łupież).

96

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina attributiva personalia (v.): następca (następować), zwycięzca (zwyciężać).

-cha Nomina augmentativa (s.): kiełbacha (kiełbasa).

-chal Zob. też / See also -al. Nomina augmentativa (s.): nochal (nos).

-cho Nomina augmentativa (s.): ciacho (ciastko).

-chol Nomina augmentativa (s.): brachol (brat).

-cia Nomina hypocoristica feminina (s.): babcia (babka), Ewcia (Ewka).

-ciciel Zob. także / See also -ciel, -iciel. Nomina agentis (v.): truciciel (truć).

-cie Zob. też / See also -nie. Wybór między -cie, -enie i -nie zależy od postaci imiesłowu biernego czasownika, od którego wyraz utworzono. The choice between -cie, -enie and -nie depends on the ive participle form of the verb which is the base for the word. Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): ciągnięcie (ciągnąć), darcie (drzeć), kucie (kuć), picie (pić), stuknięcie (stuknąć), wpadnięcie (wpaść), zaczęcie (zacząć), życie (żyć). Nomina essendi (a.): rozdarcie (rozdarty). Nomina objecti (v.): picie (pić).

-ciel Zob. także / See also -ciciel, -iciel. Nomina agentis (v.): przyjaciel (*przyjać, por./comp. sprzyjać).

-cizna Zob. też / See also -izna. Nomina instrumenti (v.): trucizna (truć).

-cja Zob. też / See also -acja. Nomina actionis (s.): akcja (akt, aktor), ekspedycja (ekspedytor). Nomina actionis (v.): edycja (edytować), ekspedycja (ekspedytor). Nomina collectiva (s.): dyrekcja (dyrektor).

-ctwo Zob. / See -stwo.

97

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-czy Zob. także / See also -niczy. Nomina agentis (s.): łowczy (łowy), zwrotniczy (zwrotnica).

-czyk Zob. także / See also -alnik, -ańczyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik. Nomina delocativa (s.): Chińczyk (Chiny), Duńczyk (Duń-, Dania), Japończyk (Japonia), londyńczyk (Londyn), Pakistańczyk (Pakistan), sofijczyk (Sofia), Walijczyk (Walia), wiedeńczyk (Wiedeń).

-czyni Żeński odpowiednik formantu -ca. Rzeczowniki na -ca nie zawsze tworzą odpowiednią formę żeńską. The feminine counterpart of -ca. Not all substantives which end with -ca make the feminine form. Zob. także / See also -yni. Nomina feminativa (s.): biorczyni (biorca), dawczyni (dawca), mówczyni (mówca), następczyni (następca), obrończyni (obrońca), odkrywczyni (odkrywca), odstępczyni (odstępca), władca (władczyni), wynalazczyni (wynalazca), zastępczyni (zastępca), zdobywczyni (zdobywca), znawczyni (znawca), zwycięzczyni (zwycięzca).

-dło Zob. także / See also -adło, -idło, -owadło, -owidło. Nomina attributiva impersonalia (v.): mydło (myć).

-dziej Nomina agentis (s.) – czarodziej (czary), dobrodziej (dobro), kołodziej (koło), złodziej (zło; dziś znaczenie zawężone / today the meaning narrowed), dawne/old bartodziej (barć) ‘wytwórca / nadzorca / zarządca barci’.

-ec Zob. także / See also -eniec, -iniec, -owiec. Nomina attributiva personalia (s.): mieszkaniec (mieszkanie), posłaniec (posłanie), powstaniec (powstanie). Nomina attributiva personalia (a.): głupiec (głupi), obłąkaniec (obłąkany), obtarganiec (obtargany), opętaniec (opętany), ulubieniec (ulubiony), wygnaniec (wygnany), zatraceniec (zatracony), zuchwalec (zuchwały). Nomina attributiva impersonalia (a.): głuszec (głuchy), ostaniec (ostany), różaniec (różany), siniec (siny). Nomina delocativa (s.): Niemiec (*Niem-), Nieniec (*Nień-), Słoweniec (Słowenia), Słowiniec (*Słowiń-), Ukrainiec (Ukraina).

-eczko Zob. także / See also -ątko, -ko, -uszko. Nomina deminutiva (s.): kółeczko (kółko), słoneczko (słonko).

-ek Zob. także / See also -iszek, -siek, -szek, -uszek. Nomina actionis (v.): postępek (postępować), upadek (upadać). Nomina essendi (a.): smutek (smutny).

98

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina instrumenti (s.): młynek (młyn), wózek (wóz). Nomina objecti (v.): dorobek (dorobić się), dopisek (dopisać). Nomina attributiva personalia (a.): głupek (głupi), łysek (łysy), śmiałek (śmiały), wesołek (wesoły). Nomina attributiva impersonalia (s.): cukierek (cukier), stołek (stół). Nomina deminutiva (s.): blondynek (blondyn), domeczek (domek), domek (dom), dzionek (dzień), głośniczek (głośnik), kartofelek (kartofel), kefirek (kefir), kluseczek (klusek), kotek (kot), kroczek (krok), kurierek (kurier), kwiatek (kwiat), języczek (język), lasek (las), młotek (młot), mostek (most), nosek (nos), numerek (numer), ogonek (ogon), orzeszek (orzech), pierożek (pieróg), piesek (pies), pokoiczek (pokoik), serek (ser), stołeczek (stołek), stoliczek (stolik), telewizorek (telewizor), wiaterek (wiatr), wilczek (wilk), ziemniaczek (ziemniak). Nomina hypocoristica masculina (s.): • stryjek (stryj), wujek (wuj). • Heniek (Henryk).

-el, rodz. żeński / feminine Nomina actionis (v.): kąpiel (kąpać). Nomina attributiva impersonalia (v.): butwiel (butwieć), zgorzel (zgorzeć). Nomina loci (v.): gardziel (*gard-), kipiel (kipieć), topiel (topić).

-elnik Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -ijczyk, -ik, -nik, -ownik. Nomina agentis (v.): czytelnik (czytać).

-elny Nomina attributiva impersonalia (v.): czytelny (czytać).

-enie Zob. też / See also -cie, -nie. Wybór między -cie, -enie i -nie zależy od postaci imiesłowu biernego czasownika, od którego wyraz utworzono. The choice between -cie, -enie and -nie depends on the ive participle form of the verb which is the base for the word. Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): chodzenie (chodzić), gryzienie (gryźć), łaknienie (łaknąć), mówienie (mówić), pragnienie (pragnąć), wywożenie (wywozić). Nomina essendi (a.): zmęczenie (zmęczony). Nomina objecti (s.): ciągnienie (ciągnąć), jedzenie (jeść).

-eniec Zob. także / See also -ec, -owiec. Nomina attributiva personalia (s.): siostrzeniec (siostra).

-eń Nomina agentis (v.): uczeń (uczyć się).

-eństwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina essendi (v.) – sposób bycia / manner: męczeństwo (męczyć). Nomina attributiva personalia (a.): maleństwo (mały).

99

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-er Zob. też / See also -jer, -ynier. Nomina agentis (v.): akuszer (*akusz-), szmugler (szmuglować), żongler (żonglować). Nomina instrumenti (s.): wizjer (wizja). Nomina instrumenti (v.): komputer (*komput-), skaner (skanować).

