Gazetaria Letrare (publicistika) 6mv5z

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

Ligjërata 4

Gazetaria Letrare (Publicistika) Gazetaria, Publicistika Dhe Letërsia Lindja e publicistikës  Gazetaria dhe letërsia takohen në një pikë dhe bashkërisht prodhojnë disa forma të veçanta të shkrimit, të cilat quhen me emrin përmbledhës publicistikë ose gazetari letrare.  Shkrimi i këtyre formave është mjaft i vjetër, dhe në origjinë pjesërisht takohen edhe me gjeografinë, me moralin, me fenë dhe me letërsinë, që nga kultura Antike, nëpër Mesjetë e deri më sot. [Librat antikë të gjeografisë dhe të historisë kanë pjesë të ngjashme me atë që ne sot quajmë publicistikë; fjalimet e Ciceronit; nga Mesjeta janë të njohur pamfletet fetare; udhëpërshkrimet si ai i Marko Polos].  Publicistika në kuptimin e sotëm ka lindur në fund të shekullin XVIII dhe në fillim të shekullit XIX, në radhë të parë mbi punën e enciklopedistëve zë. Gazetaria dhe publicistika.  Publicistika, si gazetaria tjetër, informon: informimi është i lidhur jo me vetë të rejat që sapo kanë ndodhë, por me diskutimin për ato të reja.  Pra, publicistika bën një hap përtej gazetarisë [përtej lajmit dhe analizimit të rrethanave të ndodhjes së lajmit]: ajo merret me diskutimin e rrethanave të ndodhjes së lajmeve [fakteve, të rejave] dhe lidhjen e tyre shkak-pasojë në shoqëri.  Aty ku fillon shqyrtimi subjektiv i fakteve dhe i rrethanave të ndërlidhjes së lajmit me shoqërinë dhe idetë e saj, aty fillon publicistika. Një shembull:  Nëse një grup votuesish nuk ka marrë pjesë në votime, poende është prononcuar kundër votimeve, ky fakt objektiv mund të trajtohet nga gazetari si lajm, si reportazh radioteleviziv, si koment etj., por në të gjitha këto shkrime fakti do të venerohet nga aspekti i lajmit dhe i analizës së rrethanave që kanë sjellë deri te ai fakt. Por nëse autori vazhdon hapin tjetër, përtej lajmit hapë diskutimin për motivet e mosmarrjes pjesë të një strukture të shoqërisë në votime, për domethënien e këtij fakti në demokraci, për nevojën e klasës politike për t’u marrë me arsyet e atij grupi etj., atëherë autori ka kaluar kufijtë e gazetarisë informative dhe po shkelë në territorin e shkrimit publicistik, edhe pse ende nuk shkruan publicistikë. Por nëse autori këtë diskutim e bën me mjete letrare dhe e shtjellon si një strukturë letrare, atëherë ai shkrim është shkrimi publicistik të cilin po e diskutojmë.