-erka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina instrumenti (s.): salaterka (*salat-).

-erstwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner: braterstwo (brat).

-estwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -istwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina loci (s.): królestwo (król).

-eż Nomina actionis (v.): grabież (grabić), kradzież (kraść), łupież (łupić).

-ę Nomina juvenium (s.): cielę (*ciel-), jagnię (*jagń-), koźlę (kozioł), kurczę (*kurcz-), pisklę (*piskl-), prosię (*proś-), szczenię (*szczeń-).

-ica (-yca) Zob. także / See also -nica, -ownica. Nomina essendi (s.) – nazwy chorób / names of diseases: cukrzyca (cukier), różyca (róża), tasiemczyca (tasiemiec), wągrzyca (wągier). Nomina essendi (a.) – nazwy chorób / names of diseases: krzywica (krzywy). Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: łuszczyca (łuszczyć się). Nomina attributiva feminativa (s.): diablica (diabeł). Nomina attributiva impersonalia (a.): gąsienica (*gąsien-). Nomina feminativa (s.): gołębica (gołąb), kocica (kot), lwica (lew), łotrzyca (łotr), niedźwiedzica (niedźwiedź), tygrysica (tygrys), wilczyca (wilk). Nomina augmentativa feminativa (s.): aktorzyca (aktor), szefica (szef).

-iciel (-yciel) Zob. także / See also -ciciel, -ciel. Nomina agentis (v.): • chrziciel (chrzcić), donosiciel (donosić), doręczyciel (doręczyć), dostarczyciel (dostarczyć), gwałciciel (gwałcić), karmiciel (karmić), krzewiciel (krzewiciel), krzywdziciel (krzywdzić), marzyciel (marzyć), mściciel (mścić), nauczyciel (nauczyć), oskarżyciel (oskarżyć), poręczyciel (poręczyć), • myśliciel (myśleć), • okaziciel (okazać).

100

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-iczka (-yczka) Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina deminutiva (s.): różyczka (róża).

-idło (-ydło) Zob. także / See also -adło, -dło, -owadło, -owidło. Nomina instrumenti (v.) – nazwy prostych maszyn lub części maszyn / names of simple machines or parts of machines: liczydło (liczyć), stawidło (stawić), wędzidło (wędzić). Nomina attributiva impersonalia (v.): kadzidło (kadzić), mazidło (mazać), powidło (powić). Nomina augmentativa (s.): filmidło (film), powieścidło (powieść), sztuczydło (sztuka), wierszydło (wiersz).

-ier Zob. / See -jer.

-ijczyk (-yjczyk) Zob. także / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ik, -nik, -ownik. Nomina delocativa (s.): Brytyjczyk (Bryt), Chilijczyk [czilijczyk] (Chile), Irakijczyk (Irak).

-ijka (-yjka) Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina delocativa feminativa (s.): • Belgijka (Belg), • Brytyjka (Brytyjczyk), Chilijka [czilijka] (Chilijczyk), Irakijka (Irakijczyk).

-ik (-yk) Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -nik, -ownik. Nomina attributiva personalia (a.): młodzik (młody). Nomina delocativa (s.): Anglik (*Angl-). Nomina deminutiva (s.): aparacik (aparat), balonik (balon), ekranik (ekran), grejpfrucik (grejpfrut), grosik (grosz), kalendarzyk (kalendarz), kluczyk (klucz), nożyk (nóż), obcasik (obcas), pałacyk (pałac), płaszczyk (płaszcz), pokoik (pokój), portrecik (portret), stolik (stół), talerzyk (talerz), teatrzyk (teatr), wąsik (wąs), wierszyk (wiersz), wietrzyk (wiatr).

-in (-yn) Nomina delocativa (s.): • Białorusin (Białoruś), Litwin (Litwa), Rusin (Ruś), • przestarzałe / oldish: Tatarzyn (Tatar).

-ina (-yna), rodz. męski / masculine Nomina augmentativa (s.) – z politowaniem / pityfully: chłopczyna (chłopiec), studencina (student), urzędniczyna (urzędnik).

101

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-ina (-yna), rodz. żeński / feminine Zob. też / See also -anina. Nomina objecti (v.): okleina (oklejać). Nomina attributiva impersonalia (s.): jarzębina (jarząb), jeżyna (jeż), malina (*mal-), żurawina (żuraw). Nomina attributiva impersonalia (a.): baranina (barani), cielęcina (cielęcy), słonina (słony), wołowina (wołowy). Nomina loci (a.): cieśnina (ciasny), równina (równy), wyżyna (wysoki, wyższy). Nomina feminativa (s.) – potoczne nazwiska i nazwy żon / colloquial wives' names: Kuleszyna (Kulesza), starościna (starosta), wojewodzina (wojewoda), Zarębina (Zaręba). Nomina augmentativa (s.) – z politowaniem / pityfully: • kobiecina (kobieta), • mieścina (miasto).

-ini Zob. / See -yni.

-iniec (-yniec) Zob. także / See also -ec, -eniec, -owiec. Nomina attributiva impersonalia (s.): kaczyniec (*kacz-), strączyniec (strąk). Nomina attributiva impersonalia (a.): • płaszczyniec (płaski), • płaziniec (płaski). Nomina loci (s.): babiniec (baba), czapliniec (czapla), dziedziniec (dziad), gościniec (gość), sierociniec (sierota), zwierzyniec (zwierz).

-inka (-ynka) Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina singulativa (s.): śnieżynka (śnieg). Nomina feminativa (s.): Białorusinka (Białorusin), Litwinka (Litwin), Rusinka (Rusin). Nomina deminutiva (s.): buławinka (buława), chatynka (chata).

-isia (-ysia) Żeński odpowiednik formantu -iś. The feminine counterpart of the -iś formant. Nomina augmentativa feminativa (s.): dowcipnisia (dowcipniś), pięknisia (piękniś), porządnisia (porządniś), strojnisia (strojniś).

-isko (-ysko) Zob. też / See also -iszcze, -sko, -szysko. Nomina objecti (v.): wykopalisko (wykopać), znalezisko (znaleźć). Nomina loci (s.): kartoflisko (kartofel), kąpielisko (kąpiel), łożysko (łoże), ognisko (ogień), palenisko (palenie), rżysko (reż dawne / old ‘żyto’), ściernisko (ścierń), źródlisko (źródło). Nomina loci (a.): grzybowisko (grzybowy), lodowisko (lodowy), letnisko (letni), obozowisko (obozowy), wczasowisko (wczasowy), zapadlisko (zapadły), zimowisko (zimowy). 102

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina loci (v.): łowisko (łowić), mrowisko (mrowić się), rozlewisko (rozlewać się), urwisko (urwać się), usypisko (usypać), wykopalisko (wykopać), wysypisko (wysypać). Nomina augmentativa (s.): biedaczysko (biedak), chłopaczysko (chłopak), chmurzysko (chmura), diablisko (diabeł), domisko (dom), dziewuszysko (dziewucha), kobiecisko (kobieta), kocisko (kot), ludziska (ludzie, lm.), nosisko (nos), palcisko (palto), pijaczysko (pijak), psisko (pies), skalisko (skała), wietrzysko (wiatr), żmiisko (żmija).

-ista (-ysta) Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / people of given professions, organizations: grzbiecista (grzbiet), rowerzysta (rower), szablista (szabla), tenisista (tenis). Nomina attributiva personalia (s.): buddysta (Budda), darwinista (Darwin), egoista (ego), heglista (Hegel), judaista (Juda), kapitalista (kapitał), komunista (komuna), marksista (Marks), norwidysta (Norwid), optymista (*optym-), pesymista (*pesym-), realista (real), socjalista (*socjal-), teista (*te-), tradycjonalista (*tradycjonal-). Nomina attributiva personalia (pr.+s.): ateista (a- + *te-).

-istka (-ystka) Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina feminativa (s.): ateistka (ateista), buddystka (buddysta), darwinistka (darwinista), egoistka (egoista), grzbiecistka (grzbiecista), heglistka (heglista), judaistka (judaista), kapitalistka (kapitalista), komunistka (komunista), marksistka (marksista), norwidystka (norwidysta), optymistka (optymista), pesymistka (pesymista), realistka (realista), rowerzystka (rowerzysta), socjalistka (socjalista), szablistka (szablista), teistka (teista), tenisistka (tenisista),

-istwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -nictwo, -ostwo, -stwo. Nomina essendi (a.): lenistwo (leniwy).

-iszcze (-yszcze) Zob. też / See also -isko, -sko, -szysko. Nomina attributiva impersonalia (s.): lepiszcze (lepić). Nomina loci (a.): zgliszcze (zamiast / instead of żgliszcze; *zeżgły dawne / old ‘spalony’, żgać dawne / old ‘palić’). Nomina augmentativa (s.): bożyszcze (bóg), kobieciszcze (kobieta), tomiszcze (tom).

-iszek Zob. także / See also -ek, -siek, -szek, -uszek. Nomina deminutiva (s.): braciszek (brat).

-iś (-yś) Nomina hypocoristica masculina (s.): Henryś (Henryk). Nomina augmentativa (a.): dowcipniś (dowcipny), piękniś (piękny), porządniś (porządny), strojniś (strojny).

-itwa Zob. też / See also -twa. 103

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina actionis (v.): gonitwa (gonić), modlitwa (modlić się).

-iwo Zob. także / See also -wo. Nomina instrumenti (v.): chłodziwo (chłodzić), krzesiwo (krzesać), spoiwo (spoić). Nomina objecti (v.): kruszywo (kruszyć), paliwo (palić), pieczywo (piec), przędziwo (prząść, przędzie), warzywo (warzyć), żniwo (żąć, żnie). Nomina attributiva impersonalia (s.): • staliwo (stal), szkliwo (szkło), żelaziwo (żelazo), • żeliwo (żelazo). Nomina augmentativa (s.): grosiwo (grosz), mięsiwo (mięso).

-izm (-yzm) Zob. też / See also -aryzm. Nomina essendi (s.): norwidyzm (norwidysta), optymizm (optymista), pesymizm (pesymista), realizm (realista), tradycjonalizm (tradycjonalista). Nomina essendi (s.) – nazwy zawodów, systemów społecznych, dziedzin nauki, rzemiosła itd. / names of professions, social systems, branches of science, handicraft etc.: • katolicyzm (katolik), protestantyzm (protestant). • ateizm (ateista), buddyzm (buddysta), darwinizm (darwinista), faszyzm (faszysta), futuryzm (futurysta), heglizm (heglista), judaizm (judaista), kapitalizm (kapitalista), komunizm (komunista), lamaizm (lamaista), marksizm (marksista), socjalizm (socjalista), teizm (teista), terroryzm (terrorysta). Nomina essendi (a.): • archaizm (archaiczny), dramatyzm (dramatyczny), idiotyzm (idiotyczny), liryzm (liryczny), magnetyzm (magnetyczny), metaforyzm (metaforyczny), • kancelaryzm (kancelaryjny), • solidaryzm (solidarny). Nomina attributiva impersonalia (s.): barbaryzm (*barbar-), madziaryzm (Madziar), norwidyzm (Norwid), polonizm (Polonia). Nomina attributiva impersonalia (a.): • amerykanizm (amerykański), • archaizm (archaiczny), eufemizm (eufemiczny), idiotyzm (idiotyczny).

-izna (-yzna) Zob. też / See also -cizna. Nomina essendi (a.): amatorszczyzna (amatorski), pstrokacizna (pstrokaty), tężyzna (tęgi). Nomina essendi (a.) – nazwy cech kulturowych / features of cultures: angielszczyzna (angielski), chińszczyzna (chiński), czeszczyzna (czeski), dostojewszczyzna (Dostojewski), dulszczyzna (Dulska), francuszczyzna (francuski), kaszubszczyzna (kaszubski), polszczyzna (polski), słowiańszczyzna (słowiański), włoszczyzna (włoski), żeromszczyzna (Żeromski). Nomina essendi (a.) – nazwy chorób / names of diseases: wścieklizna (wściekły). Nomina essendi (v.) – nazwy chorób / names of diseases: kołowacizna (kołowacieć), nosacizna (*nosać-). Nomina attributiva impersonalia (a.): • amatorszczyzna (amatorski), calizna (cały), chińszczyzna (chiński), drożyzna (drogi), dziczyzna (dziki), malizna (mały), namulizna (namulony), opalenizna 104

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI (opalony), opuchlizna (opuchły), pstrokacizna (pstrokaty), spalenizna (spalony), stęchlizna (stęchły), tanizna (tani), • podobizna (podobny). Nomina loci (a.): mielizna (miałki), obczyzna (obcy), ojczyzna (ojciec), płaszczyzna (płaski), płycizna (płytki), stromizna (stromy). Nomina collectiva (s.): kozaczyzna (Kozak), robocizna (robota). Nomina collectiva (a.): • bielizna (biały), chińszczyzna (chiński), golizna (goły), nierogacizna (nierogaty), pańszczyzna (pański), starszyzna (starszy), włoszczyzna (włoski), • ojcowizna (ojcowski). Nomina collectiva (v.): spuścizna (spuścić).

-jer (-ier) Zob. też / See also -er, -ynier. Nomina agentis (s.): bankier (bank), brygadier (brygada), fryzjer (*fryz-), inżynier (*inżyn-), karabinier (karabin), kasjer (kasa), magazynier (magazyn), portier (*port-). Nomina agentis (v.): pomagier (pomagać).

-jerka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -ka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina instrumenti (s.): sosjerka (sos).