1 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

Publicistika dhe shkencat humaniste.  Diskutimi i temave dhe vetë mënyra e diskutimit ka të bëjë para së gjithash me etikën, me filozofinë, me politikën, me shkencat juridike, me sociologjinë etj., me një fjalë me shkencat humaniste.  Jo çdo diskutim i ideve në lidhje me një lajm krijon publicistikën: qëllimi i publicistikës nuk është zbulimi i së vërtetës shkencore, por informimi i marrësit rreth një procesi të caktuar.  Nëse keni shkruar një tekst në të cilin keni diskutuar miratimin e Ligjit për Trashëgiminë dhe atë ligj e keni shqyrtuar nga aspekti juridik, etnik, tradicional, etik etj., ju nuk keni bërë një tekst publicistik. Diskutimi i Ligjit për Trashëgiminë mund të jetë publicistikë vetëm nëse autori jep pikëpamje personale dhe i konfronton ato me pikëpamjet e të tjerëve. Publicistika dhe letërsia  Një karakteristikë qenësuese e publicistikës është letërsia.  Diskutimi realizohet me mjete letrare dhe në struktura letrare.  Art i faktit: pjesa e parë “art” paraqet anën letrare, ndërsa pjesa e dytë “fakt” paraqet gazetarinë. Bashkimi i artit [letërsia] dhe faktit [gazetaria] rezulton me publicistikën.  Struktura e publicistikës dhe strukturat letrare.  Imagjinata dhe e vërteta [fiction dhe faction].  Letërsia artistike dhe letërsisë joartistike [fiction literature dhe nonfiction literature].  Ky kufi midis publicistikës dhe letërsisë është i vërtetë dhe i fortë, dhe nuk mund të kalohet pa pasoja. Reporteri për çështje gjyqësore në gazetën parisiene “L’Echo de Paris”, Gaston Lui Alfred [1868-1927], u bë i famshëm pasi që vendosi të përdorte trillimin në zgjidhjen e krimeve të vërteta. Por, kjo ia ndërroi përjetësisht profesionin: ai u bë romancier dhe shkroi romane aventure.1 Tendenca e shkrimit publicistik.  Tendenca e qartë dhe e fortë e enciklopedistëve zë tyre: kjo letërsi [gazetari] bëhej për të ndikuar fuqishëm në mendjet, në bindjet, në kulturën dhe në moralin e njerëzve. [Edhe në shekullin XIX e XX e kanë zhvilluar këtë formë të shkrimit romantikët dhe marksistët].  Kjo letërsi [gazetari] trajton këto tema nga dy aspekte themelore: nga aspekti i informimit dhe nga aspekti i interesit pragmatik. Tipikja.

1

Frederik Barbier, Catherina Bertho Lavenir, Historia e Medias nga Dideroi tek Interneti, ISHM, Tiranë, 2004. 2 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

 Për dallim nga gazetaria, në publicistikë nuk shkruhet për çfarëdo fakti, informate e lajmi, por vetëm për faktin, informatën e lajmin tipik, atë që është përfaqësues, qoftë ai tepër i rëndësishëm apo vetëm një detaj i pa vërejtur nga të tjerët.

3 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

Klasifikimi tabelor i ngjashmërive dhe dallimeve midis shkencës, publicistikës dhe letërsisë Shkenca [filozofia, sociologjia...] 1. Fakt 2. Studion fakte, dukuri, fenomene të përhershme. 3. Krijon ligjësi e rregulla. 4. Argumentet vërtetohen në realitetin empirik. 5. Është sistematike [studion dukuritë në tërësinë e tyre]. 6. Nuk trajton ngjarje as personazhe. 7. Teksti kërkon besueshmëri të plotë dhe rishqyrtim të plotë të secilit fakt. 8. Ekzaktëzim teorik e praktik i realitetit objektiv. 9. Trajton fenomene. 10. Teksti ka një kuptim dhe lexuesi kupton vetëm atë kuptim. 11. Teksti nuk krijon mundësi interpretimi. Marrësi pajtohet ose jo me të. 12. Është komunikim me individin.

Publicistika 1. Art i faktit 2. Shqyrton fakte, dukuri, fenomene të përkohshme. 3. Sugjeron. 4. Argumentet vërtetohen mbi përvojën dhe dijen e autorit, pa marrë parasysh përfundimet e të tjerëve. 5. Nuk është sistematike. Studion vetëm një aspekt apo disa sosh të një dukurie. 6. Trajton ngjarje e personazhe ekskluzivisht të vërteta [non-fiction literature]. 7. Teksti ka tendencë të fuqishme [konativiteti]. 8. Njohje politike e shoqërore e realitetit. 9. Trajton tipiken faktike. 10. Tejkuptimi [konotacioni, figura...] 11. Ligjërimin e zgjedh autori. 12. Lexuesi ka liri në interpretimin e tekstit publicistik. 13. Është komunikim me publikun.

Letërsia 1. Art i imagjinatës 2. Nuk shqyrton, por krijon një botë të re. 3. Lexuesi nxjerr përfundimet. 4. Krijon fakte, dukuri, fenomene që janë tipike për shoqërinë, ose edhe kur s’janë për shoqërinë, janë tipike për individin. 5. Krijon fakte, dukuri, fenomene të përhershme, apo që veprojnë në një gjatësi të madhe kohore. 6. Krijon ngjarje e personazhe të imagjinuara, apo sipas shëmbëllimit nga realiteti. 7. Teskti nuk ka tendencë. 8. Njohje estetike e realitetit. 9. Tipikja përgjithësuese dhe tipikja individuale. 10. Tejkuptimi [konotacioni, figura...] 11. Ligjërimin e zgjedh autori. 12. Lexuesi ka liri në interpretimin e tekstit letrar [me tendencë që të rritet roli i tij në interpretimin e tekstit letrar. 13. Është komunikim individual dhe publik.