-ka Zob. także / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -niczka, -owaczka, -uszka. Nomina actionis (v.): • przechadzka (przechadzać się), przejażdżka (przejeżdżać), przepierka (przepierać), przesiadka (przesiadać), ucieczka (uciekać), wpadka (wpadać), zagrywka (zagrywać); • odsiadka (odsiedzieć); • obróbka (obrobić), przeróbka (przerobić), walka (walić, wtórnie / secondarily walczyć), wywózka (wywozić), wywrotka (wywrócić); • szermierka (szermierz), żołnierka (żołnierz); • fuszerka (fuszer), żonglerka (żongler). Nomina essendi (a.): pustka (pusty). Nomina objecti (a.): mrożonka (mrożony), rąbanka (rąbany), układanka (układany), wycinanka (wycinany). Nomina objecti (v.): przeróbka (przerobić), wkładka (wkładać), wstawka (wstawiać). Nomina attributiva impersonalia (s.): malinka (malina), narciarka (narciarz), sałatka (sałata), wersalka (Wersal). Nomina attributiva impersonalia (a.): blaszanka (blaszany), kartoflanka (kartoflany). Nomina singulativa (s.): mrówka (mrowie), słomka (słoma). Nomina feminativa (s.): • Bułgarka (Bułgar), Czeszka (Czech), kaczka (*kacz-), Norweżka (Norweg), Rumunka (Rumun), Szwajcarka (Szwajcar), Szwedka (Szwed); • kosztorysantka (kosztorysant), ryzykantka (ryzykant);

105

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI •

donosicielka (donosiciel), doręczycielka (doręczyciel), dostarczycielka (dostarczyciel), gwałcicielka (gwałciciel), karmicielka (karmiciel), krzewicielka (krzewiciel), krzywdzicielka (krzywdziciel), marzycielka (marzyciel), mścicielka (mściciel), myślicielka (myśliciel), nauczycielka (nauczyciel), okazicielka (okaziciel), oskarżycielka (oskarżyciel), poręczycielka (poręczyciel), trucicielka (truciciel); • akuszerka (akuszer), fryzjerka (fryzjer), portierka (portier); • grubaska (grubas); • Niemka (Niemiec), Nienka (Nieniec), Słowenka (Słoweniec), Słowinka (Słowiniec), Ukrainka (Ukrainiec); • Chinka (Chińczyk), Japonka (Japończyk), londynka (londyńczyk), Pakistanka (Pakistańczyk), sofijka (sofijczyk), Walijka (Walijczyk), wiedenka (wiedeńczyk); • Angielka (Anglik). Nomina deminutiva (s.): • główka (głowa), kobietka (kobieta), lampka (lampa), ławka (ława), muszka (mucha), myszka (mysz), nóżka (noga), podpórka (podpora), robótka (robota), teoryjka (teoria), zupka (zupa), • kluseczka (kluska), lampeczka (lampka), • boginka (bogini). Nomina hypocoristica feminina (s.): Ewka (Ewa), Heńka (Henryka), Tereska (Teresa).

-ko Zob. także / See also -ątko, -eczko, -uszko. Nomina attributiva impersonalia (s.): żelazko (żelazo). Nomina deminutiva (s.): drzewko (drzewo), kółko (koło), łóżko (łoże), pisanko (pisanie), słonko (słońce).

-la Nomina agentis (v.) – nazwy ludzi określonych zawodów / names of people of given professions: cieśla (ciosać).

-log Nomina agentis (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów / names of people of given professions: biolog (biologia), filolog (filologia), psycholog (psychologia).

-i Nomina agentis feminativa (s.) – żartobliwe nazwy kobiet określonych zawodów / facetious names of women of given professions: filoi (filolog), psychoi (psycholog).

-lożka Nomina agentis feminativa (s.) – żartobliwe nazwy kobiet określonych zawodów / facetious names of women of given professions: biolożka (biolog), filolożka (filolog), psycholożka (psycholog).

-nia Zob. także / See also -alnia, -arnia, -ownia. Nomina loci (s.): 106

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI • poradnia (porada), portiernia (portier), • stolarnia (stolarz), ślusarnia (ślusarz). Nomina loci (v.): przychodnia (przychodzić), rozlewnia (rozlewać), zajezdnia (zajeżdżać). Nomina hypocoristica feminina (s.): Henia (Henryka), Terenia (Teresa).

-nica Zob. także / See also -ica, -ownica. Nomina agentis feminativa (s.): robotnica (robotnik). Nomina attributiva feminativa (s.): bezwstydnica (bezwstydnik), nieszczęśnica (nieszczęśnik), okrutnica (okrutnik), powiernica (powiernik), społecznica (społecznik), złośnica (złośnik). Nomina loci (a.): ciemnica (ciemny). Nomina loci (s.): dzwonnica (dzwonnik), strażnica (strażnik). Nomina loci (v.): mównica (mówić), zwrotnica (zwrócić). Nomina feminativa (s.): siostrzenica (sostrzeniec), ulubienica (ulubieniec).

-nictwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -ostwo, -stwo. Nomina actionis (s.): szkolnictwo (szkoła).

-nicza Nomina agentis feminativa (s.): motornicza (motorniczy).

-niczka Zob. także / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -owaczka, -uszka. Nomina instrumenti (s.): papierośniczka (papieros), popielniczka (popiół). Nomina attributiva feminativa (s.): czytelniczka (czytelnik), kierowniczka (kierownik), okrutniczka (okrutnik), powierniczka (powiernik), pracowniczka (pracownik), rysowniczka (rysownik), społeczniczka (społecznik), strażniczka (strażnik), zwolenniczka (zwolennik).

-niczy Zob. także / See also -czy. Nomina agentis (s.): budowniczy (budowa), leśniczy (las), motorniczy (motor).

-nie Zob. też / See also -cie, -enie. Wybór między -cie, -enie i -nie zależy od postaci imiesłowu biernego czasownika, od którego wyraz utworzono. The choice between -cie, -enie and -nie depends on the ive participle form of the verb which is the base for the word. Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): czytanie (czytać), losowanie (losować), pisanie (pisać), zebranie (zebrać). Nomina essendi (a.): opanowanie (opanowany), zacofanie (zacofany). Nomina objecti (s.): danie (dać), nagranie (nagrać), zebranie (zebrać).

-nik Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -ownik.

107

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina agentis (s.): górnik (góra), hutnik (huta), leśnik (las), liternik (litera), robotnik (robota), rolnik (rola), sternik (ster), strażnik (straż). Nomina instrumenti (v.): palnik (palić). Nomina attributiva personalia (s.): złośnik (złość). Nomina attributiva personalia (a.): • bezwstydnik (bezwstydny), nieszczęśnik (nieszczęsny), okrutnik (okrutny), społecznik (społeczny); • zwolennik (stare / old zwoleny). Nomina attributiva personalia (v.): powiernik (powierzać). Nomina attributiva impersonalia (s.): sernik (ser). Nomina attributiva impersonalia (a.): ręcznik (ręczny). Nomina loci (s.): kurnik (kura), śmietnik (śmieć).

-no Nomina actionis – substantiva verbalia (v.): kupno (kupić).

-oba Zob. też / See also -ba. Nomina actionis (a.): choroba (chory).

-och Nomina augmentativa (a.): tłuścioch (tłusty).

-ocha Nomina augmentativa feminativa (s.): tłuściocha (tłuścioch).

-oć Nomina essendi (a.): • dobroć (dobry); • wilgoć (wilgotny). Nomina attributiva impersonalia (a.): marzłoć (marzły), zmarzłoć (zmarzły).

-oł Nomina masculinativa (s.): kozioł (koza).

-or Nomina masculinativa (s.): gąsior (gęś), kaczor (kaczka).

-ostwo Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -stwo. Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner: członkostwo (członek), ojcostwo (ojciec). Nomina attributiva impersonalia (s.): dziadostwo (dziad). Nomina loci (s.): domostwo (dom). Nomina collectiva (s.): ziomkostwo (ziomek), żydostwo (Żyd). Nomina collectiva (s.) – pary małżeńskie / bridal pairs: Adamostwo (Adam), dyrektorostwo (dyrektor), generałostwo (generał), hrabiostwo (hrabia), marszałkostwo (marszałek), profesorostwo (profesor), Stanisławostwo (Stanisław) ‘Stanisław z żoną / with his wife’, stryjostwo (stryj), wujostwo (wuj).

108

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-ość Nomina essendi: bladość, elitarność, dramatyczność, metaforyczność, osobliwość, pracowitość, rzadkość, skłonność, szybkość, zarozumiałość, zuchwałość. Nomina essendi – nazwy rodzajów działalności, zawodów, dziedzin nauki, rzemiosła itd. / names of activity forms, professions, branches of science, handicraft etc.: działalność, łączność, moralność. Nomina attributiva impersonalia: osobliwość, rzadkość, uroczystość. Nomina collectiva: społeczność.

-ota Nomina actionis: robota. Nomina essendi: ciepłota, wspólnota.

-owa Nomina agentis: dźwigowa, kadrowa, motorowa, szeregowa, wagowa. Nomina feminativa – nazwiska i nazwy żon, częściowo potoczne / wives' names, partially colloquial: aptekarzowa (aptekarz), bratowa (brat), Moniuszkowa (Moniuszko), Nowakowa (Nowak), profesorowa (profesor), synowa (syn).

-owaczka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -uszka. Nomina instrumenti (v.): ładowaczka (ładować).

-owadło Zob. także / See also -adło, -dło, -idło, -owidło. Nomina instrumenti (v.) – nazwy prostych maszyn lub części maszyn / names of simple machines or parts of machines: sznurowadło (sznurować).

-owca Zob. też / See also -awca, -ca. Nomina agentis (v.): kierowca (kierować).

-owicz Nomina attributiva personalia – często żartobliwe / often facetious: działkowicz, karierowicz, majsterkowicz, plażowicz, urlopowicz, wczasowicz.

-owiczka Nomina attributiva feminativa – często żartobliwe / often facetious: działkowiczka, karierowiczka, plażowiczka, urlopowiczka, wczasowiczka.

-owiec Nomina attributiva personalia: synowiec. Nomina attributiva impersonalia: makowiec, serowiec.

-owidło Zob. także / See also -adło, -dło, -idło, -owadło. Nomina attributiva impersonalia (v.): smarowidło (smarować).

109

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-owie Nomina collectiva – w jęz. potocznym pary małżeńskie, liczba mnoga / in colloquial speech bridal pairs, plural: Adamowie, dziadkowie, Stasiowie ‘Staś z żoną / with his wife’, wujkowie.

-owiec Zob. także / See also -ec, -eniec. Nomina attributiva personalia (s.): azetesowiec (AZS), działkowiec (działka), ideowiec (idea), jaskiniowiec (jaskinia), korczakowiec (Korczak), ludowiec (lud), światowiec (świat). Nomina attributiva personalia (s.) – nazwy ludzi określonych zawodów, organizacji / people of given professions, organizations: cyrkowiec (cyrk), fachowiec (fach), kosztorysowiec (kosztorys), łącznościowiec (łączność), naftowiec (nafta), narzędziowiec (narzędzie), naukowiec (nauka), pocztowiec (poczta), stoczniowiec (stocznia), związkowiec (związek). Nomina attributiva impersonalia (s.): bananowiec (banan), biurowiec (biuro), drobnicowiec (drobnica), galeriowiec (galeria), kasztanowiec (kasztan), kręgowiec (kręg), lotniskowiec (lotnisko), odrzutowiec (odrzut), śmigłowiec (śmigło). Nomina attributiva impersonalia (pr.+s.): bezkręgowiec (bez + kręg).

-ownia Zob. także / See also -alnia, -arnia, -nia. Nomina loci (s.): ciepłownia (ciepło), cukrownia (cukier), gazownia (gaz), lakierownia (lakier), montażownia (montaż), narzędziownia (narzędzie), pracownia (praca), wysyłkownia (wysyłka).

-ownica Zob. także / See also -ica, -nica. Nomina agentis feminativa (s.): pracownica (pracownik). Nomina instrumenti (v.): kierownica (kierować), rysownica (rysować). Nomina attributiva impersonalia (a.): dżdżownica (*dżdż- : deszcz).

-ownik Zob. też / See also -alnik, -ańczyk, -czyk, -elnik, -ijczyk, -ik, -nik. Nomina agentis (s.): stalownik (stal). Nomina agentis (v.): kierownik (kierować), pracownik (pracować), rysownik (rysować).

-owy Nomina agentis: dźwigowy, motorowy, piecowy, szeregowy, wagowy, wojskowy.

-ówka Zob. także / See also -anka, -ijka, -inka, -ka. Nomina attributiva feminativa – często żartobliwe / often facetious: cyrkówka, sportówka. Nomina attributiva impersonalia: agronomówka, drożdżówka, kremówka, kreskówka, motorówka, organistówka, pluszówka, podstawówka, poszlakówka, Starówka, ubraniówka, wieczorówka, wyścigówka, żaglówka.

110

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-ówna Nomina feminativa – potoczne nazwiska i nazwy córek / colloquial daughters' names: aptekarzówna, Baryczkówna, Moniuszkówna, Nowakówna, profesorówna.

-siek Zob. także / See also -ek, -iszek, -szek, -uszek. Nomina hypocoristica masculina (s.): Grzesiek (Grzegorz), Krzysiek (Krzysztof), Rysiek (Ryszard).

-sko Zob. też / See also -isko, -iszcze, -szysko. Nomina collectiva (s.): wojsko (woj). Nomina augmentativa (s.): babsko (baba), choróbsko (choroba), cielsko (ciało), drzewsko (drzewo), dziursko (dziura), krówsko (krowa), łapsko (łapa), piwsko (piwo), szafsko (szafa), trawsko (trawa), wińsko (wino), zielsko (ziele).