4 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

Tabela e dallimeve midis zhanreve gazetare

5 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

Zhanri informativ

1. Qëllimi përmbajtjesor: informim. 2. Përmbajtja: fakt. 3. Strukturë e ngurtë teksti. 4. Rregulla të forta shkrimi. 5. Mbizotërim i një numri të caktuar fjalësh. 6. Mbizotëron modeli. 7. Tekst i shkurtë. 8. Tekst me një temë. 9. Tekst njëdimensional. 10. Tekst neutral, pa tendencë. 11. S’ka ngjyrim personal as ngarkesë emocionale. 12. Stil ligjërimi bisedimor. 13. Fjali e thjeshtë dhe e shkurtër. 14. Mbizotërim i foljes. 15. Mënyra dëftore; e kryera e thjeshtë dhe e tashmja; veta e tretë. 16. Gjuhë jo figurative. 17. Mbizotëron titulli dhe kreu i parë. 18. Transmetim sa më i shpejtë. 19. Jetëgjatësia: 24 h. 20. Marrësi neutral.

/ Zhanret e Gazetarisë II

Zhanri analitik

2009/2010

Zhanri publicistik

1. Qëllimi përmbajtjesor: 1. Qëllimi përmbajtjesor: informim, analizë dhe informim dhe qëllim estetik. interpretim. 2. Përmbajtja: art i faktit. 2. Përmbajtja: fakt dhe 3. Strukturë e lirë teksti. komentim i tyre. 4. Rregulla të zgjedhura apo 3. Strukturë jo shumë e të krijuara nga autori. ngurtë teksti. 5. Nuk ka mbizotërim të 4. Rregulla të lira shkrimi. fjalëve të caktuara. 5. Mbizotërim i një numri të 6. Nuk ka modele që gjerë fjalësh. ndiqen. 6. Ka modele por nuk 7. Tekst i gjatë dhe i mbizotërojnë. shkurtë. 7. Tekst mesatar. 8. Tekst me shumë tema. 8. Tekst me një ose më 9. Tekst shumë shumë tema. dimensional. 9. Tekst shumëdimensional. 10. Tekst konativ dhe 10. Tekst me prirje konative, me tendencë. me tendencë. 11. Ka ngjyrim personal 11. Ka pjesërisht ngjyrim dhe ngarkesë emocionale personal dhe ngarkesë [tendencë e fortë].. emocionale. 12. Stil ligjërimi 12. Stil ligjërimi bisedimorbisedimor-letrar. shkencor. 13. Fjali e gjatë ose e 13. Fjali dhe periudhë e shkurtër. shkurtër. 14. pa mbizotërim të 14. Mbizotërim i foljes dhe i një pjese të ligjëratës. emrit. 15. Mënyra dëftore dhe 15. Mënyra dëftore edhe mënyrat e tjera të foljes; tri ndonjë tjetër; tri kohët; veta kohët; të gjitha vetat e e tretë dhe pavetore. foljes. 16. Gjuhë edhe me figura. 16. Gjuhë me figura. 17. Mbizotëron interpretimi 17. Mbizotërim i tërë 6 [pjesa përmbyllëse]. tekstit. Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e 18. Transmetim i shpejtë. 18. Transmetim i Filologjisë të Universitetit të Prishtinës 19. Jetëgjatësia: më gjatë se ngadaltë. 24 h. 19. Jetëgjatësia: pa 20. Marrësi jo neutral. kufi. 20. Marrësi tendencioz.

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

7 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës

Dr. Bajram Kosumi

/ Zhanret e Gazetarisë II

2009/2010

8 Tekst i autorizuar vetëm për përdorim të studentëve të Departamentit të Gazetarisë në Fakultetin e Filologjisë të Universitetit të Prishtinës