-stwo (-ctwo) Zob. też / See also -alnictwo, -awstwo, -eństwo, -erstwo, -estwo, -istwo, -nictwo, -ostwo. Nomina actionis (s.): brakoróbstwo (brakorób), chamstwo (cham), chuligaństwo (chuligan), drobnomieszczaństwo (drobnomieszczaństwo), dyrektorstwo (dyrektor), grubiaństwo (grubianin), krętactwo (krętacz), matactwo (matacz), zuchwalstwo (zuchwały). Nomina actionis (s.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu, rzemiosła itd. / activity forms, branches of science, art, industry, handicraft etc.: • chrześcijaństwo (chrześcijanin), czytelnictwo (czytelnik), edytorstwo (edytor), fryzjerstwo (fryzjer), górnictwo (górnik), hutnictwo (hutnik), korsarstwo (korsarz), kreślarstwo (kreślarz), leśnictwo (leśnik), malarstwo (malarz), muzealnictwo (muzealnik), pamiątkarstwo (pamiątkarz), piłkarstwo (piłkarz), piractwo (pirat), pisarstwo (pisarz), rolnictwo (rolnik), szkolnictwo (szkoła), tkactwo (tkacz), zbieractwo (zbieracz), • myślistwo (myśliwy). Nomina actionis (s.+v.) – rodzaje działalności, dziedziny nauki, sztuki, przemysłu, rzemiosła itd. / activity forms, branches of science, art, industry, handicraft etc.: rybołówstwo (ryba + łowić). Nomina actionis (v.): przewodnictwo (przewodniczyć), zwycięstwo (zwyciężyć). Nomina essendi (s.) – sposób bycia / manner: • bohaterstwo (bohater), bóstwo (bóg), chamstwo (cham), chuligaństwo (chuligan), drobnomieszczaństwo (drobnomieszczaństwo), dyrektorstwo (dyrektor), grubiaństwo (grubiaństwo), mieszczaństwo (mieszczanin), niewolnictwo (niewolnik), piractwo (pirat), próżniactwo (próżniak), przewodnictwo (przewodnik), rutyniarstwo (rutyniarz), ryzykanctwo (ryzykant), zbieractwo (zbieracz), • barbarzyństwo (barbarzyńca). Nomina essendi (a.): • bogactwo (bogaty), łakomstwo (łakomy), ubóstwo (ubogi), zarozumialstwo (zarozumialstwo), zuchwalstwo (zuchwały), • męstwo (mężny).

111

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Nomina objecti (s.): brakoróbstwo (brakorób) ‘przedmiot niedbale wykonany’, malarstwo (malarz) ‘obrazy’. Nomina objecti (v.): przekleństwo (przekląć, przeklnie), zwycięstwo (zwyciężyć) ‘pozytywny rezultat walki’. Nomina loci (s.): księstwo (książę), opactwo (opat), państwo (pan), probostwo (proboszcz). Nomina collectiva (s.): bractwo (brat), chuligaństwo (chuligaństwo), dziadostwo (dziad), mieszczaństwo (mieszczanin), państwo (państwo), piłkarstwo (piłkarz), ptactwo (ptak), robactwo (robak), rycerstwo (rycerz), towarzystwo (towarzysz), ziemiaństwo (ziemianin). Nomina collectiva (s.) – pary małżeńskie / bridal pairs: państwo (pan). Nomina collectiva (a.): rodzeństwo (rodny), społeczeństwo (społeczny).

-szek Zob. także / See also -ek, -iszek, -siek, -uszek. Nomina deminutiva (s.): ptaszek (ptak).

-szysko Zob. też / See also -isko, -iszcze, -sko. Nomina augmentativa (s.): ptaszysko (ptak).

-ś Nomina hypocoristica masculina: Grześ, Krzyś.

-terka Zob. także / See also -anka, -ijka, -inka, -ka, -ówka. Nomina agentis feminativa: pasterka. Nomina attributiva impersonalia: pasterka.

-terz Nomina agentis: pasterz.

-tor (-ator) Wyrazy łacińskiego pochodzenia. Tylko niektóre pochodzą od czasowników istniejących w języku polskim, np. dyktator : dyktować. Words of Latin origin. Only some of them are derived from Polish verbs, e.g. dyktator : dyktować. Nomina agentis: aktor, demonstrator, dyktator, dyrektor, edytor, informator, instalator, koordynator, lektor, narrator, ordynator, redaktor.

-torka (-atorka; -tor / -ator + -ka) Nomina agentis feminativa: aktorka, dyktatorka, dyrektorka, edytorka, informatorka, instalatorka, koordynatorka, lektorka, narratorka, ordynatorka, redaktorka.

-tuch Zob. także / See also -uch. Nomina agentis: pastuch. Nomina augmentativa: świńtuch.

112

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-twa Zob. też / See also -itwa. Nomina actionis (v.): bitwa (bić się), klątwa (kląć). Nomina instrumenti (v.): brzytwa (*brzyć ‘golić’).

-uch Zob. także / See also -tuch. Nomina augmentativa: kluch, maluch, niedbaluch, staruch, uparciuch, wstręciuch.

-ucha Nomina augmentativa feminativa klucha, malucha, niedbalucha, starucha, uparciucha, wstręciucha.

-ula Nomina hypocoristica feminina: Anula.

-ulec Nomina instrumenti (a.): krzywulec (krzywy). Nomina instrumenti (v.): hamulec (hamować), krępulec (krępować) ‘opaska uciskowa nakładana na kończynę w celu zatrzymania krwawienia’, krzyżulec (krzyżować się).

-unek Nomina actionis (v.): pocałunek (pocałować), rabunek (rabować), rysunek (rysować), załadunek (załadować). Nomina objecti (v.): rachunek (rachować), wizerunek (niemotywowane / not motivated).

-unia Nomina hypocoristica feminina: babunia, Ewunia, Jolunia.

-unio Nomina hypocoristica masculina: dziadunio.

-ur Nomina masculinativa: kocur.

-ura Nomina objecti: fryzura.

-us Nomina augmentativa: chytrus, dzikus.

-usia Nomina hypocoristica feminina: Anusia, babusia, Bogusia, Jolusia.

-uska Nomina augmentativa feminativa chytruska, dzikuska.

-uszek Zob. także / See also -ek, -iszek, -siek, -szek. Nomina deminutiva (s.): kwiatuszek (kwiat). 113

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-uszka Zob. też / See also -aczka, -alka, -anka, -arka, -awka, -erka, -iczka, -ijka, -inka, -istka, -jerka, -ka, -niczka, -owaczka. Nomina deminutiva (s.): paczuszka (paczka).

-uszko Zob. także / See also -ątko, -eczko, -ko. Nomina deminutiva (s.): serduszko (serce).

-uś Nomina hypocoristica masculina: Boguś, dziaduś, Jacuś.

-uz Nomina delocativa: Francuz.

-uzka Nomina delocativa feminativa: Francuzka.

-wa Nomina collectiva (s.): dziatwa (dzieci). Nomina collectiva (a.): gęstwa (gęsty).

-wo Zob. także / See also -iwo. Nomina objecti (v.): mlewo (mleć), piwo (pić).

-yca Zob. / See -ica.

-yciel Zob. / See -iciel.

-ycz Nomina essendi: gorycz, słodycz.

-yczka Zob. / See -iczka.

-ydło Zob. / See -idło.

-yjczyk Zob. / See -ijczyk.

-yjka Zob. / See -ijka.

-yk Zob. / See -ik.

114

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-ym Nomina attributiva personalia: ojczym.

-yn Zob. / See -in.

-yna Zob. / See -ina.

-yni (-ini) Zob. także / See also -czyni. Nomina feminativa: bogini (bóg), członkini (członek), gospodyni (*gospod-), mistrzyni (mistrz).

-yniec Zob. / See -iniec.

-ynier (-inier) Zob. / See -er, -jer. Nomina agentis (s.): kosynier (kosa). Nomina agentis (v.): uciekinier (uciekać).

-ynka Zob. / See -inka.

-ysia Zob. / See -isia.

-ysko Zob. / See -isko.

-ysta Zob. / See -ista.

-ystka Zob. / See -istka.

-yszcze Zob. / See -iszcze.

-yś Zob. / See -iś.

-yzm Zob. / See -izm.

-yzna Zob. / See -izna.

115

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-źń Nomina essendi (v.): bojaźń (bać się < bojać się), przyjaźń (*przyjać, por./comp. sprzyjać).

Prefiksy rzeczowników – Substantival prefixes antyPrzeciwstawność / Opponency: antypowieść.

arcyWyższy stopień w hierarchii, wykroczenie poza normę / Higher degree in hierarchy, exceeding the norm: arcybiskup, arcydzieło.

kontrPrzeciwstawność / Opponency: kontrirał, kontratak, kontrnatarcie.

nadWyższy stopień w hierarchii, wykroczenie poza normę / Higher degree in hierarchy, exceeding the norm: nadciśnienie, nadinspektor, nadleśniczy, nadprodukcja, nadwaga.

nieBrak lub przeciwstawność / Absence or opponency: niefachowiec, nieład, nieprzyjaciel.

niedoNiedostatek, słaby stopień / Insufficiency, faint degree: niedorozwój, niedowaga.

podNiższy stopień w hierarchii, podporządkowanie / Lower degree in hierarchy, subordination: podinspektor, podsekretarz, podtyp, podzbiór.

przeciwPrzeciwstawność / Opponency: przeciwnatarcie.

przedAkcja poprzedzająca właściwą / Action which precedes the main one: przedbieg, przedmecz.

superWyższy stopień w hierarchii, wykroczenie poza normę / Higher degree in hierarchy, exceeding the norm: superforteca.

wiceNiższy stopień w hierarchii / Lower degree in hierarchy: wicedyrektor, wiceminister.

współWspólna cecha, wspólne działanie / Common feature, common action: współautor, współmieszkaniec, współtwórca.

116

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Rzeczowniki złożone pochodzące od wyrażeń przyimkowych Compound substantives of prepositional phrases -e Nomina attributiva impersonalia: międzywojnie, nadburcie, przedwiośnie, przedzimie. Nomina loci: bezdroże, bezludzie, odludzie, podgórze, przyproże, przyzębie, zamoście, zarzecze.

-ek Nomina attributiva impersonalia: naparstek, podgłówek, podnóżek.

-ik (-nik) Nomina attributiva impersonalia: naramiennik, narożnik.

-ka Nomina attributiva impersonalia: podpaska.

Złożenia – Compound substantives Rzeczownik / substantive + o + rzeczownik / substantive (współrzędnie / coordinate) Nomina attributiva impersonalia: meblościanka.

Rzeczownik / substantive + o + rzeczownik / substantive (podrzędnie / subordinate) Nomina attributiva impersonalia: gwiazdozbiór, księgozbiór.

Rzeczownik / substantive + o + czasownik / verb Nomina actionis: winobranie. Nomina agentis: krwiodawca, listonosz, miodojad, mrówkojad. Nomina instrumenti: ciśnieniomierz, drogowskaz, piorunochron, śrubokręt, wodociąg.

Przymiotnik / adjective + o + rzeczownik / substantive Nomina attributiva personalia: cudzoziemiec, obcokrajowiec. Nomina attributiva impersonalia: całokształt, czarnoziem, dobrobyt, starodrzew.

Liczebnik / numeral + o + rzeczownik / substantive Nomina attributiva personalia: nastolatek. Nomina attributiva impersonalia: czworonóg, dziesięciolecie, pięciolatka.

Liczebnik / numeral + rzeczownik / substantive Nomina attributiva personalia: ćwierćinteligent. Nomina attributiva impersonalia: czwórmecz, ćwierćfinał, dwumecz, dwuszereg, półetat, stulecie, trójmecz.

117

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Przysłówek / adverb + o + czasownik / verb Nomina agentis: dalekowidz, krótkowidz. Nomina instrumenti: długopis.

Czasownik / verb + i / y + rzeczownik / substantive Nomina agentis: bawidamek, dusigrosz.

118

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

Sufiksy przymiotników – Adjectival suffixes -alny Zob. także / See also -arny, -elny, -ny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu (czynna możliwość) / a feature of the subject (active possibility): przemakalny, przenikalny, przepuszczalny, wypłacalny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu (bierna możliwość) / a feature of the object (ive possibility): definiowalny, jadalny, kowalny, mierzalny, namacalny, naruszalny, niezaprzeczalny, odczuwalny, odnawialny, opłacalny, oznaczalny, policzalny, powtarzalny, poznawalny, przeliczalny, przetwarzalny, przewidywalny, przyswajalny, rozpoznawalny, rozpuszczalny, rozwiązywalny, rozwijalny, słyszalny, sprawdzalny, umarzalny, usuwalny, utwardzalny, widzialny, wycieralny, wyczuwalny, wykonywalny, wymywalny, zauważalny, zmywalny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – inne / others: grzebalny, mieszkalny. Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: absurdalny, aktualny, banalny, genialny, globalny, molalny, naturalny, potencjalny, punktualny, trywialny.

-any Zob. / See -ny.

-ański Zob. / See -ski.

-arny Zob. także / See also -alny, -elny, -ny. Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: elementarny, molarny, popularny.

-arski Zob. / See -ski.

-asty Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: iglasty, liściasty.

-aty Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: brodaty.

-awczy Zob. / See -czy.

-awy Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: fosforawy, siarkawy, uranawy. Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: białawy, brudnawy, gorzkawy, grubawy, łysawy, niskawy.

119

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-cki Zob. / See -ski.

-czy Zob. / See -i.

-elny Zob. także / See also -alny, -arny, -ny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu / a feature of the object: czytelny.

-eński Zob. / See -ski.

-i (-awczy, -czy, -iczy, -niczy, -y) Zob. także / See also -czy. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu / a feature of the subject: kierowniczy, nadawczy, odbiorczy, ogrzewniczy, ostrzegawczy, ożywczy, wykonawczy. Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bliźniaczy, boży, chałupniczy, człowieczy, gęsi, językoznawczy, kaczy, koci, kozi, krowi, kurzy, lisi, lotniczy, miedniczy, nadawczy, obróbczy, obuwniczy, odbiorczy, ogrzewczy, ogrzewniczy, osiedleńczy, owczy, pracowniczy, psi, ptasi, rybi, śpiewaczy, tajemniczy, urzędniczy, wieśniaczy, wstawienniczy, wydobywczy, wykonawczy, wystawienniczy, załadowczy, żabi.

-iczny Zob. / See -ny.

-iczy Zob. / See -i.

-ijny Zob. / See -ny.

-ijski Zob. / See -ski.

-iny Zob. / See -ny.

-iński Zob. / See -ski.

-isty (-ysty) Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: górzysty, lesisty, zwalisty.

-liwy Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu / a feature of the subject:: płaczliwy, płaczliwy, pobudliwy, podejrzliwy, szkodliwy, troskliwy, ustępliwy. 120

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu / a feature of the object: drażliwy, łamliwy, spolegliwy. Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bojaźliwy.

-ły Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu / a feature of the object: ogłuchły, oniemiały, osiwiały, oślepły, pobielały, poczerniały, skamieniały, zdrewniały, zgniły, zmurszaly.

-niczy Zob. / See -i.

-ny (-any, -iczny, -ijny, -iny, -yczny, -yjny, -yny) Zob. także / See also -alny, -arny, -elny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha podmiotu / a feature of the subject: domyślny, mylny, owocny, przydatny, słynny, wędrowny, zależny. Przymiotniki odczasownikowe / Deverbal adjectives – cecha przedmiotu / a feature of the object: domyślny, najemny, przenośny, przejezdny, umowny, ustawny. Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: abstrakcyjny, aluzyjny, biblioteczny, biologiczny, chemiczny, dokumentacyjny, dolny, dyskusyjny, dzienny, familijny, geograficzny, geologiczny, graniczny, kawiarniany, kontrolny, kopalniany, owocny, matczyny, nocny, pedantyczny, polny, powietrzny, prawny, romantyczny, rybny, skalny, szkolny, uczelniany, warzywny, wełniany, wieczorny, wodny, wojenny, ziemny.

-owaty Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: amebowaty, beczułkowaty, głupkowaty, haczykowaty, misiowaty.

-owski Zob. / See -ski.

-owy Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: alkoholowy, autokarowy, bramkowy, celowy, deszczowy, domowy, dopełniaczowy, dźwiękowy, lodowcowy, magnetofonowy, miednicowy, miejscowy, mięśniowy, mocarstwowy, molowy, narodowy, obróbkowy, ogrodowy, ortalionowy, osobowościowy, owocowy, państwowy, planowy, polodowcowy, polowy, poradnikowy, potopowy, powielaczowy, poziomowy, samochodowy, silnikowy, stażowy, szybowcowy, środkowy, ubraniowy, urazowy, ustawowy, uzdrowiskowy, wieczorowy, wydziałowy, wypadkowy.

-ski (-arski, -ański, -cki, -eński, -ijski, -iński, -owski, -yjski) Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: autorski, belgijski, chełmiński, dekabrystowski, gaullistowski, inwestorski, koński, kopernikański, kopernikowski, kreślarski, krośnieński, kubański, małżeński, maniacki, marszałkowski, miejski, mistrzowski, molierowski, moniuszkowski, naiwniacki, oenzetowski, ojcowski, olkuski, panowski, pański, partyzancki, paryski, piłkarski, pływacki, polski, poznański, profesorski, rasistowski, rosyjski, rybacki, ryski, sąsiedzki, sienkiewiczowski, społecznikowski, studencki, suski, szlachecki, warszawski, wiejski, wirtuozowski, wrocławski, wuespowski, zawierciański.

121

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

-uchny Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: maluchny, wąziuchny.

-usieńki Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: malusieńki, wąziusieńki.

-uśki Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiuśki, maluśki.

-uteńki Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiuteńki, maluteńki, wąziuteńki.

-utki Przymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: głupiutki, malutki, nędzniutki, wąziutki.

-y Zob. / See -i.

-yczny Zob. / See -ny.

-yjny Zob. / See -ny.

-yjski Zob. / See -ski.

-yny Zob. / See -ny.

-ysty Zob. / See -isty.

Prefiksy przymiotników – Adjectival prefixes arcyPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: arcybanalny, arcyciekawy, arcykomiczny, arcykosztowny, arcymiły, arcynudny, arcyskromny, arcyśmieszny, arcytrudny, arcyważny, arcyzabawny.

ekstraPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: ekstramocny, ekstranowoczesny.

hiperPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: hiperkrytyczny, hiperpoprawny.

122

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI

nadPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: nadczuły, nadgorliwy, nadwrażliwy.

niePrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: niebrzydki, niedrogi, nieduży, niemłody.

niedoPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: niedokwaśny, niedomyty, niedookreślony, niedotarty.

podPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: podczerwony.

przePrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przemiły, przepiękny, prześmieszny, przezabawny.

przedPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przedwczesny.

przyPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: przyciasny, przydługi, przykrótki.

superPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: superciężki, superdoskonały.

ultraPrzymiotniki odprzymiotnikowe / Deadjectival adjectives: ultraczuły, ultrakrótki, ultranowoczesny, ultraradykalny.

Przymiotniki pochodzące od wyrażeń przyimkowych Compound adjectives of prepositional phrases -i (-czy, -y) Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: przeciwlotniczy.

-ny Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezprawny, dogłębny, międzyszkolny, nadnaturalny, nadwodny, nadziemny, napowietrzny, naskalny, naziemny, oddolny, podziemny, pokontrolny, pozaszkolny, przedwojenny, przybiblioteczny, zagraniczny.

-owy Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezdeszczowy, docelowy, domięśniowy, międzynarodowy, międzywydziałowy, nadpoziomowy, odśrodkowy,

123

VORONEANU LAURENTIA, 4. ROK POLONISTYKI, WYDZIAŁ JĘZYKÓW OBCYCH, UNIWERSYTET BUKARESZTEŃSKI podbramkowy, ponaddźwiękowy, ponadplanowy, pourazowy, powypadkowy, pozaustawowy, przeciwalkoholowy, przedpotopowy, przydomowy, zamiejscowy.

-ski Przymiotniki odrzeczownikowe / Denominal adjectives: bezpański, odautorski, podmiejski, przedmałżeński.

Przymiotniki złożone – Compound adjectives Rzeczownik / substantive + o + rzeczownik / substantive ptakokształtny, rybokształtny, sokolooki, ssakokształtny, turkusooki.

Rzeczownik / substantive + o + czasownik / verb chorobotwórczy, chwastobójczy, ciepłochronny, czasochłonny, kruszcorodny, krwiotwórczy, kwasoodporny, mięsożerny, naftopochodny, ognioodporny, owadobójczy, pracochłonny, rakotwórczy, rdzochronny, siarkonośny, siarkorodny, węglopochodny, włóknodajny, złotonośny, życiodajny.

Przymiotnik / adjective + o + rzeczownik / substantive ciemnooki, ciemnowłosy, długodystansowy, długonogi, długoterminowy, długowełnisty, jasnooki, jasnowłosy, krótkodystansowy, krótkoterminowy, krótkowełnisty, małokaloryczny, stałocieplny, szaroszeregowy, szybkonogi, wełnistoręki, wielkopłytowy, wielkoseryjny, wielkoseryjny, wysokociśnieniowy, zmiennocieplny.

Przymiotnik / adjective + o + przymiotnik / adjective Złożone współrzędnie / coordinate: biało-czerwony. Złożone podrzędnie / subordinate: jasnoniebieski. Złożone podrzędnie, utworzone od frazy rzeczownkowej / subordinate, built of a nominal phrase: historycznoliteracki.

Liczebnik / numeral + o + rzeczownik / substantive czterokołowy, drugoplanowy.

Liczebnik / numeral + rzeczownik / substantive dwupokojowy, kilkurodzinny, trzydniowy, trzypokojowy, stuletni.

Przysłówek / adverb [+ o +] czasownik / verb cichobieżny, dalekosiężny.

124